Qajeelfama

1. Gabaasa Raawwii Hojii Ji’a 6
Bara 2009
Gurraandhala, 2009
Adaamaa
QajeelfamaGaheeHojiiSapparva
ayizarootaManneenBarnootaaNa
annooOromiyaa
Lak. 1/2010IbsuufQophaa’e
1

2.  Supparviizyiniin adeemsa hojii
barnootaa keessatti hojiilee
madaaluun imaammata barnootaa,
dambiiwwaniifi qajeelfamoota adda
addaa bu’uura godhachuun hojiin akka
hojjetamu, raawwiirratti rakkoon yoo
uumame sirreeffamni akka taasifamuuf
deggersa ogummaa kennuudha.
2
Barbaachisummaa Qajeelfama kanaa:

3. Barbaachisummaa…
 Kaayyoon supparviizyiinii hojii baruufi
barsiisuu fooyyessuufi barsiisota
waliin hojjechuudha. Kanaaf
supparvaayizerri barsiisonni salphaatti
rakkoo battalaa akka furaniif
gargaaruu qofa osoo hin taane,
adeemsa qorannoo baruu-barsiisuu
keessatti barsiisota waliin
waltumsaanii akka hojjetan gochuun
waan barbaachiseef.
3

4.  Fedhii barsiisotaafi hawaasa barnootaa
guutuuf hojiin supperviizyiinii walitti
fufiinsaan akka raawwatamu gochuun
manneen barnootaa deeggaruun
barbaachisaadha.
 Daandeettiiwwan kuufamaa
miseensota dhaabbatichaa
hojjattoota/barsiisota si’aayinaan hojiitti
bobbaasuufi gahumsaa isaanii
dagaagsuuf ni barbaachisa
Barbaachisummaa
4

5. Kutaa Tokko
Tumaalee Waliigalaa
1.Mata Duree Gabaabaa
Qajeelfamni kun “Qajeelfama gahee
hojii supparvaayizaroota manneen
barnoota Naannoo Oromiyaa Lak.
1/2010” jedhamee waamamuu ni
danda’a.
5

6. Ibsa Koornayaa
3.Qajeelfama kana keessatti jechi
koornayaa dhiiraatiin ibsame dubartiis
ni dabalata.
Kutaa Lama
4.Ulaagaallee Supparvayizaroonni Manneen
Barnootaa Ittiin Filatamuu qaban
4.1. Qophii Barnootaa Ilaalchisee
4.1.1. Supparvaayizara Manneen Barnoota
Sadarkaa Tokkoffaaf hoggansa barnootaa ykn
Saayinsii Hawaasaatiin Digirii 1ffaan Yunnivarsiitii
gosa barnootaa kanneen leenjisuuf eeyyama
qabu irraa kan eebbifaman ta’ee manneen
Barnootaa sad. 1ffaa yookaan sadarkaa 6

7. Kutaa Lama…
 4.1.2. Supparvaayizara Sadarkaa Lammaffaa
(9-12)
Hoggansa barnootaa, gosa barnootaa
ogummaa barsiisummaa kamiinuu Digirii
lammaaffa qabaatanii leenjii hoggansa
(PGCSS) Yunnivarsiitii gosa barnootaa
kanneen leenjisuuf eeyyama qabu irraa kan
eebbifaman ta’ee manneen barnoota sad. 1ffaa
keessatti Supparvaayizara yookaan dura bu’aa
manneen barnoota akkasumas manneen
barnoota sad. lammaffaa(9-12) keessatti dura
bu’aa ta’anii kan tajaajilan ta’uu qaba.
7

8. 4.2. Muuxannoo Hojii Barbaachisu
8
Manneen barnootaa sadarkaa
tokkoffaa yookan lammaaffa keessatti
dura bu’ummaa yookan
Supparvaayizarummaan waggaa 3fi
isaa oli kan tajaajilaniifi raawwii hojii
isaaniitiin sadarkaa olaanaarra kan
jiran ta’uu qabu.

