น้ำสมุนไพรข่ารักษ์ภูมิปัญญาชุมชน

1. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
โครงงานยอยที่ 4
1. ชื่อโครงงาน น้ําสมุนไพรข+ารักษภูมิปญญาชุมชน (Herbal Galangal Guard the way of Community)
คําสําคัญ น้ําสมุนไพรข+า
2 นักเรียนผูทําโครงงาน
2.1 นางสาววิมลวรรณ กองธรรม
2.2 นางสาวอิศราภรณ บกนGอย
2.3 นายมงคล ทองเจียว
3 ครูที่ปรึกษา
คนที่ ชื่อ-สกุล สอนกลุมสาระ โทรศัพท( อีเมล(
3.1 นางสาวกิตติมา สาระรักษ สังคมศึกษาฯ 080-1705406 Kittima_sararak@hotmail.com
3.2 นางอาภาพร วรรณสุข สังคมศึกษาฯ 0819352991 lekklar@hotmail.com
4 งบประมาณที่เสนอ 6,400 บาท
5 เสนอ ยื่นครั้งที่ 1 วันที่ 15 เดือน ตุลาคม พ.ศ. 2557
แกGไขครั้งที่ 2 วันที่ 10 เดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2557
แกGไขครั้งที่ 3 วันที่ 20 เดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2557

2. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
รายละเอียดโครงงานยอยประเภท ข
(สังคมศาสตร/มนุษยศาสตร)
โครงงานที่ ข 4 น้ําสมุนไพรข+ารักษภูมิปญญาชุมชน
(Herbal Galangal Guard the way of Community)
1. ที่มาและความสําคัญของโครงงาน
ประเทศไทยตั้งอยู+ในเขตภูมิอากาศแบบรGอนชื้น ทําใหGสภาพภูมิอากาศมีความเหมาะสมในการปลูกพืช
ประกอบกับคนไทยมีวิถีการดําเนินชีวิตในรูปแบบของการพึ่งพาตนเองจึงนิยมทําการเกษตร ปลูกพืช เลี้ยงสัตว
เพื่อบริโภคและใชGประโยชนในการดํารงชีวิต ซึ่งการปลูกพืชและเลี้ยงสัตวส+วนใหญ+มักทําในรูปแบบของกิจการ
ครัวเรือนขนาดเล็ก ใชGบริโภคในชีวิตประจําวัน พืชที่ปลูกมักจะเป_นพืชผักสวนครัวที่ปลูกไวGในบริเวณบGาน โดย
มีวัตถุประสงคเพื่อปลูกไวGสําหรับรับประทานเองภายในครอบครัว การปลูกผักสวนครัวไวGรับประทานจะทําใหG
ผูGปลูกไดGรับประทานผักสดที่อุดมดGวยวิตามินและเกลือแร+ต+าง ๆ มีความปลอดภัยจากสารเคมี และยังสามารถ
ลดรายจ+ายในครัวเรือนไดG ( agrimedia.agritech.doae.go.th/book/book-veg/VS%20035.pdf )
ข+า เป_นพืชผักสวนครัวชนิดหนึ่งที่คนไทยนิยมปลูก ข+า เป_นพืชที่มีลําตGนอยู+ใตGดินเรียกว+า "เหงGา" อยู+
ในวงศขิง เป_นไมGลGมลุก เป_นพืชสมุนไพรที่นํามาใชGในการประกอบอาหาร ข+าเป_นพืชที่นํามาใชGประโยชน
ทางดGานอาหารมากมาย ใชGใส+ในตGมข+า ตGมยํา น้ําพริกแกงทุกชนิดใส+ข+าเป_นส+วนประกอบ ข+า มีบทบาทในการ
ดับกลิ่นคาวของเนื้อและปลา นอกจากนั้น ข+ายังมีฤทธิ์ทางยาสมุนไพร เหงGาแก+แกGปวดทGอง จุกเสียด แน+น
