1. ХҮНСНИЙ ЗАРИМ ҮЙЛДВЭРТ ЧАНАР, АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН
УДИРДЛАГЫН ИСО 22000-г ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ТОГТОЛЦООНЫ АСУУДАЛД
Ц.Эрдэнэцэцэг
ШУТИС, Хүнс Инженер Биотехнологийн сургууль, Хүнс, хоол үйлдвэрлэлийн
менежментийн баг
Erka_333_girl@yahoo.com
Хураангуй
Ашиг, орлогоос илүүтэй бүтээгдэхүүний чанар аюулгүй, найдвартай
байдлаараа өрсөлдөх болсон өнөөгийн зах зээлийн өрсөлдөөнт нийгмийг тооны
чанараас тогтолцооны найдвартай байдлыг илүүтэй үнэлэх болсон цаг үед хүнс
үйлдвэрлэгчдийн энэхүү харилцааг дэмжих гол хэрэгслүүр нь “Чанар” юм. Чанарын
удирдлага нь сүүлийн жилүүдэд улам бүр олон улсын шинж чанартай болж байна.
Олон улсын хэмжээнд тогтсон практикаар хүнсний бүтээгдэхүүний эрүүл ахуйн
аюулгүй байдлын хариуцлагыг юуны өмнө үйлдвэрлэгч, нийлүүлэгч, худалдагч
хүлээдэг, чанар, аюулгүйн баталгаатай бүтээгдэхүүнийг сонгон хэрэглэдэг, харин
төрөөс үйлдвэрлэгч-хэрэглэгчийн хооронд үүссэн зөрчлийг шийдвэрлэж, хүний эрүүл
мэндэд эрсдэл үүсэхээс сэргийлж байдаг. Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын
хяналт нь бэлчээр, тариалангийн талбайгаас эхлэн хэрэглэгч хүртэл бүх үе шатыг
хамран тасралтгүй хэрэгжүүлдэг ISO 22000 стандартыг олон улсын хэмжээнд мөрдөж
байна.
Түлхүүр үг
Эрүүл хүнс, хүнсний аюулгүй байдал, чанар, хяналт, исгэлт
Оршил
Хүнсний
Аюулгүй
Байдлын
Удирдлагын
Тогтолцоо
(ХАБУТ)
гэж
юу
вэ?
“Нийлүүлэгчийн бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээ нь хэрэглэгчийн хүнсний аюулгүй
байдалд
нийцсэн
болохыг
батлах
зорилготой
стандарт
тогтолцоо
юм”
гэж
тодорхойлсон байдаг.
Сүүлийн үед хэрэглэгчид бүтээгдэхүүний чанарт түлхүү анхаардаг болсонтой
холбоотойгоор томоохон хүчин чадалтай үйлдвэрүүд нь хэрэглэгчдэд сэтгэл

2. ханамжийн баталгаа өгөх үүднээс чанарын олон талын стандартыг мөрдлөгө болгон
ажиллах болсон. Манай улсын хувьд хүнсний бүтээгдэхүүний чанарын менежментийг
олон улсын стандарт, тогтолцоог нэвтрүүлэх тухай олон жил ярьж байгаа ч бодит үр
дүн нь тэргүүлэгч цөөн компанийн хүрээнээс гарч чадахгүй байна. Харин бага хүчин
чадалтай үйлдвэрүүдийн хувьд чанарын талаар ойлголт муутай, яаж чанарын
удирдлагыг үйлдвэрлэлдээ нэвтрүүлэхээ төдий л ойлгодоггүй. Иймээс орчин цагт чанар
бол байгууллагын өрсөлдөх чадварын баталгаа болсон байна.
Бага оврын үйлдвэрүүд чанартаа анхаарч чаддаггүйн гол шалтгаан нь түүхий эдээс
бэлэн бүтээгдэхүүн болгох үйл явцын хяналт тавих систем нь доголдолтой учраас
чанарын асуудалтай байдаг. Иймээс бага хүчин чадалтай үйлдвэрүүдийн чанарын
асуудалыг шийдэн, хүнсний аюулгүй байдлын удирдлагын ИСО22000-ийг нэвтрүүлэх
тогтолцооны асуудлыг судлана.
GMP,GHP,GMI...
ISO14000
HACCP
Total quality
management
TQM
ISO9001:2000
ISO 22000:2005
Судалгааны зорилго:
Хүнсний чанар аюулгүй байдлын удирдлагын ИСО22000 тогтолцоог бага хүчин
чадалтай исгэлтийн үйлдвэрүүдийн жишээн дээр хэрэгжүүлэх асуудлыг шийдэх
Судалгааны зорилт
1. ИСО22000 стандартыг нэвтрүүлэх шаардлагыг тодорхойлох
2. Бага
хүчин
чадалтай
үйлдвэрүүдийн
ажилчдын
чанарын
тогтолцооны талаархи ойлголтын түвшиний судалгаа хийх
Судалгааны хэсэг
удирдлагын