9. 4.3. Teessoo Supparvaayizaraa
 Teessoon supparvaayizaroota
Manneen Barnoota sadarkaa
tokkooffaafi lammaffaa manneen
barnoota raawwii hojii isaaniitiin gaarii
ta’aniifii hanga danda’ametti
giddugaleessa wiirtuu gurmuu
Manneen barnootaa isa jala jiran
keessa ta’uu qaba.
 Supparvaayizaroonni manneen
barnootaa wiirtuu gurmuu manneen
barnootaa keessatti kutaan
ofdanda’ee kennamuufii qaba. 9

10. a) Karoora hojii manneen barnootaa waliin
qopheessanii hojiirra oolchuuf kan
gargaaran manneen barnootaa wiirtuu
sana jala jiran irraa galii keessoo isaanii
irratti bu’uureeffachuun murtee Gamtaa
Maatii Barsiistotaa manneen barnootaan
maallaqaa ykn meeshaan kan gumaachan
ta’a.
10
4.4. Madda Faayinaansii

11. ITTI FUFA...
Baajatni kun haaluma karoora wiirtuu
gurmuu manneen barnootaa sanaan
maallaqni sassaabamuu bunaaf shaahii
yeroo leenjii sadarkaa wiirtuutti
gaggeeffamuu fi bittaa meshaalee
barreessaatiif qofa kan oluu ta’ee kan
hogganamu Supparvaayizara manneen
barnootaa wiirtuu sanaafi miseensota
keessaa kanneen filataman
barreessaafi qarshii qabaan ta’a.
11

12. Kutaa Sadii
 Haalota Supparvaayizarootni Deeggarsa
Ogummaa Itti Kennuu Qaban
Haalotni supparvaayizarootni manneen
barnootaa deeggarsa ogummaa itti kennuu
qaban sadarkaa manneen barnootaa kan
bu’ureeffate ta’ee, supparvaayizarri manneen
barnootaa sadarkaa tokkoffaa shanii hanga
torbaatiif deeggrsa ogummaa kan kennan yoo
ta’u, supparvaayizarri sadarkaa lammaffaa
immoo manneen barnootaa sadarkaa 2ffaafi
qophaa’inaa sadii hanga shanii kennuu qabu.
12

13. Daangaa Supparviizyinii Barnootaa
Deggarsa Ogummaa Itti Kennuu
Qaban…
Daangaan supparviizyinii kanneen armaan gadii
ofkeessatti qabaata. Isaanis:
1. Haala baruu-barsiisuu waliigalaa
2. Dareebarnootaa,barattoota,barsiisota
3. Sirna barnootaafi meeshaalee deggersa
barnootaa
4. Hawaasa mana barumsaafi naannoo
5 . Hojii hoggansaa kkf.
13

14. Daangaa Supparviizyinii…
 supparviizyiniin ammayyaawaa
xiyyeeffannoo bal’aa haala baruu-
barsiisuu waliigalaafi fedhii fooyya’insa
barachuu barattootaa kan barbaadan
kanneen akka barsiisotaa, barattootaa,
hoggansa manneen barnootaafi
hawaasaaf kenna.
14

15. 6.Adeemsa Supparviizyinii
Barnootaa
Hojii hojjatamu hunda karooraan
hogganamuun kan hojjetamu ta’a.
Hojii barnootaa bifa gurmaa’een
akka hojjatamu deeggarsa
ogumma kennuu;
15

16. 6.Adeemsa Supparviizyinii
Barnootaa
 Galma ga’iinsa kaayyoo mana
barnootaaf deggarsa ogummaa bifa
guutuu ta’een hawaasa mana
barumsaaf kennuu; Kunis
barsiistotaa, hojjataa deegarsaa,
Gamtaa Maatii Barsiistotaafi
Barattootaa akkasumas barattoota
kan hammatuudha.
16

17. 6.Adeemsa Supparviizyinii
Barnootaa
 Supparviiziniin adeemsa galma
ga’iinsa gochaalee keessatti
kaka’umsa uumuufi qajeelchuu waan
ta’eef deggarsa ogummaa kenname
irratti yaad-deebii kennuufi qaama
dhimmi ilaaluf yeroo yeroon gabaasuu;
17

