1. OO A’A’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΟΥ ΘΑ ΤΕΛΕΙΩΝΕ
ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ
2. Ποτέ στην υπερχιλιετή ιστορία της
η Ευρώπη δεν είχε φτάσει σε τέτοιο
υψηλό επίπεδο ευημερίας όσο στις
αρχές του 20ου αι. Πρόσφερε στις
νέες γενιές ισχυρή οικονομία,
κοινωνικές βάσεις σε προοδευτική
και γρήγορη ανάπτυξη και ολοένα
και περισσότερο δημοκρατικούς
αντιπροσωπευτικούς θεσμούς.
3. Η επιστήμη είχε ανοίξει νέους
ορίζοντες: το ηλεκτρικό φως, την
φτηνή θέρμανση, τον τηλέγραφο, το
τηλέφωνο και τον κινηματογράφο.
Στο σιδηρόδρομο προστέθηκαν νέα
μεταφορικά μέσα όπως το αυτοκίνητο
και το αεροπλάνο που αξιοποίησαν
τις μηχανές εσωτερικής καύσης και
την νέα ενεργειακή πηγή, το
πετρέλαιο.
4. Ο πολιτισμός και τα νέα επιτεύγματα διαδίδονταν
γρήγορα μέσω του τύπου που είχε γίνει πλούσιος
σε ύλη και φθηνός λόγω του ανταγωνισμού.
5. Τα πολιτικά ζητήματα της εποχής φαίνονταν λίγο ως πολύ λυμένα με διακρατικές συμφωνίες. Η
αφρικανική ήπειρος είχε μοιραστεί στους ευρωπαίους χωρίς ιδιαίτερες εντάσεις μεταξύ τους.
Η Ασία και τα νησιά των Ωκεανών αποτελούσαν ως επί το πλείστον κτίσεις των Ευρωπαίων και
προσπόριζαν πλούτο στις μητροπόλεις.
6. Ισχυροί διεθνείς οργανισμοί σχετικοί
με την διακίνηση αγαθών συνέδεαν
τις χώρες, ενώ διεθνείς συμφωνίες,
όπως η Συνθήκη της Χάγης (1907)
για την πολιτισμένη αντιμετώπιση
των αιχμαλώτων και την απαγόρευση
χημικών όπλων, έδιωχναν τα
σύννεφα της έντασης πάνω από τις
ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Στις
τελευταίες κατέφθαναν τα άφθονα
αγαθά των αποικιών.
7. Βέβαια υπήρχαν ακόμη εκκρεμή ζητήματα. Η Γαλλία επιζητούσε πάντα την Αλσατία και τη
Λορένη που της είχαν αποσπάσει οι Γερμανοί το 1871. Οι τελευταίοι έδειχναν δε κάπως
δυσαρεστημένοι από το περιορισμένο αποικιακό τους μερίδιο. Η Ρωσία εποφθαλμιούσε σταθερά
τα Δαρδανέλλια και αντίστοιχα η Ρουμανία διεκδικούσε τη Βεσσαραβία και την Τρανσυλβανία
από τους γείτονές της.
Χάρτης της Ευρώπης στις παραμονές του πολέμου.
8. Στην κεντρική Ευρώπη η
ανερχόμενη δύναμη Ιταλία
διεκδικούσε το Τρέντο και την
Τεργέστη από την Αυστρία η οποία
με τη σειρά της επιδίωκε να
περιορίσει την αυξανόμενη σερβική
ισχύ. Την ίδια στιγμή οι ηττημένες
των πρόσφατων βαλκανικών
πολέμων Βουλγαρία και
Οθωμανική Αυτοκρατορία αξίωναν
μια ευκαιρία για εκδίκηση προς
τους γείτονές τους. Καμιά όμως από
τις προαναφερθείσες διεκδικήσεις
και τις παραπάνω κρίσεις δεν
μπορούσε να ικανοποιηθεί με
ειρηνικά μέσα, αλλά και κανείς δεν
σκεφτόταν σοβαρά μια μεγάλη
πολεμική αναμέτρηση την στιγμή
την δεκαετία του 1910.
Πάνω: Χάρτης της πολυεθνικής αυστριακής αυτοκρατορίας και
η σημαία του αυστροουγγρικού στέμματος.
Κάτω: Η συνεργασία των εθνών. Ο ιάπωνας πρωθυπουργός
Τεραούτσι σε συνάντηση με τον Βρετανό και τον Ρώσο πρέσβη.
9. Πέρα από τα επιμέρους διμερή ζητήματα, την τελευταία δεκαετία
πριν τον πόλεμο πέντε σοβαρές διεθνείς κρίσεις φόρτισαν το κλίμα
στις διακρατικές σχέσεις, εντούτοις διευθετήθηκαν ικανοποιητικά
χωρίς ένοπλη αντιπαράθεση των Μεγάλων Δυνάμεων:
α) 1905-06: Η επιθετική στάση της Γερμανίας απέναντι στη Γαλλία
με αφορμή το μαροκινό ζήτημα.
β) 1908: Η προσάρτηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης από την
Αυστρία πράξη που έθιγε τα ρωσικά συμφέροντα στα Βαλκάνια.
γ) 1911: Η δεύτερη μαροκινή κρίση με ανάλογο χαρακτήρα της
πρώτης και μια επίδειξη δύναμης της Γερμανίας.
δ)1911: Κήρυξη πολέμου από την Ιταλία στην Τουρκία και
προσάρτηση Τριπολίτιδας και Δωδεκανήσων.
ε) 1912-13: Οι Βαλκανικοί πόλεμοι που μολονότι έγιναν ερήμην
των Μεγάλων, δρομολόγησαν σύγκρουση αυστρορωσικών
συμφερόντων στην ΝΑ Ευρώπη.
Άλλωστε σε ορισμένες περιπτώσεις οι Μεγάλοι συνεργάστηκαν
αρμονικά για το κοινό (αποικιοκρατικό) συμφέρον. Με αφορμή
ανάλογα ζητήματα έστειλαν μεικτά στρατεύματα για την επιβολή
διεθνών συνθηκών, όπως στην Κρήτη το 1898,
ή στη Μακεδονία το 1903,
ή εντέλει στην Κίνα λόγω του πολέμου των Μπόξερς το 1900.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ (αριστερά),
πρώτος λόρδος του βρετανικού
Ναυαρχείου σε φιλική συνάντηση
με τον γερμανό αυτοκράτορα
Γουλιέλμο Β’ το 1912.
10. Οι «αγαθοεργίες» αυτές, όπως
φαίνονταν από τη σκοπιά των
Ευρωπαίων, εξωράιζαν στη σκέψη
των πολλών τον πόλεμο. Ο τελευταίος
έμοιαζε πιο πολύ με περιπέτεια, με
παιχνίδι και περίοδο μύησης για τους
νέους αριστοκράτες, τους ανήσυχους
αστούς, αλλά και ευκαιρία για τους
φτωχότερους να κάνουν απρόσμενα
περιουσία και να κτίσουν προσωπικό
τους θρύλο πολεμώντας στην
«Μαύρη» Αφρική, στην Κίνα και την
Ινδία. Σε κάθε περίπτωση οι πόλεμοι
στις αποικίες αποτελούσαν
αποτελεσματική διέξοδο στο
δυναμισμό των νεαρών μελών της
κυρίαρχης γηραιάς Ηπείρου και η
έννοια του πολέμου έμεινε δημοφιλής
ως τα Χριστούγεννα του 1914.
11. Επομένως ένα ενδοευρωπαϊκός πόλεμος, αν ποτέ προέκυπτε, θα έμοιαζε – στη συνείδηση των πολλών –
περισσότερο με μια στρατιωτική παρέλαση, «ένα ξεμούδιασμα». Αυτό όμως που παραβλεπόταν ήταν
πως την ίδια στιγμή τα στρατιωτικά επιτελεία των Μεγάλων είχαν γίνει πανίσχυρα χάρη στην
τεχνολογική υποστήριξη (πολυβόλα, νάρκες, θωρηκτά πλοία, χημικά αέρια, σιδηρόδρομος) και την
υποστήριξη των δυναμικών κοινωνικών στρωμάτων και ετοίμαζαν τον ολοκληρωτικό πόλεμο. Η
γερμανική Ανώτατη Διοίκηση σχεδίαζε αστραπιαίο πόλεμο που θα κατακερμάτιζε συγχρόνως και τους
Ρώσους και τους Γάλλους. Το βρετανικό Ναυαρχείο προετοίμαζε τον απόλυτο αποκλεισμό που θα
καταδίκαζε τους εχθρούς της σε λιμοκτονία και οικονομικό όλεθρο. Οι Γάλλοι με τη βοήθεια του
σιδηροδρόμου θα κινητοποιούσαν εκατομμύρια στρατού σε ελάχιστές μέρες και με τα τεράστια
πυροβόλα τους θα μπορούσαν να σπείρουν τον χαλύβδινο όλεθρο στους υπερόπτες Γερμανούς, οι δε
Αυστριακοί βασίζονταν στις «απόρθητες» οχυρές θέσεις των πυροβόλων τους.
Γαλλικό τρένο μεταφέρει οβίδες στο
μέτωπο του Μάρνη το 1914.
12. Γεγονός ήταν πάντως πως από το 1878 ως τις παραμονές του πολέμου είχαν ήδη σχηματιστεί στο
πέρασμα των ετών δυο μεγάλοι συμμαχικοί σχηματισμοί, παρά κάποιες εφήμερες μυστικές συμφωνίες
που ενίοτε αλληλοαναιρούνταν
Από τη μια οι Κεντρικές Δυνάμεις, Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία, είχαν έρθει σε συμμαχία μέσα
από ένα πλέγμα διμερών σχέσεων (1879: Γερμανία-Αυστροουγγαρία. 1882: Γερμανία-Ιταλία).
Από την άλλη οι δυνάμεις της τριπλής Συνεννόησης – Entente – περιελάμβαναν την Μ. Βρετανία, τη
Γαλλία και την Ρωσία μέσα από ένα αντίστοιχο πλέγμα συμμαχιών (1891: Γαλλία-Ρωσία 1904: Αγγλία-
Γαλλία. 1907: Αγγλία-Ρωσία).
Οι δυο αυτοί συνασπισμοί εξυπηρετούσαν αντικρουόμενα συμφέροντα. Άλλωστε η βασικότερη αιτία
δημιουργίας των επιμέρους συμμαχιών ήταν η αμυντική θωράκιση απέναντι σε ισχυρούς και εχθρικούς
γείτονες.
Χάρτης των Συμμαχιών: Η
Σερβία (1914), το Βέλγιο (1914) η
Ιταλία (1915), η Ρουμανία (1916),
η Πορτογαλία (1916) και η Ελλάς
(1917) συμμάχησαν με την
Entente, ενώ η Οθωμανική
Αυτοκρατορία (1914) και η
Βουλγαρία (1915) με τις
Κεντρικές Δυνάμεις.
13. Η ανερχόμενη ευημερία και η φαινομενική ηρεμία της γηραιάς ηπείρου τελικά διακόπηκε
απότομα στις 28 Ιουνίου 1914. Εκείνη την ημέρα ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος της
Αυστροουγγαρίας και η γυναίκα του δολοφονήθηκαν στο Σεράγεβο της Βοσνίας (κατεχόμενη από
τους Αυστριακούς) από έναν Σέρβο εθνικιστή φοιτητή, τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ.
Αριστερά: ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος με την
οικογένειά του.
