2. I. ÖĞRETEN ROLLERİ
II. ÖĞRENEN ROLLERİ
III. ÖĞRETMEN EĞİTİMİNDE AÇIK ve
UZAKTAN ÖĞRENİM
UYGULAMALARI
3.
4. Açık ve uzaktan öğrenmede öğretmen, örgün öğretimden daha
kapsamlı rollere sahiptir (Kocaoğlu ve Altuntaş, 2011).
Açık ve uzaktan öğrenme ortamında öğretmen öğreten
olmaktan çok; öğrencinin kendi kendine öğrenmesini
sağlayabilmek için ortamı düzenleyen, öğrencinin gerek
gördüğünde soru sorabileceği bir danışmandır (Büyükkaragöz
ve Çivi, 1997). Bu açıdan bakıldığında öğretmenin örgün
eğitimdekinden farklı olarak üstlendiği yeni görevlerin
tanımlanması ihtiyacının ortaya çıktığı görülmektedir. Ayrıca
açık ve uzaktan öğrenmede öğretmen ile öğrenciler fiziksel
olarak da farklı ortamlarda bulunmakta ve bu da öğretmenin
öğretici olma vizyonu ile ilgili farklı sıkıntılar
doğurabilmektedir.
5. Açık ve uzaktan öğrenmede görev alacak öğretmenlerin örgün
eğitimde görev yapanlar gibi formasyon eğitimine sahip olmaları
gereğinin yanı sıra, açık ve uzaktan öğrenme konusunda yetişmiş ve
yetişkin eğitimi, bireysel eğitim gibi konularda da uzmanlaşmış
olmaları gerekmektedir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997).
Günümüze bakıldığında, teknolojide meydana gelen gelişmelerin
açık ve uzaktan öğrenmeye de yeni boyutlar kazandırdığı
görülmektedir. Bu bilgi ışığında yakın tarihte yapılan araştırmalarda,
gelişen teknolojilerin ve internetin gelişiminin etkisiyle ortaya çıkan
çevrimiçi öğrenmenin önemi ve artan bu önemle birlikte açık ve
uzaktan öğrenmede görev alan öğretmenlerin yeni rollerine
rastlanabilir (Kocaoğlu ve Altuntaş, 2011).
6. Gold (2001), açık ve uzaktan öğrenmede öğretmenin
rollerini; yönetimsel, sosyal ve entellektüel olarak
tanımlamaktadır.
Goodyear ve diğerleri (2001) açık ve uzaktan
öğrenmede öğretmenin rollerini süreç eğitmeni,
danışman, araştırmacı, içerik eğitmeni, teknoloji
uzmanı, tasarımcı ve yönetici olarak tanımlamaktadır.
Williams (2003), bu rolleri; yönetici, eğitmen,
öğretim tasarımcısı, teknoloji uzmanı, site eğitmeni,
teknisyen, değerlendirme uzmanı, kütüphaneci, 5
grafik tasarımcısı, medya yayıncısı, editör ve lider
olarak sıralamaktadır.
7. Dennis ve diğerleri2004’te yaptıkları çalışmada bu
rolleri; içerik eğitmeni, süreç eğitmeni, danışman,
teknisyen,yönetici, tasarımcı, kaynak sağlayıcı,
araştırmacı olarak tanımlamıştır.
Egan ve Akdere(2005), öğretmenin açık ve uzaktan
öğrenmede idari yönetici, eğitmen, teknisyen, öğretim
tasarımcısı, teknoloji uzmanı, site eğitmeni,
değerlendirme uzmanı, grafik tasarımcısı, lider,
sistem uzmanı olduğunu belirtirken, Richey ve
diğerleri (2005) bu rolleri; analist, e-öğrenme uzmanı
ve proje yöneticisi olarak özetlemektedir.
8. Varvel (2007), öğretmenin uzaktan eğitimde yönetici,
teknisyen, öğretim tasarımcısı, pedagojik,
değerlendirme ve sosyal roller aldığını belirtmiştir
(İşman, 2011).
Aydın (2005) “Çevrimiçi Öğretim İçin Roller, Yeterlilikler
ve Kaynaklar” adlı çalışmasında öğretmenin açık ve
uzaktan öğrenmede içerik uzmanı, süreç eğitmeni,
öğretim tasarımcısı, danışman, teknisyen, yönetici,
materyal üreticisi olarak rol aldığını belirtmektedir
(Kavrat ve Türel, 2013).
