1. Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ
Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ
ΔΥΤΙΚΟΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
ΣΤΟΝ ΥΣΤΕΡΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
2. Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261)
Στις 13 Aπριλίου του 1204 η Kωνσταντινούπολη παραδόθηκε στους Λατίνους. Στις 9 Mαΐου του
1204 ο Bαλδουίνος Α' της Φλάνδρας εξελέγη αυτοκράτορας και λίγο αργότερα (16 Mαΐου του
1204) στέφθηκε στο ναό της Aγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
3. Σύμφωνα με τη συνθήκη διανομής των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Partitio terrarum imperii
Romaniae) που υπέγραψαν οι Λατίνοι της Δ' Σταυροφορίας, δώδεκα Βενετοί και δώδεκα Φράγκοι, μεταξύ
της 12ης Απριλίου και 9ης Μαΐου 1204, στο λατίνο αυτοκράτορα επιδικάστηκαν το 1/4 της αυτοκρατορίας
της Pωμανίας και τα 5/8 της Κωνσταντινούπολης, ενώ τα υπόλοιπα 3/4 της αυτοκρατορίας διανεμήθηκαν
μεταξύ των σταυροφόρων και των Βενετών και τα 3/8 της Κωνσταντινούπολης δόθηκαν στους Βενετούς.
O βενετός δόγης ήταν ο μόνος από τους σταυροφόρους που απαλλάχθηκε από την υποχρέωση απόδοσης
όρκου υποτέλειας στο λατίνο αυτοκράτορα και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του λατίνου
αρχιεπισκόπου της Κωνσταντινούπολης Θωμά Mοροζίνι.
4. Eπιπλέον, με την ιδιότητα του κατόχου των 3/8 της αυτοκρατορίας μπορούσε να ασκήσει το
δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) στην εκλογή νέου αυτοκράτορα.
Το έμβλημα της Βενετίας, ο φτερωτός Λέων με το Ευαγγέλιο του
Αγίου Μάρκου.
5. Οι πρώτες εκστρατείες των Λατίνων
στη Μικρά Ασία, με σκοπό την
κατάκτηση των εδαφών που
επιδικάζονταν στο λατίνο
αυτοκράτορα, είχαν ως αποτέλεσμα
την κατάκτηση μεγάλου μέρους της
Βιθυνίας (φθινόπωρο-χειμώνας του
1204/1205). Οι πολεμικές επιχειρήσεις
των Λατίνων στη Μικρά Ασία
συνεχίσθηκαν με επιτυχία ως την
άνοιξη του 1207, όταν υπέγραψαν με
τον αυτοκράτορα της Νίκαιας
Θεόδωρο Α' Λάσκαρη συνθήκη
διετούς ανακωχής. Στις 15 Οκτωβρίου
του 1211, οι Λατίνοι πέτυχαν
σημαντική νίκη επί των στρατευμάτων
της Νίκαιας, στο Ρυνδακό ποταμό, στη
Βιθυνία. Το 1214 υπογράφηκε η
συνθήκη του Νυμφαίου, με την οποία
οι Λατίνοι εξασφάλιζαν τον έλεγχο
του βορειοανατολικού τμήματος της
Μικράς Ασίας.
6. Οι φιλικές σχέσεις της Λατινικής
Αυτοκρατορίας με την αυτοκρατορία
της Νίκαιας διατηρήθηκαν σε γενικές
γραμμές ως το 1222, οπότε
επαναλήφθηκε ο πόλεμος. Το 1224, οι
Λατίνοι υπέστησαν βαριά ήττα, κοντά
στο Ποιμανηνό, χάνοντας σταδιακά τις
κτήσεις τους στη Μικρά Ασία και το
1225 υπέγραψαν με τον αυτοκράτορα
της Νίκαιας συνθήκη ανακωχής, με την
οποία οι κτήσεις τους στη Μικρά Ασία
περιορίζονταν στην περιοχή απέναντι
από την Κωνσταντινούπολη, μαζί με τα
περίχωρα της Νικομήδειας. Την ίδια
εποχή, ο στόλος της Νίκαιας κατέλαβε
στο Αιγαίο πέλαγος νησιά που είχαν
επιδικασθεί στο λατίνο αυτοκράτορα της
Κωνσταντινούπολης (Ικαρία, Λέσβος,
Κως και Χίος), ενώ το 1235 έπεσαν και
τα τελευταία λατινικά φρούρια της
Μικράς Ασίας.
7. Οι πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες των
Φράγκων στη Μικρά Ασία (φθινόπωρο-
χειμώνας του 1204/1205)
επισκιάσθηκαν από σοβαρά προβλήματα
που ξέσπασαν στην ευρύτερη περιοχή
της Θράκης, όπου οι τοπικοί βυζαντινοί
άρχοντες συμμάχησαν με το βούλγαρο
τσάρο Ιωαννίτζη (1197-1207). Τα
στρατεύματα του τσάρου εισέβαλαν στη
Θράκη και συγκρούσθηκαν με τις
δυνάμεις του λατίνου αυτοκράτορα στα
περίχωρα της Αδριανούπολης, στις 14
Απριλίου του 1205. Οι Φράγκοι
αποδεκατίστηκαν και ο ίδιος ο λατίνος
αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης
Βαλδουίνος Α' αιχμαλωτίστηκε.
8. Ο νέος αυτοκράτορας Ερρίκος της Φλάνδρας (1206-1216) πέτυχε να ανακαταλάβει πολλά εδάφη
στην περιοχή της Θράκης. Τον Οκτώβριο του 1207, ο Ιωαννίτζης σκοτώθηκε, κατά τη διάρκεια
της πολιορκίας της Θεσσαλονίκης. Ο βουλγαρικός κίνδυνος αποσοβήθηκε, οριστικά για την
Κωνσταντινούπολη την 1η Αυγούστου του 1208, όταν ο Ερρίκος της Φλάνδρας νίκησε με
στρατιωτική δύναμη 2000 ανδρών τους Βουλγάρους.
Τα οικόσημα των Λατίνων αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης.
9. Την άνοιξη του 1209, ο Ερρίκος, προσπαθώντας να καταστείλει το επαναστατικό κίνημα των
λομβαρδικής καταγωγής ευγενών της Θεσσαλονίκης, ανέλαβε εκστρατεία στη Θεσσαλία και τη
Στερεά Ελλάδα. Για να εξασφαλίσει τα νώτα του από ενδεχόμενη επίθεση του δεσπότη της Ηπείρου
Μιχαήλ Α' Κομνηνού Δούκα (1204-1215), ο Ερρίκος συνήψε, το καλοκαίρι του 1209, συνθήκη
συμμαχίας μαζί του. Η επίθεση του Μιχαήλ Α' στο λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το 1210,
προκάλεσε την άμεση αντίδραση του Ερρίκου, που έσπευσε να ενισχύσει στρατιωτικά την περιοχή.
Πάνω: Μολυβδόβουλο του Ερρίκου
της Φλάνδρας. 1204-1216.
Δεξιά: Σταυροφόροι σε επέλαση.
10. Ο Ερρίκος επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την αμυντική θωράκιση της Θεσσαλονίκης, αλλά στις 11
Ιουνίου του 1216 απεβίωσε, ενώ επέβλεπε από κοντά τις εργασίες για την επισκευή των τειχών της
πόλης. Μετά την κατάλυση του λατινικού βασιλείου της Θεσσαλονίκης (1224), η Κωνσταντινούπολη
απειλήθηκε άμεσα από το δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Α' Κομνηνό Δούκα (1215-1230), διάδοχο
του Μιχαήλ Α' της Ηπείρου, όταν αυτός, μετά από σαρωτική εκστρατεία στη Θράκη, έφθασε ως τα
τείχη της Βασιλεύουσας. Ο κίνδυνος απομακρύνθηκε για τη Λατινική Αυτοκρατορία της
Κωνσταντινούπολης, το 1228, με τη σύναψη συνθήκης ανακωχής με το Θεόδωρο.
Τα μεσαιωνικά τείχη της Θεσσαλονίκης.
11. Τον Ερρίκο της Φλάνδρας διαδέχθηκε ο Πέτρος
Courtenay (1216-1217), που αιχμαλωτίσθηκε σε
ενέδρα του δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου. Την
αντιβασιλεία άσκησε στην Κωνσταντινούπολη η
σύζυγος του Πέτρου Γιολάντα ως το 1221, όταν
ανέβηκε στο θρόνο ο γιος της Ροβέρτος
Courtenay (1221-1228). Μετά το θάνατο του
Ροβέρτου (1228), την αντιβασιλεία άσκησε ο
Ιωάννης de Brienne (1229-1237) ως την
ενηλικίωση του διαδόχου στο θρόνο Βαλδουίνου
Β' (1237-1261).
Έβρος: Κάστρα Άβαντα – Ποτάμου.Το οικόσημο της γαλλικής οικογένειας Courtenay.
12. Η εσωτερική κατάσταση στην αυτοκρατορία, σε συνδυασμό με τη μόνιμη πλέον απειλή από τη
γειτονική αυτοκρατορία της Νίκαιας, ανάγκασε το Βαλδουίνο Β' να ξεκινήσει σειρά ταξιδιών
προς τη Δύση, για να αφυπνίσει το ενδιαφέρον για τη δεινή οικονομική και στρατιωτική
κατάσταση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, χωρίς όμως επιτυχία.
Πάνω: Νόμισμα του Λατίνου αυτοκράτορα, απομίμηση χρυσού
βυζαντινού νομίσματος.
Δεξιά: Η είσοδος του πρώτου σταυροφόρου ηγέτη, Βαλδουίνου
της Φλάνδρας, στην Έδεσσα της Συρίας το 1098.
13. Τον Ιούλιο του 1261, η Κωνσταντινούπολη απογυμνώθηκε ουσιαστικά από τον αμυντικό
μηχανισμό της, αφού ο βενετικός στόλος, επανδρωμένος με το σύνολο των στρατιωτών της
αυτοκρατορίας, ανέλαβε εκστρατεία στον Εύξεινο πόντο. Επωφελούμενος από την παντελή
απουσία στρατιωτικής δύναμης στην Κωνσταντινούπολη, ο αξιωματούχος της Νίκαιας καίσαρ
Αλέξιος Στρατηγόπουλος, επικεφαλής μικρής στρατιωτικής δύναμης, εισήλθε στην Πόλη, χωρίς να
συναντήσει την παραμικρή αντίσταση. Η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους
Βυζαντινούς της Νίκαιας έθεσε τέλος στη Λατινική Αυτοκρατορία.
Η Πόλη σε μεσαιωνική εικόνα.
14. Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης (1204-1224)
Μετά την αποτυχία του να εκλεγεί λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, ο λομβαρδός
αρχηγός της Δ' Σταυροφορίας, Βονιφάτιος Μομφερρατικός (1204-1207) διεκδίκησε το βασίλειο της
Θεσσαλονίκης. Τον Αύγουστο του 1204, υπέγραψε συνθήκη συμμαχίας με τους Βενετούς, με την οποία
γινόταν υποτελής της Βενετίας και συνάμα εξασφάλιζε την υποστήριξη της Γαληνοτάτης στην
αντιπαράθεσή του με το λατίνο αυτοκράτορα..