Κάτω: Ο Πρίντσιπ μόλις έχει συλληφθεί από τις
αυστριακές αρχές
14. Αν και δεν φάνηκε κάποια άμεση συμμετοχή της σερβικής κυβέρνησης στο έγκλημα, η
αψβουργική αυτοκρατορία – βέβαιη για τη στήριξη της Γερμανίας – έστειλε άμεσα αυστηρό
τελεσίγραφο προς τη Σερβία, αποτελούμενο από 10 άρθρα, με το οποίο την καλούσε ουσιαστικά
να γίνει υποτελής της.
Ο σέρβος πρίγκιπας Αλέξανδρος και η
συνοδεία του στη Γαλλία, σε αναζήτηση
στήριξης για τη χώρα του.
Ο προτελευταίος αυτοκράτορας της
αψβουργικής δυναστείας, Φραγκίσκος
Ιωσήφ, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας
ένα μήνα μετά τη δολοφονία του γιου του.
15. Αν και η Σερβία δέχθηκε το μεγαλύτερο μέρος των απαιτήσεων της ισχυρής γείτονος, η
Αυστροουγγαρία της κήρυξε τον πόλεμο στις 28 Ιουλίου 1914 με την κατηγορία της υπόθαλψης
του δολοφόνου. Το κίνητρο της βιαστικής αυστριακής κίνησης πρέπει να αποδοθεί στην επιθυμία
των Αψβούργων να ταπεινώσουν τους ανερχόμενους Σέρβους, οι οποίοι παρουσιάζονταν ως οι
προστάτες των σλαβικών πληθυσμών της πολυεθνικής αυτοκρατορίας.
Ο αρχιδούκας Φρειδερίκος (πάνω) ήταν ο αρχηγός των
αυστροουγγρικών ενόπλων δυνάμεων που εισέβαλαν (αριστερά) σε
σερβικό έδαφος το καλοκαίρι του 1914.
16. Η βαλκανική ισορροπία κλονίστηκε από την απόφαση
του Φραγκίσκου Ιωσήφ και η Ρωσία διέταξε
προληπτική επιστράτευση στις 30 Ιουλίου, αλλά την
επόμενη μέρα υπό τα νέα δεδομένα η Γερμανία κήρυξε
τον πόλεμο στον τσάρο για να προλάβει τις κινήσεις
του ογκώδους στρατού του. Η μεν Ρωσία εμφανίστηκε
ως προστάτης των ομόδοξων Σέρβων, ενώ η Γερμανία
δεν ήθελε να αιφνιδιαστεί από μια αναμενόμενη
ρωσική εισβολή στα ανατολικά της εδάφη.
17. Στη Δύση η Γαλλία, ως σύμμαχος της Ρωσίας κινητοποίησε τις δυνάμεις τις για παν ενδεχόμενο
έχοντας το φόβο μιας ακόμη γερμανικής εισβολής, μια πρόκληση που δεν έμεινε αναπάντητη από
τον Κάιζερ. Η Μεγάλη Βρετανία, πάντα επιφυλακτική απέναντι στους συνασπισμούς,
προσπάθησε να εκτονώσει μάταια την κρίση δια της διπλωματικής οδού. Τελικά αναγκάστηκε να
συνδράμει τη σύμμαχο Γαλλία. Το ντόμινο των εξελίξεων – απότοκο των προπολεμικών
συνασπισμών και της αμοιβαίας καχυποψίας – είχε ξεκινήσει.
Ο βρετανός ΥΠΕΞ Έντουαρντ Γκρέι (δεξιά) προσπάθησε μάταια να εκτονώσει την απρόσμενη
ευρωπαϊκή κρίση. Τελικά, οι Γάλλοι στρατιώτες (αριστερά) άρχισαν να κινούνται προς συνάντηση των
γερμανών στις αρχές Αυγούστου.
18. Στις 3 Αυγούστου η ισχυρή γερμανική στρατιωτική
μηχανή εισέβαλλε στο ουδέτερο Βέλγιο για να
πλευροκοπήσει το γαλλικό στρατό πριν ο τελευταίος
οχυρωθεί. Στις 4 Αυγούστου η Βρετανία κήρυξε τον
πόλεμο στον Κάιζερ Γουλιέλμο και έσπευσε να
βοηθήσει τις συμμάχους Γαλλία και Βέλγιο στέλνοντας
μια δύναμη 4 μεραρχιών (British Expeditionary Force –
BEF). Συγχρόνως η Αυστρία κήρυξε πόλεμο στη Ρωσία,
ενώ η Ιταλία παρέμεινε παραδόξως ουδέτερη.
Δεξιά πάνω: Γερμανοί στρατιώτες λίγο πριν την εξόρμησή τους.
Δεξιά κάτω: Γαλλικό πεζικό σε θέσεις μάχης.
Αριστερά κάτω: Ο Βρετανός βασιλιάς Γεώργιος επιθεωρεί βελγικά στρατεύματα που κατευθύνονται στο
μέτωπο.
20. Ο αρχηγός του γερμανικού επιτελείου Von Moltke έριξε όλο το
βάρος στο Δυτικό Μέτωπο και έτσι 78 μεραρχίες, υλοποιώντας το
σχεδιασμό του, εισέβαλαν στο Βέλγιο όπου αντιμετώπισαν τη
σθεναρή βελγική αντίσταση για δυο βδομάδες και εν συνεχεία την
αγγλογαλλική.
Το γερμανικό Σχέδιο Σλίφεν
προέβλεπε εισβολή στη Γαλλία
διαμέσου του ουδετέρου Βελγίου
και ταχεία προέλαση ως το Παρίσι.
Η γαλλική απάντηση ήταν το
επιθετικό σχέδιο 17 που θα
υλοποιούσε αντίστοιχα μια ευρεία
επίθεση για την ανακατάληψη της
Αλσατίας και της Λορένης. Τα δυο
σχέδια υλοποιήθηκαν σχεδόν
ταυτόχρονα από τα δυο επιτελεία
με την έκρηξη του πολέμου.
Στη φωτογραφία πάνω το σχέδιο
της γερμανικής επίθεσης όπως
υλοποιήθηκε. Στη φωτογραφία
κάτω εικονίζεται το σύνολο της
ανώτατης γερμανικής
στρατιωτικής ηγεσίας κατά τον
πόλεμο.
21. H 2η Στρατιά του von Bulow (320.00 άνδρες) κατόρθωσε να διαρρήξει την άμυνα των 12 οχυρών
γύρω από τον ποταμό Μεύση ως τις 16 Αυγούστου και να καταλάβει τη Λιέγη ήδη στις 7 του μήνα.
Τελικά οι Βρυξέλες έπεσαν στις 20 Αυγούστου στην 1η Στρατιά του von Kluck και ο βελγικός
στρατός των 70.000 ανδρών μετά από πεισματική άμυνα υποχώρησε στην Αντβερπ. Επρόκειτο να
αρχίσει πλέον η «Μάχη των Γαλλογερμανικών συνόρων».
Βέλγοι στρατιώτες
υποχωρούν προς την
Οστάνδη για να αντιτάξουν
την έσχατη άμυνα με τη
βοήθεια των ισχυρών
συμμάχων τους. Ο βελγικός
στρατός εξέπληξε τους
γερμανούς με τη
μαχητικότητα του παρά την
πολεμική του απειρία.
Πάνω: Ο γερμανικός
στρατός παρελαύνει
στις Βρυξέλλες. Το
ημερολόγιο έδειχνε 20
Αυγούστου 1914.
Κάτω: ο στρατηγός
von Kluck, ένας από
τους πρωταγωνιστές
του Δυτικού μετώπου,
με το επιτελείο του.
22. Η πρώτη γαλλική επίθεση του πολέμου πραγματοποιήθηκε στις 7 Αυγούστου στη Mulhouse ως μέρος
της εφαρμογής του Σχεδίου 17. Υπό το στρατηγό Bonneau η γαλλική 1η στρατιά επιχείρησε να
απωθήσει τους γερμανούς με ασήμαντη επιτυχία. Επόμενη κίνηση ήταν η μαζική εισβολή στην Λορένη
δυο γαλλικών στρατιών (στρατηγοί Dubail και de Castelnau) υπό την γενική αρχηγία του στρατάρχη
Joffre που διοικούσε το σύνολο των γαλλικών δυνάμεων.
Δεξιά: Το γαλλικό ιππικό εφορμά στη Λορένη. Τα άλογα συμμετείχαν ενεργά στις πρώτες φάσεις
του πολέμου.
Αριστερά: Βαρύ γερμανικό πυροβόλο στην Αλσατία
23. Ο γερμανός στρατηγός δούκας
Rupprecht εξαπέλυσε αντεπίθεση
που κλόνισε το γαλλικό στράτευμα
και τελικά στις 25 Αυγούστου η
γραμμή του μετώπου
σταθεροποιήθηκε. Ο Joffre απέτυχε
να εισβάλει στη Λορένη αλλά και ο
Rupprecht , δεσμεύοντας 26
πολύτιμες μεραρχίες, δεν διέσπασε
τις γαλλικές γραμμές στα νότια
σύνορα των δυο χωρών.
Ο στρατάρχης Ζόφρ υπήρξε από τις
πρωταγωνιστικές φυσιογνωμίες του
πολέμου.
24. Ανάλογη εξέλιξη είχε και η ταυτόχρονη σύγκρουση βορειότερα στις Αρδέννες, όπου άλλη μια
γαλλική επίθεση δυο στρατιών προσέκρουσε στην επιτυχή άμυνα ισάριθμων γερμανικών
δυνάμεων. Μάλιστα οι τελευταίες κατέλαβαν αξιοσημείωτη εδαφική έκταση στην περιοχή και
προκάλεσαν τεράστιες απώλειες στους αντίπαλους με τη χρήση των πολυβόλων.
Κάτω: Το γαλλικό πυροβολικό σε δράση.
Αριστερά πάνω: Γερμανοί στρατιώτες
κηδεύουν Γάλλο αξιωματικό στην περιοχή των
Αρδεννών. Ο ιπποτισμός δεν έλειπε σε αυτόν
τον αιματηρό πόλεμο.
Αριστερά κάτω: Γερμανοί πεζοί περιμένουν το
σύνθημα του αξιωματικού για να εφορμήσουν
στις γαλλικές γραμμές.
25. Καθοριστική για την γερμανική επιθετική
προσπάθεια ήταν η επιτυχία τους στο
Charleroi. Στις 21 Αυγούστου η απρόσεκτη
επίθεση της 5ης γαλλικής στρατιάς υπό τον
Lanrezac, σύμφωνα με την εντολή του
στρατάρχη Joffre, προσέκρουσε στην
πανίσχυρη 1η γερμανική στρατιά του von
Bulow που μόλις είχε καταλάβει τις
Βρυξέλλες.
Πάνω: Γερμανική μεραρχία στο Βέλγιο.
Κάτω: Κατεστραμμένο βελγικό χωριό.
26. Ο τελευταίος διέσπασε το γαλλικό κέντρο μέσα σε μια μέρα και καταδίωξε τους υποχωρούντες
Γάλλους. Τα προβλήματα επικοινωνίας έκαναν την κατάσταση των Γάλλων ζοφερή με
αποτέλεσμα το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα να απομονωθεί στην πόλη Μονς, ενώ οι Γερμανοί
προήλαυναν ακάθεκτοι σε όλο το μήκος του μετώπου προς τον Μάρνη ποταμό.
