Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1. Azərbaycan Tibb Universiteti
Fənn:Patoloji Anatomiya
Mövzu:Süd vəzi xərçəngi

2. Süd vəzləri dishormonal patologiyalarla (mastopatiyalar) zəngin
olduğu və bu patologiyalar da displaziyalı, prekanserogen
dəyişikliklər hesab edildiyi üçün bu üzvdə şişlərin, xüsusilə də
xərçənglərin meydana çıxmasına da çox tez-tez rast gəlinir.

3. Əsas etibarı ilə qadınlarda təsadüf edilir.Adətən 40 – 60 yaşlarda
meydana çıxır.Onkoloqların statistik məlumatlarına görə hal-hazırda
təxminən hər 5 qadından birində süd vəzilərinin xərçəngi inkişaf
edir.Bu rastgəlmə tezliyi isə bütün dünyada, o cümlədən
Azərbaycanda da yüksəlməkdə davam edir.

4. Süd vəzinin xərçənglərinin makroskopik görünüşlərinə görə 3
forması ayırd edilir:
1.Düyünlü xərçəng.Daha çox rast gəlinir, bərk və ya yumşaq
konsistensiyalı düyünlərdən ibarət olur.
2.Diffuz xərçəng
3.Pecet xəstəliyi (döş giləsi və areolanın xərçəngi).
Şəkil. Pecet xəstəliyi

5. Süd vəzi xərçəngləri ilk metastazları limfogen yolla qoltuqaltı,
körpücüküstü və körpücükaltı, kürək sümüyü altı limfa düyünlərinə,
sonradan isə hematogen yolla ağciyərə, sümük iliklərinə, qaraciyərə
və digər üzvlərə verirlər.

6. Süd vəziləri baş verməsində rol oynayan risk amillərinə :
- yaş faktoru (yaşın 50-55-dən artıq olması);
- irsiyyət faktoru (yaxın qadın qohumlarında bu xəstəliyin olması həmin
qadında da süd vəzisi xərçənginin əmələ gəlmə təhlükəsini bir neçə dəfə
artırmış olur);
- aybaşının erkən başlanması (13 yaşından əvvəl);
- ilkin hamiləliyin gecikməsi (30 yaşından sonra baş verməsi);
- menopauzanın (aybaşının kəsilməsi) gecikməsi (55 yaşından sonra baş
verməsi);
- müxtəlif hormonal pozğunluqlar;
- sonsuzluq;
- endometriumun (uşaqlığın daxili qatı), yumurtalıqların xərçəng xəstəliyi;
- zərərli adətlərin olması (spirtli içkilərin qəbul edilməsi, siqaret
çəkilməsi);
- piylənmə və maddələr mübadiləsinin pozulması.

7. Bütün risk amilləri çox əksər hallarda ilk növbədə süd vəzilərinin
dishormonal patologiyalarına, sonra isə süd vəzilərinin xərçənginə
gətirib çıxarır.

8. Süd vəzi xərçəngi sol vəzidə sağ vəziyə görə biraz daha tez-tez rast
gəlinir.Xəstələrin 4%-ində iki tərəfli birincili şişlər vardır yada
sonradan ikincili şişlər vardır yada sonradan ikincili bir primer şiş
inkişaf edir.Süd vəzi içərisində şişlərin yerləşməsi aşağıdakı
şəkildədir:
Yuxarı bayır hissə % 50
Mərkəzi hissə % 20
Aşağı bayır hissə % 10
Yuxarı içəri hissə % 10
Aşağı içəri hissə % 10

9. Simptomlar
Süd vəzisi xərçənginin müalicəsində müvəffəqiyyət şansı və bu
xəstəliyin sağalmasının əsas şərti erkən diaqnozdur. Xərçəng daha
bir neçə mm diametrə sahib olduğu zaman belə mammoqrafiyada
görülə bilər. Bu vəziyyətdə müalicənin nəticələri şox müvəffəqiyyətli
olur. Xərçəng simptomları ortaya çıxdığı zaman şiş ən az 1 sm və ya
daha böyük ölçülərə çatmış olur.

10. Ələ gələn kütlə: Bir xəstə əllə hiss edilən kütlə simptomu ilə
xəstəxanaya geldi isə, ilk olaraq bu kütlənin kista, yoxsa şiş olduğu
ayırd edilməlidir. Içi maye ilə dolu olan kistalar xərçəng deyil ve
təhlükəli deyillər. Amma iki təbəqəli solid kütlələr şiş kütlələridir ki,
bu şişlər tez tez müayinə edilməli və ya biopsiya vasitəsilə dəqiq
diaqnoz qoyulmalıdır.

