Орхон аймаг Наран цогцолбор сургууль багш Ц.Батсуурь "Багцын ойлголтоор үржүүлэх хуваахыг таниулахад хэрэглэгдэхүүний үүрэг"

1. Сэдэв: Багцаар үржүүлэх хуваах үйлдэл
таниулахад хэрэглэгдэхүүний үүрэг
Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын
“Наран”цогцолбор сургуулийн багш Ц.Батсуурь

2. ТАНИЛЦУУЛГА
Цэвэгжав овогтой Батсуурь нь 1961 онд Ховд аймгийн Дарви
суманд төрсөн. 1981 онд Архангай аймгийн БНБС-д
суралцаж бага ангийн багш мэргэжлээр төгссөн.
Боловсролын байгууллагад 34 дэх жилдээ ажиллаж байна.
Ц.Батсуурь багшийн ажлын онцлог,давуу талууд :
Хамт олондоо шинэ санаа өгч,зөвлөн туслах чадвартай.
Энэ хичээлийн жилд:
• “Ном –бүтээлч уншлага” арга зүй
• “Төлөвшил- тэгш оролцоо” гэсэн арга зүй боловсруулж
Бүтээлч багш уралдаанд оролцож аймагтаа I байр эзлэн
түүнийгээ түгээн дэлгэрүүлсэн.
• Сурагчдаар мэдлэг бүтээлгэх хэрэглэгдэхүүнийг оновчтой ,
олон хувилбартайгаар бэлтгэн сургалтын үйл ажиллагаанд
бүтээлчээр хэрэглэх арга зүйг туршин хэрэгжүүлж байна.

3. Туршин хэрэгжүүлж буй арга зүй:
• Сурагчдаар мэдлэг бүтээлгэх
хэрэглэгдэхүүнийг оновчтой , олон
хувилбартайгаар бэлтгэн сургалтын үйл
ажиллагаанд бүтээлчээр хэрэглэх нь
Сонгосон үндэслэл:
• Бага ангийн сурагчид нь бодитоор мэдэрч
харж барьж ,хийж гүйцэтгэж ,туршиж
/дадлага хийж/ ойлгож сэтгэх нь илүү
байдаг учраас
Сэдэв:
• Багцаар үржүүлэх хуваах үйлдэл
таниулахад хэрэглэгдэхүүний үүрэг

4. Сэдэв сонгосон үндэслэл:
Шинэчилсэн хөтөлбөрт 2-р ангид үржүүлэх хуваах
үйлдлийг багцын аргаар таниулахаар шинээр
тусгасан нь туршин хэрэгжүүлэх үндэслэл болсон.
Хэрэгцээ нь:
Багцын ойлголтыг сурагчдад таниулах мэдлэгийг
бүтээлгэхдээ хэрэглэгдэхүүнгүйгээр үйлийг
гүйцэтгэх нь үр дүн багатай бөгөөд сурагчдад
мэдлэг чадвар хэрэглээ болох нь учир дутагдалтай
байсан нь өмнөх туршлагаас харагдсан .
Хэрэглэгдэхүүн нь зөвхөн багшийн үзүүлэн
байдлаар биш хүүхдийн мэддэг сонирхолтой ,
бодит зүйл дээр нь тулгуурлагдсан, хүүхэд бүрд
хүрэлцээтэй, олон төрөлтэй , олон хувилбартай,
оновчтой байх шаардлагатай байлаа.

