Açık ve uzaktan eğitimde öğrenen ve öğreten rolleri.

1. AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİMDE
ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN ROLLERİ
HAZIRLAYAN: ÖMER ÇİÇEK
BÖLÜMÜ: İNGİLİZCE ÖĞRETMENLİĞİ
DANIŞMAN: DOÇ. DR. AGAH TUĞRUL KORUCU

2. Genel bakış
Uzaktan eğitim, fiziksel ve zamansal olarak farklı koşullarda gerçekleşebilecek
olduğundan geleneksel ve tanıdık olan bir çok etkeni göz ardı etmemizi sağlarken, eğitim
ve öğretim ortamına farklı bir boyut kazandırmaktadır. Bilginin iletimi, sunumu ve
işlenmesi, kişiler arasındaki iletişim, ortam ve değerlendirme sekilleri gibi faktörler
öğretim topluluğu oluşturmaktadır. Bu topluluklar birbirinden farklı olup farklı şekillerde
değerlendirilmelidir.
Geçmişten günümüze değişen açık ve uzaktan eğitim yöntemleri ile öğreten ve
öğrenenlerin rolleri değişip gelişmektedir. Özellikle günümüz internet ve bilgisayar
kullanımı ile mümkün olan bir çok farklı tarz ile birlikte roller aynı ortam da dahi
değişiklik gösterebilmektedir.

3. Genel bakış
Eğitimin tek taraflı ya da çift taraflı, eşzamanlı ya da eşzamansız olması, çevrimiçi veya
basılı materyaller ile yapılıyor olması rolleri değiştirmektedir.
Günümüzde açık ve uzaktan öğrenme bilişim sistemleri üzerinden gerçekleştiği için
öğreten ve öğrenen rolleri de bu duruma göre gelişmektedir.

4. Öğreten Rolleri
1980'li yıllardan itibaren bu roller şekillenmeye ve yenileri eklenmeye başlanmıştır. Açık
ve uzaktan eğitimde öğretenin aldığı roller şu şekildedir:
● Geri dönüt verme: Öğrenenlere zamanında ve uygun geri dönüt verir,
● Teşhis uzmanı ve Yönlendirici: Öğrenenlere rehberlik ederek onlara yön verip
görevlerini yapmalarına yardımcı olur,
● Teknik destek ve yeterlilik: Öğrenenlerin karşılaşabileceği teknik sorunlarda onlara
yardımcı olur,
● Yönlendirici: Öğrencilerin farklı etkinliklere veya derse katılımı için onları
cesaretlendirir ve motive eder,
● Sosyal yardımcı: Öğrencilerin aralarında iletişim kurmalarına yardımcı olup
çevrimiçi ortamın birer parçaları olmalarını sağlar,

5. Öğreten Rolleri
● Ortam tasarımcısı: Uzaktan öğrenme ortamını bilişim teknolojilerini kullanarak
tasarlar,
● Ders yöneticisi: Çevrimiçi öğrenme ortamlarını kontrol eder ve yönetir,
● Öğrenme Yöneticisi: Öğrenenlere öğrenmelerinde yardımcı olur ve bu süreci yönetir,
● Etkileşim yöneticisi: Ortamdaki her bireyin etkileşim kurmasında rol üstlenir,
● Pedagojik uzman: İhtiyaç duyulan öğretim tekniklerini geliştirir,
● Grafik tasarımcısı: Çevrimiçi öğrenme ortamları için çeşitli görsel materyaller
tasarlar,
● Değerlendirme uzmanı: Uzaktan öğretimi ve öğrenci performansını değerlendirir.

6. Öğreten Rolleri
Açık ve uzaktan öğrenme ortamlarında bu rollerin tümünün ortaya çıkması
beklenmektedir. Öğreten başarı sağlamak için üstlenmesi gereken rollerin farkında olmalı,
yeni roller üstlenebilmeli ya da bu rolleri geliştirebilmelidir. Öğretenlerin edindiği roller
uzaktan eğitim ortamlarında değerlendirildiği için bunlara "Çevrimiçi Roller" de denilir.
Bütünsel Çevrimiçi Öğreten Rolleri:
A. Berge (1995)
B. Guasch, Alvarez ve Espasa (2010)
C. Abdulla (2004)
D. Goodyear ve arkadaşları (2001)

