Х.Дэлгэртүвшин. Хүн-Байгалийн хичээлээр сурагчдын идэвх, оролцоог нэмэгдүүлэх нь

1. БАЯНГОЛ ДҮҮРГИЙН СЭТГЭМЖ
ЦОГЦОЛБОР СУРГУУЛЬ
Багш: Х. Дэлгэртүвшин
Сэдэв:“Хүн-Байгалийн хичээлээр сурагчдын
идэвх оролцоогнэмэгдүүлэхнь”

2. УЛААНБААТАР ХОТ 2015 ОН
Энэхүү илтгэлийн тухайд
Хичээл. Энэ бол багш хүний гол ажил. Багш хүн бол хүүхдүүдтэй ажилладаг.
Сүүлийн үед хичээл хүмүүжлийн тухай их ярих болж.” Зөв монгол хүүхэд”,”Ном”,
“Авъяас” хөтөлбөр ...гээд. Багш хүн бол хүүхэд шуугиасан их өргөөний эзэн гэдэг.
Багш хүн бүр өөр өөрийн гэсэн хичээл заах арга барил туршлагатай. Иймээс ч “Сайн
туршлагын сан”-гийн тухай сургалт, семинараар их ярих болж, зарим багш нар
өөрийн хичээлд хэрэглэсэн”Тэргүүн туршлага”-аа нээлтэйгээр семинарын үеэр ч
зааж байна. Санаа авч хичээлдээ хэрэглэмээр туршлага их байна.
Иймээс сургалт семинарын үеэр сонсож, үзэж, мэдэж авсан зүйлээ бага ч гэсэн
хэрэгжүүлэх зорилгоор 6-р ангийн “Хүн-Байгаль” хичээлд аль болох байгалийн
зүйлсийг, бас гарын доорх материалыг ашиглаж хэрэглэхийг зорьсон болно.
1.Оршил. Сургууль бол хүүхэд шуугиасан эрдмийн их уурхай.
Тэгвэл энэ эрдмийн их уурхайгаас хүүхэд бүр хэр их эрдэнэс цуглуулж авдаг болоо?
Ээлжит хичээлийн цаг: Зарим анги нь чимээгүй, зарим анги нь бужигналдаж
үймүүлсээр...
Энэ бол хичээлийн дүр зураг.Тэгвэл яавал энэ хүүхдийн шуугианыг
намжааж,чимээгүй болгох вэ?
Энэ л ухааныг багш надаас шаардсаар...
Нээлттэй хичээл: Тухайн ангийн хүүхдүүд багт хуваагдаад, зурагт үзүүлэн
видео бичлэг үзэж хичээлийн талаар ихийг мэдэхийн төлөө
уралдаж,үймүүлэхгүй,шуугихгүй, нэг л мэдэхэд хонх дуугардаг. Хичээл дээр зурагт
үзүүлэн, тарааж өгөх материал өгч, баг болгон өрсөлдүүлэх үед сурагч бүр идэвхтэй
оролцдог.
“Тэргүүн туршлага” хэрэглэх бодол орж ирсэн нь: Ноднин 9-р сард “Сургалтын
оролцоо, арга зүй”семинар болоход багш нар хэдэн багт хуваагдаад, гарын доорх
материал болох цаасөнгийн цаас,баримлын шавар, өөрсдийн үзэг бал, аяга янз

3. бүрийн зүйлс ашиглаж, тухайн хичээлд хэрэглэж, бас тухайн гарын доорх
материалыг хичээлийн биет үзүүлэн болгож хэрэглэхийг санал болгож байсан нь
сонирхолтой авууштай санагдаж, нээрээ хичээлдээ гарын доорх материал ашиглаж
болох ба тухайн зүйл нь бас хичнээн их зүгээр хаягдаж байдаг билээ гэж бодогдсон.
Үүнээс л санаа авч “Хүн –Байгалийн” хичээлд гарын доорх материал ашиглахаар
болсон юм.
2. Санаагааашиглахааршийдсэн нь:
Семинараа дуусгачихаад сургууль дээрээ ирээд санаагаа хэрэгжүүлэхээр
эхэлсэн.”Хүн-Байгаль” хичээл ордог 6а,6б,6в,6г,6д ангиуддаа гарын доорх материал
авчрахыг санал болгосон.Үүнд:
а) Туршилтанд хэрэглэх жижиг сокны шил,давс,элсэн чихэр,янз бүрийн бодисууд,
марганц, спирт,дүрдэг цай,кофе, соронз гэх мэт
б) Дууссан дэвтрийн хавтас: байгалийн болон амьтан ургамлын зурагтай
в) Холбогдох зураг, хайчилбар: Байгалийн болон амьтан,ургамлын зураг сэтгүүлээс
хайчилж авчрах
г) Хичээлд хэрэглэх тоглоом: янз бүрийн жижиг ан амьтан ,өндгөн шоколаднаас
гарсан тоглоомамьтны
д) Сурагчдын бүтээл: гараар зурсан болон баримлын шавар,гарын доорх материалаар
хийсэн биет үзүүлэн жишээ нь: галт уул,газар хөдлөлтийг харуулсан байх
е) Байгалийн жижиг чулуу: туршилтанд хэрэглэх элс, хайрга, жижиг чулуу
ё) Янз бүрийн хэлбэрийн соронз
Эдгээрийг бололцоо боломжийн хэрээр авчрахыг хичээл орж байгаа сурагчдад санал
болгосон.
Сурагчид маань маш идэвхтэй оролцож, хүн –байгалийн хичээлд хэрэглэх олон
зүйлийг авчирч өгсөн. Үүнийг нь үнэлж зохих оноог өгч урамшуулж байсан нь урам
болсон.
3. Туршилтынүр дүн