Αριστερά: Το
Βασίλειο της
Θεσσαλονίκης στην
λατινοκρατούμενη
Ρωμανία.
Δεξιά: Ιπποτική
μάχη σε μεσαιωνικό
χειρόγραφο.
15. Μετά από σύντομη, πλην όμως βίαιη, διαμάχη με τις δυνάμεις του Λατίνου αυτοκράτορα
Βαλδουίνου Α' της Φλάνδρας στην περιοχή της Θράκης (Αύγουστος ή Σεπτέμβριος του 1204), ο
Βονιφάτιος απέδωσε όρκο υποτέλειας στο Λατίνο αυτοκράτορα και έλαβε από αυτόν τη
Θεσσαλονίκη ως φέουδο. Πέτυχε, επίσης, την επικύρωση από το Λατίνο αυτοκράτορα των
προνομίων που είχαν χορηγηθεί στην πόλη αυτή από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, πριν το 1204
Ο Βονιφάτιος Μομφερρατικός ετοιμάζεται μετά από δοξολογία να αναχωρήσει με
προορισμό την Ανατολή στα πλαίσια της Δ’ Σταυροφορίας.
16. Το 1205, ο Βονιφάτιος έλαβε όρκους υποτέλειας από διάφορους φεουδάρχες της κεντρικής
Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της Εύβοιας. Οι δεσμοί του με τη Λατινική Αυτοκρατορία της
Κωνσταντινούπολης ενισχύθηκαν μετά το γάμο της κόρης του Αγνής με τον Ερρίκο της Φλάνδρας
(1206-1216), διάδοχο του Βαλδουίνου Α', στις 4 Φεβρουαρίου του 1207. Η σχέση υποτέλειας που
έδενε το Βονιφάτιο με το Λατίνο αυτοκράτορα επικυρώθηκε και από τον Ερρίκο, το καλοκαίρι
του 1207.
Αριστερά: Το οικόσημο της ιταλικής οικογένειας των Μομφερρατικών.
Δεξιά: Η τελετή της αναγόρευσης σε ιππότη σε μεσαιωνικό χειρόγραφο. Στην τελετή αυτή ο
νεαρός άνδρας αποκτούσε το σπαθί του και ορκιζόταν πίστη στα ιπποτικά ιδεώδη.
17. Μετά το θάνατο του Βονιφατίου (Σεπτέμβριος του 1207), στο θρόνο της Θεσσαλονίκης ανέβηκε ο
ανήλικος γιος του Δημήτριος (1207-1225). Στο βασίλειο δεν άργησε να ξεσπάσει επαναστατικό
κίνημα σε βάρος του Δημητρίου και του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, Ερρίκου
της Φλάνδρας. Το κίνημα, που οργάνωσαν ο αντιβασιλιάς του βασιλείου Ουμβέρτος Β' de
Biandrate και ο κοντόσταυλος Αμεδαίος de Pofoy, επιδίωκε την απαγκίστρωση του βασιλείου από
την επικυριαρχία του Λατίνου αυτοκράτορα και την άνοδο στο θρόνο της Θεσσαλονίκης του
άλλου γιου του Βονιφατίου, Γουλιέλμου Δ', μαρκήσιου του Montferrat.
Αριστερά: Αναπαράσταση μεσαιωνικής μάχης σε σύγχρονο φεστιβάλ.
Δεξιά: Σταυροφόρος ετοιμάζεται να αναχωρήσει από το φέουδό του με προορισμό την Ανατολή.
18. Το Μάιο του 1209, υπογράφηκε συνθήκη που έθεσε τέλος στο κίνημα, το οποίο όμως πέτυχε
τελικά το στόχο του, γύρω στον Απρίλιο του 1217, όταν ο Λατίνος αυτοκράτορας Πέτρος
Courtenay (1216-1217) πείστηκε από τους λομβαρδικής καταγωγής ευγενείς ανταπαιτητές να
αναγνωρίσει στο Γουλιέλμο Δ' όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του Λατίνου βασιλιά της
Θεσσαλονίκης, καθιστώντας τον έτσι πραγματικό κυρίαρχο.
Αναπαράσταση
μεσαιωνικής μάχης σε
σύγχρονο φεστιβάλ. Οι
ιππότες διέθεταν
πανσπερμία οπλισμού,
εφόσον ο καθένας
διέθετε ιδιόκτητο
οπλισμό, με τους
θυρεούς του να
στολίζουν τις ασπίδες
τους. Σε γενικές
γραμμές όμως οι βαριά
οπλισμένοι ιππότες
διέθεταν μεγάλες
τριγωνικές ασπίδες,
μεταλλικά κράνη και
αλυσιδωτούς θώρακες
που κάλυπταν σχεδόν
εξολοκλήρου το σώμα.
19. Το βασίλειο απειλήθηκε προσωρινά,
στην αρχή της ύπαρξής του, από το
βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτζη, που το
καλοκαίρι του 1205 κινήθηκε από την
περιοχή της Αδριανούπολης προς τα
δυτικά, εξαπολύοντας ληστρικές και
καταστροφικές επιδρομές σε πολλές
θρακικές πόλεις (χειμώνας-άνοιξη του
1205/1206). Το φθινόπωρο του 1207,
ο Ιωαννίτζης έφθασε με τα
στρατεύματά του μπροστά από τα
τείχη της Θεσσαλονίκης και άρχισε να
την πολιορκεί. Η πολιορκία της πόλης
από τους Βουλγάρους έληξε άδοξα,
όταν ο Ιωαννίτζης σκοτώθηκε
(Οκτώβριος του 1207).
Χειρόγραφο με την ιστορία των
Σταυροφοριών.
20. Το καλοκαίρι του 1210, ο δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Α' (1204-1215) Κομνηνός Δούκας,
έχοντας εξασφαλίσει τη συμμαχία των Βουλγάρων, επιτέθηκε στο βασίλειο αιχμαλωτίζοντας
πολλούς Λατίνους. Χάρη στη στρατιωτική παρέμβαση του λατίνου αυτοκράτορα, η
Θεσσαλονίκη ανακουφίσθηκε από την απειλή της Ηπείρου, αλλά πολλές περιοχές στη Θεσσαλία,
όπως η Λάρισα, τα Φάρσαλα, το Βελεστίνο και ο Αλμυρός, παραδόθηκαν στο διάστημα των δύο
χρόνων που ακολούθησαν.
Κάστρο Φαρσάλων.
21. Μέχρι τις αρχές του 1222, τα στρατεύματα της Ηπείρου είχαν καταλάβει τα φρούρια του Πλαταμώνα
και των Σερρών, πλησιάζοντας επικίνδυνα τη Θεσσαλονίκη. Ο Δημήτριος, προκειμένου να
αποσοβήσει τον κίνδυνο της πτώσης του βασιλείου του στα χέρια του δεσπότη της Ηπείρου
Θεοδώρου Α' (1215-1230) Κομνηνού Δούκα, αναζήτησε προσωπικά βοήθεια, πηγαίνοντας στην
Ιταλία το 1222. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, ο πρώην αντιβασιλιάς της Θεσσαλονίκης και βάιλος
πλέον του βασιλείου Umberto II de Biandrate ηγήθηκε ενός στρατιωτικού σώματος, με σκοπό την
παροχή στρατιωτικής βοήθειας στη Θεσσαλονίκη, ενώ το Μάιο του επομένου έτους οργανώθηκε στη
Δύση στρατιωτική επιχείρηση για την υπεράσπιση της Θεσσαλονίκης. Τα στρατεύματα, υπό την
ηγεσία του Γουλιέλμου Δ', μαρκησίου του Montferrat, συγκεντρώθηκαν το Μάρτιο του 1224 στη
Νότια Ιταλία.
Αριστερά: Νόμισμα του δεσπότη της Ηπείρου.
Πάνω: Πύργος του κάστρου του Πλαταμώνα που κτίστηκε από Γάλλο ιππότη.
22. Ωστόσο, οι στρατιωτικές
δυνάμεις των σταυροφόρων
έφθασαν πολύ καθυστερημένα
στη Θεσσαλία (1225), ενώ ο
Λατίνος αυτοκράτορας
Ροβέρτος Courtenay (1221-
1228), απορροφημένος
εξολοκλήρου από τον αγώνα
εναντίον του Ιωάννη Γ'
Βατάτζη (1222-1254)
αυτοκράτορα της Νίκαιας, δεν
κατάφερε να αποστείλει
έγκαιρα στρατιωτικές
ενισχύσεις για την άμυνα του
βασιλείου. Το Δεκέμβριο του
1224, η Θεσσαλονίκη
παραδόθηκε τελικά στο
δεσπότη της Ηπείρου.
23. Εύβοια (Negroponte)
Στο Μεσαίωνα, το νησί της Εύβοιας αλλά και η πρωτεύουσά του Χαλκίδα ήταν γνωστά στους
Λατίνους με το όνομα "Ne(i)groponte". Σύμφωνα με την Partitio terrarum imperii Romanie
(συνθήκη διανομής των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), το κεντρικό τμήμα της
Εύβοιας επιδικάσθηκε στο λατίνο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό (1204-
1207). Ο Βονιφάτιος κατέκτησε το νησί και το παραχώρησε ως φέουδο στο φλαμανδό ευγενή
Ιάκωβο d' Avesnes (1204), ο οποίος έκτισε το κάστρο της Χαλκίδας και εγκατέστησε σε αυτό
φρουρά. Μετά το θάνατο του Ιακώβου (πριν τον Αύγουστο του 1205), το νησί παραχωρήθηκε
από το Βονιφάτιο σε τρεις βαρόνους από τη Βερόνα της Ιταλίας: το Ravano dalle Carceri, τον
Giberto dalle Carceri και τον Pecoraro da Mercanuovo.
Το λατινικό κάστρο
των Φύλλων στην
κεντρική Εύβοια.
24. Οι τρεις βαρόνοι ονομάσθηκαν τριτημόριοι
(terzieri, terciers ή τερτσέρια), καθώς ο
καθένας τους έλαβε το 1/3 της νήσου, δηλαδή
μία από τις τρεις βαρονίες στις οποίες
χωρίσθηκε η Εύβοια: το βόρειο τμήμα, με
πρωτεύουσα τον Ωρεό (terzero del Rio), το
κεντρικό, με πρωτεύουσα -κοινή και για τους
τρεις βαρόνους- τη Χαλκίδα (terzero della
Clissura, Terzerius a clesura ultra) και το
νότιο, με πρωτεύουσα την Κάρυστο (terzero
di Caristo). Γύρω στα τέλη του 1208, ο
Ravano dalle Carceri έγινε κύριος ολόκληρου
του νησιού. Τιτλοφορούνταν, πλέον, sires de
Nigrepont (κύρης της Εύβοιας) και λίγο
αργότερα, το 1210 και το 1212, dominus
Nigropontis (κύριος της Εύβοιας) ή dominus
insulae Nigropontis (κύριος του νησιού της
Εύβοιας).
Σταυροφόρος από τη Βόρειο Ιταλία τον 13ο αι.