7. Öğreten Rolleri
A) Berge (1995)
Berge, öğreten rollerini kesin bir biçimde ortaya koymamıştır. Her öğrenme ortamının
farklı olduğunu ve gelişen teknolojiler ile rollerin değişebileceğini söylemiştir. Lui ve
arkadaşları, 2005 yılında yaptıkları çalışmada Berge'nin çalışmasını detaylandırmıştır.
Ortaya pedagojik, sosyal, yönetimsel ve teknik roller olarak 4 ana rol ortaya konulmuştur.
Pedagojik roller:
Açık ve uzaktan eğitim ortamları geleneksel ortamlardan farklılaştığından yeni teknikler
ve yöntemler geliştirilmelidir. Bu olmadığı takdirde, yani geleneksel öğrenme
ortamlarındaki yöntemlerin açıktan ve uzaktan eğitime taşındığı takdirde etkileşimde ve
öğrenenleri motive etmede sorunlar yaşanacaktır.

8. Öğreten Rolleri
Pedagojik role ait alt roller:
● Öğrenme ortamı tasarımcısı ve etkileşim oluşturucusu: Ortama uygun öğretim
tasarımı yapma ve bireyler arası etkileşimi sağlama,
● Öğretim uzmanı: Gelişmeleri takip etmek, mevcut olanakları iyi kullanabilmek ve
öğrencileri güdülemek yani motive etmek,
● Ölçme ve değerlendirme uzmanı: Değerlendirme süreci için kurallar hazırlama ve
çevrimiçi değerlendirme araçlarını düzenleyebilme ve uygulamaya koyabilme.

9. Öğreten Rolleri
Sosyal roller:
Açık ve uzaktan öğrenmede oluşan bu yeni sosyal ortama bireyleri adapte etmek,
bireylerin bu sosyal ortamı benimsemesini sağlamak ve bireylerin öğrenme etkinliklerini
çekinmeden gerçekleştirmesini sağlamak en önemli rollerden biridir.
Sosyal role air alt roller:
● Çevrimiçi öğrenme topluluğu rolleri: Öğrenciler arasındaki iletişim ve etkileşimin
kurulmasını sağlama ve gelişmesine yardımcı olma, çevrimiçi paylaşım ortamları
hazırlama ve öğrenenlere aitlik hissini edindirme,

10. Öğreten Rolleri
● Program koordinatörü: Uzaktan eğitim ile ilgili kanun, yönetmelik ve yönergeler
hakkında bilgi sahibi olma ve bu alanlardaki gelişmeleri takip etme ve öğrenenlerin
ihtiyaç duyacağı bilgileri sunma ve gerekirse bu doğrultuda yönlendirme.
Teknik roller:
Ortamda bulunan ve teknolojilere hakim olmak, bu teknolojileri ortama uydurabilmek ve
bu teknolojiler ile ilgili öğrenenlere destek vermek öğretenin rollerinden biridir.
Teknik role ait ait roller:
● Teknik uzman: Ortamda bulunan bileşenleri kullanma ve öğrenenlerin teknik
sorunlarına destek sağlama,

11. Öğreten Rolleri
● Medya tasarımcısı: Motivasyonu sağlayacak ve derse uygun içerik ve araçları
geliştirme.
● Teknoloji entegrasyonu uzmanı: Öğretim araçlarını uzaktan öğretim ortamına
bütünleşik hale getirme ve uygun içerik yapıları oluşturma ve öğretim sürecinde
kullanmak.
Yönetimsel roller:
Ders planlama, hazırlama ve yönetme öğrenme deneyimi için oldukça önemlidir. Öğreten,
öğrenme sürecini yönetmeli, öğrenenleri motive etmeli, tartışmalarda eşitlik sağlamalı ve
kurallar ve yönergeler oluşturmalıdır. Öğretenenin anlatımın sadeliği ve düzeni ile ders
yapısı ve dersin esnekliği arasında denge kurmalıdır.

12. Öğreten Rolleri
Yönetimsel alt roller:
● Konferans yöneticisi: Çevrimiçi ortamda sınıf yönetimini sağlama, ortama uygun
kurallar ve yönergeler oluşturma ve ortamı tüm öğrenenlerin eşit şekilde
yararlanabilecek şekilde oluşturma,
● Öğretim planlayıcı: Dersin amaçlarına uygun olarak dersleri düzenler ve planlar ve
öğrenenlerin bireysel öğrenebilmesini destekleyecek esnek yapılar oluşturma.