Γερμανοί ουλάνοι τρέπουν σε φυγή τους Γάλλους στο Charleroi.
27. Η μάχη στις 23 Αυγούστου ήταν σφοδρή και άνιση αφού οι μεν Γάλλοι της 5ης Στρατιάς
εγκατέλειψαν τους Βρετανούς, οι δε Γερμανοί του von Kluck είχαν στην ευρύτερη περιοχή
160.000 άνδρες και 600 πολυβόλα. Οι τελευταίοι παρά τις μεγάλες απώλειες που υπέστησαν από
τους ηρωικούς Άγγλους, κατέβαλαν την αντίστασή τους και προέλασαν βαθιά σε γαλλικό έδαφος
ως τον ποταμό Μάρνη λίγο έξω από το Παρίσι.
To BEF αποτελείτο αρχικά από 70.000 άνδρες υπό τον sir John
French (2 Σώματα Στρατού των Smith-Dorien και Haig). Στη
Mons και στο Le Cateau δυο μέρες αργότερα οι Βρετανοί
οπισθοχώρησαν με τάξη όταν διαπίστωσαν το μάταιο του αγώνα
τους, προστατεύοντας συγχρόνως τους υποχωρούντες Γάλλους κι
έχοντας καθυστερήσει σημαντικά το γερμανικό στρατό. Ήταν οι
πρώτες μάχες που έδινε σε ηπειρωτικό έδαφος ο βρετανικός
στρατός από τους ναπολεόντιους πολέμους, έναν αιώνα πριν.
Η χρήση αλόγων (πάνω: οι Γερμανοί
εισέρχονται στην Αμβέρσα) ήταν
ευρεία στον Α’ ΠΠ ακόμη και στις
μάχες. Η πρώτη ιππομαχία συνήφθη
στις 12 Αυγούστου μεταξύ Βέλγων
και Γερμανών στο Haelen με
νικητές τους πρώτους!
28. Έχοντας σταματήσει την υποχώρησή του
έξω από το Παρίσι, ο γαλλικός στρατός
κατόρθωσε να αναχαιτίσει τους Γερμανούς
στη Μάχη του ποταμού Μάρνη (6-12
Σεπτεμβρίου 1914) η οποία σε μεγάλο
βαθμό έκρινε την τύχη και τη διάρκεια του
πολέμου. Οι 72 γαλλικές (υπό τον
στρατάρχη Joseph Joffres) και οι 4
βρετανικές μεραρχίες (υπό τον στρατάρχη
John French) αντιμετώπισαν επιτυχώς τις
ισοδύναμες γερμανικές δυνάμεις (υπό τους
στρατηγούς von Kluck και von Bulow) σε
ένα τεράστιο πεδίο μάχης που εκτεινόταν
από τα προάστια του Παρισιού ως το
Βερντέν και τα Βόσγια Όρη.
Βρετανοί στρατιώτες προσφέρουν
τσιγάρο σε αιχμάλωτο Γερμανό
συνάδελφό τους στο Μάρνη.
29. Οι Γερμανοί άρχισαν να υποχωρούν από τις 9 Σεπτεμβρίου υπό την σφοδρή αγγλογαλλική επίθεση
και υπέστησαν συνολικά 250.000 απώλειες, όσες και οι αντίπαλοί τους.
Το Παρίσι είχε σωθεί. Το σχέδιο Σλίφεν απέτυχε.
30. Έπειτα από την παταγώδη αποτυχία του γερμανικού σχεδίου
Σλίφεν, οι δύο αντίπαλοι μετακινούσαν σταθερά τις δυνάμεις
τους προς τα βόρεια στην προσπάθειά τους να υπερφαλαγγίσουν
οι μεν τους δε στην περιοχή της Φλάνδρας. Η σημαντικότερη
μάχη στην περιοχή (και μια από τις μεγάλες του πολέμου) ήταν η
Πρώτη Μάχη της βελγικής πόλης Ύπρ που βρισκόταν σε
στρατηγικό σημείο κοντά στα λιμάνια της Μάγχης.
Συνέπεια της αποτυχίας των
εκατέρωθεν επιθετικών
σχεδίων ήταν ο «αγώνας για
τη Θάλασσα» που κράτησε
ως τα τέλη του χρόνου. Στις
μάχες του Albert και του
Arras η νεοσύστατη 10η
γαλλική στρατιά (φωτό
κάτω) απέτυχε να κυκλώσει
τους Γερμανούς που στο
μεταξύ κατέλαβαν τη
βελγική πόλη-φρούριο
Αντβερπ στις 10
Οκτωβρίου. Το μέτωπο
σταθεροποιήθηκε όπως
δείχνει ο χάρτης πάνω και
δεν μεταβλήθηκε
ουσιαστικά ως το
Σεπτέμβριο του 1918!
31. Η γερμανική επίθεση του νέου αρχιστρατήγου Falkenhayn άρχισε στις 20 Οκτωβρίου με σκοπό
την κατάληψη των βελγικών λιμανιών της Μάγχης. Οι Βέλγοι άνοιξαν τα φράγματα
πλημμυρίζοντας το μέτωπο με νερό προκειμένου να σώσουν τις πόλεις. Λόγω της αναπάντεχης
εξέλιξης οι Γερμανοί επικεντρώθηκαν στην επίθεση κατά των αγγλογαλλικών θέσεων της Ύπρ.
Η Πρώτη Μάχη της Ύπρ
σηματοδοτεί την φρίκη
που χαρακτήρισε τον
Μεγάλο Πόλεμο.
Μαχόμενοι μέσα στη
λάσπη και ζώντας μόνο
στα χαρακώματα οι
αντίπαλοι δοκίμασαν στην
Ύπρ, για πρώτη φορά σε
μεγάλη έκταση, αυτό που
έγινε σήμα κατατεθέν
όλου του πολέμου: τον
πόλεμο στα χαρακώματα.
Στις φωτογραφία
αριστερά: Βρετανοί
ετοιμάζουν πυρετωδώς
ένα χαράκωμα σε
λασπωμένο έδαφος
32. Σε μια γιγαντομαχία μέσα στη λάσπη που κράτησε ως τις 22 Νοεμβρίου και προκάλεσε χιλιάδες
νεκρούς εκατέρωθεν λόγω της χρήσης βαρέων πυροβόλων και αμέτρητων πολυβόλων που
«γάζωναν» τις επιθέσεις του αντιπάλου, οι Σύμμαχοι άντεξαν και κράτησαν την πόλη ως το τέλος
του πολέμου.
Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το βρετανικό χαράκωμα της
φωτογραφίας της προηγούμενης διαφάνειας.
33. Μικρότερης σημασίας συγκρούσεις
έγιναν στο Givenchy (18-22
Δεκεμβρίου 1914) και στην Πρώτη
Μάχη της Καμπανίας (20 Δεκεμβρίου
1914-17 Μαρτίου 1915) οπότε οι
αγγλικές και γαλλικές επιθέσεις
αντίστοιχα διαπίστωσαν, με κόστος
90.000 απώλειες, την αδυναμία τους
να διασπάσουν τα οργανωμένα
γερμανικά χαρακώματα Ο πόλεμος
είχε πάρει στατική μορφή και οι δυο
αντίπαλοι έσκαβαν πυρετωδώς
χαρακώματα – λαβυρίνθους με μήκος
πολλών χιλιομέτρων.
Γερμανικό (πάνω) και βρετανικό (κάτω)
χαρακώματα πρώτης γραμμής το χειμώνα
1914-15.
34. Στο Ανατολικό Μέτωπο οι ΡώσοιΣτο Ανατολικό Μέτωπο οι Ρώσοι
ολοκλήρωσαν τον Αύγουστο τηνολοκλήρωσαν τον Αύγουστο την
επιστράτευσή τους και, για ναεπιστράτευσή τους και, για να
ανακουφίσουν τους πιεζόμενους Γάλλους,ανακουφίσουν τους πιεζόμενους Γάλλους,
εισέβαλαν, ανεπαρκώς προετοιμασμένοι,εισέβαλαν, ανεπαρκώς προετοιμασμένοι,
συγχρόνως σε δυο κατευθύνσεις. Αφενόςσυγχρόνως σε δυο κατευθύνσεις. Αφενός
στην αυστριακή Γαλικία και αφετέρουστην αυστριακή Γαλικία και αφετέρου
στην Ανατολική Πρωσία (17 Αυγούστου)στην Ανατολική Πρωσία (17 Αυγούστου)
αιφνιδιάζοντας τους αντιπάλους τους.αιφνιδιάζοντας τους αντιπάλους τους.
35. Στη Γαλικία κατανίκησαν τους Αυστριακούς
στο Λβωφ ως τις 13 Σεπτεμβρίου παίρνοντας
την πρώτη μεγάλη νίκη του πολέμου. Στην
Ανατολική Πρωσία οι ρωσικές στρατιές
έθεσαν σε θανάσιμο κίνδυνο τις εκεί
λιγοστές γερμανικές δυνάμεις του στρατηγού
von Prittwitz ο οποίος οπισθοχώρησε.
Η ρωσική δύναμη εισβολής στην
Πρωσία αποτελείτο από δυο
Στρατιές (350 χιλ. άνδρες) υπό
τους στρατηγούς Rennenkampf
και Samsonov. Σκοπός τους ήταν
να εκμηδενίσουν την 8η γερμανική
Στρατιά τελειώνοντας εύκολα τον
πόλεμο. Αργότερα, θα στρέφονταν
νοτιότερα για να τσακίσουν τους
Αυστροούγγρους συνδράμοντας
τους Σέρβους. Στις φωτογραφίες
(πάνω) ο τσάρος Νικόλαος ευλογεί
τους στρατιώτες του και (κάτω)
το πυροβολικό ξεκινά τη μάχη του
Λβωφ.
36. Έπειτα από την αρχική υποχώρηση μπρος στον όγκο του τσαρικού στρατού, την ηγεσία των
ανατολικών γερμανικών στρατευμάτων ανέλαβαν ο γηραιός στρατηγός Χίντεμπουργκ με
επιτελάρχη τον Erich Ludendorff. Οι τελευταίοι κατανίκησαν τους πολυπληθέστερους Ρώσους
στο Tannenberg (30 Αυγούστου 1914). Η γερμανική 8η Στρατιά έχοντας υποκλέψει τα ρωσικά
σχέδια, απομόνωσε τις δυο ρωσικές Στρατιές και κύκλωσε τα πολυάριθμα ρωσικά στρατεύματα
στα δάση του Τάννενμπεργκ. Οι Ρώσοι προσπάθησαν να απεγκλωβιστούν αλλά ήταν πολύ αργά.
Περίπου 140.000 στρατιώτες τέθηκαν εκτός μάχης στην πιο θεαματική γερμανική νίκη του
Μεγάλου Πολέμου.
Ιθύνων νους της μεγαλύτερης
γερμανικής νίκης στον πόλεμο,
αυτής στο Τάννενμπεργκ ,υπήρξε
ο Συνταγματάρχης Hoffmann που
κατέστρωσε ένα υποδειγματικό
σχέδιο περικύκλωσης της
ρωσικής Στρατιάς του Samsonov.
Η τελευταία κατεστράφη
ολοσχερώς. Μόλις 10 χιλ.
κατάφεραν να αποδράσουν, ενώ ο
Samsonov αυτοκτόνησε.