25. Ο Ravano τάχθηκε υπέρ των λομβαρδικής καταγωγής ευγενών της Θεσσαλονίκης στον αγώνα τους
εναντίον του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (1207-1209). Για να αντιμετωπίσει
την πολιτική απομόνωση του νησιού του, που προκάλεσε η προσωπική του εμπλοκή στο
στασιαστικό κίνημα των ευγενών της Θεσσαλονίκης, συνήψε, το Μάρτιο του 1209, συνθήκη
συμμαχίας με τη Βενετία, με την οποία αναγνώριζε τη βενετική επικυριαρχία στην Εύβοια. Με τη
συνθήκη του Μαρτίου του 1209, η Βενετία αποκτούσε σημαντικά εμπορικά προνόμια στο νησί.
Λίγο καιρό αργότερα διορίστηκε ο πρώτος βενετός βάιλος (bailus), ο οποίος διοικούσε τις
παροικίες που διατηρούσαν οι συμπατριώτες του στο νησί, ως αντιπρόσωπος του δόγη.
Βενετικός πύργος στις Ροβιές της
Βόρειας Εύβοιας.
26. Στις 20 Μαΐου του 1209, ο Ravano αναγνώρισε και την επικυριαρχία του Λατίνου αυτοκράτορα
της Κωνσταντινούπολης, του οποίου έγινε λίζιος φεουδάρχης. Αργότερα, πιθανόν το 1248, η
επικυριαρχία της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης στην Εύβοια μεταβιβάσθηκε
στον πρίγκιπα της Αχαΐας (1246-1278). Ωστόσο, η εξάρτηση του νησιού από τον πρίγκιπα της
Αχαΐας παρέμεινε ουσιαστικά θεωρητική, όπως και η προηγούμενη εξάρτησή του από το Λατίνο
αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.
Δυο βενετικοί πύργοι του Βασιλικού Ευβοίας.
27. Μετά το θάνατο του Ravano dalle Carceri, το 1216, ο τότε βενετός βάιλος Pietro Barbo παρενέβη
ενεργά στη διαμάχη των έξι συγγενών του Ravano που διεκδικούσαν την κληρονομιά του,
μοιράζοντας το νησί σε έξι μέρη (εκτημόρια). Ο βενετός βάιλος έγινε, σταδιακά, ο πραγματικός
διοικητής ολόκληρου του νησιού. Η Εύβοια αναγνώρισε την πλήρη υποταγή της στους Βενετούς,
όταν στο περιθώριο της διαμάχης των τριτημόριων αρχόντων της με τον πρίγκιπα της Αχαΐας
Γουλιέλμο Β' Βιλλεαρδουίνο, οι τριτημόριοι συνήψαν, στις 14 Ιουνίου του 1256, συμφωνία με
τους Βενετούς, με την οποία αναγνώριζαν τη Βενετία ως μοναδικό επικυρίαρχό τους.
28. Ο Γουλιέλμος είχε παρέμβει ως
επικυρίαρχος των τριτημόριων της
Εύβοιας, διεκδικώντας την
κληρονομική μεταβίβαση του μισού
τριτημόριου του Ωρεού, το οποίο
ανήκε στη σύζυγό του Carintana dalle
Carceri, που είχε στο μεταξύ πεθάνει.
Μεταξύ του Γουλιέλμου και των
τριτημόριων αρχόντων της Εύβοιας
ξέσπασε έντονη διαμάχη, που
κορυφώθηκε με τη μάχη στο Καρύδι
το 1258, όπου ο πρίγκιπας της Αχαΐας
νίκησε τους αντιπάλους του. Η
διαμάχη διευθετήθηκε, τελικά, με τη
συνθήκη του 1262.
Πύργοι βενετών φεουδαρχών
στο Βασιλικό Ευβοίας.
29. Άμεσα συνδεδεμένος με τη διεκδίκηση του μισού τριτημόριου του Ωρεού είναι ο χάλκινος οβολός
που φέρει την επιγραφή G(ULIELMUS) P(RINCEPS) AC(HAIE) (Γουλιέλμος Πρίγκιπας της
Αχαΐας) + NEGRIP(ONTE) (Χαλκίδας). Το νόμισμα χρονολογείται τον πρώτο καιρό της διαμάχης
του πρίγκιπα της Αχαΐας με τους τριτημόριους της Εύβοιας (1255-1256). Στην οπίσθια όψη του
νομίσματος έχει χαραχθεί ο λατινικός αριθμός ΙΙΙ, που θεωρείται ότι δηλώνει την ιδιότητα του
Γουλιέλμου ως τριτημόριου της Εύβοιας.
30. Η συμβολή των βενετών βάιλων στην αμυντική θωράκιση του νησιού υπήρξε σημαντική σε
περιόδους επιθέσεων εξωτερικών εχθρών, μολονότι η Βενετία δεν ήταν πάντοτε σε θέση να
προσφέρει σημαντική στρατιωτική βοήθεια στους τριτημόριους. Ενδεικτικά αναφέρονται η
επίθεση του πρίγκιπα της Αχαΐας το 1258, οι επιχειρήσεις του ιππότη της Καρύστου Λικαρίου
(Licario), κατά τις οποίες (1264-1280) κατέλαβε φρούρια του νησιού με την υποστήριξη από το
1271 των Βυζαντινών, και οι τουρκικές ναυτικές επιθέσεις του 14ου αιώνα. Στο βενετό βάιλο
απέδιδαν όρκο πίστης οι λομβαρδοί εκτημόριοι αλλά και οι έλληνες ευγενείς, αναγνωρίζοντας με
αυτό τον τρόπο τη Βενετία ως κυρίαρχη δύναμη στο νησί. Οι λομβαρδοί εκτημόριοι είχαν
πρωτεύουσά τους τη Χαλκίδα, η οποία αποτελούσε έδρα του λομβαρδού δικαστή (podesta).
Τετράγωνος
πύργος στην
Κάρυστο.
31. Γύρω στα τέλη του 1317 και τις αρχές του 1318, η Κάρυστος κατακτήθηκε από τον καταλανό
Don Alfonsus Fadrique, γενικό επίτροπο του δουκάτου των Αθηνών και νόθο γιο του
Φρειδερίκου Β', βασιλιά της Σικελίας (1295-1337). Το 1319, οι Καταλανοί συνήψαν συνθήκη με
τους Βενετούς, που ανανεώθηκε το 1321, σύμφωνα με την οποία ο Don Alfonsus διατηρούσε
υπό την εξουσία του την Κάρυστο. Η επίσημη κυριαρχία της Βενετίας επεκτάθηκε προοδευτικά
σε ολόκληρη την Εύβοια. Το 1342, η Βενετία αγόρασε το φρούριο των Αρμένων (Larmena) και
το 1365 την Κάρυστο. Γύρω στο 1350, στο πλαίσιο του τρίτου Βενετογενουατικού πολέμου, η
Χαλκίδα δέχτηκε την επίθεση των Γενουατών, οι οποίοι λεηλάτησαν και πυρπόλησαν την πόλη.
Το 1390, με το θάνατο του κληρονόμου του τελευταίου τριτημόριου της Εύβοιας Γεωργίου Γ'
Ghisi, το νησί περιήλθε εξολοκλήρου στη Βενετία.
32. Πριγκιπάτο της Aχαΐας (1205-1432)
Μετά την αναχώρηση του Βονιφατίου ο Γουλιέλμος Champlitte και ο Γοδοφρείδος Α'
Βιλλεαρδουίνος συνέχισαν την εκστρατεία στην Πελοπόννησο, κατέλαβαν την Πάτρα, την
Ανδραβίδα, το Ποντικό (στην Ηλεία), τη Σκόρτα (στη δυτική Αρκαδία), το Ναβαρίνο, την
Καλαμάτα και ήδη στα μέσα του 1205 δημιουργήθηκε ο πυρήνας του πριγκιπάτου της Αχαΐας.
Αριστερά: το οικόσημο των Σαμπλίτ.
Δεξιά: Το οικόσημο των Βιλλεαρδουίνων και, αργότερα, ολόκληρου του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.
33. Το 1209 ο Γουλιέλμος Champlitte, κατά την επιστροφή του στη Γαλλία για διεκδίκηση
κληρονομιάς, απεβίωσε και την ηγεσία του πριγκιπάτου ανέλαβε ο Γοδοφρείδος Α'
Βιλλεαρδουίνος, ο οποίος προέβη, όπως περιγράφεται στο Χρονικό του Μορέως, στη διοικητική
οργάνωση των κατακτημένων περιοχών. Όπως προκύπτει από δύο σημαντικές συνθήκες που
υπογράφηκαν το 1209 (της Ραβέννικας και της Σαπιέντζας) ο Γοδοφρείδος αναφέρεται
"κατακτητικώ δικαιώματι" ηγεμόνας (princeps) της Πελοποννήσου. Το 1210 καταλήφθηκε το
Ναύπλιο και η Κόρινθος (την υπεράσπιζε ο Λέων Σγουρός, ο οποίος αυτοκτόνησε το 1208), το
1212 το Άργος, ενώ το 1248 ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της Πελοποννήσου με την κατάληψη
της Μονεμβασίας.
Αριστερά: Σταυροφόροι δέχονται την παράδοση πόλης στην Ανατολή.
Δεξιά: Η κύρια είσοδος του Άκροκορίνθου.
34. Η Πελοπόννησος, μετά την κατάκτηση, εισήλθε σε περίοδο πρωτόγνωρης ακμής. Οι Φράγκοι
διατηρώντας τις φεουδαρχικές παραδόσεις προσπάθησαν να οργανώσουν την περιοχή σε
δυτικού τύπου ηγεμονία. Όπως φαίνεται δε συνάντησαν μεγάλες δυσκολίες, διότι προϋπήρχε η
διαίρεση σε μεγάλες ιδιοκτησίες και οι κάτοικοι, δυσαρεστημένοι από τη βυζαντινή
διακυβέρνηση, αποδέχθηκαν χωρίς αντιδράσεις τους νέους κυρίους. Από το 1205 έως το 1278
επικράτησε ο οίκος των Βιλλεαρδουίνων και το πριγκιπάτο γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του.
Συγκεκριμένα το Γοδοφρείδο Α' (1209-1228) διαδέχθηκε ο γιος του Γοδοφρείδος Β' (1228-
1246) και στη συνέχεια ο αδελφός του Γουλιέλμος Β' (1246-1278).
Νομίσματα του
Πριγκιπάτου της
Αχαΐας.
35. Το 1278 η κυριαρχία περιήλθε στον ανδεγαυικό οίκο (Anjou) της Νεάπολης, αλλά μέχρι το 1318
κυβερνούσαν απόγονοι των Βιλλεαρδουίνων. Η ανδεγαυική κυριαρχία διατηρήθηκε ως το 1432,
όταν τα υπολείμματα του πριγκιπάτου απορροφήθηκαν από τους Βυζαντινούς του δεσποτάτου του
Μορέως. Στα 1259 ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος νίκησε στη μάχη της Πελαγονίας το φραγκικό
συνασπισμό -που πολεμούσε στο πλευρό του δεσπότη της Ηπείρου- και υπέγραψε συμμαχία με
τους Γενουάτες το 1261 (συνθήκη του Νυμφαίου), για να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη.
Μπρούτζινο Άγαλμα Ιππότη μέσα 13ου αι.