18. 7.Aangoofi Gahee Hojii Supparvaayizaroota
Manneen Barnootaa
7.1. Aangoofi Gahee hojii supparvaayizara
Wiirtuu Gurmuu Manneen Barnota
Sadarkaa 1ffaa:
1.Geengoo qulqullina barnootaa
manneen barnoota hunda keessatti bifa
walfakkatuun hojii irra ooluu isaa
deeggaruufi hordofuu;
2.Rakkoo bulchiinsa gaarii manneen
barnoota keessa jiran adda baasuun
furmaata kennaa deemuu; 18

19. AangoofiGaheeHojiiSupparvaayizaro
otaa
3.Ilaalchaafi gocha kiraa
sassaabdummaa hawaasa manneen
barnootaa keessatti calaqqisan
dhabmsiisuuf hojjachuu;
4.Fedhii leenjii barsiistotaafi dura bu’oota
manneen barnootaa adda baasuun
leenji gaggabaaboo kennuu;
5.Qoodiinsa wayitii barnootaa ogummaa
karaa jiddu galeessa godhateefi
madaalawaa ta’een raawwatamuu isaa
mirkaneeffachuu; 19

20. AangoofiGaheeHojiiSupparvaayizaroota
a
6.Dagaagina ogummaa walitti fufaa
barsiistoonnifi dura bu’ootni manneen
barnootaa akka hojjatan taasiisuufi ofiifis
hojjachuu;
7.Sadarkaa guddinaa, jijjiiraa barsiistotaafi dura
bu’oota manneen barnootaa seeran
raawwatamuu isaa mirkaneeffachuufi
rakkoolee mul’atan qaama dhimmi ilaaluuf
gabaasuu,
8.Manneen barnootaa jijjiirama jiddugala
hawaasaa akka ta’u qaama dhimmi ilaalu
wajjin hojjachuu
20

21. AangoofiGaheeHojiiSupparvaayizaro
otaa
10. Carraa barnoota waligiitnsa qabuu, qulqullinaa
isaa mirkanaa’eefi ga’umsa keessoo isaa
fooyya’e akka hojiirra oolu deeggarsaafi hordoffii
manneen barnootaa taasiisuu;
11. Manneen barnootaa hunda keessatti manni
barumsaa tokko piroojeektii tokko akka hojiirra
oolchu deggarsaafi hordoffii taasiisuu;
12. Barnoota fedhii addaa fi barnootni olmaa
daa’immanii wiirtuu gurmuu manneen barnootaa
isaa/ishee keessatti akka hojiirra oolu
deggarsaafi hordoffii gochuu;
21

22. Aangoofi Gahee Hojii…
13. Faasiilitiiwwan manneen barnootaa
guutuuf hirmaannaa hawaasaa akka cimu
deeggarsaafi hordooffii gochuu
14. Hiraa barataa daree akkasumas barataa
barsiisaa istaandaardii taa’een akka hojiirra
oolu deeggarsaafi hordoffii gochuu;
15. Karoorri foyyaa’insa manneen barnootaa
manneen barnootaa wiirtuu gurmuu
isaa/ishee keessatti qophaa’uu fi isaaniis
hogganamuu isaanii mirkaneeffachuufi
deeggaruu; 22

23. Aangoofi Gahee Hojii…
16.Sadarkaan istaandaardii manneen
barnootaa akka fooyya’u deggaruufi
hordofuu;
17. Kitaaboleen barnootaa harka
barattootaa ga’uu mirkaneeffachuufi
kuufama jiru immoo wiirtuu gurmuu
manneen barnootaa jala jiran keessa
bakka hanqinni jirutti akka raabsamu
gochu; akkasumas qaama dhimmi
ilaaluuf gabaasuu; 23

24. Aangoofi Gahee Hojii…
18. Barattootni kitaabolee barnootaa
isaanii mana barumsaa fiduun itti
fayyadamuu isaanii mirkaneeffachuu;
19. Hanqinni kitaaboolee barataa fi
Qajeelcha barsiisaa ilaalchisee gaaffii
fi gabaasa qaama dhimmi isaa ilaaluuf
akka dhiyaatu taasiisuu
20. Qabxiin barattootaa semisteeraan
xinxaalamuun maatiif ifaa ta’uufi galtee
seemsteera ittaanuu akka ta’u
deggarsaafi hordoffii gochuu;
24