Στη φωτογραφία οι Hinderburg
(αριστερά) και Ludendorff (δεξιά)
υποδεικνύουν στον Κάιζερ
Wilhem II την παγίδα που έχουν
στήσει στην ανυποψίαστη ρωσική
στρατιά.
37. Το σκηνικό επαναλήφθηκε λίγο βορειότερα στις Μαζουριανές Λίμνες (7-15 Σεπτεμβρίου 1914),
όταν η Στρατιά του Rennenkamprf βρέθηκε αντιμέτωπη με τις 20 μεραρχίες του Hinderburg. Οι
Ρώσοι υποχώρησαν ξανά υφιστάμενοι 130.000 απώλειες, έναντι 40.000 γερμανικών. Ήταν η αρχή
της γερμανικής προέλασης στην Ανατολική Ευρώπη και το άδοξο τέλος των ρωσικών σχεδίων για
γρήγορη και εύκολη νίκη.
Οι Γερμανοί προελαύνουν στην ρωσική
Πολωνία χρησιμοποιώντας γέφυρες και
σιδηρόδρομο.
38. Υπό τις νωπές δάφνες των θριάμβων στην Ανατολική Πρωσία οι Γερμανοί εξόρμησαν στα
πολωνικά εδάφη της Ρωσίας τον ερχόμενο Ιανουάριο και Φεβρουάριο. Οι ρωσικές 2η και 9η
στρατιές υπέστησαν ξανά μεγάλες απώλειες στην Δεύτερη Μάχη των Μαζουριανών Λιμνών,
ωστόσο άντεξαν την γερμανική πίεση και δεν διαλύθηκαν. Έτσι, το αντίστοιχο σχέδιο των
τελευταίων για εξόντωση του τσαρικού στρατού δε υλοποιήθηκε και ο πόλεμος παρατάθηκε. Οι
Γερμανοί έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον εφιάλτη του διμέτωπου αγώνα για τα επόμενα έτη.
Γερμανοί στρατιώτες στην Ανατολική Πρωσία.
39. Στο αυστροσερβικό μέτωπο οι Σέρβοι, αφού υποχώρησαν με τάξη τους πρώτους μήνες της
αυστριακής εισβολής , κατήγαγαν μεγάλη νίκη τον Δεκέμβριο στον ποταμό Κολουμπάρα,
απελευθέρωσαν το Βελιγράδι και αιχμαλώτισαν 50.000 Αυστροούγγρους στρατιώτες. Μάλιστα τα
σερβικά στρατεύματα ανεφοδιάζονταν μέσω της Ελλάδας που ήταν ο μόνος δρόμος
ανεφοδιασμού τους σε εκείνη τη συγκυρία, ενώ ευεργετικός για τους Νοτιοσλάβους ήταν η
ρωσική επιθετική πρωτοβουλία που απασχολούσε τα μεγάλο μέρος του αυστριακού στρατιού
ανατολικότερα. Ο τελευταίος είδε το 1914 να κλείνει με αλλεπάλληλες και βαριές ήττες που
έθεταν σε άμεσο κίνδυνο την διεξαγωγή του πολέμου και την ασφάλεια του καθεστώτος της
δυαδικής (από το 1867) μοναρχίας.
Αριστερά: Αυστριακοί στρατιώτες σε εκκλησιασμό στην Γαλικία.
Κάτω: Σέρβοι στρατιώτες αμύνονται του πατρίου εδάφους.
40. Στην Άπω Ανατολή η Ιαπωνία, που είχε ισχυροποιηθεί και στρατικοποιηθεί μετά την απρόσμενη
επιτυχία της κατά τον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο του 1905, τηρώντας συμφωνία της από το 1902 με
την Μεγάλη Βρετανία, κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία στις 23 Αυγούστου 1914 και κατέλαβε
αγγλική βοήθεια το γερμανικό λιμάνι του Τσιγκτάο. Αυτό ήταν και το σημαντικότερο εδαφικό
κέρδος της Ιαπωνίας στον πόλεμο.
Οι Ιάπωνες πολιορκούν το Τσιγκτάο.
41. Συγχρόνως η Αυστραλία και η Νέα
Ζηλανδία (μέλη της βρετανικής
κοινοπολιτείας) κατέλαβαν εύκολα τα
γερμανικά νησιά του Ειρηνικού (νήσοι
Βίσμαρκ, νέα Γουινέα, Σαμόα) που
υπερασπίζονταν ελάχιστοι Γερμανοί.
Ο Βρετανικός
στόλος,
κυρίαρχος και
στον Ειρηνικό,
διευκόλυνε το
έργο τα ων
δυνάμεων της
Κοινοπολιτείας.
42. Στον αντίποδα η Οθωμανική Αυτοκρατορία τάχθηκε ανεπίσημα στο πλευρό των Κεντρικών
Αυτοκρατοριών από τις 2 Αυγούστου 1914. Τότε η Τουρκία υπέγραψε αντιρωσική συμφωνία με
τη Γερμανία ενόψει του επερχόμενου πολέμου. Στις 10 Αυγούστου δυο γερμανικά καταδρομικά
(Goeben και Breslau) αναζήτησαν ασφάλεια στην Κωνσταντινούπολη και παρά την ουδετερότητα
της Υψηλής Πύλης, τα πλοία ύψωσαν την τουρκική σημαία εξοργίζοντας τους εμπόλεμους
Βρετανούς.
Ο Γερμανός στρατηγός Οtto Liman von
Sanders και το επιτελείο του ανέλαβαν την
οργάνωση και διοίκηση του οθωμανικού
στρατού ήδη πριν από τον πόλεμο. Ο von
Sanders οργάνωσε επιτυχώς τις
οθωμανικές δυνάμεις και οχύρωσε τις
παράκτιες περιοχές της Θράκης. Εντούτοις
οι επιτυχίες του δεν διήρκεσαν ως το τέλος
του πολέμου.
Ο χαλίφης κηρύσσει Ιερό Πόλεμο κατά των
απίστων στις 4 Νοεμβρίου στην Πόλη. Παρά τον
αρχικό ενθουσιασμό η 3η στρατιά του Εμβέρ πασά
κατατροπώθηκαν στον Καύκασο το χειμώνα του
1914-15 χάνοντας 150 χιλ. άνδρες. Ανάλογη
πανωλεθρία θα υποστούν οι Τούρκοι και το 1916.
43. Η κορύφωση των τουρκικών προκλήσεων ήρθε στις 29 Οκτωβρίου όταν τα πρώην γερμανικά
πλοία βομβάρδισαν αιφνιδίως την Οδησσό. Η Ρωσία τώρα είχε να αντιμετωπίσει τον υπό
γερμανική οργάνωση σύγχρονο τουρκικό στρατό στα Βαλκάνια, τον Εύξεινο πόντο και τον
Καύκασο. Συγχρόνως έβλεπε με τρόμο τα Στενά των Δαρδανελίων κλειστά για τα πλοία της .
Έτσι, μπρος στο φάσμα του οικονομικού της στραγγαλισμού, κήρυξε τον πόλεμο στην αιώνια
αντίπαλό της στις 2 Νοεμβρίου.
Δεξιά: Ο γερμανός Κάιζερ σε κοινή εμφάνιση με τον τσάρο Νικόλαο Β’. Παρά τους δεσμούς των
ευρωπαϊκών βασιλικών οίκων, ο πόλεμος δεν αποφεύχθηκε.
Αριστερά: Το γερμανικό πλοίο που ύψωσε την τουρκική πολεμική σημαία και ονομάστηκε Hamidie. Ας
σημειωθεί πως οι γερμανοί ναύτες φόρεσαν φέσια για να δηλώσουν πως ανήκουν στον τουρκικό στρατό!
44. Απρόσμενο ενδιαφέρον παρουσίασε η εξέλιξη των επιχειρήσεων σε ένα ξεχασμένο μέτωπο,
εκείνο της υποσαχάριας Αφρικής. Οι Σύμμαχοι (Βέλγοι, Βρετανοί, Γάλλοι και Πορτογάλοι)
συμφώνησαν να μοιράσουν τα γερμανικά αποικιακά εδάφη ήδη από την αρχή του πολέμου. Στις
26 Αυγούστου το Τόγκο κατελήφθη εύκολα από 20.000Βρετανούς και Γάλλους. Το
υπερασπίζονταν μόλις 200 Γερμανοί και 1.000 ιθαγενείς Ασκάρι.
Κάτω: Βρετανικά σκάφη μεταφέρουν εφόδια για
τις δυνάμεις της Κοινοπολιτείας στη λίμνη
Ταγκανίκα. Η περιπέτεια της γερμανικής
Ανατολικής Αφρικής είχε μόλις αρχίσει.
Πάνω: Καμερουνέζοι στρατιώτες στην υπηρεσία
των Γερμανών αποίκων.
45. Το συμμαχικό έργο όμως επρόκειτο να μετατραπεί σε εφιάλτη ως
προς την κατάκτηση της Κένυας και Ταγκανίκας (Γερμανική
Ανατολική Αφρική). Υπό την ικανή διοίκηση του συνταγματάρχη
von Letov-Forbeck 3.500 Γερμανοί και 11.500 ντόπιοι Ασκάρι στην
υπηρεσία τους αμύνθηκαν σθεναρά και με επιτυχία για 4 ολόκληρα
χρόνια εφαρμόζοντας ένα επιτυχημένο είδος ανορθόδοξου πολέμου
ελιγμών. Οι 100.000 Σύμμαχοι και ντόπιοι αχθοφόροι δεν
κατόρθωναν να αιχμαλωτίσουν τον δαιμόνιο Γερμανό και
υπέστησαν απώλειες τουλάχιστο 50.000 ανδρών από τραύματα και
ασθένειες.
46. Οι πρώτοι μήνες του πολέμου παρουσίασαν
περιορισμένη ναυτική δράση, καθώς η υπεροχή
των στόλων της Entente ήταν σαφής (σχεδόν
τριπλάσια πλοία επιφανείας). Τα μόνα αξιόλογα
γεγονότα είναι η καταστροφή 5 γερμανικών
καταδρομικών στο Ν. Ατλαντικό από τον
βρετανικό στόλο και η επιτυχής δράση του
γερμανικού υποβρυχίου U-9 το οποίο βύθισε 3
αγγλικά καταδρομικά τον Σεπτέμβριο. Ακόμη,
έλαβε χώρα (16 Δεκεμβρίου) μια επιδρομή
γερμανικών πλοίων υπό τον ναύαρχο Hipper σε
αγγλικά λιμάνια με αποτελέσματα κυρίως σε
ψυχολογικό επίπεδο.
Ο κυρίαρχος βρετανικός στόλος, το καμάρι της
γηραιάς Αλβιώνας, κυριάρχησε στις θάλασσες σε
όλη τη διάρκεια του πολέμου. Η κυριότερη
επιτυχία του ήταν πως κράτησε ασφαλή τη
σύνδεση μεταξύ ΗΠΑ και Βρετανίας.
47. Ας σημειωθεί πως καινοτομία υπήρξε η ευρεία
χρήση του αεροπλάνου για πολεμική χρήση
κυρίως στο Δυτικό Μέτωπο. Η αρχική του χρήση
ως αναγνωριστικό γρήγορα εμπλουτίστηκε με
αποστολές αναχαίτισης και βομβαρδισμού. Ως το
τέλος του πολέμου είχαν παραχθεί 200.000
αεροπλάνα από τους εμπολέμους που είχαν
ξεκινήσει με μερικές δεκάδες. Οι σημαντικότερες
επιδρομές βομβαρδισμού έγιναν το 1917 από
τους Γερμανούς κατά των αγγλικών πόλεων και
το 1918 από τους Άγγλους κατά των γερμανικών.