36. Για να απελευθερωθεί ο πρίγκιπας Γουλιέλμος Β' Βιλλεαρδουίνος (αιχμάλωτος στη μάχη της
Πελαγονίας), οι γυναίκες των βαρόνων του πριγκιπάτου (συνέλευση των κυράδων στο Νίκλι)
αποφάσισαν να παραδώσουν στο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο τα κάστρα του Μυστρά, της Μάνης, της
Μονεμβασίας (κατά το Χρονικό του Μορέως, στ. 4329 και το Χρονικό του Marino Sanudo) και
τα κάστρα του Γερακίου και της Κινστέρνας (κατά τον Παχυμέρη).
Το κάστρο και η πολιτεία του Μυστρά, όπως σώζονται σήμερα.
37. Το 1262 ιδρύθηκε ο πυρήνας του δεσποτάτου του Μορέως, το οποίο από το 1262 έως το 1349
διοικούνταν από διορισμένους διοικητές (κεφαλές), ενώ από το 1349 έως το 1460 από μέλη της
αυτοκρατορικής οικογένειας (δεσπότες). Όσο ζούσε ο Γουλιέλμος, οι Φράγκοι αντιμετώπιζαν με
επιτυχία τις επιθέσεις των Βυζαντινών. Οι μάχες της Πρίνιτζας (Ολυμπία), των Σεργιανών
(Σέρβια) και της Μεσίσκλης (Ηλεία), το 1262-1263, και του Μακρυπλαγίου Μεσσηνίας, το 1264,
κατέληξαν σε ήττα των Βυζαντινών, αλλά ουσιαστικά είχε ήδη αρχίσει η παρακμή της φραγκικής
κυριαρχίας στην Πελοπόννησο.
Όψη της καστροπολιτεία;ς του
Μυστρά.
38. Το 1267 υπογράφηκε η συνθήκη του Viterbo ανάμεσα στο Λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β', τον
πρίγκιπα Γουλιέλμο Β' Βιλλεαρδουίνο και το βασιλιά της Νεάπολης Κάρολο Α' Ανδεγαυό, η οποία
σηματοδότησε την ανδεγαυική κυριαρχία στον ελληνικό χώρο. Το πρώτο μέρος της συνθήκης, στις
24 Μαΐου 1267, καθόριζε την τύχη του πριγκιπάτου. Έθετε ως επικυριάρχο τον Κάρολο και μετά
το θάνατο του Γουλιέλμου το μεταβίβαζε στο Φίλιππο (γιο του Καρόλου και γαμπρό του
Γουλιέλμου) ή στον ίδιο τον Κάρολο. Το δεύτερο μέρος της συνθήκης, στις 27 Μαΐου 1267,
αποτελούσε σχέδιο εκστρατείας κατά του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου για την ανακατάληψη της
Κωνσταντινούπολης και παραχωρούσε την Κέρκυρα και πόλεις της Ηπείρου στον Κάρολο. Η
περιοχή αυτή είχε δοθεί στο Μαμφρέδο της Σικελίας, από το δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β'
Άγγελο, ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του Ελένη το 1258.
Στην τοιχογραφία εικονίζεται η παραχώρηση του
βασιλείου της Σικελίας στον Κάρολο Α' Ανδεγαυό από τον
πάπα Κλήμεντα Δ'. 13ος αιώνας.
Νομίσματα του Γουιλέλμου
Βιλλεαρδουίνου.
39. Ο Κάρολος Α' (1266-1285), γιος του Λουδοβίκου Η' και αδελφός του Λουδοβίκου Θ', ήταν κόμης
του Anjou, του Maine και της Προβηγκίας, μετά το γάμο του με τη Βεατρίκη. Τον Ιανουάριο του
1266 στέφθηκε με τις ευλογίες του πάπα Κλήμη Δ' βασιλιάς της Σικελίας, την οποία ο προκάτοχος
Φρειδερίκος Β' Hohenstanfen (1220-1250) είχε οργανώσει διοικητικά και οικονομικά.
Αριστερά: Το οικόσημο των Ανδεγαυών.
Δεξιά: Νόμισμα με το οικόσημο των Ανδεγαυών.
40. Ο Κάρολος είχε αναγνωριστεί στη συνείδηση των ιταλικών πόλεων ως αρχηγός των Γουέλφων
(υποστηρικτές του πάπα και υπέρμαχοι των δημοκρατικών αστικών ελευθεριών και της εθνικής
ιταλικής ιδέας) εναντίον των Γιβελίνων (υποστηρικτές της αυτοκρατορικής ιδέας του γερμανού
αυτοκράτορα). Στις 26 Φεβρουαρίου αντιμετώπισε με επιτυχία το Μαμφρέδο, νόθο γιο του
Φρειδερίκου που είχε σφετεριστεί το σικελικό θρόνο, στη μάχη του Benevento, ενώ τον Αύγουστο
του 1268 τον Κονραδίνο, εγγονό του Φρειδερίκου, και τους γιβελίνους οπαδούς του στη μάχη του
Tagliacozzo. Στη συνέχεια το ενδιαφέρον του στράφηκε προς ανατολάς και η συνθήκη του
Viterbo συνέβαλε στην υλοποίηση των επεκτατικών σχεδίων του, θέτοντας το πριγκιπάτο της
Αχαΐας στην επικυριαρχία του Καρόλου.
Το εντυπωσιακό κάστρο στο Χλεμούτσι της
Ηλείας ήταν το ισχυρότερο φρούριο των
Σταυροφόρων στην Πελοπόννησο.
41. Μέχρι το θάνατο του Γουλιέλμου Β', το 1278, η επικυριαρχία του Καρόλου στο πριγκιπάτο
συνίστατο στη στρατιωτική επάνδρωση της περιοχής, για να αντιμετωπιστεί η βυζαντινή απειλή.
Η ουσιαστική κυριαρχία άρχισε το 1278, όταν ο Ανδεγαυός ανέθεσε τη διοίκηση σε
εκπροσώπους του που ονομάζονταν βάιλοι. Όσον αφορά την Κέρκυρα και τις πόλεις της
Ηπείρου (στα ανδεγαυικά έγγραφα ονομάζονται Albania) η ουσιαστική κυριαρχία άρχισε τo
1272, αλλά η ανδεγαυική παρουσία ήταν δυναμική μόνο όσο ζούσε ο Κάρολος. Στις 30 Μαρτίου
1282 ξέσπασε ο "Σικελικός Εσπερινός" και η από κοινού με τους Βενετούς εκστρατεία του για
την ανακατάκτηση της Κωνσταντινούπολης ματαιώθηκε. Το ανδεγαυικό ενδιαφέρον
μετατοπίστηκε στην ανάκτηση της Σικελίας και ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε η ανατολική
πολιτική. Εντούτοις η ανδεγαυική κυριαρχία διατηρήθηκε, αν και αρκετά αποδυναμωμένη, μέχρι
το 1432 στο πριγκιπάτο της Αχαΐας και μέχρι το 1386 στην Κέρκυρα, αλλά μόνο έως το 1284 στο
Δυρράχιο και το μεγαλύτερο τμήμα της "Αλβανίας".
Ο τάφος του Καρόλου Ανδεγαυού.
42. Ο Κάρολος Α' δεν επισκέφθηκε ποτέ το πριγκιπάτο, αλλά ασκούσε τη διοίκηση με τους
εκπροσώπους του, τους βάιλους. Ο πρώτος βάιλος που στάλθηκε ήταν ο Galeran d' Ivry (1278-
1280), ο οποίος έλαβε τον όρκο υποτέλειας από τις βαρονίες και τα κάστρα που αποτελούσαν
περιουσία του Γουλιέλμου Β'. Δεύτερος βάιλος ήταν ο Φίλιππος Lagonessa (1280-1282). Oι
επόμενοι βάιλοι ήταν ευγενείς της περιοχής, όπως ο Guy de Tremblay βαρόνος της Χαλανδρίτσας
(1282-1285), ο δούκας των Αθηνών Γουλιέλμος de la Roche (1285-1287), o Nικόλαος Β' Saint
Omer (1287-1289) και ο Guy de Charpigny (1289) βαρόνος της Βοστίτζας.
Το κάστρο της Ανδρούσας.
43. Το 1289 ο Κάρολος Β' Ανδεγαυός (1285-1309) παραχώρησε το πριγκιπάτο στην Ισαβέλλα, κόρη του
Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου, και στο σύζυγό της Φλωρέντιο d' Hainaut μέχρι το 1297. Από το
1301 ως το 1305 η Ισαβέλλα κυβέρνησε με τον τρίτο σύζυγό της το Φίλιππο της Σαβοΐας. Το 1306 η
Ματίλδη (Mahaut) κόρη της Ισαβέλλας και του Φλωρεντίου διεκδίκησε το πριγκιπάτο. Το 1313 ο
Φίλιππος Α' του Τάραντα, γιος του Καρόλου Β' (δεσπότης της Ρωμανίας από το 1294), παραχώρησε
την Αχαΐα στη Ματίλδη και το σύζυγό της Λουδοβίκο της Βουργουνδίας, ο οποίος όμως το 1316
σκοτώθηκε στη μάχη της Μανωλάδας. Η Ματίλδη ήταν ανίκανη να αντιμετωπίσει μόνη της τους
Βυζαντινούς του Μυστρά και τους Καταλανούς του δουκάτου των Αθηνών. Ο ανδεγαυός βασιλιάς
Ροβέρτος (1309-1343) οργάνωσε συνοικέσιο για τη Ματίλδη και τον αδελφό του Ιωάννη Gravina,
αλλά εκείνη αρνήθηκε και το 1318 παραιτήθηκε από τα δικαιώματά της στο πριγκιπάτο υπέρ του
Ιωάννη.
Νομίσματα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.
44. Η τελευταία περίοδος μέχρι την κατάλυση του πριγκιπάτου το 1432 ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη με
την παρουσία Τούρκων, Βενετών, Ιωαννιτών, Ναβαραίων. Κυρίαρχο στοιχείο στην πολιτική της
περιοχής ήταν η αυξανόμενη τουρκική απειλή και ο ενθουσιασμός του πάπα για νέα
σταυροφορία, όπως και η ενίσχυση της βενετικής κυριαρχίας. Από την άλλη η παρακμή του
πριγκιπάτου ήταν απόλυτη. Η φεουδαρχική κοινωνία που είχε διαμορφωθεί μετά την κατάκτηση
είχε διαφοροποιηθεί. Οι περισσότερες φραγκικές οικογένειες είχαν εκλείψει και νέες ιταλικές
οικογένειες (βενετικές, φλωρεντινές) είχαν ανέλθει στην αριστοκρατία της περιοχής, λόγω γάμου
ή δωρεών. Συγχρόνως πολλές ήταν οι διαμάχες των υποψήφιων διεκδικητών, ενδεικτικό στοιχείο
ότι το πριγκιπάτο παρά τις απώλειες διατηρούσε ακόμη το γόητρό του.
Αριστερά: το οικόσημο των Ανζού ως πριγκίπων του Δυρραχίου και της Ηπείρου.
Δεξιά: Καλλιτεχνική απεικόνιση ιππότη.
