SAMET AKILLI - İNGİLİZCE ÖĞRETMENLİĞİ DANIŞMAN: DOÇ. DR. AGAH TUĞRUL KORUCU

1. SAMET AKILLI – İNGİLİZCE ÖĞRETMENLİĞİ
DANIŞMAN: DOÇ. DR. AGAH TUĞRUL KORUCU
AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİMDE ÖĞRETEN
VE ÖĞRENEN ROLLERİ

2. AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM FAALİYETLERİ
• Geçmişte sırasıyla mektup, radyo, televizyon, basılı materyaller, ses ve video
konferans sistemleri ile yapılan açık ve uzaktan öğretim faaliyetlerinde,
günümüzde internet tabanlı bilişim teknolojilerinin baskınlığı
gözlemlenmektedir. Her bir açık ve uzaktan öğretim aracı sahip olduğu farklı
özelliklerle öğrenen ve öğretenlere yeni roller yüklemektedir.
• Özellikle günümüzde açık ve uzaktan öğretim alt yapısını oluşturan internet
tabanlı açık ve uzaktan eğitim teknolojileri her geçen gün yeni bir araç ve
öğrenme ortamı ile öğreten ve öğrenenlere yeni roller ve sorumluluklar
yüklemektedir. Özellikle teknolojinin eğitim ortamlarında sağlamış olduğu
değişimler bireylerin davranışlarını, rollerini, sorumluluklarını ve bütün
halinde sosyal yapıyı değiştirmektedir (Shamoail, 2005).

3. ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN ROLLERİ
• Açık ve uzaktan öğretim ortamlarında öğreten ve öğrenen rollerinin değişimindeki
ana etken açık ve uzaktan öğretim sürecinde kullanılan teknolojilerin ve öğrenme
kaynaklarının değişmesi ve çeşitlenmesidir. Geleneksel eğitim ortamlarında
öğreten ve öğrenen rollerini belirleyen ana faktör öğrenme ortamını oluşturan
topluluk ve topluluk kültürüdür.
• Bu roller, farklı kültür, toplum ve ortamlarda farklılıklar gösterebilmektedir. Açık ve
uzaktan öğretimin yapılışı ve doğası gereği öğreten ve öğrenen fiziksel bazen de
zamansal olarak farklı noktalarda bulunabilmektedir. Zamansal ve/veya mekânsal
olarak farklı noktalardan iletişim ve etkileşim içerisinde olunması eğitim ve öğretim
ortamına farklı bir boyut kazandırmaktadır. Öğrenme sürecine etki eden bütün
faktörler hesaba katılmalı ve öğrenme topluluğu tüm bileşenleri hesaba katarak
oluşturulmalı ve değerlendirilmelidir.

4. ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN ROLLERİ
• Öğretenlerin ve öğrenenlerin açık ve uzaktan öğretim ortamlarındaki rolleri
kullanılan teknoloji ve açık ve uzaktan öğretim şekline göre farklılık
göstermektedir. Eş zamanlı çevrimiçi ortamlar, eş zamansız çevrimiçi
ortamlar, telekonferans, basılı materyaller üzerinden eğitim gibi farklı açık
ve uzaktan öğretim uygulamalarında öğretenin ve öğrenenin rolü
değişmektedir. Günümüzde internet tabanlı açık ve uzaktan öğretim
uygulamaları mobil teknolojilerin de katkısıyla en baskın uygulanan uzaktan
eğitim şekli halini almıştır. 19. yüzyıldan itibaren kullanılan mektup, basılı
materyal, video-ses kayıtları, ses konferans, video konferans gibi
uygulamalar günümüzde hem yüksek maliyeti, hem de uygulama zorluğu
nedeniyle neredeyse hiç kullanılmamaktadır.

5. ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN ROLLERİ
• Günümüzde iş dünyası ve sosyal toplulukta ihtiyaç duyulan eğitimlerde bilişim
teknolojileri destekli açık ve uzaktan öğretim yaygın olarak kullanılmakta ve
bireyler bu sistemler içerisinde öğreten ya da öğrenen olarak yer almaktadırlar.
Bilişim Teknolojileri destekli açık ve uzaktan öğretim, İnternet ağı üzerinden
bilgisayar ya da mobil cihazlar kullanılarak gerçekleştirilen tek taraflı, çift
taraflı, eş zamanlı ya da eş zamansız açık ve uzaktan öğretim şeklidir.
• Günümüzde en çok kullanılan açık ve uzaktan öğretim şekli bilişim teknolojileri
tabanlı açık ve uzaktan öğretim olduğu için açık ve uzaktan eğitim ortamındaki
öğreten ve öğrenen rolleri alan yazında bu bağlamda şekillenmeye başlamıştır.
Bu bölümde öğreten ve öğrenen rolleri bilişim teknolojileri destekli açık ve
uzaktan öğretim ortamları hesaba katılarak belirtilmiştir.

6. ÖĞRETEN ROLLERİ
1980'li yıllardan itibaren açık ve uzaktan öğretim ortamındaki öğreten rolleri
şekillenmeye başlamış ve gelişen teknolojilerle birlikte öğreten rollerine yenileri
eklenmiştir. Eğitim ortamının, iletişim şeklinin ve bilginin iletim kanallarının değişimi
öğretenlerin yeni roller üstlenmelerine neden olmuştur. Açık ve uzaktan öğretimde
öğretenlerin edindiği yeni roller alan yazında geniş bir perspektifte ya almaktadır. Bu
roller şu şekildedir:
Geri Dönüt Verme
(Tagg ve Dickenson
1995; Smith, 2005)
Teşhis Uzmanı ve
Yönlendirici
(Moderatör)
(Solomon, 1996)
Teknik Destek ve
Yeterlilik (Aydın,
2005; Ofra, 2002;
Zhixian, 2012)
Yönlendirici (Ofra,
2002)
Sosyal Yardımcı
(Ofra, 2002)
Ortam Tasarımcısı
(Egan ve Akdere,
2005; Varvel, 2007)
Ders Yöneticisi
(Egan ve Akdere,
2005; Varvel, 2007)
Öğrenme Yöneticisi
(Tam, 2000)
Etkileşim Yöneticisi
(Moore ve Kearsley,
2005)
Pedagojik Uzman
(Moore ve Kearsley,
2005)
Grafik Tasarımcısı
(Abdul, 2004)
Değerlendirme
Uzmanı (Goodyear
ve arkadaşları,
2000)

