Dhabamsiisa

1. HaalaaBulchiinsaa fi Dhabamsiisa Qabeenyawwan Tajaajilaan
Alaa Manneen Hojii MOoTummaa sadarkaanjiran Ilaalchiisee
BarreeffamaHubannoouumuuf Dhiyaate
Caamsaa Bara 2015
Adaamaa

2. Qabiyyee
Barreeffamichaa
1) Seensa
2) Kaayyoo Waltajjichaa
3) Bulchiinsaa fi Dhabamsiisa Qab. Taj. alaa
walqabatee Gahee
 BMO,
 MHM fi
 EBDhQMNO
4) Dhabamsiisa Qabeenya Mootummaa
5) Sadarkaa qabeenyi itti dhabamsiifamuu fi galii
isaa
6) Rakkoolee Mul’atan
7) Suura Muraasa Haala Bul/Qabeenya
taajaajilaan alaa agarsiisu

3. 1. Seensa
 Ejensiin Bittaa fi Dhabamsiisa Qabeenya
Mootummaa Naannoo Oromiyaa (EBDhQMNO)
Labsii Bittaa fi Bulchiinsa Qabeenya Mootummaa
Lakk.157/2002 keewwata 50 fi Dambii lakkoofsa
134/2003tiin hundaa’uun hojii keessa erga galee
waggoota 12 lakkoofsiiseera.
 Kaayyoon hundeeffama EBDhQMNO inni
guddaan hojiiwwaan bittaa fi gurgurtaa qabeenya
mootummaa tajaajilaan alaa haala bittinnaa'een
gaggeeffamaa ture; bakka tokkotti qindeessuun
qulqullinaan, saffisan, gatii sirrii fi bu’aa

4. Kanaafuu EBDhQMNO toorri xiyyeeeffannaa bittaa
Mootummaan fi Gurgurtaa Qabeenya Mootummaa
Tajaajilaan Alaa Milkeessuuf/bu’aa qabeessa taasiisuuf
fedhii dhiyaatu irratti hunda’uun hojiiwwan kanneen gadii
raawwachaa jira
Bittaa fi Gurgurtaa milkeessuu
Deeggarsa
Ogummaa Kennuu
Bittaa walfakkataa
fi mana hojii tokkoo
Gurgurtaan
dhabamsiisuu

5. 2. Kaayyoo Barreeffamichaa
• Bulchiinsaa fi dhabamsiisa qabeenyaa tajaajilaan
alaan walqabatee rakkoolee jiran hubachiisuuf;
• Sirna Bulchiinsa fi Dhabamsiisaa qabeenyaa
karaa dinagdawwaa fi bu’aa qabeessaa ta’ee
hojii irra oolchuuf ;
• Walumaagala tokkoon tokkoo hirmatoota waltajjii
kana miira gaafatamummaa qabuun gahee irraa

6. 3. Bulchiinsaa fi Dhabamsiisa Qabeenyaa
Tajaajiilan Ala Keessatti Gahee
BMO
EBDhQMNO
MHM Sadarkaan
jiran

7. 3.1 Gahee Biiroo Maallaqaa Oromiyaa
Seeroota fi Maanuwaalii bulchiinsa qabeenya
MNO ittiin bulchamu ni basa; akka hojii irra
oolu ni taasiisa; raawwii isaa ni hordofa;
Sirna qabeenya mootummaa faayidaan ala
ittiin buluu fi
maqfamu ni diriirsa; hojii irra olmaa isaa ni
hordofa;
BMO fi waajjiraalee maallaqaa sadarkaan jiaran
qabeenyi socho’uu fi hin sochoone qaama
mootummaa ykn nama kamiyyuu jalatti hin
bullee ykn qabeenya abbaa hin qabne mana
murtitti dhiyeessuun haalli bulchiinsa isaa akka
murta’u ni taasiisu.