45. Το 1321 υπήρχε σχέδιο των βαρόνων να παραδώσουν την Αχαΐα στους Βενετούς, αλλά δεν
υλοποιήθηκε. Το 1331 τον τίτλο του δεσπότη της Ρωμανίας κληρονόμησε ο γιος του Φιλίππου
Ροβέρτος του Τάραντα (1309-1343), που το 1332 εγκαταστάθηκε στην Αχαΐα, όπου μέχρι το 1346
ασκούσε τη διακυβέρνηση η μητέρα του Αικατερίνη και στη συνέχεια μέχρι το 1364 ο ίδιος.
Αριστερά: Μεσαιωνική μάχη σε εικονογραφημένο χειρόγραφο .
Δεξιά: Το Ποντικόκαστρο στην Ηλεία.
46. Το νέο πρόσωπο στο προσκήνιο ήταν ο
φλωρεντινός Νικόλαος Acciaiuioli, o
oπoίος από το 1331 διατέλεσε
σύμβουλος της Αικατερίνης και από το
1341 είχε αποκτήσει φέουδα στην
Πελοπόννησο για τις υπηρεσίες του. Η
χήρα του Ροβέρτου Μαρία των
Βουρβόνων διεκδίκησε τον τίτλο της
πριγκίπισσας (1364-1370) με
ανταπαιτητή τον αδελφό του Ροβέρτου
Φίλιππο Β' του Τάραντα (1364-1373).
Τον διαδέχθηκε ο Ιάκωβος de Baux
αλλά η βασίλισσα της Νεάπολης
Ιωάννα (1343-1382), εγγονή του
Ροβέρτου, αμφισβήτησε τα δικαιώματά
του στο πριγκιπάτο διεκδικώντας η ίδια
τη διακυβέρνηση.
Σύγκρουση δυτικοευρωπαίων ιπποτών
με οπλισμό του ύστερου Μεσαίωνα.
47. Το 1376 η Ιωάννα νοίκιασε το πριγκιπάτο
στους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου για πέντε
χρόνια. Το 1381 επωφελήθηκαν οι Ναβαραίοι
αναγνωρίζoντας τον Ιάκωβο de Baux (1381-
1383) και στη συνέχεια διάφοροι υποψήφιοι
εμφανίστηκαν, όπως ο Αμαδαίος της Σαβοΐας,
ο Πέτρος de San Superan (1396-1402) και o
Centurione II Zaccaria (1404-1432). Η
ανδεγαυική κυριαρχία διατηρήθηκε αρκετά
αποδυναμωμένη μέχρι την οριστική κατάλυση
του πριγκιπάτου της Αχαΐας, τo 1432 από το
δεσπότη του Μυστρά Κωνσταντίνο
Παλαιολόγο, ο οποιος σε μικρό χρονικό
διάστημα απελευθέρωσε όλη την Πελοπόννησο
και μέρος της Στερεάς. Τέλος, το 1460 οι
δεσπότες Θωμάς και Δημήτριος Παλαιολόγοι,
αδελφοί του τελευταίου αυτοκράτορα της
Κωνσταντινούπολης, παραδόθηκαν στους
Τούρκους.
48. Κομητεία Σαλώνων
Μεταξύ των περιοχών που κατέκτησε ο λατίνος βασιλιάς της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιος ο
Μομφερρατικός, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στη νότια Ελλάδα (1205), ήταν και τα
Σάλωνα (la Sole, la Sola), στη θέση της αρχαίας Άμφισσας, κοντά στους Δελφούς. Πρώτος κόμης
των Σαλώνων ορίστηκε ο Θωμάς Α' d' Autremoncourt (1204-1210), που έκτισε κάστρο πάνω στις
οχυρώσεις της αρχαίας ακρόπολης, ενώ γύρω στο 1210 πέρασε προσωρινά στον έλεγχο του
δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Α' Κομνηνού Δούκα (1204-1215).
Το κάστρο των Σαλώνων (Άμφισσα).
49. Η κομητεία των Σαλώνων
τέθηκε από νωρίς κάτω από την
επικυριαρχία του πρίγκιπα της
Αχαΐας. Αργότερα, το 1278, ο
κόμης των Σαλώνων
εμφανίζεται ως υποτελής του
μεγάλου κύρη των Αθηνών. Η
εξάρτηση, ωστόσο, της
περιοχής από το πριγκιπάτο της
Αχαΐας συνεχίσθηκε, ως το
1311, όταν ο κόμης των
Σαλώνων Θωμάς Γ' d'
Autremoncourt (1294-1311)
σκοτώθηκε στη μάχη εναντίον
των Καταλανών, στον
Ορχομενό της Κωπαΐδας.
Πολιορκία κάστρου. Διακρίνονται
οι πολιορκητικές μηχανές
(γερανός, «χελώνη» υπό την
προστασία της οποίας οι
επιτιθέμενοι υπονομεύουν τα
θεμέλια του τείχους) και ο
οπλισμός των αντιπάλων (τόξα,
αλυσιδωτοί θώρακες, κράνη).
50. Από το 1318, η κομητεία πέρασε στην
καταλανική οικογένεια Fadrique. Το Μάιο
του 1380 η περιοχή καταλήφθηκε από την
Εταιρεία των Ναβαρραίων και μέχρι το
1394 την εξουσία άσκησε η βυζαντινή
κόμισσα Ελένη Καντακουζηνή. Όταν το
1394 η Ελένη πέθανε, η κομητεία
περιήλθε στον τούρκο σουλτάνο Βαγιαζήτ
Α'. Στη συνέχεια ανέλαβε ο δεσπότης του
Μυστρά Θεόδωρος Α' Παλαιολόγος
(1384-1407) ως αντιπρόσωπός της. Δεν
είχε, ωστόσο, τη δύναμη να την κρατήσει
και έτσι το 1403 την πούλησε στους
Ιωαννίτες ιππότες. Η περιοχή περιήλθε
οριστικά στους Τούρκους, το 1410.
51. Την περίοδο της Καταλανοκρατίας στην περιοχή ήταν εγκατεστημένος ένας καστελλάνος, ειδικά
επιφορτισμένος με τη φύλαξη του κάστρου των Σαλώνων και τη συντήρηση του πολεμικού του
εξοπλισμού. Η κομητεία διοικούνταν με βάση την καταλανική νομοθεσία, τα Συνήθεια της
Βαρκελώνης. Oι Καταλανοί επέβαλαν πιθανόν την καταλανική (llengua catalana) ως επίσημη
γλώσσα στα Σάλωνα. Πριν το 1327, προσάρτησαν στην κομητεία των Σαλώνων το Λοιδορίκι
καθώς και την Βιτρινίτσα, η οποία λειτουργούσε στους κόλπους της κομητείας ως αυτόνομο
φέουδο, διατηρώντας δικό της καστελλάνο.
Η αναχώρηση του ιππότη. Η
σύζυγος του πολεμιστή τού
παραδίδει τα όπλα του και
εκείνος ορκίζεται να
πολεμήσει για χάρη της.
52. Μαρκιονία Βοδονίτσας
Το 1204, ο Λατίνος βασιλιάς της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιος Μομφερρατικός (1204-1207)
παραχώρησε τη Βοδονίτσα ως φέουδο στο μαρκήσιο Guy Pallavicini (1204-1237), που οι Έλληνες
της περιοχής αποκαλούσαν "Μαρκεζόπουλον", με σκοπό την αμυντική θωράκιση του στενού των
Θερμοπυλών και των εδαφών του Λατίνου βασιλιά στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, τις οποίες
απειλούσε να καταλάβει ο στρατός του έλληνα "αντάρτη" Λέοντα Σγουρού. Η μαρκιονία της
Βοδονίτσας βρισκόταν, αρχικά, κάτω από την επικυριαρχία του Λατίνου αυτοκράτορα της
Κωνσταντινούπολης. Πιθανόν, γύρω στο 1248, έγινε υποτελής του πρίγκιπα της Αχαΐας, ως το
1278, οπότε πέρασε στον έλεγχο του Καρόλου Α' Ανδεγαυού (1278-1285).
Το φραγκικό κάστρο της Μενδενίτσας
(μεσαιωνική Βοδονίτσα).
53. Ο μαρκήσιος της Βοδονίτσας Guy Pallavicini αποτέλεσε τον κυριότερο σύμβουλο της χήρας του
Βονιφατίου Μομφερρατικού Μαργαρίτας. Το 1207, συμμετείχε στο κίνημα των λομβαρδικής
καταγωγής ευγενών της Θεσσαλονίκης. Συνθηκολόγησε, τελικά, με το λατίνο αυτοκράτορα Ερρίκο
της Φλάνδρας (1206-1216), όταν το 1209 τα αυτοκρατορικά στρατεύματα έφθασαν στην περιοχή.
Καλλιτεχνική απεικόνιση μεσαιωνικής μάχης κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.
54. Μετά τη διάλυση του λατινικού βασιλείου της
Θεσσαλονίκης, το 1224, ο Guy οχυρωμένος στο
κάστρο της Βοδονίτσας (Βριόκαστρο) πρόβαλε
ισχυρή αντίσταση στο δεσπότη της Ηπείρου
Θεόδωρο Α' Κομνηνό Δούκα (1215-1230),
κατορθώνοντας να συγκρατήσει την κάθοδό του
προς το νότο. Γύρω στο 1250 η Βοδονίτσα
απειλήθηκε, όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας της
Νίκαιας Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης (1222-
1254) ανέλαβε εκστρατεία εναντίον του δεσπότη
της Ηπείρου Μιχαήλ Β' Δούκα (1231-1271), που
επιδίωκε να επεκτείνει τον έλεγχό του στο στενό
των Θερμοπυλών και στο βόρειο τμήμα της
φραγκικής Αττικοβοιωτίας. Λίγα χρόνια
αργότερα, γύρω στο 1256, ο μαρκήσιος της
Βοδονίτσας Ubertino Pallavicini (1237-1278)
ενεπλάκη στην έριδα του πρίγκιπα της Αχαΐας
Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου με τους
τριτημόριους άρχοντες της Εύβοιας (1256-1258).
Μοντέλο ναΐτη ιππότη.
55. Το 1311, η περιοχή δέχθηκε την επίθεση της Καταλανικής Εταιρείας. Μετά τη βαρύτατη ήττα των
φράγκων ηγεμόνων της Ρωμανίας από τους Καταλανούς, στη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας
(1311), η Μαρία da Verona, χήρα του μαρκησίου της Βοδονίτσας Αλβέρτου Pallavicini,
παντρεύτηκε τον Ανδρέα Cornaro, κύριο της Καρπάθου, στον οποίο έδωσε ως προίκα το μισό της
μαρκιονίας της Βοδονίτσας. Η μαρκιονία, παρά τις λεηλασίες που υπέστη από τους Καταλανούς,
παρέμεινε στην εξουσία του Cornaro, ως το 1335, όταν πέρασε στον έλεγχο της βενετικής
οικογένειας των Τζώρτζι ή Ζώρζι (Giorgi, Zorzi). Οι Τζώρτζι κυβέρνησαν τη Βοδονίτσα, ως την
τουρκική κατάκτησή της (1414).
Το πιο φημισμένο σταυροφορικό κάστρο στην
Ουτρεμέρ (λατινικά κράτη στη Μέση Ανατολή) ήταν
το Κράκ των Ιπποτών (Krak de Chevallers). Ήταν
από τα τελευταία οχυρά που έπεσαν σε
μουσουλμανικά χέρια τον ύστερο 13ο αι.