7. Geri Dönüt Verme
•Öğreten
öğrenenlere uygun
ve zamanlı geri
dönüt verir.
Teşhis Uzmanı ve
Yönlendirici
•Öğreten
öğrenenlerle
birlikte çalışıp yön
göstererek sanal
ortamdaki
görevlerini
yapmalarına
yardımcı olur.
Teknik Destek ve
Yeterlilik
•Öğrenenlere teknik
konularda yardımcı
olur ve teknik
olarak uzaktan
öğretim sistemini
kullanır.
Yönlendirici
•Çevrimiçi
tartışmalara
öğrencilerin
katılımının
sağlanması için
cesaret ve
güdülenmelerinin
(motivasyonlarının)
arttırılmasına
yardımcı olur.

8. Sosyal Yardımcı
• Öğrencilerin
birbirleriyle
etkileşim
kurmalarını
sağlamak ve
çevrimiçi
öğrenme
ortamının bir
parçası olmaları
için yardımcı olur.
Ortam Tasarımcısı
• Bilişim
teknolojileri
tabanlı uzaktan
öğretim
sisteminde
öğrenme ortamı
tasarlar.
Ders Yöneticisi
• Çevrimiçi
öğrenme
ortamlarını
kontrol eder ve
yönetir.
Öğrenme Yöneticisi
• Öğrenenlere
öğrenmelerinde
yardımcı olur ve
öğrenmeyi
öğretir.

9. Etkileşim
Yöneticisi
•Öğrenci ile
öğretmen ve
öğrenci ile
öğrenci
arasındaki
etkileşimin
oluşmasında
rol üstlenir.
Pedagojik
Uzman
•Uzaktan
öğretim
ortamlarına
yönelik ihtiyaç
duyulan
öğretim
tekniklerini
geliştirir.
Grafik
Tasarımcısı
•Çevrimiçi
öğrenme
ortamları için
çoklu medya
öğeleri
tasarlar.
Değerlendirme
Uzmanı
•Uzaktan
öğretimi ve
öğrenci
performansını
değerlendirir.

10. ÖĞRETEN ROLLERİ
• Listelenen maddelerden de görüldüğü gibi açık ve uzaktan öğretim
ortamlarında öğretenlerin karşısına birçok yeni rol çıkmaktadır. Her açık ve
uzaktan öğretim ortamında yukarıda belirtilen tüm rollerin ortaya çıkması
beklenmektedir. Öğreten açık ve uzaktan öğretim başarılı olabilmek için
edindiği ya da edinmesi gereken yeni rollerin farkına varmalı ve bu roller için
yeterlilik geliştirmelidir. Açık ve uzaktan öğretim ortamlarında öğretenlerin
edindiği roller bilişim teknolojileri kullanılarak oluşturulan uzaktan öğretim
ortamında değerlendirildiği için "Çevrimiçi Roller" olarak da
adlandırılmaktadır.

11. ÖĞRETEN ROLLERİ
• Araştırmacılar çevrimiçi öğreten rolleri için bütünsel bir bakış açısıyla değerlendirme
yaptıklarında pedagojik roller, teknik yeterlilik, süreç yönetimi gibi ana bileşenlerin tüm
modellerde yer aldığı görülmektedir. Çevrimiçi öğreten rollerinin şekillenmesinde açık
ve uzaktan öğretim ortamlarına giren yeni teknolojiler ve öğretim yöntemleri önemli
bir yer tutmaktadır.
• Açık ve uzaktan öğretim ortamlarında uygulanan yeni teknolojiler ve geliştirilen yeni
öğretim yöntemleri içeriğin sunuluş şeklini farklılaştırıp zenginleştirmektedir. Tablo
1’de belirtilen öğreten rolleri çevrimiçi açık ve uzaktan öğretim ortamında öğretim
elemanının sorumluluklarını ve öğrenme-öğretme sürecinin başarılı bir şekilde
gerçekleşmesi için sahip olması gereken yeterlilikleri göstermektedir.

12. TABLO 1 : BÜTÜNSEL ÇEVRİMİÇİ ÖĞRETEN ROLLERİ
Berge (1995) Guasch, Alvarez ve Espasa
(2010)
Abdulla (2004) Goodyear ve
arkadaşları (2001)
Pedagojik Roller Tasarım ve Planlayıcılık ile
İlgili Roller
Zihinsel Roller İçerik Yöneticisi
Sosyal Roller Sosyal Roller Sosyal Roller Teknoloji Uzmanı
Yönetimsel Roller Öğretici- Bilgi Verici Roller Yönetimsel
Roller
Tasarımcı
Teknik Roller Teknolojik Roller Teknik Roller Sistem Yöneticisi
Yönetimsel Roller Süreç Yöneticisi
Danışman
Geri Bildirim
Sağlayıcı
Araştırmacı

13. 1. A. BERGE'NİN ÇEVRİMİÇİ ÖĞRETEN ROLLERİ
• Berge (1995) belirlemiş olduğu çevrimiçi öğreten rolleri için kesin
kalıplar çizmemiştir. Farklı açık ve uzaktan öğretim deneyimlerinde
rollerin farklılaşabileceğini ve yeni teknolojiler ile yeni roller
oluşabileceğini belirtmiştir. Liu ve arkadaşları (2005) yılında
yaptıkları çalışmada Berge'nin belirlediği dört ana öğretici rolünü
(pedagojik, sosyal, yönetimsel ve teknik roller) alt bileşenlerini
içerecek şekilde detaylandırmışlardır. Oluşturulan alt roller,
günümüz çevrimiçi teknolojilerinin açık ve uzaktan öğretime sunmuş
olduğu imkânları kapsamaktadır.

