Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

2. Qərb dünyasında, infeksion mononukleoz yetkinlik çağındakıların və
yetkinlərin kəskin, öz-özünə sağalan bir xəstəliyidir.Xəstəliyin səbəbi,
herpesvirus ailəsinin bir nümayəndəsi olan B limfasitotropik
EBV(Epşteyn-Barr virusu)`dir.

3. İnfeksiya; (1) hərarət, boğaz ağrısı ve generalizə olunmuş
limfaadenopatiya, (2) qanda, çoxu atipik morfologiyaya sahib limfosit
sayında artış və (3) EBV`yə qarşı anticisim və T hüceyrə cavabı ilə
xarakterizə olunur.Yeri gəlmişkən, sitomeqalavirusun da, sadəcə seroloji
testlər ilə bu xəstəlikdən ayırd ediləbilən çox bənzər bir sindroma səbəb
olduğunu qeyd etmək lazımdır.

4. Epidemiologiya və İmmunologiya
EBV bütün cəmiyyətlərdə geniş olaraq rast gəlinən bir
virusdur.Ekonomik səviyyənin və buna bağlı olaraq həyat
standartlarının aşağı olduğu bölgələrdə, gənc yaşda EBV infeksiyası
olduqca geniş yayılıb.Simptomatik xəstəlik bu yaşlarda nadir olaraq
görülür.İnfeksiyalı fərdlər immun cavab yaratsalarda, populyasiyanın
yarıdan çoxunda virusun çoxalması davam edər.

5. Seropozitiv kəslərin sadəcə 20%-i virusu yayar.Virusa məruz qalanların
sadəcə 50%-i infeksiyaya yoluxur.Seroneqativ bir fərdə keçiş öpüşmə
əsnasında birbaşa ağız təması ilə olur.

6. Virusun başlanğıcda, orofaringeal epitel hüceyrələrini yoluxdurduğu,
ardından altdakı limfoid toxumaya (tonzilla və adenoidlər) yayılaraq,
EBV reseptorlarına sahib B limfositləri yoluxdurduğu qarşıya qoyulmuş,
ancak hələ sübut olunmamışdır.

8. B hüceyrələrinin infeksiyası iki şəkildə inkişaf edəbilir:
B hüceyrələrinin çox azında yoluxmuş hüceyrələrin parçalanması və
virionların dağılması ilə xarakterizə olunan produktiv infeksiya
(virusların hüceyrədaxilinə keçərək özünə bənzər viruslar əmələ
gətirməsi) meydana gəlir.Çox hüceyrədə isə infeksiya nonproduktivdir
və viral DNT ekstraxoromozomal bir epizom şəklndə qalır.

9. Latent EBV infeksiyası olan B hüceyrələrində poliklonal ir aktivasiya və
proliferasiya gözlənilir.Bunlar EBV tərəfindən kodlanan müxtəlif
polipeptidlərin təsiri altında inkişaf edirlər.Bu hüceyrələr qan
dövranında yayılıb, dəyişik xüsusiyyətlərə malik anticisimlər ifraz
edirlər.Bunlar arasında yaxşı bilinən və İnfeksion mononuleoz
diaqnostikasında istifadə edilən heterofil anti-qoyun eritrosit anticismi
də vardır. Erkən dövr kəskin infeksiya sırasında, virus yoluxmuş
hüceyrələr içərisində çoxalaraq ağız suyu ilə atılır.Bu virionların
qaynağının orofaringeal epitel hüceyrələrmi olduğu bilinməməktədir.

10. Normal bir immun cavab, EBV ilə yoluxmuş B hüceyrələrinin və
hüceyrədən sərbəst qalan virusun proliferasiyasını kontrol etməkdə son
dərəcə önəmlidir.İnfeksiyanın erkən dövrlərində, viral kapsid
antigenlərinə qarşı İgM və daha sonra da İgG anticismləri əmələ
gəlir.İgG həyat boyu qalır.Sitotoksik CD8+ T hüceyrələri və natural
killer (NK) hceryələri poliklonal B hüceyrə proliferasiyasının
kontrolunda daha önəmlidir.

11. Virusa spesifik olan sitotoksik T hüceyrələri dövranda atipik limfositlər
olaraq meydana çıxırlar.Bu, xəstəliyin xarakteristik bir
xüsusiyyətidir.Ümumilikdə sağlamlığı yerində olan fərdlərdə, tam
inkişaf edən humoral və hüceyrə immun reaksiyalar, yoluxmuş B
hüceyrələrini tamamən yoç edərək deyil, bu hüceyrələrin sayını
sərhədləyərək virusun yayılmasını yavaşladır. Latent EBV, çox az B
hüceyrədə və orofaringeal epitel hüceyrələrinə qalır.Daha sonra da
görüldüyü kimi, yoluxmuş immun çatışmazlıq halında çox ciddi
nəticələr meydana çıxar.

12. Morfologiya
Başlıca dəyişikliklər qanda, limfa düyünlərində, dalaqda, qaraciyərdə
mərkəzi sinir sistemində və daha az sıxlıqla digər orqanlarda meydana
gəlir.
 Periferik qanda leykosit sayı 12000-18000 arasında olduğu, 60%-dən
daha çox limfosit görüldüyü bir leykositoz olur.Bu limfositlərdən
bəziləri atipik limfositlərdir.
 Bütün bədəndə limfa düyünləri tipik olaraq böyümüşlərdir.
 Dalağında böyüməsi qeyd olunur və dalaq ağırlığı 300-500 qram
arasında dəyişir.
 Qaraciyər funksiyalarında hər zaman keçici bir axsıma meydana
gəlir.Histoloji cəhətdən, atipik limfositlər protal bölgələrdə və
sinusoidlərdə görülür.

13. Klinik gedişi
İnfeksion mononuleoz klassik olaraq yüksək hərarət, boğaz ağrısı,
limfadenit və daha əvvəl qeyd edilən digər xüsusiyyətlər ilə özünü
göstərsə də, daha fərqli bir davranış da səgiləyə bilər.

14. Xəstəlik çox az hərarət və ya heç temperatur olmadan sadəcə
halsızlıq, yorğunluq və limfadenopatiya ilə limfomayı təqlid edərək; ya
da limfadenopatiya və digər lokalizasiyalı simptomlar olmadan səbəbi
bilinməyən hərarət ilə; ya da hepatotropik viral sindromlardan ayırd
ediləməyəcək şəkildə bir hepatit ilə; ya da rubella infeksiyasına
bənzəyən hərarətli bir hal ilə meydana çıxa bilər.

15. Nəticədə, diaqnoz aşağıda sayılan xüsusiyyətlərin tapılmasına söykənir:
1. Periferik qanda atipik limfositlər ilə xarakterizə limfositoz
2. Müsbət heterofil reaksiya (monospot testi)
3. EBV antigenlərinə (viral kapsid antigenləri, erkən antigenlər və ya
Epşteyn-Barr nuklear antigen) spesifik anticismlər.

16. Çox xəstədə, mononukleoz 4-6 həftə içində sağalır, amma bəzən
halsızlıq daha uzun zaman ola bilər.Bəzən də bir ya da daha çox
ağırlaşma meydana çıxa bilər.Bunlar arasında bəlkə də ən çox rast
gəlinəni, sarılıq, yüksək hepatik ferment seviyələri, iştahsızlıq və
nadirən qaraciyər çatışmazlığı ilə özünü göstərən qaraciyər funksiya
pozğunluğudur.