25. Aangoofi Gahee Hojii…
25
21. Sirni barnootaa haala qabatama
naannoo calaqqisiisuu isaa fi
barattoonni barnoota qulqullina qabu
argachuu isaanii mirkaneefachuun
hanqina jiru gabaasuu,
22. Sagantaan BGQGX Manneen
barnootaa Wiirtuu gurmuu isaanii
keessatti akka gaggeeffamu gochuu;

26. Aangoofi Gahee Hojii…
23.Barsiisoonni fi hoggantoonnii wiirtuu
gurmuu manneen barnoota isaa
keessatti jiran qorumsa gahuumsa
ogummaatiif akka of qopheessan
deggaruu fi hordofuu
24.Qajeelfama kenna hayyamaaf
haroomsaa ogummaa barsiisummaa fi
hoggansa barnootaa ilaalchisee bahee
irratti hubannoo uumuu.
26

27. Aangoofi Gahee Hojii…
25. Barsiisootaa fi Hoggansa manneen Barnootaa
qorumsa hayyamaaf haroomsa ogummaa
barsiisummaatiin milkaa’an haroomsa eeyyama
ogummaa haala itti argachuu danda’an qaama
dhimmi isaa ilaallatuu waliin hojjachuu,deggaruufi
hordofuu.
26.Bulchiinsi gaariin mana barumsaa keessatti akka
mirkanaa’u hojjachuu,
27. Teeknolojii barnootaa kan akka Raadiyoo,
Pilaazimaafi Intarneetiin hojii irra oolaa jiraachuu
isaanii mirkaneeffachuu;
28.Barnoonni oolmaa da’immanii fi fedhii addaa
akka babala’atu gochuu fi deggarsa ogummaa
27

28. Sirna Deeggarsaafi hordoffii taasiisuu
Raawwii hojii madaaluun hanqinaa fi
cimina jiru adda baasufi raawwii hojiitiin
cimina kan qaban onnachiisuufi
badhaasaaf qopheessuu, Kanneen
hanqina qaban akka sirraa’aa deeman
deggersa gochuufi sirreessuu, dubdeebii
kennuun ciminaafi hanqina isaanii akka
beekan gochuu fi gabaasa dhiheessuu.
28

29. 7.2 Aangoofi Gahee Hojii
Supparvaayizara Wiirtuu gurmuu
Manneen Barnoota sadarkaa
Lammaffaa fi Qophaa’inaa (9-12)
Sagantaalee idilee dhaabbilee barnootaa
keessatti carraa barnootaa, walgitiinsa,
qulqullinaafi ga’umsa keessoo barnootaa
mirkaneessuuf hojjachuu;
29
27
24.1071429
27
24.1071429
27
24.1071429

30. Aangoofi Gahee Hojii…
 Aadaa dimookraasiifi bulchiinsa gaarii
dagaagsuun humna nama baratee bal’inaan
akka horataman carraaquu;
 Kaayyoon barnootaa akka galma ga’uufi
adeemsi baruu-barsiisuu bu’a qabeessa akka
ta’u hawaasa naannoo wajjin hojjachuu;
 Sirna barnoota naannoo Oromiyaa guddisuufi
misoomaafi kaayyoo yeroo gabaabaafi
dheeraarratti hundaa’uun ofeeggannoon hojii
barnootaa karoorsuun raawwachuu;
30

31. Aangoofi Gahee Hojii…
 Rakkoolee hojiirratti barsiisota
qunnaman qorachuun barsiisonni
ofiisaanii haala itti dandeettii furmaata
kennuu argatan akka cimsataniifi
ogummichaan akka guddatan
jajjabeessuu, deggeru, gargaarsa
kennuufi mari’achiisuu akkasumas
gareedhaan akka hojjetan taasisuu.
31

32. 32
Aangoofi Gahee Hojii…
 Barattoota fayyadamoo taasisuuf tajajila
deggersa ogummaa barsiisota,
hoggantoota manneen barnootaafi
maatii barattootaaf kennuu;.
 Fedhiiwwan hojjettootaa/barsiisotaa
kakaasuu, sisi’eessuufi dammaqinaan
waliin hojjechuu;