14. 1.1 PEDAGOJİK ROLLER
• Bir sonra slaytta yer alan Tablo 2’den de görüldüğü üzere pedagojik
rollerde geleneksek sınıf ortamlarındaki öğretim yöntem ve tekniklerin
farklılaştığı, öğretenin açık ve uzaktan öğretimin doğasına uygun yeni
öğretim yöntemleri geliştirmesi gerektiği, öğrenen-öğreten, öğrenen-
öğrenen ve öğrenen-içerik etkileşimini oluşturması gerektiği ve
öğrencilerin güdülenmelerini (motivasyonlarını) üst düzeyde tutabilecek
becerilere sahip olması gerektiği görünmektedir.
• Öğreten eğer geleneksel öğrenme ortamlarındaki öğretme alışkanlıklarını
açık ve uzaktan öğretim ortamlarında devam ettirme eğiliminde olursa
etkileşim ve güdülenme noktasında sorunlar yaşayabilir.

15. TABLO 2: PEDAGOJİK ROLLER
ANA ROL ALT ROLLER AÇIKLAMA
PEDAGOJİK
ROLLER
Öğrenme Ortamı Tasarımcısı ve Etkileşim
Oluşturucu
• Uzaktan öğretime uygun öğretim tasarımı yapma.
• Öğrencilerin çevrimiçi öğrenme topluluğu
içerisindeki etkileşimini sağlama
Öğretim Uzmanı
• Uzaktan öğretim ile ilgili yeni yöntemleri takip etme,
• Mevcut imkân ve teknolojiler ile sahip olduğu
öğretim yöntemlerini birleştirip kullanma
• Öğrencilerin güdülenmelerini üst düzeyde tutma
Ölçme Değerlendirme Uzmanı
• Öğrenci ve öğretim süreci değerlendirmesi için
kurallar oluşturma
• Çevrimiçi değerlendirme araçlarını organize etme ve
kullanabilme

16. 1.2 SOSYAL ROLLER
• Öğrenen ve öğreten açık ve uzaktan öğretim ortamında yeni bir sosyal
ortam ve yapıda öğrenme ve öğretme faaliyetlerini yürütmektedir.
Öğrencilere çevrimiçi öğrenme topluluğunu benimseyebilecekleri ve
öğrenme faaliyetlerini rahatlıkla gerçekleştirebilecekleri bir öğrenme
ortamı hazırlamak öğretenin en önemli sosyal rollerinden biridir (Garber,
2004). Öğrenciler birbirleriyle sosyal ilişki oluşturma düzeylerinin artması
topluluk hissini üst düzeye çıkaracaktır. Öğretenin öğretim programı
hakkında yeterli bilgi sahibi oluşu ve öğrencileri yönlendirmesi
öğrencilerin açık ve uzaktan öğretim ortamında oluşan sosyal yapıya
aidiyetini ve benimseyişini arttıracaktır. Tablo 3'te öğretenin sosyal rolleri
özetlenmiştir.

17. TABLO 3: SOSYAL ROLLER
ANA ROL ALT ROLLER AÇIKLAMA
SOSYAL
ROLLER
Çevrimiçi Öğrenme Topluluğu Lideri
• Öğrencilerin birbirleriyle olan çevrimiçi
iletişim ve etkileşimine yardımcı olma.
• Çevrimiçi paylaşım ortamları oluşturma
• Öğrencilerin çevrimiçi öğrenme ortamının
bir üyesi olmasına yardımcı olma
Program Koordinatörü
• Uzaktan öğretim programı ile ilgili kanun,
yönetmelik ve yönergeler hakkında bilgi
sahibi olma ve takip etme
• Öğrencilerin ihtiyaç duydukları bilgileri
öğrencilere sunma ve gerekli birimlere
yönlendirme

18. 1.3 TEKNİK ROLLER
• Teknik roller öğretenin eğitimin süregeldiği açık ve uzaktan öğretim ortamında yer
alan teknolojileri kullanabilmesi, teknik problem yaşamaması ve öğrencilere ihtiyaç
duyulduğunda yeterince destek olabilmesi için edinmesi gereken rollerdir (Liu ve
ark, 2005). Açık ve uzaktan öğretim ortamında yer alan bütün teknolojileri ve
işlevlerini bilmek, bu teknolojileri kullanarak öğretim ortamları tasarlamak ve
öğretim teknikleri ile birleştirmek öğretenlerden beklenen teknik yeterliliklerdir.
• Açık ve uzaktan öğretimde içerik oldukça önemlidir. Öğretenin öğrencilerin eş
zamanlı ve eş zamansız öğrenme süresince kullanacağı ve öğrencilere sunacağı
içeriklerin çoğu medya öğeleri ile etkili bir şekilde tasarlanması öğretenlerden
beklenen bir diğer yeterliliktir. Tablo 4'te öğretenin teknik rolleri özetlenmiştir.

19. TABLO 4: TEKNİK ROLLER
ANA ROL ALT ROLLER AÇIKLAMA
TEKNİK
ROLLER
Teknik Uzman
• Öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü
çevrimiçi öğrenme ortamında yer alan
bileşenleri başarıyla kullanma.
• Öğrencilerin yaşamış olduğu teknik
problemlere çözüm ya da öneri üretme.
Medya Tasarımcısı
• Öğrenci güdülenmesini sağlayacak ve ders
amaçlarına uygun materyaller ve içerikler
geliştirme
Teknoloji Entegrasyon Uzmanı
• Uygun içerik yapıları oluşturma ve çevrimiçi
öğrenme faaliyetlerinde kullanabilme
• Kendi geliştirdiği ya da geliştirmiş öğretim
araçlarını uzaktan öğretim ortamına
bütünleşik (entegre) hale getirebilme .