8. 3.2 Gahee MHM sadarkaan JIranii
• Seerota(labsii, Danbiiwanii fi Qajeejfamoota) fi
hojimaata bulchiinsa qabeenya mootummaa
naannichaa sirritti beekuu fi hojii irra oolchuu;
• Ragaa Qabeenyaa dhabbaataa mana hojichaa karaa
kamiinuu argame sirnaan qabuu;
• Bulchiinsaa fi eegumsa qabeenya tajaajilaa alaaf
xiyyeeffannaa guddaa kennu
• Qabeenyaawwan tajajilaan alaa ta’an itti fufiinsaan adda
baasuun tarkaanfii fudhatamuu qabu murteessuu, kan
dhabamsiifaman sadarkaa itti dhabamsiifaman waliin
adda baasuu,

9. --- 3.2 Gahee MHM sadarkaan JIranii
• Qabeenyawwan sadarkaa mana hojichaatti dhabasiifamuu
qaban maloota qajeelfamaan ta’an 6’n keessaa kan mijataa
ta’etti fayyadamuun dhabamsiisuu;
• Qabeenyawwan sadarkaa mana hojichaatti dhabasiifamuu hin
danda’amnee fi gurgurtaan dhabamsiisuu qaban ragaa guutuu
dhabamsiisuuf gargaaran waliin barri baajataa itti aanu osoo
hin seeniin dura kurmana 4ffaa keessa EBDhQMNOtiif fedhii
jiru dhiyeessu;
• Oggeessoota EBDhQNO irraa ergamanuun hojii gurmeessuu
fi koodeessuu erga xumuranii booda walamantaa mallateesuun
hanga qabeenyichi gurguramee qaama bituuf darbutti sirnaan
eeguu;
• EBDhQMNO irraa xalayaa ergamu bu’uureeffachuun guca wal-

10. 2.3 Aangoo fi Gahee Hojii EBDhQMNO
Akkaataa Labsii Lakk.157/2002 keew/50 fi Dambii
Lakk.134/2003tiin Gurgurtaan dahabamsiisaan walqabatee
aangoo fi gahee hojii Ejensiichaaf kennaman :-
 Qabeenya mootummaa gurgurtaan akka
dhabamsifamuf MHM qabeenyicha bulchaniin
murtaa’ee; fedhii dhiyaatu bu’uureeffachuun haala
si’aayina qabuu fi gatii gabaa wal-gituun gurgurtaan ni
dhabamsiisa;
 Raawwi dhabamsiisa qabeenyaa irratti MHMtiif
deeggarsa ogummaa ni Kennuu;
 Dhaabbilee misooma mootummaatiif dhabamsiisa
qabeenyaa irratti deeggarsa ogummaa ni kenna; Yeroo
gaafatamu bakka bu’ee hojii gurgurtaan dhabamsiisuu
ni raawwata; tajaajila kennuuf kaffaltii wal-madaalu ni
kaffalchiisa,

11. 5. Dhabamsiisa Qabeenya
Mootummaa
4. Dhabamsiisa Qabeenyaa Mootummaa
4.1 Maalummaa Dhabamsiisa Qabeenyaa
Qabeenya Mootummaa kamiyyuu Bittaan,
dhaalaan, gargaarsaan, kennaadhaan ykn
haala biroon argamuun galmee
qabeenyaa mana hojiichaa irratti
galma’ee beekamuu
Qabeenya tajaajilaan ala ta’uusaa
mirkana’e akka dhabamsiifamuuf
hogganaa ola’anaa mana hojiitin murtoo
argate;
Qajeelfama BQMNO keessatti
Malootawwan dhabamsiisaa taa’an
jahaan keessaa kan mijataa ta’een
fayyadamauun dhabamsiisuu fi galmee
Qabeenyaarraa haqu jechuu dha.