9. Khan(2004) yaptığı çalışmayla açık ve uzaktan
öğrenmede roller ve görevleri belirlemiştir. Bu roller
şunlardır; İdari yönetici, Proje yöneticisi, Danışman,
İçerik/Konu uzmanı, Öğretim tasarımcısı, Ara yüz
tasarımcısı, Telif hakları koordinatörü,
Değerlendirme uzmanı, Eğitim yönetim sistemi
uzmanı, Programcı, Editör, Grafik tasarımcısı,
Multimedia(çoklu ortam) uzmanı,
Fotoğrafçı/videocu, Öğrenme nesneleri uzmanı,
Sistem yöneticisi, Sunucu/veri tabanı uzmanı,
Eğitmen, Teknik destek uzmanı, İdari hizmetler ve
Pazarlamacı.
10. 1980 yılından itibaren açık ve uzaktan öğretim ortamındaki öğreten
rolleri şekillenmeye başlamış ve gelişen teknolojilerle birlikte öğreten
rollerine yenileri eklenmiştir. Bu roller şu şekilde sıralanır:
Geri Dönüt Verme: Öğreten öğrenenlere uygun ve zamanlı geri dönüt
verir.
Teşhis Uzmanı ve Yönlendirici: Öğreten öğrenenlerle birlikte çalışıp
yön göstererek sanal ortamdaki görevlerini yapmalarına yardımcı olur.
Teknik Destek ve Yeterlilik: Öğrenenlere teknik konularda yardımcı
olur ve teknik olarak uzaktan öğretim sistemini kullanır.
Yönlendirici: Çevrimiçi tartışmalara öğrencilerin katılımının
sağlanması için cesaret ve güdülenmelerin (motivasyonlarının)
arttırılmasına yardımcı olur.
11. Sosyal Yardımcı: Öğrencilerin birbirleriyle etkileşim kurmalarını sağlamak ve
çevrimiçi öğrenme ortamının bir parçası olmaları için yardımcı olur.
Ortam Tasarımcısı: Bilişim teknolojileri tabanlı uzaktan öğretim sisteminde
öğrenme ortamı tasarlar.
Ders Yöneticisi: Çevrimiçi öğrenme ortamlarını kontrol eder ve yönetir.
Öğrenme Yöneticisi: Öğrenenlere öğrenmelerinde yardımcı olur ve öğrenmeyi
yönetir.
Etkileşim Yöneticisi: Öğrenci ile öğretmen ve öğrenci ile öğrenci arasındaki
etkileşimin oluşmasında rol üstlenir.
Pedagojik Uzman: Uzaktan öğretim ortamlarına yönelik ihtiyaç duyulan öğretim
teknikleri geliştirir.
Grafik Tasarımcısı: Çevrimiçi öğrenme ortamları için çoklu medya öğeleri tasarlar.
Değerlendirme Uzmanı: Uzaktan öğretimi ve öğrenci performansını değerlendirir.
13. BERGE(1995)
Pedagojik roller
Sosyal roller
Yönetimsel roller
Teknik roller
GUASCH,ALVAREZ, ESPASA(2010)
Tasarım ve planlayıcılık ile ilgili roller
Sosyal roller
Öğretici roller
Teknolojik roller
Yönetimsel roller
ABDULLA(2004)
Zihinsel roller
Sosyal roller
Yönetimsel roller
Teknik roller
GOODYEAR VE ARK. (2001)
İçerik yöneticisi
Tek. Uzmanı
Tasarımcı
Sistem yöneticisi
Süreç yöneticisi
Danışman
Geri bildirim sağlayıcı
araştırmacı
14. PEDAGOJİK
ROL
• Öğretmen öğrencilerin cevaplarını ve sorularını araştırmalı.
• Öğrenmede karşılaşılan problemleri ortadan kaldıracak çözümler
geliştirebilmelidir.
SOSYAL
ROL
• Öğretmen başarılı bir eğitim için öğrenci sosyal çevreye ve arkadaş
edinmeye teşvik etmeli öğrencilerin sağlıklı insan ilişkileri kurmasını
grup bağlılığını ve öğrencilerin birlikte çalışabilmesini sağlamalıdır.
YÖNETİM
SEL ROL
• Öğretmenin yönetimsel rolü her şey kontrol altında tutmaktan daha
çok işleri kolaylaştırma yönünde değişmiştir.
TEKNİK
ROL
• Öğretmen öğrencilere kullanılan teknolojiyi açıklamalıdır bu görev
destek elemanlarına aitken öğrenciler bir problemle karşılaştıklarında
ilk başvurdukları kişi öğretmen olmaktadır.