33.  Adeemsa baruu-barsiisuu fooyyesuuf
hojiiwwan hojjetamuu qaban sirnaan
karoorsuu, daawannaa gaggeessuun
deggarsa ogummaa kennuu, rakkoo
sakatta'uu, irra deebii’uun karoorsuu kan
ofkeessatti qabatuudha.
 Fooyya'insa Baruu-Barsiisuuf leenjii
gaggabaaboo ta’an qopheessuun
kennuu;
33
Aangoofi Gahee Hojii…

34. Aangoofi Gahee Hojii…
 Qophii Sirna Barnootaa (Curriculum
Development) irratti hirmaachuun hojii
barnootaa naannoo keenya fooyyeessaa
deemuu;
 Haala amanamaafi ragaan mirkanaa'ee
barsiisota biratti fudhatama qabaachuu
danda'uun deggarsi ogummaa kennuu;
34

35. Aangoofi Gahee Hojii…
 Dagaaginaa Ogummaa
walittifufaa(CPD) akka lafa qabatee
jijjiirama fiduu gochuu; Kunis barsiisonni
hubannoo adeemsa baruu-barsiisuu
keessatti qaban beekumsa qabiyyee
barnootaafi ogummaa barsiisuu
bal'ifachuu, hariiroo waliinii cimsuu,
garaagarummaa dandeettii
barbaadamuufi hanqina yeroo leenjii
barsiisummaa jiru akka fooyyeffataniifi
dagaagfatanii dandeettii barsiisuu isaanii
cimsataniif deggarsa gochuu. 35

36. Aangoofi Gahee Hojii…
 Qophii sirna barnootaa keessatti karoora baruu-
barsiisuu akka ilaalaniif, raawwii karoorichaa
xiinxalanii maaltu akka uumamuufi bu'aalee
galmaa’aa deeman adda baasaa deemuu.
 Supparvizyiiniin akka haala qabatamaa naannoo
mana barumsichaatti mala baruu-barsiisuu
barattoota fayyaduu danda’u adda baasuun
karoorsuufi murteesuu;
 Haala bu’aa irratti xiyyeeffateen manneen barnootaa
keessatti adeemsa baruu-barsiisuufi hoggansa
barnootaa fooyya’aa ta’e uumuuf hojjachuu;
 Raawwii barnoota qulqulina qabuu mirkneessuuf
tooftaafi deggersa diriirsuun barsiisota gargaaruu,
madaaluu, duubdeebii kennuun hojii fooyyessaa
36

37. Aangoofi Gahee Hojii…
 Barsiisootaafi hawaasa mana barumsaa
waliin ta’uun karoora baasuufi karoora bahe
sana hojiirra akka oluu gochuu
 Hojiiwwan hojjataman hunda akkaataa
karoorfamaniin, yeroo karoorfamaniifi karaa
sirrii ta’een hojjatamuu isaanii to’achuufi
tarkaanfii sirreeffamaa fudhachuu;
 Akkasumas, hojii baruu-barsiisuu manneen
barnootaa keessatti akkaataa karoorfameen
hojiirra oolaa jiraachuu isaa akka qindeessaa
tokkootti ni to’ata; ni madaala.
37

38. Aangoofi Gahee Hojii…
 Adeemsi hojii baruu-barsiisuun qixa
barbaadameen akka raawwatamuu fi
Paakeejjii mirkanneeffannaa qulqullina
barnootaa manneen barnootaa keessatti
guutumaa guutuun hojiirra ooluu isaa
mirkaneessuu;
 Kutaa seenuun barsiisaan karoora guyyaa
qopheessuu isaafi hammam akka hojjachaa
jiru, karoorri guyyaafi kan waggaa wal simee
deemuu isaa, mala baruu-barsiisuu isaa,
akkasumas daree barnootaa keessatti
barnoonni qabatamaan kennamaa jiraachuu
isaa mirkaneessuun ciminaa fi hanqina jiru 38