13. Öğreten Rolleri
B) Guasch ve arkadaşlarının çevrimiçi öğreten rolleri:
Guasch ve arkadaşları öğrenme ortamının durumuna ve kullanılan teknolojilere göre bu
rollerin değişebileceğini söylemiştir ve 5 ana başlık altında değerlendirmiştir.
Tasarım ve planlayıcı roller:
Öğrenme ve öğretme etkinliklerinden önce başlayıp ve süreç içerisinde devam eden, süreç
bittikten sonra ise tasarım ve planlamalar için değerlendirme yapılan bir roldür. Öğreten,
diğer paydaşlarla işbirliği ve planlama yaparak öğrenme amaçlarını geliştirmeye çalışır.
Bireyler arasındaki etkileşimi yönlendirir ve öğrenenlerin motivasyonundan sorumludur.

14. Öğreten Rolleri
Sosyal roller:
Öğrenenlerin iletişim ortamı kurmasına ve iletişim ve etkileşimin devamlılığını sağlamada
yardımcı olur. Ayrıca öğrenenlerin kendilerini rahat hissetmelerinin ve kendilerini ifade
edebilmelerinin önemini vurgulamaktadırlar.
Öğretici/bilgi verici roller:
Öğretenin öğretme yeterliliklerini ve konu üzerindeki hakimiyeti ile ilgilidir. Sahip
olduğu bilgiyi ortamda bulunan araçlar ile öğrenenlere aktarır ve bu doğrultuda yöntemler
geliştirir.

15. Öğreten Rolleri
Teknolojik roller:
Öğreten, ortamda bulunan teknolojilere hakim olmalı ve gerektiğinde öğrenenlerin
karşılaşabileceği sorunlarda onlara yardımcı olabilmelidir.
Yönetimsel roller:
Öğreten, oluşturduğu plan ve yöntemleri uygulayabilmeli, nihayetinde öğrenmeyi
gerçekleştirebilmelidir. Ayrıca ortamı yönetmeli, kontrolü sağlamalı ve öğrenenleri motive
bir şekilde tutmalıdır.

16. Öğreten Rolleri
C) Abdulla'nın tanımlamış olduğu çevrimiçi öğreten rolleri
Abdulla, 2004 yılında yapmış olduğu çalışmada, çevrimiçi eğitim ortamında öğretenin
rolleri hakkında yapılan çalışmalar üzerinde bir çalışma yaparak bu rolleri 4 ana başlık
altında derlemiştir. Bunlar zihinsel roller, sosyal roller, yönetimsel roller ve teknik
rollerdir. Berge'ye yakınlığı gözükse de zihinsel rollerde Abdulla öğretenin kendini güncel
tutması gerektiğini belirtmiş, sosyal roller altında öğretenin öğrenenler arasındaki iletişim
ve etkileşimi desteklemesi ve sürekliliğini sağlaması öğrenenin önemli bir rolü olduğunu
söylemiştir. Öğrenenlerin bir sosyal mesajlaşma uygulaması üzerinde gruplar kurmalarını
daha ilk dersten sağlamak buna örnek verilebilir.

17. Öğreten Rolleri
D) Goodyear ve arkadaşlarının tanımlağıdı çevrimiçi roller:
2000 yılında yaptıkları bir çalışmada öğretenin rollerinin 8 adet olduğu kararına varılmış
ve bu çalışmayı 2001 yılında yayınlamışlardır.
● İçerik yöneticisi: İçeriği öğrenenlere uygun ve anlaşılır şekilde yapılandırır,
● Teknoloji uzmanı: Ortamda bulunan teknolojilere hakimdir ve bu teknolojilerin
kullanılmasında öğrenenlere yardımcı olur,
● Tasarımcı: Dersin amaçlarının gerçekleşmesi yönünde etkinlikler tasarlar,
● Sistem yöneticisi: Sistem üzerinde kontrol sahibidir. Yani sistemdeki kayıtların
düzeni ve korunması, sistemin genel güvenliği ve güvenilirliğinden sorumludur,

18. Öğreten Rolleri
● Süreç yöneticisi: Etkinliklere katılımın gerçekleşmesini sağlar ve etkinlik sürecini
yönetir,
● Danışman: Rehberlik yaparak öğrenenlere destek sağlar. Derse katılım gibi
unsurlarda öğrenenleri destekleyecek çalışmalarda bulunur,
● Değerlendirme uzmanı: Yapılan çalışma ve ödev gibi unsurları adilce değerlendirir,
geri bildirim sunar,
● Araştırmacı: Alanı üzerinde gelişimini sürdürür ve açık ve uzaktan eğitim ile ilgili
gelişmelerden kendini ayrı tutmaz.