20. 1.4 YÖNETİMSEL ROLLER
• Öğretenlerin açık ve uzaktan öğretimdeki bir diğer önemli rolü de yönetimsel roldür.
Ders planlama, hazırlama, yönetme işleri başarılı bir açık ve uzaktan öğretim deneyimi
için oldukça önemlidir (Liu ve ark, 2005). Yönetimsel rolde öğreten açık ve uzaktan
öğretim ortamındaki organizasyon, süreç ve öğretim faaliyetlerinin yönetilmesi ile ilgili
rollerini üstlenir.
• Eş zamanlı öğrenme ve öğretme süreçlerinin gerçekleştiği sanal sınıf uygulamalarında
öğreten konferans yöneticisi rolü ile öğrenme sürecini yönetmeli, öğrenenleri motive
etmeli, çevrimiçi tartışmalarda eşitlik sağlamalı ve tartışmalar için kurallar ve
yönergeler oluşturmalıdır. Öğretenin ders yapısının sade anlatımı ve organize edilmesi,
ders yapısı ve dersin esnekliği arasında bir denge oluşturması ve dersi açık ve uzaktan
öğretim sürecini değerlendirmesi kendisinden beklenen diğer yönetimsel rollerdir.
Tablo 5'te öğretenin yönetimsel rolleri özetlenmiştir.

21. TABLO 5: YÖNETİMSEL ROLLER
ANA ROL ALT ROLLER AÇIKLAMA
YÖNETİMSEL
ROLLER
Konferans Yöneticisi
• Çevrimiçi öğretimde sınıf yönetimini
sağlama
• Tartışma ve paylaşımlar için belirli kurallar ve
yönergeler oluşturma
• Tüm öğrencilerin eşit oranlarda
yararlanabileceği öğrenme ortamları
hazırlama
Öğretim Planlayıcısı
• Dersin amaçlarına uygun olarak dersleri
organize eder ve planlar
• Öğrencilerin bireysel öğrenme
gerçekleştirebilecekleri esnek yapılar
oluşturur.

22. 2. B. GUASCH VE ARKADAŞLARININ ÇEVRIMIÇI ÖĞRETEN
ROLLERI
• Guasch ve arkadaşları çevrimiçi öğrenme ortamlarında öğreten rollerini belirlerken
organizasyon yapısı ve kullanılan teknolojilere göre bu rollerin genişleyeceğini ve
şekillenebileceğini belirtmektedir. Guasch ve arkadaşları çevrimiçi öğreten rollerini
5 ana başlık altında değerlendirmiştir:
• (i)Tasarım ve Planlayıcı Roller
• (ii) Sosyal Roller
• (iii) Öğretici- Bilgi Verici Roller
• (iv) Teknolojik Roller
• (v) Yönetimsel Roller

23. 2.1 TASARIM VE PLANLAYICI ROLLER
• Tasarım ve planlama süreci açık ve uzaktan öğretim ortamında
öğrenme ve öğretme faaliyetlerinden önce başlayan ve süreç
içerisinde devam eden, öğrenme öğretme süreci bittikten sonra
tasarım ve planlamalar için değerlendirmeler yapılan bir roldür. Bu
rolde öğreten öğrenme amaçlarını gerçekleştirmek için açık ve
uzaktan öğretim organizasyonunda yer alan diğer paydaşlarla işbirliği
ve planlamalar yapar, öğrenci-öğretmen, öğrenci-içerik etkileşiminin
nasıl olacağına karar verir, öğrenci güdülenmesi için neler yapacağını
planlar ve öğrenme ve sürecin değerlendirme stratejisine karar verir.

24. 2.2 SOSYAL ROLLER
• Bu rolde öğretenden, Berge'nin (1995) sosyal rollerinde olduğu
gibi, öğrencilerle sosyal iletişime girip sosyal öğrenme ortamı
oluşturması ve öğrencilerin kendi aralarında etkileşim içinde
bulunabilecekleri bir sosyal ortam oluşturması beklenmektedir.
Guasch ve arkadaşları farklı olarak bu rolün öğrencilerin duyuşsal
olarak öğrencilerin kendilerini daha rahat hissetmeleri ve ifade
etmeleri için önemli olduğunu belirtmektedir.

25. 2.3 ÖĞRETİCİ/BİLGİ VERİCİ ROLLER
• Bu rol öğretenin öğretme yeterlilikleri, konuya olan hakimiyeti ve
kritik düşünme becerileri ile ilişkilidir.Anlattığı alan ile ilgili temel
bilgi sahibi olan öğreten açık ve uzaktan öğretim ortamı ve
ortamda yer alan teknolojik bileşenleri kullanarak içeriği sunar,
öğretme yöntemleri geliştirir ve işbirlikçi öğrenme ortamları
hazırlar.

26. 2.4 TEKNOLOJİK ROLLER
• Teknik ya da teknolojik roller, açık ve uzaktan öğretim
ortamlarında öğreten rollerini tanımlayan tüm araştırmacılar
tarafından ısrarla vurgulanan ve öneminden bahsedilen bir roldür.
Bu rolde öğretenden beklenen kullanmış olduğu açık Ve uzaktan
öğretim ortamındaki teknolojileri rahatlıkla kullanabilmesi ve
öğrencilere destek olabilmesidir.

27. 2.5 YÖNETİMSEL ROLLER
• Bu rolde öğretenden beklenen sürecin ilk aşamasında yapmış
olduğu planlamaları iyi bir şekilde yöneterek açık ve uzaktan
öğretim faaliyetlerini gerçekleştirmesi, öğrenme heeflerini
gerçekleştirmesi, sanal sınıfları kontrol etmesi ve öğrencilerin
güdülenmesini üst düzeyde tutmasıdır. Özetle sanal öğrenme
ortamındaki sürecin kontrolünü eline alması ve süreci yönetmesi
beklenmektedir.