56. Η μαρκιονία της Βοδονίτσας γνώρισε μεγάλη ακμή, το β' μισό του 14ου αιώνα, επί μαρκησίου
Φραγκίσκου, ο οποίος απολάμβανε της εμπιστοσύνης και υποστήριξης των Βενετών. Τη
διακυβέρνηση της περιοχής ανέλαβαν κατά καιρούς και γυναίκες, όπως η Ισάβελλα Pallavicini
(1278-1286) και η Γουλιέλμα Pallavicini (1311-1358). Στη διάρκεια της μακρόχρονης ιστορίας
της η μαρκιονία της Βοδονίτσας και ιδιαίτερα ο Λατίνος επίσκοπος της περιοχής έγιναν συχνά
στόχοι των πειρατών του Ευβοϊκού κόλπου.
Καλλιτεχνική απεικόνιση ιπποτών και ελαφρά οπλισμένου πεζού κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.
57. Δουκάτο των Αθηνών
Φραγκοκρατία (1204-1311)
Η άσχημη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η πόλη της Αθήνας επιδεινώθηκε με την έλευση
των Φράγκων, οι οποίοι μόλις την κατέκτησαν επιδόθηκαν σε καταστροφές και λεηλασίες ναών
και μνημείων και βιαιοπραγίες κατά του πληθυσμού.
58. Η Αθήνα παραχωρήθηκε στον Όθωνα de la Roche (1205-1225), που θεμελίωσε τη δυναστεία των
βουργουνδών ηγεμόνων της. Η ηγεμονία, με έδρα της τη Θήβα, συμπεριέλαβε αρχικά την Αττική,
τη Βοιωτία, τη Μεγαρίδα και αργότερα το Ναύπλιο (1210) και το Άργος (1212). Ο Όθων
μοιράστηκε την κυριαρχία της Θήβας, που προσαρτήθηκε στη δικαιοδοσία του μετά το 1210-
1211, με τον ανιψιό του Guy. Το δουκάτο της Αθήνας είχε συνολικά τέσσερα λιμάνια: τον
Πειραιά, το Ναύπλιο, την Αταλάντη και το Λιβάδοστρο.
Αριστερά: το οικόσημο των Ντε λα Ρος.
Δεξιά: Το κάστρο «Λάρισσα» του Άργους ήταν η
βασική ακρόπολη της πόλης από τα αρχαία χρόνια.
59. Οι Βουργουνδοί διατήρησαν τα οικογενειακά τους φέουδα για περισσότερο από έναν αιώνα. Ο
Όθων, αφού κυβέρνησε τις κτήσεις του για μια εικοσαετία περίπου, επέστρεψε στη Βουργουνδία
αφήνοντας κληρονόμο του τον ανιψιό του Guy (1225-1263), που έγινε γνωστός με την ανάμειξή
του στη διαμάχη για την ευβοϊκή διαδοχή (1256-1258) εναντίον του Γουλιέλμου Β'
Βιλλεαρδουίνου. Το 1258 ηττήθηκε μαζί με το φραγκικό συνασπισμό από το Γουλιέλμο στο
Καρύδι, κοντά στα Μέγαρα, και κατόπιν πήγε στο Παρίσι, όπου έλαβε τον τίτλο του δούκα της
Αθήνας από το γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο Θ' (1226-1270).
Φραγκικός πύργος στην
Βραυρώνα Αττικής.
60. Ο διάδοχος του Ιωάννης κυβέρνησε από το 1263 ως το 1280. Στις τελευταίες δεκαετίες του 13ου
αιώνα η κυριαρχία της οικογένειας των la Roche απλώθηκε στη Θεσσαλία και στην Αχαΐα. Ο
Γουλιέλμος de la Roche (1280-1287), κύριος ήδη της Λιβαδειάς, μετά το γάμο του με την Ελένη
Κομνηνή Δούκαινα -κόρη του σεβαστοκράτορα Ιωάννη των Νέων Πατρών- πρόσθεσε στα
φέουδά του πόλεις της Θεσσαλίας ως προικώες, ενώ το 1285 ορίσθηκε βάιλος της ηγεμονίας της
Αχαΐας. Μετά το θάνατό του, το 1287, τον διαδέχθηκε ο δεκάχρονος γιος του Guy II (1287-1308),
την κηδεμονία του οποίου ανέλαβε η μητέρα του. Διάδοχος του Guy II και τελευταίος
εκπρόσωπος της Φραγκοκρατίας στη Στερεά Ελλάδα ήταν ο Gautier, γιος του Oύγου de Brienne,
δεύτερου συζύγου της Ελένης Κομνηνής.
Αριστερά: Νομίσματα του πριγκιπάτου της Αχαΐας.
Δεξιά: Το οικόσημο των ντε Μπριέν.
61. Η καταλανική κατάκτηση (1311-1388)
Το 1303 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος προσέλαβε στην υπηρεσία
του ένα σώμα καταλανών μισθοφόρων για την αντιμετώπιση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία.
Σύντομα όμως οι Καταλανοί από απλοί μισθοφόροι μετατράπηκαν σε επικίνδυνους εχθρούς,
διαπράττοντας λεηλασίες στον ελληνικό χώρο. Ο Gautier de Brienne, τελευταίος γάλλος δούκας
της Αθήνας, φιλοδοξώντας να επεκτείνει τα σύνορά του χρησιμοποίησε την Καταλανική
Εταιρεία (compagnia), για να επιτύχει το σκοπό του, χωρίς όμως στο τέλος να καταβάλει την
προσυμφωνημένη αμοιβή. Η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει.
Αριστερά: Η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων
Ασωμάτων στην Αθήνα.
Πάνω: Το καταλανικό κάστρο της Λιβαδειάς.
62. Ύστερα από τη νίκη τους το 1311 στη
μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας, οι
Καταλανοί κατέλαβαν τη Θήβα και μετά
την Αθήνα, καταλύοντας τη φραγκική
κυριαρχία και εγκαθιδρύοντας την
καταλανική. Στην προσπάθειά τους να
βρουν έναν ικανό αρχηγό, μετά τη
δολοφονία του ηγέτη τους Ρογήρου de
Flor, απευθύνθηκαν στο Φρειδερίκο Β',
βασιλιά της Σικελίας. Ο τελευταίος,
προκειμένου να ασκεί έλεγχο στο
δουκάτο των Αθηνών, τοποθέτησε τον
πεντάχρονο γιο του Μαμφρέδο
επικεφαλής της Εταιρείας με γενικό
επίτροπο στην Ελλάδα τον Berenguer
Estagniol, γεγονός που ενίσχυσε
σημαντικά τη θέση των Καταλανών στο
δουκάτο.
Καλλιτεχνική απεικόνιση της
καταλανικής κομπανίας στην Ελλάδα
τον 14ο αι. Ο έφιππος ηγέτης είναι ο
Ρογήρος ντε Φλορ.
63. Επόμενος γενικός επίτροπος, το 1316, ήταν ο Don Alfonso Fadrique. Ως το 1330 που κυβέρνησε,
οι Καταλανοί σημείωσαν επιτυχίες και προσάρτησαν νέα εδάφη, όπως τις Νέες Πάτρες (Υπάτη),
το Σιδερόκαστρο, τη Ζητούνι (Λαμία), τα Φάρσαλα, το Δομοκό. Μετά το θάνατο του Μαμφρέδου
(1316) η πλειοψηφία των δουκών και των γενικών επιτρόπων που τον διαδέχθηκαν κατοικούσαν
στη Δύση και κυβερνούσαν με τοποτηρητές.
Αριστερά: Το φραγκικό κάστρο της Υπάτης.
Δεξιά: Το φραγκικό κάστρο στο Δομοκό.
64. Ο ελληνικός πληθυσμός δέχτηκε χωρίς αντίδραση την αλλαγή της κυριαρχίας. Ανίκανος να
αντισταθεί παρακολουθούσε παθητικά κάθε μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, που δε διέφερε
ουσιαστικά από την προηγούμενη, αφού δεν επέφερε βελτίωση της θέσης του. Όσοι από τους
Έλληνες παρέμειναν στον τόπο τους και δεν αναζήτησαν άσυλο σε άλλες φραγκοκρατούμενες και
βενετοκρατούμενες περιοχές προσπάθησαν να επιβιώσουν υπό τη νέα κατοχή, με την ελπίδα ότι ο
καινούριος κατακτητής θα τους εξασφάλιζε καλύτερες συνθήκες ζωής.
65. Kυριαρχία των Φλωρεντινών (1388-1456)
Με την πάροδο του χρόνου, το δουκάτο των Αθηνών που ίδρυσαν οι Καταλανοί στην Ελλάδα
απομονώθηκε από την εξάρτηση του βασιλείου της Σικελίας. Εσωτερικές διαμάχες και εξωτερικοί
εχθροί, Φράγκοι, Τούρκοι, Βενετοί και Φλωρεντινοί, εξασθένισαν σταδιακά τα καταλανικά
κρατίδια. Σταδιακά, οι Καταλανοί έχασαν σημαντικές κτήσεις και τελικά δεν μπόρεσαν να
διατηρήσουν για πολύ καιρό την εξουσία.
Η Παναγία η Καπνικαρέα στην οδό Ερμού στο κέντρο των Αθηνών. Η εκκλησία
αυτή λειτουργούσε ως μητροπολιτικός ναός όταν η Αθήνα ήταν ακόμη ελεύθερη.
66. Τη στρατοκρατία των Καταλανών στην ανατολική Στερεά διαδέχθηκε το 1388 η κυριαρχία των
φλωρεντινών Acciaiuoli, που είχαν ήδη επιτύχει να εξασφαλίσουν κτήσεις στην Πελοπόννησο. Ο
Νerio I Acciaiuoli, εκμεταλλευόμενος τις εσωτερικές έριδες και αναπτύσσοντας έντονη
παρασκηνιακή δραστηριότητα, κατάφερε με διπλωματικές κυρίως ενέργειες να γίνει κύριος του
δουκάτου των Αθηνών και των Νέων Πατρών (Υπάτης). Ο φλωρεντινός κυρίαρχος της Στερεάς,
πεθαίνοντας το 1394, κληροδότησε την Αθήνα στη λατινική εκκλησία της Θεοτόκου (Santa Maria
di Atene), αναθέτοντας στη Βενετία την επίβλεψη της εκτέλεσης της διαθήκης του.
Αριστερά: Το οικόσημο των Αντζαγιόλι.
Δεξιά: Μουσικός και γελωτοποιός στην αυλή των Αντζαγιόλι.
67. Οι Βενετοί, με το πρόσχημα ότι ο όρος της διαθήκης του Nerio τούς έδινε δικαιώματα στην
Αθήνα, κατέλαβαν το 1397 την Ακρόπολη, αναχαιτίζοντας τους Τούρκους που είχαν καταλάβει
την πόλη των Νέων Πατρών τρία χρόνια πριν και είχαν φτάσει ως τα περίχωρα της Αθήνας.