3. Манай улсад 2011 оны байдлаар согтууруулах ундаа үйлдвэрлэх тусгай зөвшөөрөлтэй
спиртийн 15, архины 94, пивоны 15, дарсны 13 компани тусгай зөвшөөрөлтэй байна.
УИХ-ын 2003 оны 48-р тогтоолоор баталсан “Архидан согтуурахаас сэргийлэх, хяналт
тавих” үндэсний хөтөлбөрт заасны дагуу согтууруулах ундааны үйлдвэрийн тоог
цөөрүүлэх бодлого баримталж байгаа. Улсын хэмжээнд тусгай зөвшөөрөлтэй
үйлдвэрийн тоо 2008 онтой харьцуулахад 60 хувиар буураад байна. Үндэсний үйлдвэр
сэргэж байгаагийн дотор архи, спирт, пиво ундааны үйлдвэрийн хэмжээ, онцгой албан
татвар төлөлтийн хэмжээ өсөлттэй явж ирлээ. Харин үндэсний статистикийн хорооны
мэдээлэлээр 2009 оныг өнгөрсөн онтой харьцуулахад спиртийн үйлдвэрийн хэмжээ
52,2%-иар буурч, пивоны үйлдвэрлэл нэмэгдсэн байна.
2011 оны байдлаар Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж буй пивоны үйлдвэрүүд:
Хүснэгт 1
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Аж ахуйн нэгжийн нэр
“Хаанброй”ХХК
“Хүрд трейд” ХХК
Мөнх Ирмүүн
“Чингис шар айраг” ХХК
“Жагар интернэшнл” ХХК
“Дөч гол” ХХК
“Азиинвест капитал” ХХК
“АПУ” ХК
“Мөнх болор” ХХК
“Орших инвест”ХХК
Мини макро ХХК
“Боршоон буянт” ХХК
М-Си-Эс Азиа Пасифик Брьюэри
Хүчин чадал /тн/
270
300
90
600
30
150
600
20000
300
90
15
10
24500
Үүнээс үзэхэд Улаанбаатар хотын хэмжээнд том үйлдвэр 2, дунд 5, бага 6 үйлдвэр
байна. Эдгээрээс бага хүчин чадалтай үйлдвэрүүд нилээн их хувийг эзлэж байгаа тул
эдгээр үйлдвэрүүдийн чанарын хяналтыг хэрхэн хийдэг, ажилчид нь чанарын
удирдлагын талаархи ойлголтын түвшинг тодорхойлохоор дараах судалгааг авсан.
Судалгааны зорилго: Бага хүчин чадалтай үйлдвэрийн ажилчид чанарын удирдлагын
талаархи ойголтын түвшинг тодорхойлоход оршино.
Энэхүү судалгаанд нийт 30 ажилчин оролцлоо.

4. График 1
Та хэрэглэгчид юу хүсч байгааг мэдэж байна уу? n= 30
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Чанартай
бүтээгдэхүүн
хүсдэг
Гадаад өнгө
үзэмж сайтай
Хямд үнэтэй
бүтээгдэхүүн
Амт сайтай
бүтээгдэхүүн
Эрүүл мэндэд
тустай
Эндээс үзэхэд бага хүчин чадалтай үйлдвэрийн ажилчид маань 50% нь хэрэглэгчид
өндөр чанартай боломжийн үнэтэй бүтээгдэхүүн хүсч байгааг нь мэдэж байна.
2.Чанар гэж юу вэ? Гэсэн асуултанд
Санал асуулганд оролцсон 30 ажилчны бүгд зөвхөн бүтээгдэхүүний чанар гэсэн
байдлаар хариулсан байна. Өөрөөр хэлбэл чанар гэдэг нь тухайн нэр төрлийн
бүтээгдэхүүний стандартын дагуу эрүүл, тохилог орчинд, лабораторын хяналтанд
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг хэлнэ гэсэн хариултыг өгч байлаа.
График 2
Таны ISO22000 стандартын талаархи ойлголт n=30
80%
60%
40%
20%
0%
Огт мэдэхгүй
Сайн мэдэж байна
Бүтээгдэхүүнд хамааруулан
ойлгож байна
Эндээс үзэхэд үйлдвэрийн ажилчидын 70% нь ISO22000 чанарын тухай ойлголтыг
зөвхөн бүтээгдэхүүнтэй хамааруулан ойлгодог байна. Чанар нь дан ганц бүтээгдэхүүн
бус бүхий л үйлдвэрлэлийн шат дамжлага бүрт хамааралтай үйлдвэрийн ажилчид төдий
л ойлгохгүй байгаа нь графикаас харагдаж байна.