ดอกใชGทาแกGกลากเกลื้อน ผลช+วยย+อยอาหาร แกGคลื่นเหียน อาเจียน ตGนแก+นําไปเคี่ยวกับน้ํามันมะพรGาว ทาแกG
ปวดเมื่อย เป_นตะคริว ใบมีรสเผ็ดรGอน แกGพยาธิ สารสกัดจากข+ามีฤทธิ์ฆ+าเชื้อแบคทีเรีย น้ํามันหอมระเหย
จากข+ามีฤทธิ์ทําใหGไข+แมลงฝgอ กําจัดเชื้อราบางชนิดไดG ใชGผสมกับสะเดาเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการกําจัด
แมลง ข+า ลดการบีบตัวของลําไสG ขับน้ําดี ขับลม ลดการอักเสบ ยับยั้งแผลในกระเพาะอาหาร ฆ+าเชื้อแบคทีเรีย
ฆ+าเชื้อรา (http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2_(%E0%B8%9E%
E0%B8%B7%E0%B8%8A) และจากงานสืบคGนงานวิจัยพบว+า ข+ามีฤทธิ์ตGานการอักเสบ บรรเทาปวด และ
ผลต+อระบบประสาทจากเหงGาของข+าเล็ก สารสกัด 80% เอทานอลของเหงGาข+าเล็ก (Alpinia officinarum )
เมื่อนํามาทดสอบฤทธิ์ตGานการอักเสบแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรังในหนูแรท โดยในกลุ+มที่ทดสอบการ
อักเสบแบบเฉียบพลัน หนูแรทจะถูกเหนี่ยวนําใหGเกิดการอักเสบดGวยการฉีดสาร carrageenan เขGาใตGผิวหนัง
บริเวณอุGงเทGาดGานหลัง ในขณะที่หนูกลุ+มที่ทดสอบการอักเสบแบบเรื้อรัง หนูแรทจะถูกเหนี่ยวนําใหGเกิดการ
อักเสบดGวยการฉีด complete Freund's adjuvant (CFA) เขGาใตGผิวหนังบริเวณอุGงเทGาดGานหลัง จากนั้นจึงใหG
สารสกัดจากเหงGาข+าเล็กโดยการปtอนเขGาทางปาก พบว+าสารสกัด 80% เอทานอล มีฤทธิ์ตGานการอักเสบ โดย
สามารถลดอาการบวมที่เกิดจากสารcarrageenan และ CFA นอกจากนี้ ส+วนสกัดเอทิวอะซิเตทจากสารสกัด
ดังกล+าวยังยับยั้งการสรGาง nitric oxide (NO) ในเซลล RAW 264.7 ที่ถูกเหนี่ยวนําดGวย lipopolysaccharide
(LPS) และมีฤทธิ์ตGานความผิดปกติในระบบประสาทโดยมีผลลด c-Fos protein ในสมองส+วน hippocampus
ของหนูแรทที่ถูกกระตุGนดGวย CFA ซึ่งแสดงใหGเห็นว+าเหงGาของข+าเล็กมีฤทธิ์ตGานการอักเสบทั้งแบบเฉียบพลัน
และแบบเรื้อรัง J Ethnopharmacol 2009;126(2):258 – 64 ( http://www.medplant.mahidol.ac.th
/active/shownews.asp?id=583 ) และ ข+ามีสารสําคัญที่เชื่อว+าเป_นสารออกฤทธิ์ หรือสารที่ใชGประเมิน
คุณภาพของสมุนไพร Cineole, camphor และ eugenol ลดการบีบตัวของลําไสG, 1'-acetoxychavicol
acetate, 1'-acetoxyeugenol acetate และ eugenol ช+วยลดการอักเสบ , 1'-acetoxychavicol

3. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
acetate และ 1'-acetoxyeugenol acetate ช+วยยับยั้งการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร และฆ+าเชื้อรา