15. TASARIM ve
PLANLAYICI ROL
• Açık ve uzaktan öğretim ortamında öğrenme ve öğretme
faaliyetlerinden önce başlayan ve süreç içerisinde devam eden,
öğrenme öğretme süreci bittikten sonra tasarım ve planlamalar için
değerlendirmeler yapılan bir roldür.
ÖĞRETİCİ
ROL
• Bu rol öğretenin öğretme yeterlilikleri, konuya olan hakimiyeti ve
kritik düşünme becerileri ile ilişkilidir. Anlattığı alan ile ilgili temel
bilgi sahibi olan öğreten açık ve uzaktan öğretim ortamı ve ortamda
yer alan teknolojik bileşenleri kullanarak içeriği sunar, öğretme
yöntemleri geliştirir ve işbirlikçi öğrenme ortamları hazırlar.
TEKNOLOJİK
ROL
• Bu rolde öğretenden beklenen kullanmış olduğu açık ve uzaktan
öğretim ortamındaki teknolojileri rahatlıkla kullanabilmesi ve
öğrencilere destek olmasıdır.
16. “Uzaktan Eğitimde Öğrencilerin ve Öğretmenlerin Rolleri” adlı çalışmada
(Altınay, F., Altınay, Z. ve İşman, A., 2004) çevrimiçi öğretmen yeterlilikleri;
Öğrencilerin bireysel farklılıklarının farkında olabilmeli,
Kalıcı öğrenmeler için gerçek ve güncel bilgilere sahip olabilmeli,
Öğrencilere özdenetim duygusu altında araştırma ortamı sunabilmeli,
Materyalleri öğrencilerin bireysel farklılıklarını esas alarak hazırlayabilmeli,
Yeni bilgileri ön koşul beceriler üzerine inşa edebilmeli,
Teknolojik ve iletişimsel becerilere sahip olabilmeli,
Öğrenme sürecini öğrenci merkezli uygulayabilmeli,
17. Öğrencilerde öğrenme sorumluluğu sağlamak için
etkileşimli ortam oluşturabilmeli,
Öğretmenlerin rehberliği ile öğrencilerin kendilerini
geliştirmelerine yardımcı olabilmeli,
Kalıcı öğrenmeler için interaktif gruplar oluşturabilmeli,
İş birlikli öğrenme ortamı sağlayabilmeli,
Öğrencilere kılavuzluk ederek uygun geribildirimler
verebilmeli, şeklinde sıralamaktadır.
19. Açık ve uzaktan öğrenme ortamları öğretim şekli, bilginin
sunuluş şekli, topluluk yapısının farklılığı ve kullanılan ve
sürekli güncellenen teknolojiler öğrenenlerin rollerini de
değiştirmektedir. Açıktan ve uzaktan öğrenme ortamlarında
öğrenenlerin rolleri ve durumu topluluğun bütünlüğü açısından
oldukça önemlidir. Öğrenenlerin topluluk içerisinde aktiviteleri,
işbirliği, etkileşimleri topluluğun bir bütün olarak işlevini
yerine getirmesi için önemsenmesi gereken öğelerdir.
20. Çevrimiçi öğretim ortamlarında öğrenenlerin yaşamış oldukları
en önemli problemlerden biri sosyal topluluk hissi
oluşturamamalarıdır. Bride ve Beers bu açıdan bakarak öğrenme
grubu üyesi ve kendi kendine öğrenen birey olmak üzere iki temel
öğrenen rolü tanımlamışlardır.
Öğrenme Grubu Üyesi: Öğrenenler çevrimiçi ortamlarda yer
alan öğrenme faaliyetlerine katılmalı, öğrenen ve öğretenlerle
etkileşim halinde olmalı ve tartışmalarda yer almalıdır.
Kendi Kendine Öğrenen Birey: Öğrenenler eş zamanlı
öğrenme aktiviteleri dışında öğrenme ve araştırma becerilerine
sahip olmalı ve çevrimiçi eş zamansız öğrenme araçlarını etkili
bir şekilde kullanabilmelidir.
21. Güçlü bir akademik kişisel görüş ,
Çevrimiçi öğrenme teknolojilerini kullanmada akıcılık,
Kişilerarası iletişim ve iletişim kurma becerileri
göstermek,
Etkileşim ve işbirlikçi öğrenmenin değerini anlamak,
Uzaktan öğrenmeyi içsel olarak kontrol etmek,
Bireysel öğrenme becerileri geliştirmek,
Öğrenme ve topluluğun parçası olma ihtiyacı sergilemek.