12. 4.2 Sababoota MHM Qabeenya Itti Dhabamsiisaan
 Qabeenya tajaajilaan alaa jechuun gonkumaa tajaajila kennuu kan
hin dandeenye jechuu miti;
 Akkaataa Qajeelfama Bulchiinsaa Qabeenya Mootummaa
Oromiyaa Lakk 01/2004 Keewwata 20 (1) (a-d) irratti ibsameen
manneen hojii mootummaa sababiwwan armaan gadiin qabeenya
dhabamsiisuu ni danda’a:-
a) Qabeenyi Kaayyoowwan Mana Hojichaaf kan hin
barbaachiifne ta’ee yoo argame,
b) Qabeenyicha Qabatanii itti fufuun baasii guddaa kan
gaafatuu fi dinagdawaa kan hin taane yoo ta’e;
c) Qabeenyichi Sababa adda addaatiin tajaajila irraa
barbaadamu gahumsaan kennuu kan hin dandeenye yoo

13. 4.3 Ulaagaalee dhanamsiisa Konkolataa fi
Mi’ootaa
 Akkaataa Qajeelfama Bulchiinsaa Qabeenya MNO Lakk 01/2004
Keewwata 25 keewwata Xiqqaa 4 (a-g)tiin ulaagaalee armaan gadii
keessaa yoo xiqqaate tokko guutamuu qaba:
 Sababa hir’ina guddaatiin suphamuu kan hin dandeenye;
Meeshaan jijjiirraa isaa gabaa irraa kan hin
arggamne;
Manni hojichaa karoora hojii wayitawwaa fi
yeroo dhiyoo qabu irraa kan hafuu ykn kan itti hin
fayyadamne;
Baasin waliigalaa haroomsaaf bahe tajaajila
kennuun kan wal- hin madaalle;
Baasiin haroomsaaf barbaachisu yeroo
madaalamu haaromsuu irra bakka buusuun kan
filatamu;

14. --- itti fufe
Konkolaataa tajaajila osoo hin kenniin waggaa tokkoo fi
isaa ol kan dhabbatee fi suphamee tajaajila gahaa kennuu
kan hin dandeenye ta’uusaa ogeessaan yoo mirkana’ee fi
seeraan kan hin dhorkamne yoo ta’e dhabamsiifamuu qaba.
(Qajelfama BQMNO Lakk 03/2011 Keewwata 13(3));
MHM sadarkaan jiran gurgurtaan konkolaataa
dhanamsiifamuu qabu sakkata’anii yoo dhiyeessuu baatan,
EBDhQMNO dhabamsiisuu ni danda’a. (Qajelfama BQMNO
Lakk 03/2004 Keewwata 13(4)) (Qaawwa qaba)
Sababni isaa Qajeelfamichi:-
 Dhabamsiisuuf MHM qabeenyicha bulchan ragaan
dhabamsiisuuf gargaaru dhiyaassuuf dirqama akka
qaban hin taasififne.

15. 4.4 Konkolaataa Dhabamsiisuun Dursa
Odeeffannoowwan Qulqulla’uu qaban
• Manneen hojii Mootummaa kamiyyuu konkoolaataa
gurgurtan dhabamsiisuun dhura akkaataa
Qajeelfama Itti Fayyadama Boba’aa Fi Bobbii
Konkolaataa Mootummaa Nannoo Oromiyaa Lakk
03/2011 Keewwata 15 irratti ibsameen odeeffannoo
armaan gadii barbaachiisoodha :-
Ragaa abbaa qabeenyummaa konkoolaataa,
Ragaa kanfaltii qaraxa gumurukaa,
Dhorkaan kan irra hin jirre ta’uu ( Balaa
geessisuun, Idaan, …)