4. Хүн-Байгалийн хичээлд сурагчдын өөрсдийнх нь хийсэн,зурсан бас авчирсан зураг
хэрэглэгдэхүүнийг ашиглах болсноор сурагчдын хичээлд оролцох идэвх
сайжирсан.Бас тухайн өдрийн ээлжит хичээлийн үеэр самбарт холбогдох зурагт
үзүүлэнгүүдийг байрлуулж, сурагчдаас асуулт асууж ярилцах нь тэдний сэтгэн
бодох болон ярих чадварыг нь хөгжүүлэхэд зохих нөлөө үзүүлж байгаа нь
ажиглагдсан. Мөн ярилцсаны дараа өөрсдийнхөө ойлголтоор зуруулах үед хүүхэд их
идэвх чармайлттай оролцдог. Бас зурж чадахгүй ч юмуу өөртөө итгэлгүй
хүүхдүүдийг анхаарч, ямар ч байсан зурж сурах хэрэгтэй гэж ойлгуулснаар олон
хүүхдийн зурах сонирхол нэмэгдсэн гэж үздэг. Жишээ нь: одоогийн 7в Гантөгс,
Хатанбаатар, Гэрэл нар өөрсдийн чадвараар зурдаг болсон.Ялангуяа ноднингийн
6а,6б,6в,6г,6д ангиуд хүн байгалийн хичээлд маш идэвхтэй сайн оролцдог байсан.
Мөн Хүн –Байгалийн хичээл болгон дээр туршилт хийж, бас зураг зуруулж байвал
хүүхдүүд хичээлд маш идэвхтэй оролцдог болох нь ажиглагдсан учир аль болох
туршилт хийж зураг зуруулахыг боддог. Сурах бичгийн зураг болон өөрсдийн
ойлголтоор зураг зурах нь хүүхдийн сэтгэн бодох чадварыг дээшлүүлж, бас
дүгнэх,харьцуулах чадварыг бага ч болов нэмэгдүүлдэг болох нь туршилтаар
ажиглагдсан болно.
Хүн-Байгалийн хичээлд байгалийн зураг, ан амьтан,ургамлын болон бусад холбогдох
зураг, тарааж тарааж өгөх материалыг аль болохоор их ашиглаж, бүлэг сэдвийн
төгсгөлд давтлага,бататгалын үед байгалийн болон ан амьтан,ургамал,бодисын
талаарх зургуудыг тараан өгч, тайлбарлан яриулж, бас самбарт асуултын дагуу зураг
дээр тайлбарлах юмуу уралдаж зөв байрлуулж наадаг. Энэ нь сурагчдын хичээлийн
идэвх оролцоог нэмэгдүүлсэн зөв үйлдэл үр дүнтэй арга гэж үзэж байна.Бас хүн-
байгалийн хичээлээр тухайн сэдвийн гол тодорхойлолтыг номноос нь зэрэг
уншуулаад, өөрдсийн ойлголтыг нь яриулахыг хичээдэг,бас өөрдсийн ойлголтоор нь
зуруулдаг, бас өөрсдийн ойлгосноо дэвтэртээ бичүүлдэг. Ялангуяа 6-р ангийн бүх
хүүхдүүд зурахдаа маш их дуртай байдаг юм шиг санагддаг.
Ноднингийн 6а,6в ангиудаас хүн байгалийн хичээлд гарын доорх материал
ашигласны дараа бүлэг сэдвийн төгсгөлд тест болон асуулт, амаар шалгалт авахад
сурагчдын сурлагын идэвх сайжирсан нь харагдсан.
Жишээ нь: Ноднингийн 6а ангиас 1-р улирлаар A-5 B-6 C- 14 D-6
2-р улирлаар A-8 B-10 C- 10 D-2
үнэлэгдсэн нь үүний зохих нөлөө гэж үзэж байна. Мөн үүнээс гадна Хүн-Байгалийн
хичээлээр өнгөрсөн жилээс эхэлж “Бүтээлийн үзэсгэлэн” гаргаж байна.
Үүнд тухайн ангийн сурагчдын :
1. Туршилтанд ашиглах зүйлсүүд элс хайрга, спирт, сав, чүдэнз,лаа
2. Усанд уусдаг бодисууд: давс, элсэн чихэр, марганц, кофе...