Η πρώτη γερμανική επιδρομή κατά του Λονδίνου έγινε στις 21Η πρώτη γερμανική επιδρομή κατά του Λονδίνου έγινε στις 21
Δεκεμβρίου 1914, ενώ στις 20 Ιανουαρίου 1915 τα πρώτα αερόπλοιαΔεκεμβρίου 1914, ενώ στις 20 Ιανουαρίου 1915 τα πρώτα αερόπλοια
ZeppellinZeppellin βομβάρδισαν αγγλικές πόλεις. Στις φωτογραφίες μιαβομβάρδισαν αγγλικές πόλεις. Στις φωτογραφίες μια
γερμανική μοίρα μαχητικών (αριστερά), έναγερμανική μοίρα μαχητικών (αριστερά), ένα ZeppellinZeppellin (κάτω) που(κάτω) που
έχει καταρριφθεί και μια αγγλογερμανική αερομαχία (πάνω)έχει καταρριφθεί και μια αγγλογερμανική αερομαχία (πάνω)
48. Πάντως στις πρώτες μεγάλες αερομαχίες της πολεμικής ιστορίας αναδείχθηκαν μεγάλες μορφές με
πλέον εξέχουσες τους Γερμανούς Voss, Belke και von Richthofen, το Γάλλο Fonk, τον Άγγλο Mannock
και τον Καναδό Bishop, των οποίων όμως η δράση δεν μπορούσε να κρίνει το αποτέλεσμα μιας μάχης
του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στις φωτογραφίες
αριστερά
εικονίζονται δυο
αναπαλαιωμένα
μαχητικά, το πάνω
είναι το αεροπλάνο
του «Κόκκινου
Βαρόνου» φον
Ριχτχόφεν, ενώ
κάτω ένα
βρετανικό. Δεξιά,
φωτογραφία του
ιδίου με τον
Μπέλκε. Ο
Ριχτχόφεν υπήρξε
ο θρυλικότερος
πιλότος του
Μεγάλου Πολέμου.
49. Το 1915 βρήκε τους αντιπάλους στο Δυτικό
μέτωπο αμυντικά οργανωμένους σε
χαρακώματα κατά μήκος όλου του
μετώπου. Ως εκ τούτου η δράση ήταν
περιορισμένη σε σχέση με το πρώτο έτος
του πολέμου. Πάντως πριν καλά καλά
ανακληθεί αποτυχημένη η γαλλική επίθεση
στην Καμπανία, το BEF ανέλαβε επίθεση με
4 μεραρχίες στις 10 Μαρτίου στο Neuve
Chapelle.
Γερμανικό πολυβόλο σε χαράκωμα
πρώτης γραμμής.
50. Για 2 χλμ. Εδάφους οι Βρετανοί
υπέστησαν απώλειες 11.000 ανδρών, ενώ
οι Γερμανοί, που άντεξαν το
σφυροκόπημα του πυροβολικού, είχαν
περίπου 10.000. Δυο μήνες αργότερα
(15-27 Μαΐου) οι Άγγλοι εξαπέλυσαν εκ
νέου επίθεση στην περιοχή της Φλάνδρας
καταλαμβάνοντας το χωριό Festubert. Το
σφοδρό πυρ των κανονιών κατέσκαψε τη
γη πέριξ των γερμανικών πρώτων
γραμμών, αλλά οι τελευταίες άντεξαν στη
νέα άσκοπη αιματοχυσία. Τα βρετανικά
κέρδη ήταν ξανά ανύπαρκτα.
Πάνω: ο Τζόν Φρεντς (αριστερά),
διοικητής του BEF με τον Ζόφρ.
Κάτω: Βρετανοί σκάβουν ένα ακόμη
χαράκωμα στην Φλάνδρα.
51. Η γερμανική απάντηση στις συμμαχικές πρωτοβουλίες κατέληξε στη Δεύτερη Μάχη της Ύπρ
(Απρίλιος – Μάιος), που ήταν η μοναδική γερμανική επιθετική ενέργεια για το 1915. Κάνοντας
ευρείας χρήση χημικών αερίων η 6η Στρατιά απώθησε τις πρώτες συμμαχικές γραμμές
ισοπεδώνοντας την πόλη με το βαρύ πυροβολικό της. Υπό τις πρωτόγνωρες συνθήκες τα
καναδικά στρατεύματα αντέταξαν ηρωική άμυνα με κόστος χιλιάδες απώλειες συγκρατώντας
κάπως τη γερμανική επίθεση.
Αριστερά: γερμανικό χαράκωμα την ώρα της μάχης.
Δεξιά: Γερμανοί πολυβολιστές φορώντας αντιασφυξιογόνες μάσκες.
52. Τελικά η τελευταία εκφυλίστηκε λόγω έλλειψης ενισχύσεων που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν
το ρήγμα της συμμαχικής άμυνας. Οι απώλειες ήταν τρομακτικές ιδίως για τους Συμμάχους που
είδαν να τίθενται εκτός μάχης 70.000 πολύτιμοι στρατιώτες, έναντι 35.000 Γερμανών.
Εικόνα φρίκης στη Φλάνδρα.
Έχοντας ρίξει το βάρος στο Ανατολικό Μέτωπο, οι Γερμανοί παρέμειναν σε άμυνα για το 1915. Τα
χαρακώματά τους αποδείχθηκαν αδιαπέραστα και οι εκατόμβες συνεχίστηκαν. Καινούργιο στοιχείο στις
μάχες ήταν η χρήση 168 τόνων– παρά την απαγόρευση της Συνθήκης της Χάγης – του χημικού αερίου
χλωρίου στις 22 Απριλίου, που προκάλεσε 5.000 νεκρούς Γάλλους σε δέκα λεπτά. Έκτοτε η χρήση χημικών
επεκτάθηκε κι έγινε κανόνας για τους αντιπάλους ως το τέλος του πολέμου.
53. Η τελευταία μεγάλη επιθετική ενέργεια του έτους στο Δυτικό Μέτωπο ήταν η βρετανική επίθεση
στο Loos που ξεκίνησε στις 25 Σεπτεμβρίου σε συνδυασμό με αντίστοιχες γαλλικές επιθέσεις
νοτιότερα. Με τη συνδρομή βαρέως πυροβολικού και με τη χρήση χημικών αερίων για πρώτη
φόρας εκ μέρους τους, 6 μεραρχίες υπό τον Douglas Haig προσπάθησαν να ανατρέψου τα
αλλεπάλληλα γερμανικά χαρακώματα της Φλάνδρας.
Το βρετανικό πυροβολικό κατασκάβει το έδαφος της Φλάνδρας. Το τοπίο είναι σεληνιακό, όπως
φαίνεται στο βάθος, από τους βομβαρδισμούς που έχουν προηγηθεί.
54. Και πάλι, όπως στην Ύπρ, η υπεροπλία
των Συμμάχων, τούτη τη φορά, δεν έφερε
αποτέλεσμα, αφού το ρήγμα στην
αντίπαλη άμυνα δεν αξιοποιήθηκε με
ταχύτητα. Τα γερμανικά πολυβόλα
άντεξαν και προκάλεσαν άλλες 50.000
βρετανικές απώλειες (και την
αντικατάσταση του διοικητή του BEF
John French) έναντι των μισών
γερμανικών.
Δυο συγκλονιστικές φωτογραφίες.
Πάνω: Καναδοί στρατιώτες τοποθετούν τις
ξιφολόγχες τους δευτερόλεπτα πριν
βαδίσουν στην «νεκρή ζώνη» που τους
χωρίζει από τα γερμανικά χαρακώματα, και
στον σχεδόν βέβαιο θάνατο .
Κάτω: Μερικοί συμπατριώτες τους έχουν
χάσει την όρασή τους από τη χρήση αερίων.
55. Κατά την άνοιξη του 1915 οι Γερμανοί έβαλαν σε προτεραιότητα τη νίκη στο Ανατολικό Μέτωπο
και σφυροκόπησαν τον τσαρικό στρατό. Ως τον Αύγουστο τον έδιωξαν από την Πολωνία και το
μεγαλύτερο μέρος της Λιθουανίας προκαλώντας του κολοσσιαίες απώλειες σε ανθρώπους και
υλικό. Σε ένα μέτωπο όπου οι στρατηγικές κινήσεις των στρατευμάτων ήταν εφικτές, οι Ρώσοι
κινδύνευαν ήδη με οριστική συντριβή αντιμετωπίζοντας ένα μικρό μέρος του γερμανικού
στρατού. Απέναντι στους Αυστριακούς, την ίδια στιγμή, τα κατάφερναν καλύτερα.
Οι Γερμανοί και, λιγότερο, οι Αυστριακοί κατήγαγανΟι Γερμανοί και, λιγότερο, οι Αυστριακοί κατήγαγαν
μεγάλες νίκες στο Ανατολικό Μέτωπο. Η Βαρσοβίαμεγάλες νίκες στο Ανατολικό Μέτωπο. Η Βαρσοβία
(φωτό δεξιά: γερμανικό χαράκωμα έξω από την(φωτό δεξιά: γερμανικό χαράκωμα έξω από την
πόλη) έπεσε στα χέρια τους στις 4 Αυγούστου (φωτόπόλη) έπεσε στα χέρια τους στις 4 Αυγούστου (φωτό
πάνω: Γερμανοί πανηγυρίζουν).πάνω: Γερμανοί πανηγυρίζουν).
56. Νοτιότερα, οι Ρώσοι ζήτησαν τη βοήθεια των Αγγλογάλλων για να διασπάσουν τα Στενά με τον
ισχυρό στόλο της πριν αντιμετωπίσουν ανυπέρβλητα εμπόδια εφοδιασμού με πολεμικό υλικό από τους
Συμμάχους τους. Οι τελευταίοι, υπό την πίεση που ασκούσε η δεινή ρητορική του υπεραισιόδοξου
βρετανού υπουργού Ναυτικών, Winston Churchill, αποφάσισαν να στείλουν πανίσχυρο στόλο για να
εκβιάσει την είσοδο στα Στενά, ενώ λίγο νωρίτερα είχαν αποκρούσει επιτυχώς προσπάθεια τουρκικής
εισβολής υπό τον Τζεμάλ πασά στην αποικία της Αιγύπτου. Στις 18 Μαρτίου δεκαοκτώ θωρηκτά και
δεκάδες άλλα πλοία βομβάρδισαν ανηλεώς τα άψογα οργανωμένα από τους Γερμανούς οχυρά των
Δαρδανελίων χωρίς επιτυχία. Ο βρετανός υποναύαρχος DeRobeck έχασε 3 θωρηκτά από νάρκες και
ανήγγειλε ευθαρσώς πως μόνο μια απόβαση θα μπορούσε να θραύσει την εχθρική άμυνα.
Αριστερά: Ο Λίμαν φον Σάντερς με το μεικτό γερμανοτουρκικό επιτελείο του
αντέταξε υποδειγματική άμυνα στα Δαρδανέλια.
Δεξιά: Καταιγισμός πυρών από τον πανίσχυρο συμμαχικό στόλο.