16. 4.5 Maloota Qabeenyi Mootummaa Ittiin
Dhabamsifamu
 Akkaataa Qajeelfama Bulchiinsaa Qabeenya MNO Lakk
01/2004 Keewwata 23(3)(a-f)tiin malawwan qabeenya tajaajilaan-
alaa ittiin dhabamsiisuun danda’amu jahaa(6):
(1) Mana hojii mootummaa biroof
jijjiiruudhaan dabarsuu,
(2) Haala irra jiranuun caalbaasiin ykn
waldorgomsiisuun (haraajiin) gurguruu,
(3) Qabeenyicha hiikuudhaan meeshaalee biraa irratti
jijjjirraadhaan ykn gurguruudhaan faayidamuu,
(4) Qabeenyicha kennaan dhabamsiisuu,
(5) Qabeenyicha gatuudhan dhabamsiisuu fi
(6) Qabeenyicha owwaaluu ykn gubuudhaan
dhabamsiisudha.
MHM sadarkaan jiran malawwan dhabamsiisa
qabeenyaa jahaan(6’n)tti fayyadamuun dhabamsiisuu

17. 5 Sadarkaa Qabeenyawwan Itti
Dhamabsifamuu fi
Galii Gurgurtaa Irraa Argamuuu
Qajeelfamoota Bulchiinsa Qabeenya MNO yeroo adda addaa
bahaniin Sadarkaa Qabeenyawwan Itti Dhamabsifamuu
fi Haala itti fayyadama Galii Gurgurtaa Irraa Argamuuu
adda bahee taa’eera. Haaluma kanaan:-
 Qajeelfama BQMNO Lakk. 01/2004 Keewwata 33(1),
 Qajeelfama Itti Fayyadama Boba’aa fi Bobbii Konkloaataa
MNO Lakk 03/2011 Keewwata 18(5) keewwata 33(2) fi
 Qajeelfama Sirna BQMNO Irra Deebiin Fooyyeessuuf
Bahe Lakk 24/2013 Keewwata 2(2)(a-d) ilaaluun ni

18. 5.1 MHM Sadarkaan Jiraaniin Kan
Dhabamsiifaman
 Qabeenyawwan gatii tokko isaanii Qar.
5,000 gadi ta’anii fi gatiin al-tokkoo
gurguruuf dhiyaatan Qar. 250,000 gadi fi
 Meeshaalee elektirooniksii gatiin tokkoo
isaa Qar, 20,000 gadi ta’ee fi gatiin al-
tokko gurguruuf dhiyaatan Qar. 250,000

19. 5.2 Sad. EBDhQMNOtti kanneen
Dhabamsiifaman
 Qabeenyawwan gatii tokko isaanii qarshii 5,000 ol
ta’anii fi gatiin tokkoo isaanii Qarshii 5,000 gadi ta’us;
gatiin qabeenyaawwan al-okko gurguruuf dhiyaatan
qarshii 250,000 fi isaa ol yoo ta’an,
 Meeshaalee elektirooniksii gatiin tokkoo isaa qarshii
20,000 ol ta’anii fi gatiin qabeenyawwaan tokkoo
isaanii 20,000 gadi ta’us, gatiin qabeenyaawwan al-
tokko gurguruuf dhiyaatan qarshii 250,000 ol yoo
ta’anii fi

20. 5.3 Haalaa Itti fayyadama Galii Gurgurtaa
Irraa araguu
 Qajeelfama Bulchiinsa Qabeenyaa Mootummaa Naannoo
Oromiyaa Lakk. 01/2004 Keewwata 33(1)tiin fi keewwata
33(2) MHM qabeenya mootummaa galiin gurguraa isaa
lakkoofsa herreega baankii Mootummaa Naanoo
Oromiyaa giddugaleessatti (BMOtti) galii gochuu fi
akkuma gurgurtan raawwateen basii caalbaasicha
raawwachuuf bahee fi galii gurgurtaa irraa argame
tarreessuudhaan BMOtiif gabaasa dhiyeessuu qaba,
 Qajeelfama Itti Fayyadama Boba’aa fi Bobbii Konkloaataa
MNO Lakk 03/2011 Keewwata 18(5) tiin galiin gurgurtaa
dhabamsiisa konkolaataa irraa argamu keessaa %50
Manneen hojii Mootummaa qabeenyicha bulchaniif galii
ta’uun bittaa konkolaataa ykn ijaarsa bu’uuraalee
misoomaatiif oola.