19. Öğreten Rolleri
Goodyear ve arkadaşları diğer çalışmalarda da geçen sistem yöneticisi rolüne vurgu
yapmaktadırlar. Öğretenlerin kendi sistemlerini geliştirmesi ve bu sistemin yönetimini
sağlamalarının önemi vurgulanmaktadır. Ayrıca, diğer vurgulanan rol ise araştırmacı
rolüdür. Öğretenlerin yeni teknolojileri ve yöntemleri araştırarak kendi sistemleriyle
bütünleştirmesi gerekmektedir.

20. Öğrenen Rolleri
Açık ve uzaktan öğretimde, geleneksel unsurlar, değişen teknoloji ve yöntemler ve o derse
özel durumlar öğrenen rollerini de değiştirmektedir. Öğrenene daha çok sorumluluk
düşebildiğinden öğrenenlerin stilleri de farklılık gösterebilmektedir (Davisson ve ark.,
2006). Dolayısıyla net bir rol tablosu ortaya koymak güçleşmektedir. Tıpkı öğreten
rollerinde olduğu gibi öğrenen rolleri de kişiye, kültüre, amaca ve kullanılan teknolojilere
göre değişiklik gösterebilmektedir. Bu roller öğrenen topluluğunun bütünlüğü yönünden
fazlasıyla önemlidir. Öğrenenlerin topluluk içerisindeki etkinliği ve katılımı, yani
topluluğun bir parçası oluşu topluluk adına önemli bir unsurdur.

21. Öğrenen Rolleri
Bu doğrultuda öğrenenlerin yaşadığı en büyük sorunlardan biri bir topluluk hissinin
oluşmamasıdır. Bu da bir grup içerisinde öğrenen ve bireysel olarak öğrenen olarak
öğrenen rollerini ikiye ayırmıştır.
Grup içerisinde öğrenen: Öğrenenler çevrimiçi ortamdaki etkinliklere katılmalı, öğrenen
ve öğretenler ile bir etkileşim halinde bulunmalıdır,
Kendi kendine öğrenen: Eşzamanlı katılımın dışında öğrenme ve araştırma yolu ve
yöntemlerini bilmeli, eşzamansız öğrenme araçlarını başarılı bir şekilde kullanabilmelidir.

22. Öğrenen Rolleri
Öğrenenler karar verme, sorunları yönetme ve işbirliği kurma gibi bireysel beceriler
geliştirmelerini vurgulayan Bride ve Beers(2008) ve de Dabbagh(2007), öğrenenlerin
öğrenme ortamlarınaki tartışmalara katılımı, olaylara dahil olmaları ve farklı bakış
açılarına sahip olmaları gerektiğini vurgulamaktadırlar. Öğrenenler zamanı iyi yönetmeli
ve içeriği, stratejiler ile bağdaştırmalıdır.

23. Öğrenen Rolleri
Geleneksel öğrenme ortamına alışmış olan öğrenciler çevrimiçi ortama uyum
sağlamayabilirler. Bu durum için Dabbagh(2007) öğrencilerin çevrimiçi ortam için şu
özelliklere sahip olmaları gerektiğini belirtmiştir.
● Güçlü bir akademik görüş
● Öğrenme teknolojilerine hakimiyet
● İletişim kurma becerileri
● İşbirliği kurma ve sürdürme
● Öğrenmeyi sağlayacak iç kontrol
● Bireysel öğrenme becerileri kazanmak
● Öğrenme ortamına aidiyetlik hissi

24. Öğrenen Rolleri
Schrum ve Hong(2004) uzaktan öğrenme ortamlarında öğrenenin 5 rolü olduğunu
söylemiştir.
Bunlar:
● Öğrenim araçlarına erişmek
● Teknolojiyi kullanabilmek
● Çalışmak şekli ve alışkanlıkları kazanmak
● Amaç ve hedeflere sahip olmak
● Kendine özgü yaşam tarzına sahip olmak

25. Öğrenen Rolleri
Öğrencilerin yeni teknolojileri kullanma becerilerini ve teknolojilerdeki gelişmelere uyum
sağlayabilmelerininin önemine Schrum ve Hong(2002) ve Garrison ve ark.(2004) vurgu
yapmıştır. Öğrenenler zaman ve mekandan bağımsız şekilde öğrenim
gerçekleştirebilmelidir. Öğrenme sürecini planlamaları ve yönetmeleri gerekmektedir.
Ayrıca Garrison ve arkadaşları(2004) öğrenenlerin, öğreten ve diğer öğrenen arkadaşları
ile sağlıklı bir iletişim kurabilmelidir.

26. Kaynakça
Erkan TEKİNARSLAN ve Melih Derya GÜRER’in editörlüğünü üstlendiği Açık ve
Uzaktan Öğrenme kitabından derlenmiştir.