eugenol มีฤทธิ์ขับน้ําดี ช+วยย+อยอาหาร และฆ+าเชื้อแบคทีเรีย ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา ข+ามีฤทธิ์ลดการบีบตัว
ของลําไสG สารออกฤทธิ์ คือ cineole, camphor และ eugenol ในข+ามีฤทธิ์ลดการบีบตัวของลําไสG
ฤทธิ์ขับน้ําดี สาร eugenol จากเหงGาข+ามีฤทธิ์ขับน้ําดีคือช+วยย+อยอาหารไดG ฤทธิ์ขับลมคือน้ํามันหอมระเหย
จากเหงGาข+ามีฤทธิ์ขับลม ฤทธิ์ลดการอักเสบเนื่องจากข+ามีสารออกฤทธิ์ คือ 1'-acetoxychavicol acetate,
1'-acetoxyeugenol acetate และ eugenol ช+วยลดการอัก และสมุนไพรตํารับที่มีข+าเป_นส+วนประกอบมี
ฤทธิ์ลดการอักเสบไดG สารสกัดข+าสามารถยับยั้งการสลายของกระดูกอ+อนจากการเหนี่ยวนําดGวย interleukin-
1 (IL-1β) โดยพบสารออกฤทธิ์คือ p-hydroxycinnamaldehyde ซึ่งแยกไดGจากสารสกัดข+าดGวยอะซีโตน มี
ฤทธิ์ยับยั้งการสลาย hyaluronan (HA), sulfated glycosaminoglycans (s-GAGs) และ matrix
metalloproteinase (MMPs) จากเนื้อเยื่อกระดูกอ+อน แสดงว+าสาร p-hydroxycinnamaldehyde จากข+ามี
ศักยภาพที่จะพัฒนาไปใชGรักษาอาการขGออักเสบไดG
นอกจากนี้ยังพบว+าสารสกัดผสมของข+าและขิงมีประสิทธิภาพในการลดการอักเสบของขGอโดย
การลด chemokine mRNA และระดับของโปรตีนที่ chemokine หลั่งออกมาไดGดีกว+าสารสกัดข+าหรือขิง
เดี่ยวๆ และพบว+าสารสกัดผสมข+าและขิงมีฤทธิ์ยับยั้งการแสดงออกของยีนของสารสื่อที่กระตุGนใหGเกิดการ
อักเสบ (proinflammatory genes) ไดGแก+ TNF-, IL-1, COX-2, MIP-, MCP-1 และ IP-10 ฤทธิ์ยับยั้ง
แผลในกระเพาะอาหารซึ่งเหงGาข+ามีสาร 1'S-1'-acetoxychavicol acetate และ 1'S-1'-acetoxyeugenol
acetate ช+วยยับยั้งแผลในกระเพาะอาหาร ฤทธิ์ตGานเชื้อจุลชีพ สารสกัดข+าดGวยป‰โตรเลียมอีเธอร, ไดเอทิล
อีเธอร, อะซีโตน และน้ําสามารถฆ+าเชื้อแบคทีเรีย Escherichia coli และ Salmonella typhi ที่เป_นสาเหตุ
ของโรคอุจจาระร+วงไดG โดยมี eugenol และ 1'-acetoxychavicol acetate เป_นสารสําคัญในการออกฤทธิ์ฆ+า
เชื้อแบคทีเรีย สาร 1'-acetoxychavicol acetate สามารถยับยั้งแบคทีเรียสายพันธุดื้อยา Enterococcus
faecalis, S. typhi, Pseudomonas aeruginosa, E coli และ Bacillus cereus ไดGดGวย
จากการศึกษาดังกล+าวทําใหGพบว+า ข+าเป_นพืชที่ปลูกง+าย พบไดGทั่วไปในครัวเรือน มีประโยชน
ทางสมุนไพร มีสารที่ช+วยรักษาบํารุงร+างกาย และรักษาโรคต+างๆมาก จนคนในชุมชนนําข+ามาแปรรูปเป_น
น้ําสมุนไพรข+าในการดูแลสุขภาพ จึงนับไดGว+าข+าเป_นพืชที่มีคุณประโยชนทางสมุนไพรชนิดหนึ่ง แต+เป_นที่