5. График 3
ISO22000 стандартыг нэвтрүүлснээр ямар өөрчлөлт гарах талаар
таны үнэлэмж n=30
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Бүтээгдэхүүний Компанийн нэр Ажиллах орчинд Цалин хөлсний
нэр
хүнд өснө
өөрчлөлт гарна үнэлгээ нэмэгдэнэ
хүнд, борлуулалт
өснө
Ажлын
хариуцлага
дээшилнэ
Дээр асуултанд нийт судалгаанд хамрагдсан 30 ажилчид дараах байдлаар хариулсан
байна. Бага хүчин чадалтай үйлдвэрүүд ISO22000 стандартыг нэвтрүүлбэл зах зээлд нэр
хүнд өсч, бүтээгдэхүүний борлуулалтын хэмжээ өсч, хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэн
үүнийгээ дагаад цалин хөлсний тогтолцоонд өөрчлөлт орох болов уу гэж хариулсан
байна.
5. Таны ажиллаж буй ажлын байранд аль хэсэгт ямар доголдол их гардаг вэ?
Ажилчидын ихэнхи нь пивоны үйлдвэрийн гол доголдол гардаг хэсэг нь савлах хэсэг
гэж хариулсан. Ер нь ихэвчлэн бэлдэц /хуванцар сав/ үлээдэг машин нь дутуу үлээдэг,
савлагч машин дутуу шахдаг, шошгоны цавуу дутуу наагддаг,цавуу нь хатдаг,
лабораторын асуудал гэх мэт доголдолыг хариулж байсан.
Дүгнэлт
Бага хүчин чадалтай үйлдвэрүүд ISO22000-г нэвтрүүлэхийн тулд дараах зарчмыг
баримтлах шаардлагатай гэж үзэв. Үүнд:
1. Ажилчидын ойлголт, санаачлага
Бага хүчин чадалтай үйлдвэрийн ажилчин бүр чанарын удирдлагын тогтолцоог
нэвтрүүлэхэд дараах зүйлүүдийг мэдсэн байх зайлшгүй шаардлагатай.
ISO22000 стандартыг сайтар судалж мэдсэн байх
Стандарт хэрэгжсэн бусад байгууллагуудын туршлагыг судалж мэдсэн
байх

6. Чанарын удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлнэ гэсэн чин хүсэлтэй байх
2. Дотоод үнэлгээ
Ажилчидыг чанарын удирдлагын тогтолцооны анхан шатны сургалтад
хамруулах шаардлагатай байна.
3. Зохион байгуулалт
Удирдлага зохион байгуулалтын бүтэцдээ өөрчлөлт оруулан, чанарын
удирдлага хариуцсан ажилтантай байх шаардлагатай.
Ажилчдын ажил үүргийн хуваарьт өөрчлөлт хийж шинэчлэх
Хяналтын график байгуулах
Зайлшгүй хийх журмын жагсаалт гаргах
Лабораторт хийгддэг шинжилгээний багаж хэрэгслээ зориулалтын
шаардлага хангасан байхаар төлөвлөх
Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн бүдүүвч дээр НАССР-ийг тодорхойлох
Зохистой дадлын журам боловсруулах
Ашигласан ном, хэвлэл:
1. Эрдэм шинжилгээний бүтээлийн эмхэтгэл - № 1/117 – УБ – 2011 он
2. Хүн ба хүнс - №2 /64/, № 2 /68/, № 1 /67/ №4 /66/ УБ – 2007- 2008 он
3. П.Эрдэнэтуяа – “Талх Чихэр” ХХК-д Чанарын удирдлагын тогтолцоог
нэвтрүүлэх арга зүй –Бакалаврын төсөл УБ 2008 он
4. Б. Энхтуяа – “Хүнсний үйлдвэрийн чанарын удирдлагын тогтолцоо” УБ -2008
он
Зохиогчийн тухай: Ц.Эрдэнэцэцэг нь Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн
Хүнсний
Инженер
Биотехнологийн
сургуулийн
Хүнс,
хоол
үйлдвэрлэлийн
менежментийн багийн Хүнсний үйлдвэрийн менежмент мэргэжлийн 4 курсын оюутан.