5. Хэрэгжүүлсэн байдал
1-р шат Агуулга,арга зүйн судалгаа
Цөм хөтөлбөрийг судлах явцад 2-р ангид
үржүүлэх хуваахыг таниулахдаа багцын
ойлголтод тулгуурлахаар шинээр
тусгагдсан байсан .Иймээс багш нар
судлагдахууны багаараа хамтран арга
зүйг боловсруулсан . Энэ арга зүйг
хэрэгжүүлэхэд хэрэглэгдэхүүн чухал гэж
үзсэн.
2-р шат Хэрэглэгдэхүүний судалгаа
Ямар ямар хэрэглэгдэхүүн хэрэгтэй , яаж
бэлдэх боломжтойг

6. 3-р шат Хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх үйл ажиллагаа
Тухайн сэдвийг үзэж эхлэхээсээ өмнө
1. Бодит хэрэглэгдэхүүн /хавсралт 1/
2. Загвар хэрэглэгдэхүүн / хавсралт 2/
3. Мэдлэг чадварыг үнэлэх хэрэглэгдэхүүн / хавсралт 3/
гэсэн 3 чиглэлээр эцэг эхчүүдтэйгээ хамтран хэрэглэгдэхүүнээ,
цуглуулж,хийж бэлдсэн
Бодит : шүр, шагай, шоо , савх , мөхөөлдөсний халбага , нэг
удаагийн таваг , төрөл бүрийн сав, нэг удаагийн халбага,
харандаа, ундааны соруул , чулуу, соронз, жимсний чанамлын
сав
Загвар: төрөл бүрийн зураг , хүнсний ногоо , жимсний нэг нэгээрээ,
багцаараа зураг ,эгнээ баганад оруулсан зураг,үйлдлийн
гишүүдийн хамаарлын хөдөлгөөнт хүснэгт, дүрснүүд ,хүүхдийн
сонирхолтой наадаг зураг, аравт зуутын хавтан
Үнэлгээний :Хүрдний даалуу , хүрдний хүснэгт , нөхөх, холбох
тестүүд , үйлдлийн гишүүдийн хамаарлын хүснэгт хөдөлгөөнт
гар самбар , тоотой ба тоогүй хүснэгт
Эдгээрийгээ хувилж олшруулж, бат бөх,олон дахин ашиглах
боломжтой, хосоороо ба хүүхэд бүрд хүрэлцэхээр хийж бэлдсэн.

7. 4-р шат Турших үйл ажиллагаа 1 /Даасан анги дээрээ /
Ээлжит хичээл бүрдээ тохируулан сонгон хэрэглэж,турших явцдаа
• Багц
• 2, 5- аар үржүүлэх,хуваах
• Уртыг хэмжих,цаг хугацаа
• Дахин ихэсгэх багасгах,
• Тэнцүү хэсэгт хуваах сэдвүүдээр урилгат хичээлийг
сургуульдаа 12 удаа зааж ,багш нарыг урьж суулган хэлэлцүүлэг
хийсэн 96 багшаас давхардсан тоогоор судалгаа авахад 94%
нь хэрэглэгдэхүүн нь хүртээмжтэй ,хүүхдэд сонирхолтой мэдлэг
бүтээхэд нь дэмжлэг болж чадаж байна гэж дүгнэсэн.
• Үлдэгдэлтэй хуваах сэдвээр сургууль, бүсэд 2 удаа хичээл зааж
хэлэлцүүлэг хийсэн. Хичээлд суусан 42 багш нараас
давхардсан тоогоор авсан судалгаагаар 96% нь хэрэглэгдэхүүн
нь хүүхэд нэг бүрийн хөгжлийг дэмжсэн, хөтөлбөрийн агуулгад
нийцсэн , хүүхэд бүр хэрэглэж чадахаар , өнгө үзэмж сайтай,
хэмжээ , аюулгүй ажиллагааг хангасан байгаа нь цаашид түгээн
дэлгэрүүлэх боломжтой гэж дүгнэсэн.