5. 3. Усанд уусдаггүй бодисууд: мод,чулуу, даавуу,шил...
4. Байгалийн төрөл бүрийн зураг,үзүүлэн таниулах
5. Хамгийн гоё бичсэн дэвтэр, зурсан зургууд
6. Бие даалт бяцхан ном, нэмэлт мэдээлэл
7. Сурагчдын бүтээлүүд навч, цаас, баримлын шавар болон гарын доорх
материалаар хийсэн бүтээл
8. Бусад зүйлс....
Бүтээлийн үзэсгэлэн гаргасан нь сурагчдын хичээлд оролцох, ялангуяа бие даан
болон багаар ажиллах чадварыг хөгжүүлэхэд чухал дөхөм болсон гэж үзэж байна.
Мөн Хүн-байгалийн хичээлээр бүтээлийн сан байгуулах хэмжээний хичээлд
хэрэглэгдэх олон үзүүлэн зурагтай болсноо одоо төрөлжүүлж байна.
№ Агуулга, сэдэв Тоо ширхэг
1 Туршилтанд хэрэглэгдэх материал 40
2 Ажлын хуудас 90
3 Зурсан зураг 58
4 Бие даалт 35
5 Зурагт үзүүлэн 120
6 Тоглоом 73
Миний энэ “туршлага” маань арвин их туршлагатай багшийн хажууд маш өчүүхэн ч
гэсэн энэхүү аргаа улам баяжуулан дэлгэрүүлэхийг зорьж хичээж, эрэлхийж байна.
Бүтээлийн үзэсгэлэнгээ ч улам чанаржуулж, сурагчдын ур ухаанаар бүтсэн олон олон
бүтээлээр аривжуулна гэж бодож байна.
Хүн-Байгалийн хичээлийн явцад хэрэглэгддэг хэрэглэгдэхүүн болон сурагчдын
хийсэн бүтээл түүгээр хийсэн “Бүтээлийн үзэсгэлэн”-гээс заримыг нь хавсаргасан
болно.
Хүн-Байгалийн хичээл маань Газарзүйн хичээлийн суурь учраас маш сонирхолтой
хичээл байдаг. .
Иймээс бага ч гэсэн хичээлийг сонирхолтой болгох үүднээс Байгалийн болон гарын
доорх зүйлүүдийг ашиглах хэрэглэхийг хүсэж эрмэлзэж байдаг. Хүн -Байгалийн
хичээлээ аль болох байгалийн зүйлүүдийг ашиглаж хэрэглэснээр сурагчдын байгаль
орчин болон хүрээлэн байгаа орчноо ажиглах, мэдрэх, хайрлан хамгаалах зөв
сэтгэлгээг төрүүлэх ба эх орон, амьдрах гэр болсон эх дэлхийгээ танин мэдэж, зөв

6. хэрэглэж, байгальтайгаа зөв харьцах мэдрэмжийг л ойлгуулахыг хүсч хичээлдээ
байгалийн бэлэн материалыг түлхүү ашиглахыг эрмэлзэж байна.
4. Дүгнэлт
“Хүн –Байгалийн хичээлээр сурагчдын оролцоог нэмэгдүүлэх нь арга туршлагаа
хэрэгжүүлж 6-р ангид явуулж үзлээ. Энэ хичээлээ сурагчдыг багаар ажиллуулж,
өөрсдийн нь сонирхолд тулгуурлаж явуулсан нь маш сайн боллоо. Өнгөрсөн
хичээлийн жилд Хүн-Байгалийн хичээлээр “Бүтээлийн үзэсгэлэн” гаргасан нь ихээхэн
үр дүнтэй сайн болсон ба энэ жилээс улирал бүр гаргаж байна.
Мөн хоёр залуу багшийг хичээлдээ суулгасан ба тэд хичээлдээ энэхүү аргыг зарим
хичээлдээ хэрэглэж байна.