น+าสังเกตว+า คนในชุมชนมีการนําน้ําข+าที่เป_นภูมิปญญาดั้งเดิมมาใชGในการดูแลสุขภาพนGอยลง ดังนั้นหากมี
การพัฒนาน้ําสมุนไพรข+าใหGน+าสนใจในการบริโภค และส+งเสริมใหGมีการใชGในดูแลสุขภาพมากขึ้น ก็จะเป_น
การพึ่งพาตนเอง ลดความเสี่ยงจากการบริโภคยาแผนปจจุบันและช+วยลดค+าใชGจ+ายในครัวเรือนไดGเป_นอย+างดี

4. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
2. คําถามที่อยากรู
อยากทราบว+ามีคนชุมชนมีใชGน้ําสมุนไพรข+าในการดูแลสุขภาพมากนGอยเท+าไรและจะถGาเราสามารถ
ส+งเสริมใหGคนในชุมชนหันมาใชGประโยชนจากการใชGน้ําข+าดูแลสุขภาพมากขึ้นไดGหรือไม+
น้ําข+าเป_นภูมิปญญาทGองถิ่นในสมัยก+อนนํามาตGมกินเพื่อบํารุงสุขภาพแต+สมัยนี้ไม+นิยมดื่มเพื่อสุขภาพ
เพราะว+าน้ําข+าใชGในเวลานานในการช+วยบํารุงรักษาร+างกายและน้ําข+ามีรสชาติไม+อร+อยเลยหันมาใชGยาแผน
ปจจุบันแทนแต+รูGหรือไม+ว+ายาแผนปจจุบันนั้นมีโทษทําใหGมีกาสเสี่ยงในการเป_นโรคไตมาก กลุ+มของ
ขGาพเจGาเลยอยากจะรณรงคใหGชาวบGานหันมาทานน้ําข+าเพื่อบํารุงสุขภาพและอนุรักษภูมิปญญาทGองถิ่นไวG
สืบต+อไป
3. วิธีศึกษาขอมูล
น้ําสมุนไพรข+ารักษภูมิปญญาชุมชนเป_นโครงงานที่ตGองการความรูGในการสัมภาษณคนในชุมชนว+ามี
การดื่มหรือการใชGน้ําข+าเพื่อรักษาสุขภาพในชุมชนว+ามากนGอยเท+าไรแลGวก็ศึกษาเอกสารเกี่ยวกับคุณสมบัติ
ในการรักษาสุขภาพไดGหรือไม+แลGวก็สัมภาษณผูGรูGว+าสูตรการผลิตน้ําข+ามีวิธีการทําอย+างไรแลGวก็ศึกษา
ส+วนผสมที่เกี่ยวขGองว+ามีคุณสมบัติอย+างไรบGางและหาวิธีที่จะส+งเสริมใหGคนกับมารับประทานน้ําข+า
เหมือนเดิมจากอินเทอรเน็ตดังนั้นจึงมีวิธีการดังนี้
1. ศึกษาว+าข+ามีคุณสมบัติเพื่อรักษาสุขภาพหรือไม+
2. สัมภาษณสูตรการผลิตน้ําข+าว+ามีวิธีการทําอย+างไร
3. ศึกษาส+วนผสมที่เกี่ยวขGองว+ามีคุณสมบัติอย+างไรบGาง
4. ศึกษาขGอมูลทางอินเทอรเน็ตและหาวิธีที่จะส+งเสริมว+าทํายังไงคนถึงจะกับมารับประทานน้ําข+ามากขึ้น
5. ศึกษาและสังเกตการดื่มหรืการใชGน้ําข+าเพื่อรักษาสุขภาพในชุมชนว+ามากนGอยเท+าไร

5. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
4. แผนกิจกรรม
เริมต้น
รับนโยบาย/โครงการ
รับนโยบาย/เอกสาโครงการ
เพาะพันธุ์ปัญญามาดําเนินการ
ประชุมวางแผนการดําเนินงาน
แบ่งงานรับผิดชอบ
ศึกษาข้อมูล/สอบถาม/สัมภาษณ์
ผู้มีความรู้และประสบการณ์
ดําเนินงานตามแผนงาน
ผู้เฒ่าผู้แก่ในชุมชน ครูสอนสังคม เอกสาร/อินเตอร์เน็ต
การผลิตนํ0าสมุนไพรข่า
นําเสนอ
สรุปผลงานวิจัย
เก็บรวบรวมข้อมูล มาสังเคราะห์เป็นผลวิจัย