8. Турших үйл ажиллагаа 2 /Харьцуулалт хийх зорилгоор/
• Хэрэглэгдэхүүнийг ээлжит хичээл бүрд ашигласнаар хүүхэд нэг
бүрийн мэдлэг бүтээх үйлийг харьцуулж үзэхийн тулд 2 өөр 2-р
анги дээр хичээл зааж үзэхэд:
• Нэг Хүүхэд бүрд хүртээмжтэй хэрэглэгдэхүүнгүй , зөвхөн багш
самбарт үзүүлэн тавиад заахад тухайн хичээл дээр хүүхэд бүр
мэдлэг бүтээлгэх боломж дутмаг, багшийн үйл давамгайлж
байсан.
• Хоёр Хэрэглэгдэхүүнээ авч ороод хичээлийг зохион байгуулахад
арай өмнөх ангиасаа дээр байгаа боловч, хэрэглэгдэхүүн
тогтмол хэрэглэж байгаагүй учраас хэрэглэгдэхүүн дээр
ажиллах дадлага , хийсэн үйлээ өөрөө тайлбарлах, бусдын
гаргаж байгаа алдааг олж харах, хурдтай ажиллах чадвар
дутмаг байгаа нь харагдаж байсан.
• Гурав Гэтэл хүүхэд бүр хүртээмжтэй олон хэрэглэгдэхүүн дээр
ажиллаад дадлагажсан өөрийн ангид ямар ч сэдвийг заахад
хүүхэд багшийн болон , бичиж бэлдсэн заавраар багцлах ,
хэсэглэх , нэгтгэх харьцуулах үйлийг маш чадмаг хийж гүйцэтгэж
байсан ба алдааг хүрдээр биш багцын ойлголтоороо
тайлбарлаж чадаж байгаа нь харагдаж байсан.

9. 5-р шат Хүүхдэд гарч буй ахиц , өөрчлөлт:
• Үнэлэх хэрэглэгдэхүүнийг олон хувилбартай,
сонирхолтой хэлбэрээр хийж хүүхдийн ахиц
амжилтыг тооцож үзэхэд:
• Хүрд чээжлэх тусгай цаг зарцуулахгүй хүүхэд бүр
тогтоож чадсан
• Хүрдээ бүтээлчээр ашиглах дадал суусан
• Үйлийн алхмаа үйлдлийн гишүүн болгож чаддаг
болсон
• Алдаа олж харах, алдаагаа засах боломж нээлттэй
• Асуултанд оновчтой хариулах , хийсэн үйлээ
тайлбарлаж ярих чадвар нь хөгжиж байгаа
• Хэрэглэгдэхүүнээ ашиглан илэрхийлэл , тэгшитгэл ,
бодлого зохиож сурсан.

10. Жишээ нь
• Илэрхийлэл
5 х 3 = 15 15 : 3 =15
• Тэгшитгэл
а х 3 = 15
• Бодлого 15 гадилыг
сагсанд 3, 3 аар
хийлээ. Хэдэн сагс
хэрэгтэй вэ?

11. Үлдэгдэлтэй хуваах
• Илэрхийлэл
9 : 2 = 4 үлд 1
• Бодлого Хэрэм 9
самар олж ирээд 4
хоролдойндоо тэнцүү
хуваан өгөх болов.
• Яаж хуваан өгөх вэ?
• Өөрт нь самар үлдэх
үү?
• Самрыг сагсанд 2,2 оор
нь хийв . Хэдэн сагс
хэрэгтэй вэ?
• сагсанд ороогүй самар
үлдэх үү?

12. Мөн хэрэглэгдэхүүнээ ашиглаад нэг
нэгэндээ даалгавар өгч гүйцэтгүүлж хүүхэд
хүүхэдтэйгээ ажиллаж сурсан.
Жишээ нь: шагай , шүр , шоо , савх , зэргийг
тодорхой тоогоор багцлуулах хэлхэх,
саванд хуваан хийх , хүүхдүүдэд хуваан
өгөх гэх мэт даалгаврын тавилыг хүүхдүүд
өөрсдөө зохиож сурч байгаа нь хүүхэд бие
даан хөгжих боломж бүрдэж байгаа.

