TTMON402-Хичээл-7

1. СУРГАЛТЫН
ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН
Доктор дэд проф.
Н.Цэдэвсүрэн

2. • Багш, суралцагчид хамтын үйл ажиллагаандаа
сургалтын хэрэглэгдэхүүний тусламжтайгаар
дидактик системийг мэдээлэлжүүлэх, мэдээллийг
боловсруулах нөхцлийг бүрдүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл
сургалтын үйл явцад суралцагчид судалж буй
үзэгдэл юмсыг тэр болгон анги танхимд үзэх
боломжгүй тохиолдолд сургалтын хэрэгслийн
тусламжтайгаар үздэг. Уламжлалт сургалтад
үзүүлэнг манай эриний 16,17-р зууны үеэс өргөн
хэрэглэж ирсэн ба үзүүлэн таниулахын сурган
хүмүүжүүлэх үндэслэлийг К.Д.Ушинский
тодорхойлсон байдаг. “ Үзүүлэн таниулах зарчим нь
хийсвэр төсөөлөл ба үг яриан дээр үндэслэдэггүй,
харин тодорхой дүр, хүүхдийн шууд хүртэхүй дээр
үндэслэн явагдах зарчим юм”

3. • Үзүүлэн таниулах зарчмын үүднээс авч
үзвэл сурагчид сургалтын хэрэгслийн
тусламжтайгаар харж мэдрэх үедээ юмс
үзэгдлийн субъектив дүр төрхийн зөвхөн
гадаад талыг тусгана. Сургалтын процесст
сурагч багшийн удирдлагын дор сургалтын
хэрэгслийн тусламжтайгаар хүрээлэн буй
ертөнцийг танин мэддэг. Гэвч үзэгдэл
юмсыг тэр болгон сургуулийн танхимд
үзүүлэх боломжгүй байж болно. Энэ
тохиолдолд тэдгээрийг сургалтын
хэрэгслийн тусламжтайгаар схем, зураг,
дүрс загвар байдлаар үзүүлнэ.

4. • Гэвч харж мэдрэх үед сурагчдад
тэдгээрийн субъектив дүр төрх нь бууж,
тухайн юмс үзэгдлийн зөвхөн гадаад тал
нь тусгагдаж харагдах дүр нь юмс буюу
үзэгдэлтэй сурагчдын сэтгэхүйг байнга
холбож өгдөг. Сургалтын хэрэгслийн сэтгэл
зүйн үндсийг Л.С.Рубинштейн(1967:21) “
.... Гадаад шалтгаан нь дотоод
нөхцлүүдээр (Дотоод нөхцөл нь өөрөө бас
л гадаад нөхцлийн хүрээнд бүрэлдэн
тогтдог юм) дамжин үйлчилж байдаг.
....Гадны үйлчлэл нь хүний нэгэнтээ
тогтсон үзэл бодол, санаа сэтгэхүй,
мэдрэмж зэрэг сэтгэцийн хүрээнд хугарч
өөрчлөгдсний дараа сая бидэнд ямар нэг
үр дүнгээ харуулдаг юм.”

5. • . Уламжлалт сургалтад сургалтын
хэрэглэгдэхүүний үндсэн үүрэг нь:
• Сургалтын үзүүлэн таниулах зарчмыг
хэрэгжүүлэх
• Төвөгтэй хийсвэр ойлголтуудыг сурагчдад ойр
дөт болгож өгөх
• Үйлийн баримжаа олгох арга барилыг сургах
• Харж мэдрэх туршлага хуримтлахад туслах
• Суралцагчдын танин мэдэх үйл ажиллагааг
жолоодох боломж олгох
• Суралцагчдын бие дааж танин мэдэх үйл
ажиллагааг нэмэгдүүлэх
• Сургалтын үйл явцыг эрчимжүүлэх асуудал
байлаа.

6. • 1.Сургалтын зорилгоор хүрээлэн буй орчноос жинхэнэ
бодит байдлаар буюу тусгай бэлдмэл байдлаар авсан
обьектууд (Амьд ба хатаасан ургамал, амьтад, тэдний
чихмэл дүрс, уулын чулуулаг хөрс, эрдэс бодисын дээж,
машин түүний хэсгүүд, археологийн олдвор гэх мэт)
• 2. Ажилладаг загвар (Машин, механизм, аппрат,
төхөөрөмж гэх мэт)
• 3. Макет ба мулеж (Ургамал, үр жимсний, техник тоног
төхөөрөмжийн, организмын, тусгай эрхтний гэх мэт)
• 4. Сургалтын туршлага тавихад зориулсан багаж хэрэгсэл
• 5. График хэрэгсэл (зураг, газарзүйн зураг, схем гэх мэт)
• 6. Сургалтын техник хэрэгсэл (Диапозитив, диафильм,
гэрэлтэгч самбар, сургалтын кино, радио телевизийн
нэвтрүүлэг, дуут ба дүрс бичлэг гэх мэт)
• 7. Сурах бичиг, гарын авлага
• 8. Сурагчдын мэдлэг чадварыг шалгах төхөөрөмж

7. • Дээр дурдсан уламжлалт үзүүлэн
таниулахыг манай эриний 16,17-р зууны
үеэс сургалтад өргөн хэрэглэж, сургалтын
техник хэрэгсэл түүнтэй холбоотой
үзүүлэнгүүдийг 18-р зууны дунд үеэс эхлэн
хэрэглэсэн түүхтэй.
• Манай орны ЕБС-д 1940-1960 онд хичээл
бүрийн өөрийн гэсэн кабинет,
лабораторийг тоноглон, зохион байгуулж
үзүүлэх туршилт хийж, програмчилсан
сургалтын элементүүд хөгжиж иржээ. Энэ
ажил 1960-аад оноос хойш улам эрчимтэй
хөгжиж сургууль анги хичээлийн системээр
сургалт хүмүүжлийн ажлыг явуулж байлаа.