22. Öğrenim araçlarına erişen.
Teknoloji Kullanabilen.
Çalışma şekli ve alışkanlıkları edinebilen.
Amaç ve hedefleri olan.
Kendine özgü yaşam tarzı olan bireydir.
23. Açık ve uzaktan öğretim geniş kitlelerin ve eğitim almada
zorlukları bulunan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını gidermeyi
hedeflemektedir. Açık ve uzaktan öğretim yaklaşımı öğretmen
eğitimi için de uzun yıllardır kullanılan bir yaklaşımdır.
Bu öğretime kullanılan materyal ve yöntemlerin değişmesi,
öğretmen eğitimindeki açık ve uzaktan öğretimden faydalanma
isteğini etkilememiştir.
Açık ve uzaktan öğretimin gelişimi kullanılan teknolojiler açısında
temelde beş nesil olarak tanımlanır. Öğretmenlerin bu nesillerden
faydalanma şekilleri ve öğretmenlerin kişisel ve gelişmelerine olan
katkısı değişmektedir.
24. Birinci nesil: İlk kullanılan teknolojiler basılı materyaller üzerinden
gerçekleşmiştir.
Örnek olarak kitap, dergi ve mektup verilebilir.
Bu basılı materyaller öğretmenlerin bireysel gelişimine katkıda
bulunmuştur. Ancak birinci nesil teknolojide, etkileşim açısından ve
öğretmenlere bilgi sunma açısından yetersiz kalmıştır.
İkinci nesil: Ses tabanlı materyaller döneminde ses konferansı,
telefon, çift yönlü ses iletimi, radyo, ses kasetleri ve CD’ler
kullanılmıştır.
Bu dönemde düşük düzeyde pedagojik beceri ve içerik bilgisine sahip
öğretmenlin kişisel gelişimine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Burada
kullanılan teknolojiler öğrenci-öğretmen ulaşımına imkan sağlamıştır.
Ancak ikinci nesil teknolojide yapılan yayınların takibinde zorluklar,
öğrenci öğretmenlerin eğitimlerden sıkılmaları problemleri
oluşmuştur.
25. Üçüncü nesil: Bu dönemde video, video konferans gibi görüntü tabanlı
materyaller kullanılmıştır.
Görüntülü sistemler, gerçek sınıf, öğrenmenin müfredat paralellerinde
gitmesine, öğretmenlerim mesleki becerilinin artmasına olanak sağlamıştır.
Ancak video içerikli yayın ve ürün geliştirme maliyetli olduğu için sınırlı
kullanılabilmiştir.
Dördüncü nesil: Bilgisayar destekli çoklu medya ortaya çıkmıştır. Burada
temel olarak etkileşimli video, içerik, çoklu medya ve animasyon, CD ve
içerik yazılımları kullanılmıştır. Bu sayede öğretmenler zengin bir içerik
türü ile çalışma imkanı bulmuşlardır.
Beşinci nesil: Bu dönemde ise web tabanlı modeller ve mobil tabanlı
modeller esas alınmıştır.
Günümüzü de içeren bu nesilde bilgisayar destekli iletişim, internet tabanlı
öğrenme ve öğretme materyalleri, çevrimiçi kurslar, sınıflar, akıllı telefonlar,
tabletler kullanılmaktadır. Bu sayede öğretmenler geniş bir içerik ve uygulama
kütüphanesine ulaşmışlardır. Diğer dört nesilden farklı olarak artık
öğretmenler uzaktan eğitimi bir öğretim yöntemi olarak kullanmaya
başlamışlardır.
26. TEKİNARSLAN, E., GÜRER M., Açık ve Uzaktan Öğrenme,
Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2020. bağlantıcı
BOZKURT, A., «Kitlesel açık çevrimiçi derslerde (KAÇD)
etkileşim örüntülerini ve öğreten-öğrenen rollerini
belirlemesi» doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Haziran, 2016.
KAVRAT B., TÜREL Y., «Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde
Öğretmen Rollerini ve Yeterliliklerini Belirleme Ölçeği
Geliştirme», The Journal of Instructional Technologies
&Teacher Education Vol.1 No3 (2013), 23-33.
UĞUR, S., «Açık ve Uzaktan Öğrenmede Öğretmenlerin
Rolleri».