การให้ความรู้/แผ่นพับ/CD/ส่งเสริมการใช้
สิ0นสุด
เม.ย. 2557
พ.ค. 2557
พ.ค. 2557
พ.ค. – มิ.ย. 2557
พ.ค. – มิ.ย. 2557
มิ.ย. – ก.ค. 2557
มิ.ย. – ก.ค. 2557
มิ.ย. – ธ.ค. 2557
ธ.ค. 2557
ม.ค. 2558
ม.ค. – ก.พ. 2558
ก.พ. – มี.ค. 2558
มี.ค. 2558

6. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
5. งบประมาณ
หมวด งบประมาณ
ค+าวัสดุ (หมGอ กระดาษ ขวด ซีดี หญGาหวาน ฯลฯ) 4400
ค+าใชGสอย (ค+าเดินทาง ค+าทํางาน) 2000
6. เอกสารอางอิง
agrimedia.agritech.doae.go.th/book/book-veg/VS%20035.pdf เขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน
2557
http://www.medplant.mahidol.ac.th/pubhealth/alpinia.htmlเขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน
2557
http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2_(%E0%B8%9E%
E0%B8%B7%E0%B8%8AเขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน2557
http://www.medplant.mahidol.ac.th/pubhealth/alpinia.htmlเขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน
2557
http://www.pendulumthai.com/smf/index.php?topic=442.0 เขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน
2557
http://health.kapook.com/view65106.html เขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
http://kasetpcc.wordpress.com เขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
http://richness.exteen.com/20091120/entry เขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
http://mba.sorrawut.com/wiki เขGาถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
7. การเรียนรู
ไดGเรียนรูGการเขียนความสําคัญของโครงงาน
ไดGศึกษาวิธีวิจัยโครงงาน
ไดGเรียนรูGการเขียนสมมุติฐานของโครงงาน
ไดGเรียนรูGการบริหารงบประมาณ
ไดGเรียนรูGการเขียนแผนการดําเนินงาน ( Flow Chat )
ไดGหาความรูG ประสบการณ- ไดGเรียนรูGความสามัคคี
ไดGรูGจักภูมิปญญาทGองถิ่น

7. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
8. ภาคผนวก
สูตรการทําน้ําข+า
1. วัตถุดิบ
- ข+า
- ตะไครG
- หญGาหวาน
- ใบเตย
- เกลือ
- สมุนไพรอื่นๆ
2. วัสดุ
- แก‹ส
- หมGอ
- ทัพพี
- กรวยกรอกน้ํา
3. วิธีทํา
เทน้ําลงหมGอ 20 ลิตร
ตั้งไฟแลGวใส+วัตถุดิบที่เตรียมไวGลงในหมGอแลGวรอใหGน้ําเดือด
พอน้ําเดือดใหGชิมใหGไดGรสชาติที่ตGองการ ถGาพอดีแลGวใหGยกลงมาพักไวGใหGเย็น
แลGวนําน้ําข+าที่เย็นแลGวมากรอกใส+ขวดแลGวป‰ดฝาใหGเรียบรGอย