13. Ач холбогдол
• Хүүхэд бүр багцлах , багцыг тооцоолох, нийт
юмсын тоог олох үйлийг гараараа барьж , бодитоор
мэдэрч хийх боломж бүрдсэн
• Сурагчдын хэрэглэгдэхүүн дээр ажиллах чадвар
дадал сайжирсан
• Олон төрөл,хувилбартай учраас хүүхдэд
сонирхолтой , тоглонгоо суралцах боломжтой
• Хэрэглэгдэхүүнүүдийг бусад анги сурагч , багш
дамжуулан хэрэглэх боломжтой
• Хөдөлгөөнтэй , хялбар учраас өөр хичээлд ашиглах
боломжтой
• Олон хувилбартай бат бөх учраас удаан хэрэглэх
боломжтой . Энэ нь эдийн засгийн хэмнэлттэй.
Дахин 2-р анги авахад хэрэглэгдэхүүн нь бэлэн
болсон.

14. Дүгнэлт
Энэ бүгдээс дүгнэн үзэхэд
хэрэглэгдэхүүнийг ингэж хангалттай
бэлдсэн тохиолдолд хүүхэд өөрөө
мэдлэг бүтээх , тэгш хамрах , алдаанаас
суралцах , хүүхдийн ялгаатай байдлыг
харгалзах , үйлийн явцад хөгжих ,
тоглох явцдаа хөгжих , төлөвших цөм
хөтөлбөрийн шаардлагыг хангах
боломж бүрдэнэ.
Ийм үед багш чиглүүлэгч , хүүхэд
мэдлэгийг бүтээх боломж бүрдэнэ.

15. Анхаарал татсан асуудал
• Нэг хэрэглэгдэхүүнийг өдөр бүр
хэрэглэхэд сурагчид сонирхолтой биш
байсан.
• Олуулаа дундаа хэрэглэхэд зарим
сурагчид оролцох оролцоо нь дутмаг
байгаа байдал ажиглагдаж байв.
Олноор нь хийж бэлдэхэд цаг хугацаа
ихээхэн шаардсан.

16. Шийдвэрлэсэн байдал
• Хэрэглэгдэхүүнээ олон төрөлтэй хийж ,
бэлдэж сэлгэн хэрэглэх , зарим хэсгийг
өөрчлөх байдлаар /багц нь хэвээрээ
байхад багцад байгаа юмыг нь өөрчлөх
гэх мэт/ хэрэглэх.
• Ихэнх хэрэглэгдэхүүнийг хосоороо ,
ганцаараа ажиллах боломжтойгоор
бэлдсэн.
• Эцэг эх , хамт олны хүчийг авсан.
• Хэрэглэгдэхүүнийг хэрэглэж байгаа
хичээлүүдэд эцэг эхийг урьж суулгахад тэд
ач холбогдлыг ойлгон дуртай тусалдаг
болсон.

17. Санал
• Хэрэглэгдэхүүнийг бэлдсэн байдлаас
санаа авч баг хамт олноороо
хэрэглэгдэхүүний сантай болох
• Хэрэглэгдэхүүнийг авч ашигласан багш
өөр бүтээлч санаагаар баяжуулах
• Хэрэглэгдэхүүн нь хүүхдийг мэдлэг
бүтээхэд хэрхэн нөлөөлж байгаад нь
багш бүр ажиглалт судалгаа хөтлөх
• Хийж бэлдсэн хэрэглэгдэхүүнийг
үнэлгээтэй болгох

18. ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮНҮҮД

19. БАГШИЙН ЧИГЛҮҮЛЭХ
ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН

20. БОДИТ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН
/хавсралт 1/
 Торон цүнхэнд
ном,дэвтрийг
багцалж хийх
• цүнх байгаа
багцалсан
зүйл гаднаас
багцад байгаа
юм нь хэд
байгаа нь
харагдах

21. ТОРОН ЦҮНХ

22. БӨМБӨГ ШАГАЙ

23. ШОО АЯГА

24. ШОО

25. ХАРАНДАА

26. ШҮР ХЭЛХЭХ

27. ЗАГВАР ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН
/хавсралт 2/
ЖИМСНИЙ ЖИМСНИЙ ЗАГВАР ЗУРАГ

33. Тоон шулуун

34. Тоон шулууныг ашиглах нь

35. Тоон шулуун ашиглан багцлах
үйл хийх нь:

37. ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН
/хавсралт 3/