28. 3. C. ABDULLA'NIN TANIMLAMIŞ OLDUĞU ÇEVRİMİÇİ
ÖĞRETEN ROLLERI
Abdula (2004) yapmış olduğu araştırmada uzaktan öğretim ortamlarında
öğreten rolleri ile ilgili çalışmaları incelemiş, alan yazında belirtilen rolleri
sentezleyerek öğreten rollerini 4 başlık altında toplamıştır:
• (i) Zihinsel Roller
• (ii) Sosyal Roller
• (iii) Yönetimsel Roller
• (iv) Teknik Roller.

29. 3. C. ABDULA'NIN TANIMLAMIŞ OLDUĞU ÇEVRİMİÇİ
ÖĞRETEN ROLLERI
Abdula’nın belirtmiş olduğu rollerde Berge'nin sınıflandırmasının
etkileri gözlenmektedir. Berge'den farklı olarak, Abdula zihinsel
rollerde öğretenin sürekli kendini geliştirerek pedagojik yeterlilik ve
becerilerini güncel tutması gerektiğinden bahsetmektedir. Ayrıca
sosyal rollerde, öğretenin öğrencilerin birbirleriyle olan ilişkilerini
arttırabilmesi, grup bağlılığı oluşturabilmesi ve öğrencilerin bir
arada çalışabilecekleri ortamlar oluşturabilmesinin uzaktan
öğrenme faaliyetleri için kritik öneme sahip olduğunu belirtmiştir.

30. 4. D. GOODYEAR VE ARKADAŞLARININ TANIMLADIĞI
ÇEVRİMİÇİ ROLLER
Goodyear ve arkadaşları 2000 yılında uzaktan öğretim
ortamlarındaki çevrimiçi öğreten rollerini bir çalıştayda
ulaşılan sonuçlara göre belirleyerek 2001 yılında
yayımlamışlar ve öğretenin sahip olması gereken 8 rol
belirlemişlerdir. Bu roller;

31. 4. D. GOODYEAR VE ARKADAŞLARININ TANIMLADIĞI
ÇEVRİMİÇİ ROLLER
İçerik Yöneticisi:
• Konu ile ilgili içeriği
öğrenenlerin rahat
anlayabileceği bir şekilde
şekillendirir ve öğrenene sunar.
Teknoloji Uzmanı:
• Uzaktan öğretim ortamında yer
alan teknolojileri etkili bir
şekilde kullanır ve
kullanılmasına yardımcı olur.
Tasarımcı:
• Öğrenme ortamını ve öğrenme
amaçlarının gerçekleştirilmesi
için öğretim faaliyetleri tasarlar.
Sistem Yöneticisi:
• Devam eden öğrenme programı
ile ilgili kayıtları takip eder,
kayıtları saklar ve sistemin
güvenliğini sağlar.

32. 4. D. GOODYEAR VE ARKADAŞLARININ TANIMLADIĞI
ÇEVRİMİÇİ ROLLER
Süreç Yöneticisi:
• Çevrimiçi öğrenme aktivitelerin
yönetilmesi ve öğrenenlerin
sürece katılması için
desteklenmesini sağlar.
Danışman:
• Öğrenenlerle birlikte çalışma ve
bireysel olarak öğrenenlerle
etkileşim kurulması, çevrimiçi
öğrenme aktivitelere ve derslere
katılımlarının sağlanması için
tavsiyelerde bulunur.
Değerlendirme Uzmanı:
• Öğrenenlerin faaliyetlerini
puanlar, geri bildirim sunar ve
öğrenme çalışmalarını tasdik
eder.
Araştırmacı:
• Alanı ile ilgili yeni bilgilerin
uzaktan öğretim ortamlarında
nasıl etkili bir şekilde
öğretileceğini araştırır ve
uygular.

33. 4. D. GOODYEAR VE ARKADAŞLARININ TANIMLADIĞI
ÇEVRİMİÇİ ROLLER
• Goodyear ve arkadaşlarının oluşturmuş olduğu öğreten rolleri diğer
araştırmacılara göre daha farklı bir bakış açısıyla gerçekleştirilmiştir.
Diğer araştırmacıların öğretende yer alması gereken rol olarak
belirtmedikleri sistem yöneticisi rolü özellikle vurgulanmaktadır. Bu
duruma açık ve uzaktan öğretim faaliyetlerinde bireysel sistem
tasarımlarının yaygınlaşması sonucu öğretenlerin kendi açık ve uzaktan
öğretim sistemlerini kurmaları ve yönetmeleri bağlamında bakıldığında
bu rolün önemi görülür. Bir diğer vurgulanan nokta ise öğretenlerin yeni
teknolojileri ve öğretim yöntemlerini araştırarak açık ve uzaktan öğretim
ortamlarıyla bütünleşmiş hale getirebilecekleri araştırmacı rolüdür.

34. ÖĞRENEN ROLLERİ
• Açık ve uzaktan öğrenme ortamları öğretim şekli, bilginin sunuluş şekli,
topluluk yapısının farklılığı, iletişim ve etkileşimin farklılığı ve kullanılan ve
sürekli güncellenen teknolojiler öğrenenlerin rollerini de
değiştirmektedir. Açık ve uzaktan öğrenme ortamlarında öğrenenlerin
rollerini inceleyen birçok araştırmacı onların sahip olmaları gereken
rollere farklı perspektiflerden bakmışlar tanımlamalar yapmışlardır.
Çevrimiçi öğrenenlerin öğrenme stilleri farklılıklar göstermektedir. Bu
durum tüm çevrimiçi öğrenenler için geçerli olabilecek rollerin
tanımlanmasını zorlaştırmaktadır (Davisson ve arkadaşları, 2006).