Κύριος όμως εχθρός της Βενετίας ήταν ο Αντώνιος Α' Acciaiuoli, νόθος γιος του Nerio, που
πολιόρκησε αμέσως την Αθήνα και κατόρθωσε το 1402 να εκδιώξει τους Βενετούς. Ο Αντώνιος
υπήρξε ηγεμόνας του δουκάτου της Αθήνας, αρχικά ως φόρου υποτελής των Βενετών και έπειτα
των Τούρκων, στο διάστημα από το 1402 έως το 1435.
Ο λεγόμενος
«φραγκικός πύργος»
στα προπύλαια της
Ακροπόλεως κτίστηκε
από τους Ατζαγιόλι
που είχαν το ανάκτορό
τους πάνω στον Ιερό
Βράχο. Γκρεμίστηκε
από την αρχαιολογική
υπηρεσία στα τέλη του
19ου αιώνα
προκειμένου να
αποκατασταθεί η
αρχική εικόνα της
Ακροπόλεως.
68. Στα μέσα του 15ου αιώνα το δουκάτο γνώρισε μια περίοδο εφήμερης ελευθερίας, όταν το 1444 ο
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, επιχειρώντας σε μια ύστατη προσπάθεια να ανακτήσει τα εδάφη της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατέλαβε τη Θήβα και ανάγκασε το Nerio ΙΙ Acciaiuoli, διάδοχο του
Αντωνίου, να αναγνωρίσει την επικυριαρχία του. Το 1456 όμως οι Τούρκοι, που είχαν από καιρό
περικυκλώσει την Αττική, κατέλαβαν την Αθήνα, μετέτρεψαν την Ακρόπολη σε τζαμί (1458) και
κατέλυσαν οριστικά τη Λατινοκρατία της περιοχής.
Η Παναγία Γοργοεπήκοος όπως θα φαινόταν στον ύστερο Μεσαίωνα.
69. Η κατάκτηση των
Επτανήσων
Κέρκυρα (1199-1267)
Ο γενουάτης πειρατής Λέοντας
Vetrano απέσπασε την
Κέρκυρα από τα βυζαντινά
εδάφη το 1199. Με την
κατάλυση όμως της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας από τους
σταυροφόρους το νησί
περιήλθε, με βάση την Partitio
terrarum imperii Romaniae
(1204), στη Βενετία, που δε
φάνηκε διατεθειμένη να
επιτρέψει τη συνέχιση της
κυριαρχίας ενός Γενουάτη σε
ένα νησί με σοβαρότατη
στρατηγική σημασία για τα
οικονομικά της συμφέροντα
στην Ανατολή. Το 1207, οι
Βενετοί κατέλαβαν το νησί και
καταδίκασαν το γενουάτη
πειρατή σε θάνατο.
70. Η Γαληνοτάτη παραχώρησε τότε τη νέα της κτήση σε δέκα βενετούς ευπατρίδες, οι οποίοι
ανέλαβαν να συμπληρώσουν με δικά τους έξοδα την κατάκτηση και να οργανώσουν διοικητικά
την περιοχή. Εγκαινιάζοντας μια πολιτική που δεν απέβλεπε σε καινοτομίες (non si facciano
novita), αλλά στη διατήρηση -όταν βέβαια κάτι τέτοιο δεν προσέκρουε στα συμφέροντά της- του
τοπικού δικαίου, έδωσε εντολή στους υπηκόους της να εξακολουθήσουν να εφαρμόζουν τους
θεσμούς που ίσχυαν στη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου.
Ο τάφος του βενετού δόγη Ερρίκου Δάνδολο στην Αγία
Σοφία Κωνσταντινούπολης.
71. Το 1214 ο Μιχαήλ Α' Δούκας,
δεσπότης της Ηπείρου, στέρησε τη
Βενετία από το Δυρράχιο και την
Κέρκυρα, γεγονός που επέτρεψε τη
συνέχιση της βυζαντινής παρουσίας
στο νησί. Το 1258, όμως, ο
ναύαρχος του σικελικού στόλου
φραγκοκύπριος Φίλιππος Chinardo
επέκτεινε την κυριαρχία του βασιλιά
της Σικελίας Μαμφρέδου και στην
Κέρκυρα, αφού προηγουμένως είχε
καταλάβει το Δυρράχιο και τον
Αυλώνα. Την κατάκτηση
νομιμοποίησε ο γάμος της κόρης
του Μιχαήλ Β' Δούκα (1231-1268)
Ελένης (1259) με το βασιλιά της
Σικελίας Μαμφρέδο, αλλά τη
διοίκηση άσκησε ο Chinardo μέχρι
τη στιγμή που η τύχη του νησιού
επηρεάσθηκε από την επικράτηση
στο χώρο της ανατολικής
Μεσογείου του Καρόλου Α'
Ανδεγαυού.
Εικονογραφημένο χειρόγραφο του Μεσαίωνα.
72. Aνδεγαυική κυριαρχία (1267-1386)
Όταν ο Chinardo δολοφονήθηκε, ο Κάρολος Α' Ανδεγαυός προσέγγισε το γιο του Gazo, ο οποίος τον
αναγνώρισε ως κύριο της Κέρκυρας. Φαίνεται όμως ότι ο Κάρολος είχε διεισδύσει στο νησί πριν την
υπογραφή της συνθήκης του Viterbo (Μάιος 1267), η οποία επικύρωσε τα κυριαρχικά του δικαιώματα
σε αυτό. Παρ' όλα αυτά, η κατοχή του νησιού από τον ίδιο ολοκληρώθηκε μόνο μετά το θάνατο του
Garnerio (Μάρτιος 1272), όταν του παραδόθηκε από τον Alamanno, γιο του τελευταίου Aymus,
έναντι 3000 ουγγιών χρυσού. Με τον τρόπο αυτό αρχίζει η ουσιαστική φάση της ανδεγαυικής
κυριαρχίας στην Κέρκυρα. Την ίδια εποχή πιθανότατα εισήχθη και η διαίρεση του νησιού σε τέσσερις
διοικητικές περιφέρειες (βαϊλάτα): του Γύρου στα δυτικά, του Όρους στα ανατολικά, της Μέσης στο
κεντρικό τμήμα και της Λευκίμμης στα νότια του νησιού.
Ο στόλος των Λατίνων φτάνει
στην Κέρκυρα.
73. Ο Κάρολος θεωρούσε την κτήση αυτή κλειδί, εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης, όσον αφορά
την προσάρτηση της Ρωμανίας, και τη χρησιμοποίησε ως βάση ανεφοδιασμού που τον προμήθευε
με στρατιώτες, άλογα και χρήματα για τις επιχειρήσεις του στο Regno Albaniae.
Το Νέο Φρούριο της Κέρκυρας.
74. Η Κέρκυρα, στη διάρκεια της Ανδεγαυικής περιόδου (1267-1386) προσήλθε στη σφαίρα της
πολιτικής του βασιλείου της Σικελίας και Νεάπολης, γεγονός το οποίο καθόρισε για 100 χρόνια
την κοινωνική, οικονομική και εμπορική της ζωή. Μάλιστα οι Ανδεγαυοί έστελναν από την
Απουλία, σιτάρι για να πουληθεί στην Κέρκυρα, και αξίζει να σημειωθεί ότι χρησιμοποιούσαν τα
φτερά των γυπών και των μεγάλων πουλιών που υπήρχαν εκεί για την κατασκευή βελών.
Το Νέο Φρούριο της Κέρκυρας κτίστηκε τον 16ο
αιώνα από τους Βενετούς.
75. Βενετική κυριαρχία (1386 - 1797)
Η Βενετία όσον αφορά την Κέρκυρα
διατηρούσε σοβαρά εμπορικά και
στρατηγικά συμφέροντα και μάλιστα στο
πλαίσιο του ανταγωνισμού της με τη
Γένουα. Εκμεταλλευόμενη την
ανασφάλεια που είχε δημιουργηθεί στους
ελληνικούς πληθυσμούς του νησιού από
τις τουρκικές στρατιωτικές επιτυχίες,
ανέθεσε στον πρόξενό της Γεώργιο
Panemsaco να έρθει σε επαφή με τους
Κερκυραίους (το 1382).
76. Ύστερα από σχετικές διαπραγματεύσεις, που ολοκληρώθηκαν το 1386, η Γαληνοτάτη πρόσφερε την
προστασία που επιζητούσαν οι κάτοικοι και αναγνώρισε τα προνόμια που τους είχαν παραχωρηθεί
αρχικά από τους Βυζαντινούς και αργότερα από τους Ανδεγαυούς. Έτσι, οι Βενετοί κατέλαβαν το
1386 τα κερκυραϊκά φρούρια και την επόμενη χρονιά ακολούθησε η πανηγυρική αναγνώριση των
προνομίων των κατοίκων (εξασφάλιση προσώπων και αγαθών, συμμετοχή κατοίκων στο δικαστήριο
του βάιλου, εκλογή έλληνα νοταρίου κ.ά.), για να εγκαθιδρυθεί με τον τρόπο αυτό στο νησί η
βενετική κυριαρχία, η οποία και διατηρήθηκε ως την κατάλυση του βενετικού κράτους (1797).
Όψη της Βενετίας.
77. Λευκάδα
Η Λευκάδα (Santa Mavra) δεν ακολούθησε σε όλες τις φάσεις της την ιστορία των υπόλοιπων
νησιών του Ιονίου. Κατά το 13ο αιώνα αποτελούσε τμήμα του δεσποτάτου της Ηπείρου. Το πιο
πιθανόν είναι να παραχωρήθηκε στον Ιωάννη Orsini, γιο του παλατίνου κόμη Κεφαλλονιάς και
Ζακύνθου, με την ευκαιρία του γάμου του με την κόρη του δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου Β', ο
οποίος εμφανίζεται ως κύριός της το 1300.
Αριστερά: Το οικόσημο των Ορσίνι.
Δεξιά: Χάρτης της Λευκάδας και της Ακαρνανίας με σημειωμένα τα μεσαιωνικά κάστρα.
78. Σύμφωνα με μαρτυρίες, κατά τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας, ο πληθυσμός αναζήτησε
άσυλο στην απέναντι ηπειρωτική ακτή. Με την επέκταση της κυριαρχίας της οικογένειας Orsini
στην Ήπειρο, το νησί ενώθηκε πολιτικά μαζί της, ενότητα που διατηρήθηκε έως το 1331, όταν ο
έκπτωτος δούκας των Αθηνών Gautier de Brienne κατέλαβε το νησί στο πλαίσιο εκστρατείας με
σκοπό την ανακατάληψη των κτήσεών του. Τη διοίκησή του την ανέθεσε σε γάλλους
τοποτηρητές. Καταργήθηκε τότε η ορθόδοξη επισκοπή και ο πάπας αντικατέστησε τον ορθόδοξο
επισκόπο με λατίνο. Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα, ο λατίνος επίσκοπος ανέφερε ότι καθολικοί
ιερείς (canonici) είχαν ασπασθεί την Ορθοδοξία.
Το κάστρο της Αγίας Μαύρας (ονομασία
της Λευκάδας από τους Λατίνους).