11. Süd vəzisi ucu axıntısı: Süd vəzisi ucu axıntısı süd vəzisi xərçənginin
erkən simptomu ola bilər. Belə vəziyyətlərdə həkimə getmək lazımdır.
Axıntı özü-özünə axmalıdır, süd vəzisinin sıxılması nəticəsində axıntı
gəlməsi bir xəstəlik simptomu deyil. Axıntının olub-olmadığını
yoxlamaq üçün süd vəzilərinin sıxılması doğru deyil. Süd vəzisi ucu
axıntısı başqa xəstəliklərdə, məsələn hormonal xəstəliklərdə,
əmizdirmədən sonrakı vaxtlarda ilk zamanlarda və süd kanallarının
xəstəliklərində də rastlanır.

12. Süd vəzisi ucunun içəri çəkilməsi və simmetriyanın pozulması: Bir
çox qadında süd vəziləri arasında kiçik fərqlər ola bilər: birinin
digərindən daha böyük olması və ya süd vəzisi uclarında simmetriya
fərqi kimi. Bunlar əsasən uşaqlıq vaxtından elə olur və hər hansı bir
xəstəliyin əlaməti deyil. Amma bəzən də çox nadir hallarda süd
vəzisi ucunun arxasında çixan şişlər erkən dövrdə süd vəzisi ucunun
içəriyə doğru girməsinə səbəb olur. Daha əvvəllər hər iki süd vəzisi
ucu simmetrik və normal olduğu halda ani olaraq süd vəzisi
uclarında asimmetriya və ya birinin içinə doğru girməsi - süd vəzisi
xərçəngi baxımından çox vacib simptom sayilir.

13. Dəridəki simptomlar: Bəzən süd vəzisi xərçəngi dəridə bəzi
simptomlar verir. Xüsusilə də kütlənin süd vəzisinin dərisinə yaxın
olduğu zaman həm kütlə daha tez əllə hiss edilər, həm də dəri
simptomları ortaya çıxar. Süd vəzisinin üzərində uzun müddət yox
olmayan qizarma, yara, süd vəzisi dərisinin portağal qabığına bənzər
bir görünüş alması, dərinin bir nöqtədə içəriyə doğru çəkilməsi kimi
hallarda mütləq həkimə gedilməlidir. Bəzən də süd vəzisi üzərindəki
bənövşəyi-mavi rəngli venaların gözə çarpması bəzi süd vəzisi
şişlərində erkən diaqnoz üçün vacib simptomlardandır.
Süd vəzisi xərçəngində ideal olanı yuxarıdakı simptomlar ortaya
çıxmazdan əvvəl xəstəliyin diaqnozunun qoyulması və müalicəsinin
başlanmasıdır.

14. Diaqnostika
Süd vəzisi xərçənginin ilkin diaqnostikası üçün həkimlər 40 yaşından
yuxarı olan qadınlara, ildə bir dəfə olmaqla, mammoqrafiya
müayinəsi etməyi tövsiyə edirlər. Bu müayinə aybaşı dövrünün 5-ci
günündən 12-ci gününədək olan müddətdə, menopauza dövründə
isə istənilən gün aparıla bilər. Aparılan bu müayinələr şişin ən erkən
dövrlərində aşkar edilməsinə imkan verir

15. Mammoqrafiya - süd vəzisinin rentgen müayinəsidir. O, xüsusi -
mammoqraf cihazı vasitəsilə aparılır. Süd vəzisini xüsusi altlıq üzərinə
yerləşdirərək, üstündən xüsusi lövhə ilə sıxaraq rentgen şəkli çəkilir. Bu
proses bəzən ağrılı da ola bilir.
Süd vəzisində hər hansı bir törəmə aşkar edilmiş olarsa, həkim tərəfindən
biopsiya (şiş sahəsindən götürülmüş materialın hüceyrə səviyyəsində
müayinəsi üçün) təyin olunur.
Normal mammoqram Süd vəzi xərçəngi

16. Ultrasəs müayinəsi. Kliniki müayinədə aşkar edilən törəmənin
müayinəsində USM çox faydalı hesab edilir. Həmçinin
mammoqrafiyada aşkar edilən qeyri-normal sahənin müayinəsində
növbəti addım kimi USM faydalı hesab edilir.