57. Στις 25 Απριλίου 1915 5 συμμαχικές μεραρχίες
αποτελούμενες από 62.000 Άγγλους, Αυστραλούς –
Νεοζηλανδούς (ANZAC) και Γάλλους αποβιβάστηκε υπό το
σφοδρό πυρ των γερμανοτουρκικών πυροβόλων σε
διαφορετικές ακτές στην χερσόνησο της Καλλίπολής. Η
φαινομενικά εύκολη, για τον στρατηγό Ian Hamilton,
επιχείρηση εξελίχθηκε στον χειρότερο εφιάλτη της Entente
σε όλο τον πόλεμο. Οι συμμαχικές δυνάμεις καθηλώθηκαν
κοντά στις ακτές και απέτυχαν να διασπάσουν τις οχυρές
θέσεις που επάνδρωναν λιγοστοί Τούρκοι. Μόλις ο Liman
von Sanders αντιλήφθηκε την κατεύθυνση της συμμαχικής
εισβολής, έριξε στη μάχη τις δυνάμεις του και προκάλεσε
δεκάδες χιλιάδες απώλειες στους ανυποψίαστους
Βρετανούς. Οι τελευταίοι προσπάθησαν επί μήνες να
διασπάσουν την τουρκική άμυνα που διηύθυνε
υποδειγματικά ο Mustafa Κemal. Οι δυο αντίπαλοι
ενισχύονταν εξίσου από νεοφερμένες μεραρχίες, κάτι που
βέβαια ευνόησε τους Τούρκους. Οι σύμμαχοι
ακινητοποιήθηκαν και η ευκαιρία χάθηκε.
58. Μετά από νέες εκατόμβες νεκρών το καλοκαίρι και αφού πλέον το μέτωπο είχε ακινητοποιηθεί,
όπως συνέβαινε στο Βέλγιο, ο αντικαταστάτης του Hamilton, Charles Monro, ξεκίνησε να
αποσύρει τα συμμαχικά στρατεύματα από τις 15 Δεκεμβρίου,. Η περιπέτεια της Καλλίπολης, που
τόσο ερασιτεχνικά σχεδιάστηκε και τόσο πρόχειρα εκτελέστηκε από ένα σύνολο ηγητόρων που
διοικούσαν εκατοντάδες μίλια μακριά από την κόλαση της Χερσονήσου, στοίχισε τη ζωή σε
33.000 Βρετανούς, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς και 10.000 Γάλλους.
Ένα από τα τουρκικά πυροβόλα γερμανικής κατασκευής που καθήλωσαν το συμμαχικό στράτευμα.
Για τους Τούρκους η Καλλίπολη σηματοδότησε την έναρξη της εθνικής αναγέννησής τους υπό τον
Kemal. Ο τούρκος στρατιώτης απέβαλε τη φήμη του απόλεμου και ράθυμου ανατολίτη. Από την άλλη για
την αγγλική ηγεσία το φιάσκο της Εκστρατείας πρέπει να αποδοθεί στους ανενημέρωτους πολιτικούς που
την απαίτησαν και τους αχαρακτήριστα αδιάφορους και μαλθακούς στρατιωτικούς που την εκτέλεσαν
υπό μορφή «ένοπλου περιπάτου κατά ιθαγενών της Αφρικής».
59. Οι Τούρκοι αναδείχθηκαν οι νικητές με τεράστιο κόστος 90.000 νεκρών και 170.000
τραυματιών. Η Καλλίπολη που έκτοτε έμεινε να στοιχειώνει τη συλλογική μνήμη των
εμπολέμων (ιδίως των ΑΝΖΑC και των Τούρκων) υπήρξε μια ακόμη άσκοπη θυσία που
επηρέασε ελάχιστα την εξέλιξη του πολέμου.
Βρετανικό μαγειρείο εκστρατείας υπό τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο.
60. Εντυπωσιασμένη από τις γερμανικές νίκες κατά των Ρώσων και την επιτυχημένη τουρκική άμυνα
στα Δαρδανέλια, η Βουλγαρία συμμάχησε στις 5 Οκτωβρίου 1915 με τις Κεντρικές
Αυτοκρατορίες και έθεσε αμέσως τον ισχυρό στρατό της στη μάχη κατά της Σερβίας. Συγχρόνως
απαίτησε και πέτυχε εδαφικές παραχωρήσεις κατά της, ουδέτερης τότε, Ελλάδος σε περίπτωση
οριστικής νίκης. Οι Βούλγαροι προσπάθησαν με αυτήν την κίνηση να αναθεωρήσουν στο πεδίο
της μάχης τα αποτελέσματα των Βαλκανικών πολέμων.
61. Υπό τα νέα δεδομένα η Σερβία που μαχόταν ως τότε επιτυχώς κατά της Αυστρίας, δέχθηκε την
συνδυασμένη γερμανική, αυστριακή και βουλγαρική επίθεση τον Οκτώβριο 1915, χωρίς να
μπορεί να υπολογίζει σε ρωσική συμπαράσταση. Ο στρατός της συνετρίβη σε ένα μήνα και τα
υπολείμματα του φυγαδεύτηκαν από τους Γάλλους και τους Έλληνες στην Κέρκυρα.
Πάνω: Γυναίκες της Σερβίας θάβουν τους
άντρες τους.
Δεξιά πάνω: Βουλγαρικά πυροβόλα στο
σερβικό μέτωπο.
Δεξιά κάτω: Αυστριακοί πεζοί έχουν
καταλάβει έναν δρόμο κομβικής σημασίας
κοντά στο Βελιγράδι.
62. Ήδη όμως από τις 22 Σεπτεμβρίου
αγγλικές και γαλλικές δυνάμεις
αποβιβάζονταν στη Θεσσαλονίκη για την
ενίσχυση των Σέρβων υπό την ανοχή της
ουδέτερης ελληνικής κυβέρνησης του
Ζαΐμη. Είχε προηγουμένως παραιτηθεί ο
πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος
μετά την άρνηση του βασιλιά
Κωνσταντίνου να αποδεχθεί την επιθυμία
της Βουλής για συμμαχία με την Entente.
Καθώς η επιχείρηση στα Δαρδανέλια
απέτυχε παταγωδώς, οι Σύμμαχοι
εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη για να
προστατεύσουν την υποχώρηση του
εκστρατευτικού σώματος και να
περισώσουν ό,τι μπορούσαν από το
σερβικό στρατό.
Κάτω: Σέρβοι στρατιώτες φθάνουν στη
Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο.
Πάνω: Γάλλοι στρατιώτες αποβιβάζονται
στην κατεχόμενη από τους Συμμάχους
Λήμνο.
63. Οι Σύμμαχοι οχύρωσαν τη Θεσσαλονίκη και
επί της ουσίας άνοιξαν ένα νέο πολεμικό
μέτωπο στα Βαλκάνια, ενάντια στη
Βουλγαρία και την Οθωμανική
Αυτοκρατορία στο έδαφος της ουδέτερης
Ελλάδας. Στις 28 Δεκεμβρίου, την ίδια μέρα
που αποχωρούσαν από την Καλλίπολη, οι
Σύμμαχοι κατέλαβαν την Κέρκυρα και
συγκέντρωσαν εκεί τα κατάλοιπα του
σερβικού στρατού.
Τα πρώτα Γαλλικά στρατεύματα στη
Θεσσαλονίκη.
64. Στη Μεσόγειο, ήδη από τους πρώτους μήνες του πολέμου, το διπλωματικό παιχνίδι ήταν σκληρό
για τον προσεταιρισμό της Ιταλίας, κυρίως, και της Ελλάδας, δευτερευόντως. Η κυβέρνηση
Salanda υπόγραψε τελικώς το Σύμφωνο του Λονδίνου (26 Απριλίου 1915) με την Entente με
ανταλλάγματα τις αυστριακές κτήσεις στην Τεργέστη, το Τρεντίνο, την Ίστρια και τη Δαλματία
καθώς και ακαθόριστες κτήσεις στην Αφρική και τη Μικρά Ασία. Ακόμη θα αποκτούσε τον πλήρη
έλεγχο της Αλβανίας και φυσικά της Αδριατικής θάλασσας. Η Ιταλία κήρυξε λοιπόν τον πόλεμο
κατά της πρώην συμμάχου της Αυστρίας στις 23 Μαΐου και εισέβαλε στα, πάντοτε διεκδικούμενα
από εκείνη, αυστριακά εδάφη σε ένα μέτωπο 600 km.
Αριστερά: Ο ιταλός
πρωθυπουργός Σαλάντα.
Δεξιά: Ο Άγγλος βασιλιάς
Γεώργιος Ε’ και ο
αρχηγός του βρετανικού
Επιτελείου Ρόμπερτσον
(δεξιά) θεωρούσαν
πολύτιμη τη συνδρομή της
Ιταλίας. Η τελευταία θα
μπορούσε να δεσμεύσει
πολύτιμες
γερμανοαυστριακές
δυνάμεις στο Νότο και να
ανακουφίσει το
χειμαζόμενο BEF.
65. Το ιταλοαυστιακό μέτωπο είχε καθαρά εθνικό χαρακτήρα. Τόσο οι αμυνόμενοι Αυστριακοί όσο
και οι επιτιθέμενοι Ιταλοί θεωρούσαν πως μάχονταν για το εθνικό τους έδαφος στις
διαφιλονικούμενες περιοχές. Άλλωστε οι μεταξύ τους διαφορές πήγαζαν από τους αιώνες
αψβουργικής κατοχής της Βορείου Ιταλίας.
Πάνω: Αυστριακό στοιχείο πολυβόλου σε
αμυντική θέση στα βουνά του Τρέντο.
Κάτω: Ιταλοί στρατιώτες τραβούν ένα
θηριώδες πυροβόλο λίγο πριν την επίθεσή
τους κατά των Αυστριακών.
66. Το ιταλικό σχέδιο προέβλεπε την επίθεση
37 μεραρχιών υπό τον αρχιστράτηγο
Luigi Cadorna σε όλο το μήκος της
μεθορίου. Οι καλύτερες προϋποθέσεις
δημιουργούνταν στην περιοχή του
ποταμού Ιζόντσο. Το ιταλικό επιτελείο
στόχευσε στην εύκολη, όπως θεώρησε,
υπερπήδηση του ποταμού και την κάθοδο
προς τη Σλοβενία. Από την άλλη οι
Αυστριακοί διέθεταν μόλις 14 μεραρχίες
αλλά κατείχαν δεσπόζουσες οχυρές
θέσεις με αλλεπάλληλες γραμμές άμυνας
(ιδίως στον Ιζόντσο) που
εξισορροπούσαν το αριθμητικό τους
μειονέκτημα.
Δεσπόζουσες αμυντικές θέσεις των
Αυστριακών στο ιταλικό μέτωπο.
67. Οι Ιταλοί επιτέθηκαν με σφοδρότητα από
την πρώτη μέρα του πολέμου όμως τα κέρδη
τους ήταν λίγα εξαιτίας της επιτυχημένης
αμυντικής οργάνωσης των αντιπάλων τους.
Τα αυστριακά οχυρά καθήλωσαν τους
υπεραισιόδοξους Ιταλούς και δημιούργησαν
ένα ακόμη αιματηρό πεδίο
μαχών στα χαρακώματα , όπως και στο
Δυτικό Μέτωπο.
Ο αποτυχημένος Ιταλός στρατηγός Καντόρνα
οδήγησε τα ενθουσιώδη ιταλικά στρατεύματα
σε μεγάλη στρατηγική ήττα που επρόκειτο να
κοστίσει μακροχρόνια δεκάδες χιλιάδες
νεκρούς.