8. • Сургалтын хэрэгслийг хэрэглэх арга
технологи өөрчлөгдөж байгаа ч гэсэн
тэмдэгт моделийн үүрэг чухал хэвээр
үлдэнэ. З.Бадамсамбуу(1979:35)“ Орчин
үеийн шинжлэх ухаанд тэмдэгт модель
танин мэдэхүйн чухал хэрэглүүр болжээ.
.......Тэмдэгт модель нь Микро ба макро
ертөнцөд болж буй процессын мөн
чанарыг илэрхийлэх танин мэдэх чухал
аргын нэг болжээ” гэсэн нь сургалтын
хэрэглэгдэхүүн нь тэмдэгт модель дохио
мэдээллийн систем мөн гэдгийг илэрхийлж
байна.

9. • Мөн барууны судлаач Аллан. С.
Орнштейн(2001:133) “Аман билэг тэмдэг
нь юмыг хийсвэрээр илэрхийлж, сэтгэн
бодох чадвараас шалтгаалдаг байхад
бодит өөрийн биеэр үзсэн туршлага
тодорхой шууд байдаг. Текст, зураг тоглоом
модель зэрэг төрөл бүрийн сургалтын
хэрэгсэл нь бодит биеэр амссан туршлагыг
орлож, ойлголтыг дэмждэг учраас эдгээр
нь суралцах үйл ажиллагааны нэгэн хэсэг
болдог” гэж үзжээ. Одоо үед сургалтад
хэрэглэж байгаа хэрэглэгдэхүүнийг ангилж
үзвэл:

10. 1-р бүлэг : БОДИТ ОБЬЕКТ
Бодит юмс Лабораторын
хэрэгсэл
Материал багаж
хэрэгсэл
- Эрдэс чулуулаг,
ургамлын хатаамал
- Амьтны чихмэл
- түүхий эд
- Шингэнд
хадгалсан
материал
- Багаж
- Янз бүрийн сав
- Туршилгад
хэрэглэх утас
- Хоолойн хавчаар
- Мод төмөр,
нийлэг шил, картон
цаас, будаг, хянах
хэсжмх багаж,
экскурс,
экспедицийн багаж
хэрэгсэл
Хүснэгт-1 Сургалтын
хэрэглэгдэхүүний ангилал:

11. 2-р бүлэг: ОБЬЕКТИЙН ДҮРСЛЭЛ
2.1 Эзлэхүүнт
үзүүлэн
2.2. Хавтгай үзүүлэн
2.3.Аудиовизуаль
үзүүлэн
- Макет
- Модель
- Муляж
- Глобус гэх
мэт
- Таблиц
- Зураг
- Фото
- Карт
- Схем
- Кинофильм
- Диафильм
- Диапозитив
- Транспарант
- Пянз
- Соронзон
бичлэг
- Радио
нэвтрүүлэг

12. 3-р бүлэг: СУРГАЛТЫН МАТЕРИАЛ
3.1.Сургалтын материал 3.2. Ном гарын авлага
- Сурах бичиг
- Бодлого дасгалын хураамж
- Тестийн хураамж
- Удирдамжууд
- Шинжлэх ухааны ном
- Уран зохиолын ном
- Лавлах
- Толь бичиг
- Заах арга зүйн ном
- Зөвлөмж

13. 4-р бүлэг: СУРГАЛТЫН ТЕХНИК ХЭРЭГСЭЛ
4.1. Мэдээллийн
хэрэгсэл
4.2. Хяналтын
хэрэгсэл
4.3. Универсаль
хэргэслүүд
- Проектор
- Кодоскоп
- Магнитофон
- Телевизор
- Видеомагнитфон
- Радио
- Пянз тоглуулагч
-Камер -Лингофон
байгууламж
- Сургалтын
машин
- Калькулятор
Компьютер

14. • Уламжлалт ойлголтоор бол суралцагчдыг
сургалтын мэдээллээр хангаж, багшид тусалдаг
сэргээн санах үйл явцыг удирдаж, мэдлэг
ойлголтыг хэрэглэх сургалтын үр дүнг хянах
байгууламжийг сургалтын техник хэрэгсэл гэнэ.
Сургалтын техник хэрэгслийг ашиглах арга зүйн
)“ Ер нь олон учир шалтгааны улмаас сургалтын
техник хэрэгслийг сургалт танин мэдэхүйн
процессыг эрчимжүүлэхэд дараах чиглэлээр авч
хэрэглэх нь зүйтэй байна.
• Мэдээллийг сургалтад оновчтой сонгон хэрэглэх
• Суралцагчийн сурч танин мэдэх цагийг хэмнэх
• Шинэ мэдээллийг идэвхтэй мэдээлэл болгон
хувиргах
• Багш суралцагчийн сургалтын хугацааг хэмнэх
• Сургалтад суралцагчийн сонирхлыг өрнүүлэх “