35. ÖĞRENEN ROLLERİ
• Buna ek olarak, çevrimiçi öğrenen rolleri çevrimiçi öğreten
rollerinde olduğu gibi, açık ve uzaktan öğrenmenin yapılmış olduğu
şartlara bağlı olarak kişisel özellik, kültür, kullanılan teknoloji,
amaçlar, kazanımlar gibi faktörler doğrultusunda değişebilmektedir.
Açık ve uzaktan öğrenme ortamlarında öğrenenlerin rolleri ve
durumu topluluğun bütünlüğü açısından oldukça önemlidir.
Öğrenenlerin topluluk içerisindeki aktiviteleri, işbirliği, etkileşimleri
topluluğun bir bütün olarak işlevini yerine getirmesi için
önemsenmesi gereken öğelerdir.

36. ÖĞRENEN ROLLERİ
Çevrimiçi öğretim ortamlarında öğrenenlerin yaşamış oldukları en önemli problemlerden
biri sosyal topluluk hissi oluşturamamalarıdır (Bride ve Beers, 2008). Bride ve Beers (2008)
bu açıdan bakarak öğrenme grubu üyesi ve kendi kendine öğrenen birey olmak üzere iki
temel öğrenen rolü tanımlamışlardır:
• Öğrenme Grubu Üyesi: Öğrenenler çevrimiçi ortamlarda yer alan öğrenme
faaliyetlerine katılmalı, öğrenen ve öğretenlerle etkileşim halinde olmalı ve
tartışmalarda yer almalıdır.
• Kendi Kendine Öğrenen Birey: Öğrenenler eş zamanlı öğrenme aktiviteleri dışında
öğrenme ve araştırma becerilerine sahip olmalı ve çevrimiçi eş zamansız öğrenme
araçlarını etkili bir şekilde kullanabilmelidir.

37. ÖĞRENEN ROLLERİ
• Bride ve Beerse (2008) benzer şekilde Dabbagh (2007) da sosyal ve bireysel beceriler
üzerinde durmuştur. Öğrenenler sosyal öğrenme becerilerini geliştirerek öğrenenlerin
karar verme, güven oluşturma, çatışmaları yönetme ve işbirliği çalışması yapmaları için
becerilerini arttırmalıdır.
• Açık ve uzaktan öğrenme ortamlarında öğrenen olayları ve durumları tartışabilmeli,
farklı fikirleri münakaşaya açmalı ve durumlara farklı perspektiflerden bakabilmelidir.
Ayrıca öğrenenler bireysel olarak bir grup içerisindeki aktivitelerde aktif olmalı, adil bir
paylaşım içinde grup görevlerini yapmalı ve diğer grup üyelerinin öğrenmelerine ve
başarılarına yardımcı olmalıdır.

38. ÖĞRENEN ROLLERİ
• Son olarak, öğrenenler açık ve uzaktan öğrenme faaliyetlerinde kendi
öğrenme süreçlerini grubun öğrenme süreciyle karşılaştırarak
değerlendirme yapmalıdır. Öğrenenler zaman yönetimi ve uyum stratejileri
geliştirerek öğrenmeye hazırlanmalı ve öğrenme stratejileri ile öğrenme
içeriği ile etkileşim kurabilmelidir.

39. ÖĞRENEN ROLLERİ
• Öğrenenlerin çevrimiçi öğrenme ortamlarında edinecekleri yeni
rollere uyum sağlamalarını ve benimsemelerini sağlamak yada
yardımcı olmak, bu rolleri başarılı bir şekilde yerine getirmeleri
için önemlidir (Bozarth ve arkadaşları, 2004). Schrum ve Hong
(2002) uzaktan öğrenme ortamlarındaki öğrenen rollerini şu
şekilde tanımlamıştır;

40. ÖĞRENEN ROLLERİ
Öğrenim araçlarına erişen bireydir.
Teknolojiyi kullanabilen bireydir.
Çalışma şekli ve alışkanlıkları edinebilen bireydir.
Amaç ve hedefleri olan bireydir.
Kendine özgü yaşam tarzı olan bireydir.

41. ÖĞRENEN ROLLERİ
• Schrum ve Hong (2002) gibi Garrison ve arkadaşları (2004) da öğrencilerin teknoloji
kullanım becerilerini vurgulamışlardır. Öğrenenler yeni teknoloji kullanılmasının
kabulü konusunda istekli olmalıdırlar. Bunun ötesinde öğrenenler zaman ve yer
sınırlaması olmaksızın her yerde ve her zaman diliminde öğrenebilmelidir.
• Ayrıca öğrenenler öğrenme sürecinde kendini yönlendirebilmeli, öğrenme sürecini
planlamalı, ihtiyaç duyduğu öğrenmeleri gerçekleştirebilmelidir. son olarak
Garrison ve arkadaşları. (2004) da iletişim becerilerinin önemine dikkat çekmiştir.
Öğrenenler öğreten, yönetici ve arkadaşlarıyla iletişim kurabilmeli ve ihtiyaç
duyduğunda iletişim kanalları oluşturabilmelidir.

42. ÖĞRENEN KARAKTERİSTİKLERİ
• Geleneksel sınıf ortamlarında eğitim faaliyetlerine alışkın olan öğrenenler
açık ve uzaktan öğrenme ortamlarında eğitim almaya başlayıp öğrenmek
faaliyetlerine katıldıklarında da geleneksel sınıf ortamlarında ki birçok
durumun farklı olduğunu ve sahip oldukları alışkanlıkların büyük bir kısmının
işe yaramadığını görürler. Geleneksel sınıf ortamlarında çok başarılı olan
öğrenciler çevrimiçi öğrenme ortamlarında başarılı olamayabilirler (Colorade
ve arkadaşları, 2010) Dabbagh (2007), çevrimiçi öğrencilerin sahip olması
gereken karakteristikleri şu şekilde belirtmiştir:

43. ÖĞRENEN KARAKTERİSTİKLERİ
Güçlü bir akademik kişisel görüş
Çevrimiçi öğrenme teknolojilerini kullanmada akıcılık
Kişilerarası iletişim ve iletişim kurma becerileri göstermek
Etkileşim ve işbirlikçi öğrenmenin değerini anlamak
Uzaktan öğrenmeyi içsel olarak kontrol etmek
Bireysel öğrenme becerileri geliştirmek
Öğrenme topluluğunun parçası olma ihtiyacı sergilemek

44. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Açık ve uzaktan öğretimin , öğretim süreçlerinin tamamen yada bir kısmının
zaman ve mekan olarak ayrıldığı eğitim sürecinde sistem olarak
tanımlandığından bahsetmiştik. Açık ve uzaktan öğretim farklı yöntem,
teknoloji, uygulama şekli ve materyallerle 1900'lü yıllardan beri
kullanılmaktadır. Açık ve uzaktan öğretim geniş kitlelerin ve eğitim almada
çeşitli zorlukları bulunan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını gidermeyi
hedeflemektedir. Açık ve uzaktan öğretim yaklaşımı öğretmen eğitimi için de
uzun yıllardır kullanılan bir yaklaşımdır. Açık ve uzaktan öğretimin gelişimi
kullanılan teknolojiler perspektifinde temelde 5 nesil olarak tanımlanmaktadır.
(Aoki, 2012; Burns, 2011; Gunawardena ve Lekamge, 2010; Heydenrych ve
Prinsloo, 2010; Moore ve Kearsley, 2011; Perraton 2012; Rumajogee ve ark, 2003;
Srinivas, 2007; Sukon ve ark, 2012; Taylor, 2001).

45. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Öğretmenlerin açık ve uzaktan öğretimin sınıflandırıldığı her bir nesil için açık ve
uzaktan öğretimden faydalanma şekilleri ve öğretmenlerin kişisel ve mesleki
gelişmelerine olan katkısı değişmektedir. Açık ve uzaktan öğretimde kullanılan
materyal ve yöntemlerin değişmesi öğretmen eğitimindeki açık ve uzaktan
öğretimden faydalanma isteğini etkilememiştir.
• Açık ve uzaktan öğretimde birinci nesil olarak adlandırılan ve ilk kullanılan model ve
teknolojiler basılı materyaller üzerinden gerçekleşmiştir. Basılı materyallere örnek
olarak kitap, dergi ve mektup verilebilir. Basılı materyaller öğretmenlerin bireysel
gelişimine katkı sağlamıştır. Geniş kitlelere ulaştırılıp öğretmenlerin kullanımına
sunulmuştur. İçerikler metin ve görseller içermekte fakat etkileşim yer
almamaktadır. Birinci nesil modelde uygulamaya yönelik olarak öğretmenlere bilgi
ve model sunma düzeyleri düşük kalmıştır.

46. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Açık ve uzaktan öğretimdeki ikinci nesil olan ses tabanlı materyaller
döneminde ses konferansı, telefon, çift yönlü ses iletimi, radyo, ses kasetleri
ve CD'ler kullanılmıştır. Bu nesil ile düşük düzeyde alan yazın, pedagojik
beceri ve içerik bilgisine sahip öğretmenlerin mesleki ve kişisel gelişimine
katkı sağlamak amaçlanmıştır. Burada kullanılan teknolojiler geniş kitlelere
(öğretmen, öğrenci) ulaşma imkânı sağlamıştır. Ses konferansları karşılıklı
olarak öğretmen ve öğrencilerin iletişime geçmesi ve bilgi paylaşımı
yapmaları için kullanılmıştır. Fakat bu nesilde, günlük yapılan yayınların
takibinde yaşanılan zorluklar ve öğretmen-öğrencilerin eğitimlerden
sıkılmaları problem oluşturmaktadır. Belirli tip yayınların yapılması eğitim
içeriklerindeki esnekliği etkilemektedir.

47. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Açık ve uzaktan öğretimde üçüncü nesil olarak adlandırılan dönemde temel
olarak video ve video konferans gibi görüntü tabanlı materyaller kullanılmıştır.
Görüntülü sistemlerin eğitim ortamlarına girmesi, gerçek sınıf ve öğrenme
ortamlarının müfredat paralelinde yararlanılmasına olanak sağlamıştır Ve
öğretmenlerin meslekleri ile ilgili bilgi ve becerilerini artırmalarına yardımcı
olmuştur.
• Gerçek sınıf ortamındaki yöntem ve metotların video içeriklerle gösterilmesi,
Öğretmenlerin yeni yöntem ve yaklaşımları öğrenme ve uygulamalarına olanak
sağlamıştır. Video içerikli yayın ve ürün geliştirme oldukça maliyetli olduğundan
öğretmen eğitiminde sınırlı miktarda kullanılabilmiştir. Televizyon yayınları
belirli konu ve içeriklerle sınırlı kalmıştır.

48. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Açık ve uzaktan öğretimin dördüncü nesline bilgisayar destekli çoklu medya
damga vurmuştur. Bu nesilde temel olarak etkileşimli video, etkileşimli içerik
ile birlikte çoklu medya ses, video, ve animasyon, CD ve içerik yazılımları
kullanılmıştır. Bu nesil ile animasyon ve etkileşimi bir arada barındıran
içerikler kullanılmaya başlanmış ve öğretmenler zengin bir içerik türü ile
çalışma imkânı bulmuşlardır. Bu nesilde açık ve uzaktan öğretim faaliyetleri
daha önceki nesillerde olduğu gibi coğrafi olarak uzakta olan ya da iş
yoğunluğu fazla olan öğretmenlerin kişisel, sosyal ve mesleki gelişimlerini
destekleme amaçlı kullanılmıştır.

49. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Açık ve uzaktan öğretimin beşinci neslinde ise web tabanlı modeller ve mobil
tabanlı modeller esas alınmıştır. Günümüzü de içeren bu nesilde bilgisayar destekli
iletişim, internet tabanlı öğrenme ve öğretme materyalleri, çevrimiçi kurslar,
çevrimiçi sınıflar, akılı telefonlar, tabletler, elektronik okuyucular ve mobil
uygulamalar kullanılmaktadır. Beşinci nesil ile birlikte öğretmenler geniş bir içerik
ve uygulama kütüphanesine ulaşmışlardır.
• Oyunlar, animasyonlar ve etkileşimli uygulamalarla öğretmenler içerik ve öğretim
yöntemleri arasındaki boşlukları doldurabilme imkânı bulmuşlardır. Web tabanlı
sistemler, sanal sınıflar, mobil uygulamalar öğretmen eğitiminde ve hizmet içi
eğitimlerde kullanılmaya başlanmıştır. Diğer dört nesilden farklı olarak artık
öğretmenler uzaktan eğitimi bir öğretim yöntemi olarak kullanmaya başlamışlardır.

50. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Açık ve uzaktan öğretim yolu ile öğretmenlerin mesleki gelişimi için
hazırlanan programlarda öğretmenlerin içerik bilgileri ve pedagojik
becerilerinin geçmiş bilgileri temel alınarak geliştirilmesi hedeflenmiştir.
Bunun yanı sıra öğretmenler bireysel olarak başvurdukları ve takip
ettikleri açık ve uzaktan öğretim programları ile kişisel ve sosyal
gelişimlerine katkı sağlamışlardır. Dünyada açık ve uzakta öğretim
öğretmen eğitiminde farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Perraton (2001)
UNESCO için yaptığı çalışmasında açık ve uzaktan öğretimin öğretmenler
için kullanımını 4 başlık altında toplamıştır:

51. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
Başlangıç niteliklerinin geliştirilmesi: Öğretmenlerin mesleki becerilerini geliştirmeye
odaklanılmaktadır.
Sürekli mesleki gelişim: Çalışma hayatları boyunca öğretmenlerin bilgi,beceri ve uzmanlığını
genişleten programlar ve etkinlikler oluşturulmaktadır.
Müfredat reformu ve değişimi için öğretmenlerin yeniden yönlendirilmesi: Öğretmenleri neyi
öğrettiklerini ve nasıl öğrettiklerini değiştirme ve geliştirme konusunda destekleme için
kullanılmaktadır.
Öğretmenlerin kariyer gelişimi: Yetenekli öğretmenlerin kariyer geliştirme faaliyetleri için
oluşturulan yüksek lisans, sertifika ve hizmet için eğitim programlarını oluşturmaktadır.

52. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİM
UYGULAMALARI
• Birçok farklı ülke uzaktan ve açık öğretimi yukarıda belirtilen
amaçlar doğrultusunda farklı şekillerde ihtiyaçlarına göre
kullanmakta ve politikalar oluşturmaktadır. Öğretmenler için
planlanan uzaktan ve açık öğretim programlarının şekillenmesini
ve kullanılacak teknolojileri belirleyen ana faktörler öğretmenci
ihtiyaçları, öğrenci destek sistemleri, müfredatta yer alan içerikler
ve eğitim politikalarıdır.

53. PERRATON VE DÖRT TEMEL NOKTA
• Perraton (2012) öğretmenler için geliştirilen uzaktan ve açık öğretim
programlarında dikkat edilmesi gereken dört temel nokta belirlemiştir.
İlk olarak, öğretmenlerin eğitim planlamalarında var olan önemli
eksikliklerden bir tanesi konuya özgü eğitim ve öğretme becerileri
arasında gerekli bağlantıların kurulamamasıdır. Öğretmen eğitimi için
planlanan açık ve uzaktan öğretim programlarında konu içeriği ve
öğretim yöntemleri arasında, ihtiyaçlar ve müfredat paralelinde,
bağlantı ve ilişkiler kurulmalı ve açık bir şekilde sunulmalıdır.
Öğretmenlerin uzaktan ve açık öğretim programlarında dikkat
edilmesi gereken ikinci nokta öğretim pratikleridir.

54. PERRATON VE DÖRT TEMEL NOKTA
• Öğretim pratikleri önemli olmasına rağmen, öğretmen eğitim
programlarında yeterince önemsenmemekte ve uzaktan ve açık öğretim
yoluyla verilen öğretmen eğitimi programları için uygulanması zordur.
Öğretim pratiklerinin zor ve maliyetli olması göz önüne alınıp şartlar
zorlanmalı ve açık ve uzaktan öğretim yoluyla planlanan öğretmen eğitimi
programlarına dahil edilmelidir.
• Üçüncü önemli nokta değerlendirmedir. Açık ve uzaktan öğretim yoluyla
verilen eğitimlerde öğretmenlerin hem mesleki olarak değerlendirme
becerilerini, hem de almış oldukları eğitimleri değerlendirme yeterliliklerini
arttırmaları beklenmektedir.

55. PERRATON VE DÖRT TEMEL NOKTA
• Son olarak, öğretmenler için hazırlanan ve uzaktan ve
açık öğretim programlarında dikkat edilmesi gereken bir
diğer önemli bileşen kullanılan medya ve teknolojilerdir.
Öğretmen eğitim programları tek bir medya ya da
teknoloji üzerinden planlanmamalı, bireyselleştirilmiş
öğrenme ortamları sunulmalı ve farklı öğrenme stillerine
sahip öğretmenler için imkanlar oluşturulmalıdır.

56. KAYNAKÇA:
• Tekinarslan E. ,Gürer Melih D. (2019) Açık ve Uzaktan Öğrenme, Ankara:
Pegem Akademi
• İşman,A.(2011) Uzaktan Eğitim, Ankara: Pegem Akademi
• Uşun,S.(2006) Uzaktan Eğitim, Çanakkale: Paradigma Akademi
• Gök,F.(2006) Uzaktan Eğitimde Eğiticinin Rolü.