68. Στον τομέα του Ιζόντσο έλαβαν χώρα οι σημαντικές μάχες του μετώπου αυτού ως το τέλος του
πολέμου. Οι δύο πρώτες «μάχες του Ιζόντσο» πραγματοποιήθηκαν από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο
1915 και είχαν ως αποτέλεσμα ασήμαντα εδαφικά οφέλη για τους Ιταλούς. Οι επόμενες δυο «μάχες του
Ιζόντσο» (18/10 ως 2/12 1915) έφερε το μένος των αντιπάλων στο αποκορύφωμά του μέσα στο βαρύ
χειμώνα. Επρόκειτο για μια εκατόμβη θυμάτων. Χωρίς να επιτύχουν κανέναν αντικειμενικό σκοπό οι
Ιταλοί απώλεσαν ως το τέλος του έτους 280.000 άνδρες εκ των οποίων 66.000 νεκροί. Οι Αυστριακοί,
που ήδη μάχονταν εναντίον των Ρώσων και των Σέρβων, πέτυχαν υπό την στιβαρή ηγεσία του
στρατηγού Μπόροβιτς να απωθήσουν τους Ιταλούς με κόστος τις μισές απώλειες των αντιπάλων τους.
Η ιταλική εμπλοκή προς ώρας δεν βοηθούσε τους συμμάχους.
Αριστερά: Αυστριακό χαράκωμα πρώτης γραμμής κοντά στον ποταμό Ιζόντσο. Οι πολεμιστές
βάλλουν μέσα από πλήρως καλυμμένο χαράκωμα που προστατεύει από το εχθρικό πυροβολικό,
τεχνική υιοθετημένη από την γερμανική εμπειρία του Δυτικού Μετώπου.
Δεξιά: Οι Ιταλοί διαπεραιώνονται στον Ιζόντσο.
69. Στη θάλασσα, το 1915 σήμανε έναν λυσσαλέο
υποβρυχιακό αγώνα των Γερμανών. Οι
τελευταίοι αξιοποιώντας το πρωτοποριακό
αυτό όπλο βύθισαν δεκάδες εμπορικά πλοία
στον Ατλαντικό και γύρω από τη Βρετανία,
στερώντας πολύτιμες ενισχύσεις σε υλικό από
τους Συμμάχους. Τα αντίποινα των Βρετανών
ήταν ο αποκλεισμός της Γερμανίας δια
θαλάσσης ως το τέλος του πολέμου ενέργεια
με εξίσου σημαντική επίπτωση στην πολεμική
προσπάθεια της ηπειρωτικής δύναμης.
Πάνω: Το βρετανικό υποβρύχιο Α5 στον
Ατλαντικό.
Κάτω: Ο βασιλιάς Γεώργιος Ε’
επισκέπτεται υποβρύχιο του Royal Navy.
70. Οι νάρκες, τα εξοπλισμένα εμπορικά πλοία και τα αντίπαλα υποβρύχια συνέθεταν ένα σκηνικό
πολέμου εξίσου άγριο με εκείνο του Δυτικού μετώπου, αλλά λιγότερο γνωστό για τους ανθρώπους
της εποχής. Τελικά και οι δυο πλευρές απέτυχαν να πλήξουν καθοριστικά τον αντίπαλο μόνο δια
θαλάσσης ως το τέλος του πολέμου , όμως κερδισμένοι θεωρούνται οι Σύμμαχοι της Entente, αφού
κράτησαν ανοιχτό τον Ατλαντικό μέσω του οποίου ήρθαν οι πολύτιμες ενισχύσεις από την
υπερατλαντική Δύναμη.
Το γερμανικό καταδρομικό μάχης Bluecher έχει αναποδογυρίσει μετά τη σύγκρουση στο Ντόγκερ.
71. Το 1916 οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες ξεκίνησαν δυο ισχυρότατες
επιθέσεις, μια οι Γερμανοί στο Βερντέν, στο κέντρο του Δυτικού
μετώπου, και μια οι Αυστριακοί στο Αζιάγκο, στο ιταλικό μέτωπο. Στο
Verdun διεξήχθη η μεγαλύτερη μάχη του πολέμου. Στην επική αυτή
σύγκρουση πού διεξήχθη από τις 21 Φεβρουαρίου ως τις 18
Δεκεμβρίου συμμετείχε το σύνολο σχεδόν του γαλλικού στρατού (260
Συντάγματα από τα 330) αντιμετωπίζοντας 1εκ. Γερμανούς (φωτό
κάτω). Η περιοχή είχε μεγάλη συμβολική σημασία στη γαλλική
ιστορία και ο Joffre (φωτό κάτω δεξιά στο εξώφυλλο περιοδικού)
διέταξε άμυνα μέχρις εσχάτων. Ο αντίπαλός του στρατάρχης
Falkenhein (φωτό πάνω δεξιά) έπεισε τον Κάιζερ ότι ο πόλεμος θα
τελείωνε με μια κολοσσιαία επίθεση που θα διέλυε το γαλλικό στρατό.
72. Οι γερμανικές επιθέσεις διευθυνόμενες από τον πρίγκιπα Wilhem ήταν λυσσαλέες και
ανανεώνονταν κάθε μήνα. Εκατομμύρια τόνοι βομβών ρίχτηκαν στις γαλλικές θέσεις και η γη
μετατράπηκε σε κρανίου τόπο, όμως οι Γάλλοι παραχωρώντας κάθε φορά λίγο έδαφος,
αντιστέκονταν και κρατούσαν τις σημαντικότερες οχυρωμένες θέσεις τους. Εντούτοις στις αρχές
Ιουνίου η γερμανική πίεση και η χρήση αερίων έκαμψε προσωρινά τις γαλλικές γραμμές του
στρατηγού Petain και ο τελευταίος απώλεσε το σημαντικό οχυρό Vaux στον Μεύση.
Η μάχη στο Βερντέν αποτέλεσε το
μεγαλύτερο εφιάλτη της ιστορίας
τους για τη Γαλλία και τη Γερμανία.
Αμφότεροι έχασαν από 500 χιλιάδες
άνδρες σε μια μάχη με μηδαμινό
στρατηγικό ή τακτικό κέρδος. Η
άσκοπη ανθρωποσφαγή συνετέλεσε
στην πτώση του ηθικού και των δυο
πλευρών και επιβεβαίωσε την
αποτυχία των πολεμικών σχεδίων
που είχαν συνταχθεί προπολεμικά.
73. Υπό τον κίνδυνο της ολικής κατάρρευσης οι Γάλλοι επιστράτευσαν και τις τελευταίες δυνάμεις τους συγκρατώντας
τελικά τον στρατό του Κάιζερ. Καθοριστικό ρόλο πάντως στην επικράτησή τους έπαιξε η βοήθεια των συμμάχων τους.
Το καλοκαίρι, οι Ρώσοι στην Πολωνία και οι Άγγλοι στο Somme
επιτέθηκαν αιφνίδια, αναγκάζοντας τον Falkenhein (που ως εκ
τούτου αντικαταστάθηκε) να αποσύρει μεγάλο μέρος
των δυνάμεών του στα νέα μέτωπα. Η Γαλλία είχε σωθεί ξανά.
Αριστερά: Γαλλικά και γερμανικά χαρακώματα στο Βερντέν.
Δεξιά πάνω: Πολύτιμες γαλλικές ενισχύσεις καταφθάνουν στο μέτωπο.
Δεξιά κάτω: Οι τελευταίοι επιζώντες σε γερμανικό χαράκωμα το φθινόπωρο.
74. Για να ανακουφίσουν τους δοκιμαζόμενους Γάλλους, οι Βρετανοί υπό την ηγεσία (από τον
Δεκέμβριο του 1915) του Douglas Haig εκδήλωσαν, βορειότερα στο Σομ, μια μεγάλη επιθετική
ενέργεια. Η επίθεση που ήταν προγραμματισμένη για αργότερα, επισπεύτηκε για την 1η Ιουλίου
1916 μπρος στον κίνδυνο κατάρρευσης του γαλλικού μετώπου.
Στο Σομ έκαναν το ντεμπούτο τους στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία τα άρματα μάχης. Στις 15
Σεπτεμβρίου 15 βρετανικά άρματα συνέτρεξαν τις 15 μεραρχίες στην σχετικά επιτυχή επίθεση στη Flers
Courcelet. Μολονότι κινούνταν αργά και δεν κατόρθωσαν τα αναμενόμενα ρήγματα στους αντιπάλους,
εντούτοις η επίδραση των χαλύβδινων φρουρίων στο ηθικό των γερμανών ήταν μεγάλη και έπαιξε ρόλο
στην πύρρειο βρετανική νίκη στο Σομ. Στη φωτογραφία εικονίζεται το άρμα με το όνομα “Perfect Lady”.
75. Οι 650.000 Βρετανοί και 100.000 Γάλλοι
είχαν απέναντί τους 300.000 Γερμανούς.
Μετά από μια βδομάδα καταιγιστικού
βομβαρδισμού οι Βρετανοί εξόρμησαν
από τα χαρακώματά τους πιστεύοντας
πως δεν υπήρχε περίπτωση να υπάρχουν
ζωντανοί εχθροί στις πρώτες γραμμές (no
man’s land) που θύμιζαν σεληνιακό
τοπίο. Το λάθος ήταν μοιραίο. Μέσα σε
λίγες ώρες 20.000 Βρετανοί
σφαγιάστηκαν από τα γερμανικά
πολυβόλα και διπλάσιοι τραυματίστηκαν
στην πλέον πολύνεκρη μέρα της ιστορίας
του βρετανικού στρατού.
76. Παρά την πρωτοφανή σφαγή οι άσκοπες επιθέσεις συνεχίστηκαν όλο το καλοκαίρι. Μόλις το
Σεπτέμβριο οι Σύμμαχοι (κυρίως οι Γάλλοι) απεκόμισαν κάποια εδαφικά οφέλη λίγων χιλιομέτρων
διασπώντας τις πρώτες ζώνες γερμανικών χαρακωμάτων. Το σημαντικότερο όφελος ήταν τελικά
πως οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να αποσύρουν σημαντικές δυνάμεις από το Βερντέν, για να
διασώσουν τις θέσεις τους στο Σομ.
77. Στις 18 Νοεμβρίου και υπό σφοδρή χιονόπτωση οι αιματηρές επιθέσεις των Συμμάχων
ανεστάλησαν. Η τακτική βρετανική νίκη είχε κοστίσει στο BEF 420.000 απώλειες και άλλες
200.000 στους Γάλλους για λίγα χιλιόμετρα γαλλικής γης. Η εκατόμβη των απωλειών για
τους Γερμανούς σταμάτησε στις 500.000.
78. Υπό το βάρος της επίθεσης στο
Βερντέν οι Σύμμαχοι πίεσαν
την Ιταλία να επιτεθεί για να
ανακουφίσει το Δυτικό
Μέτωπο. Οι ελλείψεις σε
προσωπικό και το χαμηλό
ηθικό από τις αποτυχίες του
προηγούμενου έτους
προδίκασαν το αποτέλεσμα της
«πέμπτης μάχης του Ιζόντσο»
που διεξήχθη τον Μάρτιο.
Μάλιστα οι Αυστριακοί
αντεπιτέθηκαν (Μάχη
Αζιάγκο) τον Μάιο στην
περιοχή του Τρεντίνο στις
Άλπεις, υπό τον στρατάρχη
Κόνραντ και απείλησαν με
διάλυση τον ιταλικό στρατό.