39. Aangoofi Gahee Hojii…
 Hojii baruu-barsiisuu mana barumsicha
foyyeessuuf rakkoolee hojii baruu-barsiisuu
keessatti qunnaman maal akka ta’an
qorannoodhaan adda ni baasa. Qorannoo
kanaan rakkoolee hojii baruu-barsiisuu irratti
barsiisota mudatan irraa ka’uudhan rakkoolee
jiran xiinxaluun furmaata kaa’un shoora ni
taphata.
 Haala barnoonni manneen barnootaa
keessatti kennamu foyyessuuf barsiisootaafi
hawaasa naannoo mariisisuu qaba.
Barsiisonni dandeettiifi tooftaa barsiisuu
haarawa maddisiisuufi wal irraa barachuun
39

40. Aangoofi Gahee Hojii…
 Hojii baruu-barsiisuu abbummaan kan
to’atuu fi barsiisota mana barumsaa
keessatti argamaniif kallattii kan
agarsiisu waan ta’eef barsiisootaafi
hawaasa naannoof amalaaniis ta’e hojii
isaatiin fakkeenya gaarii ta’uu.
 Supparvaayizaroonni sadarkaa irra
jiranitti deeggarsa ogummaa kennuu
akka isaan dandeessisuuf gaheen hojii
isaanii adda bahee yoo beekame
qulqullina hojii eegsisuufis ta’e harcaatii
hojii hambisuuf bu’aa ol’aanaa qaba. 40

41. Aangoofi Gahee Hojii…
Barsiisotaa fi dura bu’oota adda
duree ta’an adda baasuun kanneen
raawwii hojiirratti hanqina
agarsiisaniif deggersa ogummaa
kennuun cimsuu,
Waantota qulqullina barnootaa irratti
dhiibbaa qabaniifi fiduu danda’an
adda baasuun fala kaa’aa deemuu,
Barattoota umuriin isaanii barnootaaf
ga’e mana barumsaa galuu isaanii 41

42. Aangoofi Gahee Hojii…
 Harcaatiif sababa kan ta’an qorachuun
adda baasuun fala kaa’uu
 Ragaaleen gabaafaman dhugaa ta’uu
isaanii qorachuu mirkaneeffachuu,
 Muuxannoo gaggaarii qindeessuun akka
babal’atu gochuu qaama oliifis dabarsuu,
 Kitaabni barattoota harka yeroon ga’u
hordofuu,
 Barsiisaan haala istaandardiin
ramadamuu isaa hordofuu.
42

43. Kutaa Afur
Tumaalee Adda Addaa
9. Sirna Itti gaafatamummaa
 Dura bu’oota manneen barnootaa hojii isaanii
seeraan hinraawwanneefi kanaafi ragaa
qabatamaa qabu irratti tarkaanfii sirreessaa
haala ulfaatina isaatiin madaalamee xalayaa
yeroo duraaf akeekkachisa barreeffamaan
kennuun Gamtaa Maatii Barsiistotaa
Bartattootaafi waajjira barnoota aanaafi bul.
Magaalaa beeksiisuu;
 Supparbaayizarootni manneen barnootaa hojii
isaanii haala qajeelfama kana keessatti 43

44. 10. Qabiinsa Ragaa
Supparvaayizarootni
manneen barnootaa
ragaalee barnootaa
qulqullina qaban
sassaabuu, xinxaaluufi
qaama dhimmi ilaaluuf
gabaasuu qabu.
44

45. 11. Adabbii
Supparvaayizarri rakkoo humnaa olii
kan isa/ishee qunnameen alatti
manneen barnootaa itti ramadaman
irratti yoo xiqqaate torbanitti altokko
mana barumsa itti ramadame
hindaawwanneefi hindeeggaree
seeraa hojjattoota siivili sarviisitiin
kan ittigaafatamu ta’a.
45

46. 12.Dirqama Deeggarsa Kennuu
 Namni kamiiyyuu Qajeelfama
kanaa raawwachiisuuf deeggarsa
kennuuf dirqama niqabaata.
13.Seerota Raawwatiinsa Hin qabaanne
 Qajeelfamniifi barmaatileen hojii
qajeelfama kanaan walfaallessan
kamiyyuu dhimmoota qajeelfama kana
keessatti hammataman irratti raawatiinsa
hin qabaatan.
46

47. 47