17. Biopsiya
Süd vəzisi toxumasından nümunə alınıb, uyğun şəraitdə dondurulub,
kəsilib, boyanıb, mikroskop altında incələnməsidir. Bu yolla əldə
edilən diaqnoz histopatoloji diaqnozdur və süd vəzisi xərçənginin
dəqiq diaqnozunun tək yoludur.
Biopsiya iki yolla alına bilər: iynə biopsiyası və cərrahi biopsiya. Iynə
biopsiyası şübhəli sahə və ya kütlədən iynə köməkliyi ilə toxuma
nümunəsinin alınmasıdır. Cərrahi biopsiya isə əməliyyatxana
şəraitində şübhəli sahə və ya kütlənin tamamilə çıxarılmasıdır.
İynə biopsiyası Cərrahi biopsiya

18. Döş vəzinin MRT görüntüləməsi. Döş vəzinin MRT-i şübhəli olan
hallarda istifadə edilməlidir. Məsələ burasındadır ki, döş vəzinin
MRT görüntüləməsi xeyli sayda yalan pozitiv nəticələr verir və
nəticədə lazımsız biopsiyaların sayı artmış olur. Digər tərəfdən, əgər
MRT əldə olunursa, onun MRT nəzarəti altında döş vəzinin
biopsiyasını apara biləcək mərkəzlərdə əldə olunması tövsiyə edilir.
Döş vəzinin MRT-si qadolinium kontrastın venadaxili inyeksiyası ilə
aparılır. Böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə
qadoliniumun istifadəsi tövsiyə edilmir. Həmçinin, qadolinium
kontrast bəzi xəstələrdə ölümlə nəticələnə bilən "nefroqen sistemli
fibroza" səbəb ola bilər.

19. Müalicə
Süd vəzisi xərçənginin müalicə üsulunun seçilməsi onun
mərhələsindən, qadının yaşından, şişin quruluşundan, onun inkişaf
sürətindən, yumurtalıqların fəaliyyətindən asılı olaraq müəyyən
edilir. Süd vəzisi xərçəngi üçün müxtəlif müalicə texnikaları var.
Bunlar tək və ya birlikdə tətbiq edilə bilər.
1-Cərrahi müalicə
2-Radioloji terapiya ( Şüa müalicəsi )
3-Xemoterapiya ( Dərman müalicəsi )
4-Hormonoterapiya (Hormon müalicəsi)

20. Cərrahi müalicə - Xəstənin müalicəsi xərçəngli toxumanın cərrahi
yolla çıxarılması ilə başlayır. Lazımi hallarda qoltuq altı limfa vəziləri
də təmizlənir.

21. Xemoterapiya ( Dərman müalicəsi ) - Xərçəng hüceyrələrini
öldürəbilən dərmanlarla aparılan müalicədir. Xemoterapiya, kurs
olaraq verilir. 4-6 müalicə kursu planlanır. Hər kurs təxminən 3
həftədir. Bu da cəmi 3-5 aylıq xemoterapiya müddəti deməkdir.
Hormon müalicəsi - Bəzi süd vəzisi xərçəngi hüceyrələri, daxillərində
olan hormon reseptorları vasitəsilə esterogene qarşı həssas ola
bilirlər. Yəni esterogen hormonu bu xərçəng hüceyrələrinin
böyümələrinə və artmalarına səbəb ola bilər. Hormon müalicəsində
məqsəd, daxilində esterogen reseptoru olan və bu hormona həssas
olan xərçəng növlərində esterogenin təsirini ortadan qaldıraraq,
xərçəngin inkişafının qarşısının alınmasıdır.

22. Bəs süd vəzisi xərçənginin profilaktikası necə olmalıdır?
Bunun üçün ilk növbədə aşağıdakılara riayət etmək vacib hesab edilir :
- ekoloji zərərli faktorlardan (şüalanma və s.) uzaq olun;
- yediyiniz qidalara diqqət yetirin; qidalandığınız məhsullara pomidor,
kələm, meyvə və giləmeyvələr, soğan, paxlalar daxil etmək məsləhət
görülür; bitki yağlarına daha çox üstünlük vermək də tövsiyə edilir;
- artıq çəki yığmamağa çalışın;
- spirtli içkilərdən və nikotindən uzaq olun;
- istənilən yaşda gücünüz yetərli olan qədər fiziki işlər görmək
lazımdır;
- süd vəzisi sahələrinin ultrabənövşəyi şüalarla şüalanmasından
qorunun;
- cinsiyyət üzvlərinin istənilən xəstəliklərini vaxtlı-vaxtında aşkar
edərək müalicə edin;
- süd vəzilərinizin özünüz tərəfindən mütəmadi olaraq müayinə
olunmasına, müəyyən yaşdan sonra isə, ildə bir dəfə olmaqla,
mammoqrafiya müayinəsinin aparılmasına riayət edin.

23. Diqqətinizə
görə təşəkkür
edirəm