79. Το νησί ακολούθησε την τύχη της Βόνιτσας, όταν το 1355 παραχωρήθηκαν από κοινού ως φέουδο
από τον έκπτωτο δούκα των Αθηνών Gautier de Brienne στο Γρατιανό Zorzi, βενετικής καταγωγής
έμπιστό του, που παλαιότερα είχε διαχειρισθεί τη διοίκηση των κτήσεών του. Πύκνωναν όμως
παράλληλα οι διεκδικητές της Ηπείρου -μεταξύ των οποίων ισχυρότεροι αναδεικνύονταν ο αλβανός
Κάρολος Θώπια και ο Νικηφόρος, γιος του παλατίνου κόμη Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου-, οι οποίοι
έβλεπαν το νησί της Λευκάδας ως προέκταση της ηπειρωτικής ακτής. Ο Zorzi (ή Giorgi) στράφηκε
για βοήθεια στη Βενετία το 1357 και εκείνη ανταποκρίθηκε πρόθυμα.
Το κάστρο της Βόνιτσας στην
Ακαρνανική ακτή ελεγχόταν
συνήθως από τους κυριάρχους
της Λευκάδας.
80. Όταν όμως ο βενετικός στόλος έφτασε στο νησί, οι κάτοικοί του -υποκινημένοι από το Νικηφόρο
και το νέο κόμη Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου Λεονάρδο Α' Tocco- είχαν ήδη επαναστατήσει και
συλλάβει το Zorzi. Η νίκη όμως του Καρόλου Θώπια και ο θάνατος του Νικηφόρου έδωσαν στο
Zorzi την ευκαιρία να ανασυντάξει τις δυνάμεις του, να καταστείλει την αντίδραση των κατοίκων
και να απομακρύνει τη Βενετία από το νησί. Το επεισόδιο αυτό της εξέγερσης των κατοίκων
εναντίον του "αυθέντη" ενέπνευσε μεταγενέστερα στον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη τη συγγραφή του
Φωτεινού.
Το κάστρο του Γρίβα στην ηπειρωτική
ακτή κτίστηκε από τους Τούρκους.
81. Ο Zorzi διατήρησε την κυριαρχία της Λευκάδας ως το θάνατό του, το 1362. Τότε οι κάτοικοι
κάλεσαν το Λεονάρδο Α' Tocco, κόμη Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου, προκειμένου να του
παραδώσουν την αρχή του νησιού, ενέργεια που επέφερε την ένταξη και της Λευκάδας στην ίδια
πολιτική ενότητα με τα άλλα Ιόνια νησιά. Η Βενετία, βέβαια, που απέβλεπε στην επέκταση της
επιρροής της στο Ιόνιο, αντιδρούσε σ' αυτή την κυριαρχία. Το 1390, μάλιστα, επικαλούμενη παλαιά
προνόμια της βενετικής οικογένειας των Zorzi, διαμαρτυρήθηκε για το φόρο διοδίων που
επιβλήθηκε στα βενετικά πλοία που περνούσαν από τον πορθμό της Αγίας Μαύρας. Το δουκάτο
των Tόκκων στα Ιόνια καταλύθηκε από τους Τούρκους το 1479 και η Λευκάδα παρέμεινε κάτω από
την οθωμανική κυριαρχία ως το 1699.
Πανοραμική εικόνα του κάστρου της Αγίας Μαύρας λίγο πριν την πόλη της
Λευκάδας. Το κάστρο έλεγχε απόλυτα την πρόσβαση στη νήσο από ξηράς.
82. Το1684 o βενετικός στόλος υπό τον Μοροζίνι κατέλαβε την Λευκάδα και την ενσωμάτωσε στις
βενετικές κτήσεις. Η Λευκάδα διατηρήθηκε στα χέρια της Βενετίας ως το 1797 και την κατάλυση
του κράτους του Αγίου Μάρκου. στο πλαίσιο των εξελίξεων του βενετοτουρκικού πολέμου 1684-
1699. Η πολιορκία του κάστρου της Αγίας Μαύρας άρχισε την 21 Ιουλίου 1684 και
έπραγματοποιήθηκε από 38 γαλέρες και 8 γαλεάσσες, με την υποστήριξη 2000 ανδρών από
Κέρκυρα, Ζάκυνθο, Ιθάκη και Κεφαλληνία, ενώ την επιχείρηση συνέδραμαν και Έλληνες άτακτοι
από την Ήπειρο, που εμπόδισαν τουρκικές δυνάμεις να σπεύσουν από την Πρέβεζα. Το κάστρο
παραδόθηκε στις 6 Αυγούστου 1684.
Στο Ανατολικό τείχος του
κάστρου, πάνω από την τάφρο
διαβάζει κανείς μια
επιγραφή τιμητική με
χρονολογία
MDCLXXXIV (1684) υπέρ
του Francesco Morosini για
την κατάληψη του κάστρου από
τους Τούρκους.
83. Κεφαλλoνιά, Ζάκυνθος και Ιθάκη
Η απαρχή της φραγκικής κατάκτησης στα νησιά της Κεφαλλονιάς, της Ζακύνθου και της Ιθάκης
συνδέεται με την προσωπικότητα του πανίσχυρου πειρατή (archipirata, princeps piratarum, ο των
τότε κατά θάλατταν πειρατών κράτιστος) και αμιρά του σικελικού στόλου Μαργαρίτου
(Margaritore) ή Μεγαρείτη, γνωστού στους χρονογράφους του τέλους του 12ου αιώνα. Αυτός
ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα ως έμπιστος του Γουλιέλμου Β', νορμανδού βασιλιά της
Σικελίας. Ο ίδιος υπογράφει σε ελληνική γλώσσα, ως Μαργαρίτος Βρεντεσίνος αμιράς κόμης
Μελιτήιος, σε λατινικά έγγραφα του 1192 και 1193. Ανεξάρτητα από την αδιευκρίνιστη
καταγωγή του Μαργαρίτου, είναι βέβαιο ότι ο Γουλιέλμος, μετά τη νορμανδική επιδρομή του
1185 εναντίον των βυζαντινών επαρχιών, του παραχώρησε τις νέες νορμανδικές κτήσεις στο
Ιόνιο, σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών που είχε προσφέρει στους Νορμανδούς.
Η Άσσος στην Κεφαλονιά διέθετε ισχυρό κάστρο.
84. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1195, ο Μάιος (Mahius) ή Ματθαίος Orsini, γόνος πιθανώς σικελικού
κλάδου της οικογένειας των παλατίνων κομήτων της Ρώμης διαδέχθηκε το Μαργαρίτο στην ηγεμονία
των νησιών του Ιονίου. Για να διασφαλίσει τη θέση του, ο Ματθαίος αναγνώρισε αρχικά την
επικυριαρχία της Βενετίας και του πάπα και αργότερα του ηγεμόνα της Αχαΐας. Την ίδια επίσης περίοδο
τοποθετείται η κατάργηση της ορθόδοξης επισκοπής των νησιών, η πλήρωση των επισκοπικών θρόνων
από Λατίνους και η εφαρμογή του φεουδαρχικού συστήματος. Ο διάδοχος του Ματθαίου Ριχάρδος, ο
"υψηλότατος και κυριώτατος κόντης Ρεκιάρδος του παλατίου και αυθέντης Κεφαλληνίας, Υακίνθου και
Ιθάκης", επικύρωσε το 1264 τα κτήματα της λατινικής επισκοπής Κεφαλλονιάς. Στη διάρκεια της
ηγεμονίας του φράγκου αυτού κυριάρχου, η Κεφαλλονιά είχε γίνει άσυλο πειρατών.
Το κάστρο του Αγίου Γεωργίου στην
Κεφαλονιά.
85. Η οικογένεια Orsini δεν περιορίσθηκε μόνο στην κυριαρχία των νησιών του Ιονίου, αλλά
κατέλαβε στις αρχές του 14ου αιώνα και την Ήπειρο, προσθέτοντας με αυτό τον τρόπο στον τίτλο
της και αυτόν του δεσπότη. Μέλη της ασπάσθηκαν το ορθόδοξο δόγμα και νυμφεύθηκαν
Ελληνίδες. Ο Ιωάννης Α' Orsini ανακαίνισε το ναό της Παρηγορήτισσας στην Άρτα και
παρήγγειλε τη μεταγραφή του Ομήρου σε απλή ελληνική γλώσσα. Μετά το θάνατο του Ιωάννη Β'
Orsini το 1335, τα νησιά καταλήφθηκαν από τους Ανδεγαυούς, οι οποίοι ως ηγεμόνες της Αχαΐας
τα είχαν ως τότε στην επικυριαρχία τους.
Ο περίφημος Ναός της
Παρηγορήτισσας στην Άρτα,
άρχισε να χτίζεται γύρω στο
1260, σύμφωνα με τις πηγές,
από το Μιχαήλ Β’ Άγγελο
Κομνηνό-Δούκα, Δεσπότη της
Ηπείρου, και τη γυναίκα του
βασίλισσα Θεοδώρα, την
κατοπινή Αγία Θεοδώρα και
πολιούχο της πόλης της
Άρτας. Δε γνωρίζουμε αν
αποπερατώθηκε αυτός ο
πρώτος ναός ή αν έμεινε στη
μέση. Αυτό που γνωρίζουμε
σίγουρα από τις πηγές είναι ότι
ολοκληρώθηκε από το διάδοχο
του Μιχαήλ, το γιο του
Νικηφόρο Α’ Άγγελο
Κομνηνό-Δούκα και τη
γυναίκα του Άννα
Παλαιολογίνα Κατακουζηνού.
86. Η ανδεγαυική κατοχή κράτησε ως το 1357, οπότε η ελληνική αυτή περιοχή παραχωρήθηκε στην
ιταλική οικογένεια των Τόκκων (Tocchi), που διατήρησε την εξουσία για περισσότερο από έναν
αιώνα και εξασφάλισε την ενότητα στη διοίκηση των τριών αυτών νησιών του Ιονίου. Το 1357, ο
Ροβέρτος του Τάραντα παραχώρησε στο διοικητή της Κέρκυρας Λεονάρδο Α' Tocco -γιο του
Γουλιέλμου- την Κεφαλλονιά, τη Ζάκυνθο και την Ιθάκη ως αμοιβή για τις εκδουλεύσεις που του
είχε προσφέρει στη διάρκεια της αιχμαλωσίας του από το βασιλιά της Ουγγαρίας.
Η είσοδος στο κάστρο της Ζακύνθου.
87. Μετά την επέκταση της κυριαρχίας του και στη Λευκάδα, ο Λεονάρδος Α' Tocco επιχείρησε να
ισχυροποιήσει τη θέση του έναντι της Βενετίας, του πάπα, των Ανδεγαυών αλλά κυρίως των
Αλβανών της Ηπείρου, συνάπτοντας συγγενικούς δεσμούς με τη φλωρεντινή οικογένεια των
Acciaiuoli.
Η πολιτική αυτή απέδωσε στην οικογένεια των Τόκκων αυξανόμενη δύναμη, η οποία έφθασε στο
αποκορύφωμά της κατά το 15ο αιώνα με την επέκτασή της στην ηπειρωτική ακτή, μετά την
κατάληψη από τον Κάρολο Α' Tocco των Ιωαννίνων (1411) και της Άρτας (1416).
Πάνω: Το βυζαντινό κάστρο της
Άρτας.
Δεξιά: Ιπποτομαχία.