79. Τελικά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν
στο σημείο εκκίνησής τους λόγω της
ανεπάρκειας δυνάμεων και της σφοδρής
επίθεσης των Ρώσων στο Ανατολικό
Μέτωπο. Οι Ιταλοί έσπευσαν να
εκμεταλλευτούν το τελευταίο γεγονός
και κέρδισαν μια μικρή νίκη στην έκτη
«μάχη του Ιζόντσο» τον Αύγουστο,
καταλαμβάνοντας 5 km εδάφους με
αντάλλαγμα απώλειες 50.000 ανδρών.
Στις μάχες του Αζιάγκο οι δυο αντίπαλοι
υπέστησαν απώλειες άνω των 100.000
ανδρών έκαστος. Στις δυο φωτογραφίες
εκατέρωθεν εικονίζονται ιταλικό στρατόπεδο
και ιταλική επίθεση.
80. Ενώ οι Αυστριακοί ήταν απασχολημένοι στο ιταλικό μέτωπο, οι Ρώσοι υποβοήθησαν τις
συμμαχικές ενέργειες στο Βερντέν και στον Ιζόντσο εξαπολύοντας επίθεση τον Μάρτιο στην
περιοχή της Λιθουανίας. Περίπου 1,5 εκ. Ρώσοι του στρατάρχη Alekseev επιχείρησαν να
διασπάσουν την γερμανοαυστριακή άμυνα χωρίς αποτέλεσμα. Οι Γερμανοί όχι μόνο δεν
αναγκάστηκαν να φέρουν ενισχύσεις από τη Δύση, αλλά προκάλεσαν και εκατόμβες νεκρών στο
τσαρικό στράτευμα.
Αριστερά: Ο τσάρος επιθεωρεί τα στρατεύματά του
ενώ μετά τη μάχη οι Ρώσοι συγκεντρώνουν τους
νεκρούς τους.
Πάνω: Ο στρατάρχης Αλεξέεφ.
81. Παραταύτα οι Αγγλογάλλοι πίεζαν τον τσάρο
Νικόλαο και ο τελευταίος είδε επιτέλους τα
στρατεύματά του να θριαμβεύουν υπό την ικανή
ηγεσία του στρατηγού Alexei Brusilov. Ο τελευταίος
εξαπέλυσε θυελλώδη επίθεση κατά των Αυστριακών
στις αρχές Ιουνίου (τις μέρες που οι Άγγλοι
εξορμούσαν στο Somme) και, κυριολεκτικά, τους
σύντριψε. Η ετερόκλητη 4η Στρατιά του αρχιδούκα
Josef Ferdinand έχασε
130.000 άνδρες τις δυο πρώτες μέρες στην περιοχή
του Lutsk.
Ο Μπρουσίλοφ και η ρωσική επίθεση
στο Λούτσκ.
82. Ως τα τέλη Ιουλίου ο αυστριακός
στρατός απώλεσε 1,5
εκατομμύρια άνδρες (νεκρούς,
τραυματίες και αιχμαλώτους)
φθάνοντας στα όρια της αντοχής
του. Ο Βrusilov δεν βάδισε κατά
της Βουδαπέστης μόνο και μόνο
λόγω έλλειψης εφεδρικών
δυνάμεων, χάνοντας την ευκαιρία
να καταστρέψει την αψβουργική
αυτοκρατορία.
Όλεθρος στις αυστροουγγρικές θέσεις.
83. Η μεγάλη επιτυχία των Ρώσων έπεισε τους αμφιταλαντευόμενους Ρουμάνους να πάρουν το μέρος
της Entente με την ελπίδα να κερδίσουν εδαφικά οφέλη στην τελική μοιρασιά των νικητών.
Εντούτοις ο ρουμανικός στρατός, χωρίς ρωσική υποστήριξη, διαλύθηκε ολοσχερώς από την
ισχυρή αυστρογερμανική αντεπίθεση επίθεση του Σεπτεμβρίου – Δεκεμβρίου 1916 και οι
πετρελαιοπηγές της χώρας περιήλθαν υπό τον έλεγχό τους.
Αριστερά πάνω: Το γερμανικό πεζικό περιμένει το
σύνθημα του αξιωματικού για έφοδο.
Αριστερά κάτω: Οι Ρουμάνοι κατευθύνονται στην
πρώτη γραμμή.
Κάτω: Αυστριακό πυροβόλο στη Βουκοβίνα.
84. Οι επιτυχίες των Κεντρικών Αυτοκρατοριών στα Βαλκάνια έγιναν περισσότερες με την άμεση
βουλγαρική δράση στο Μακεδονικό Μέτωπο. Οι Βούλγαροι ενισχυμένοι με άτακτους Κομιτατζήδες
που τρομοκρατούσαν τους ελληνικούς πληθυσμούς, επιτέθηκαν στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο τον
Ιούλιο. Το ελληνικό Δ’ Σώμα Στρατού με έδρα την Καβάλα, με εντολή της κυβέρνησης που επιδίωκε
την –ανέφικτη και ήδη παραβιασθείσα – ουδετερότητα στον πόλεμο, παραδόθηκε αμαχητί στις 29
Αυγούστου 1916 και μεταφέρθηκε αιχμάλωτο στη Γερμανία.
85. Η απώλεια της ανατολικής
Μακεδονίας έφερε σε δύσκολη θέση
τα συμμαχικά στρατεύματα
Μακεδονίας που πλέον κινδύνευαν
άμεσα με περικύκλωση από τη
Βουλγαρία και την απρόβλεπτη
ελληνική ηγεσία. Τελικά τα
γεγονότα του καλοκαιριού
οδήγησαν στην οριστική διάσπαση
του ελληνικού κράτους (Εθνικός
Διχασμός) με καταλυτικές συνέπειες
για την εξέλιξη των επιχειρήσεων
και για την ελληνική ιστορία.
86. Τον Σεπτέμβριο του 1916 και ενώ η Ρουμανία κατέρρεε, νοτιότερα στη Μακεδονία, το Κίνημα της
Εθνικής Άμυνας υπό το στρατηγό Δαγκλή (είχε ήδη κηρυχθεί στις 16 Αυγούστου) εξασφάλισε την
πολιτική στήριξη του Ελευθερίου Βενιζέλου και πρότεινε στην Entente την έξοδο της Ελλάδας στον
πόλεμο . Τον Οκτώβριο η έδρα της επαναστατικής αυτής κυβέρνησης που διαχώριζε τη θέσης της από
εκείνη των Αθηνών μετέφερε την έδρα της στη Θεσσαλονίκη και αναγνωρίστηκε ντε φάκτο από τους
Συμμάχους που διαχειρίζονταν ουσιαστικά τα πράγματα στη Μακεδονία χωρίς αντίδραση από την
κυβέρνηση στην Αθήνα.
Η βενιζελική τριανδρία στη Θεσσαλονίκη το 1916 (Κουντουριώτης – Βενιζέλος – Δαγκλής).
87. Στις 24 Νοεμβρίου η προσωρινή κυβέρνηση υπό τον
Βενιζέλο κήρυξε τον πόλεμο στη Βουλγαρία και τη
Γερμανία οργανώνοντας τα πρώτα 6 τάγματα που
τέθηκαν υπό γαλλική διοίκηση.
Την ίδια στιγμή οι Σύμμαχοι επέβαλαν έναν
πολύμηνο ναυτικό αποκλεισμό της πρωτεύουσας για
να εξαναγκάσουν την κυβέρνηση στην Αθήνα να
αποστρατεύσει τον στρατό της ή να συμμαχήσει μαζί
της.
Η βενιζελική τριανδρία στο μέτωπο το 1916
(Κουντουριώτης – Βενιζέλος – Δαγκλής)
88. Το τέλος του έτους βρήκε τους αντιμαχόμενους στο ιταλικό μέτωπο εντελώς εξαντλημένους μετά
από τρεις ακόμη ανούσιες μάχες στον ποταμό Ιζόντσο. Οι Ιταλοί εξαπέλυσαν επιθέσεις από τον
Σεπτέμβριο ως το Νοέμβριο με τρομακτικές απώλειες ξανά (80.000 Ιταλοί και 65.000
Αυστριακοί). Οι δύο στρατοί αναδιοργανώθηκαν το χειμώνα και οι Ιταλοί πέτυχαν να
διπλασιάσουν το στρατό τους και να αποκτήσουν μεγάλη υπεροχή σε οπλισμό. Η επόμενη άνοιξη
θα ξανάφερνε τους ιταλούς σε επιθετική διάταξη, το ηθικό τους όμως παρέμενε χαμηλό.
Αριστερά: Το ιταλικό πυροβολικό ενισχύθηκε με το τέλος του έτους.
Δεξιά: Θωρακισμένο αυστριακό τρένο.
89. Στη Μέση Ανατολή, ένα μέτωπο με αμιγώς βρετανικό ενδιαφέρον, ο οθωμανικός στρατός έτεινε να
εξελιχθεί σε κακό δαίμονα των Άγγλων, όταν οι τελευταίοι ηττήθηκαν συντριπτικά στο Κουτ Ελ
Αμάρα, στη Μεσοποταμία και παραδόθηκαν (Απρίλιος 1916). Η απειλή για τις αιγυπτιακές και
ινδικές κτίσεις της γηραιάς Αλβιώνας ήταν μεγαλύτερη από ποτέ και γι’ αυτό νέο εκστρατευτικό
σώμα έφτασε τον επόμενο μήνα.
Χιλιάδες Βρετανοί αιχμάλωτοι υπέκυψαν από επιδημίες κατά την αιχμαλωσία τους. Η καταστροφή
στη Μεσοποταμία ανάγκασε τους Βρετανούς να ενισχυθούν με αξιόμαχες ινδικές μονάδες.
90. Ενθαρρυμένοι οι Τούρκοι επιχείρησαν
νέα εισβολή στην Αίγυπτο, την οποία
απέκρουσαν επίλεκτες
αυστραλιανές δυνάμεις. Οι τελευταίες
μάλιστα κατέλαβαν το Σινά με σφοδρή
επίθεση ιππικού δίνοντας το σύνθημα της
βρετανικής αντεπίθεσης σε όλο το
μέτωπο της Μέσης Ανατολής.
Στην Αίγυπτο, υπό πρωτοφανείς
κλιματολογικές συνθήκες γι’ αυτούς, οι
επίσης νεοφερμένοι Αυστραλοί τα
κατάφεραν περίφημα απέναντι στους
Τούρκους.
91. Ευχάριστο νέο για τους Βρετανούς ήταν η οργανωμένη αραβική εξέγερση στην Παλαιστίνη και
την Αραβία που ξέσπασε τον Ιούνιο 1916. Οι Βρετανοί μέσω του διάσημου λοχαγού Λόρενς «της
Αραβίας» συνεργάστηκαν αρμονικά με τους Άραβες στον κοινό αντιτουρκικό αγώνα τα
αποτελέσματα του οποίου φάνηκαν το επόμενο έτος. Οι ενέργειες των εθνικιστών Αράβων
περιελάμβαναν δολιοφθορές στο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο και ανταρτοπόλεμο στο σκληρό
πεδίο μάχης της ερήμου
Αριστερά: Βρετανοί σε χαράκωμα
στην Παλαιστίνη.
Πάνω: Ομιλία Τούρκων αξιωματικών
σε μια οθωμανική μεραρχία.