21. 6 . Rakkoolee Gurguddoo mul’atan
6.1 Rakkoolee Gurguddoo mul’atan
• Gurma’insi EBDhMNO sadarkaa naannoo
qofaa irra jiraachuun rakkoo dhaqqabamaa
qabachuu
 MHM sadarkaan jiran keessatti bulchiinsaa fi
dhabamsiisaa qabeenyaa tajaajilaan ala irratti
hubannoon jiruu fi xiyyeeffanaan hanqina
guddaa qabaachuu;
 MHM tokko tokko itti gaafatamummaa

22. --- 6. Rakkoolee Gurguddoo Mul’atan
 Fedhii dhiyyeessuun walqabatee hanqinaalee MHM
biratti mul’atan –
 Fedhiin yeroo dhiyaachuu qabutti dhiyyeessuu
dhabuu
 Fedhiin EBDhQMNOtiif dhiyaatu akka
dhabamsiifamuuf kan hin murtoofne ta’uu;
 Qabeenya abbummaan isaa hin beekamne akka
dhabamsiifamuuf fedhii dhiyyeessuu
 Konkolaataa harka mana hojichaa hin jirre( fkn
Gaaraajii dhuunfaa jiru) dhiyeessuu;
 Kan sadarkaa mana hojitti dhabamsiifamuu qabu akka
Ejensiin dhabamsiisuuf fedhii dhiyyeessuu
 Fedhii dhiyaate irratti hundaa’uun oggeessota
EBDhQMNO bakka qabeenyawwan dhabamsiifamutti
argamuun hojiiwwan Adda baasuu, sakata’insa
teekinikaa raawwachuu, Gurmeessuu fi Kooddeessuu

23. ---- 6.1 Rakkoolee Gurguddoo
Mul’atan
• Qabeenyawwan caalbaasiin gurgurame
dorgomaa moo’ateef dabarsuu irratti takko
tokko kan mul’atan ta’uu :-
 Eegumsa barbaachiisu taasiisuu dhabuu irraa
kan ka’e meeshaalee dura qaama konkolaataa
keessa ture hatamu ykn hir’achuu,
 Sababoota adda adda uumuun moo’ate
kanfaltii hin barbaachiifne gaafachuu fi yeroon
keessummeedhiisuu ykn deddeebisuu,
Maallaqa qabeenyichi itti gurgurame hanga

24. 7. Suura Muraasa Haala Bul/Qab/tajaajilaan alaa agarsiisu
• Suurawwan kana irraa waan 4 hubachuun ni danda’ama:-
1) Seerotaa fi Hojimaataa Bulchiinsi Qabeenyaa Mootummaa
Naannicha fi sirna gaafatamummaa hojii irra oolchuu irratti
hanqinni guddaa jiraachuu
2) Qabeenyaawwaan misooma hawaas-Dinagdee naannichaaf
ooluu qaban hedduun qisaasamaa jiraachuu
3) Dhimmi bulchiinsa Qab/tajaajilaan alaa xiyyeeffannaa
qaama hundaa fi sirna itti gaafatamummaa cimaa
diriirsuun hojii irra oolchuu kan barbaadu ta’uudha.
4) Qabeenyawwan dhabamsiisuuf hojiiwwan adda baasuu,
sakkata’insa teekinikaa gaggeessuu fi gurmeessuu bu’aa

25. ---Suura Haala bulchiinsa Qabeenye
tajaajilaan alaa agarsiisu

26. --- Suura Haala Bul. Qabeenyaa Taj/ alaa
agarsiisuuf

27. --- Suura Haala Bul. Qab. Taj/ alaa
agarsiisu

28. ---Suura Konkolaataa fi Ujummoo Waliin Macca’aa jiru

29. ---Suura Kompuuteroota Mankuusaa Keessa Yeroo Dheera Turan

30. --- Suura Tiraakterootaa fi Konkolaattoota

31. ---Suura Konkolaataa fi Motora saaykiloota

32. --- Suura hojichi dadabsiisaa ta’uusaa agarsiisuu

33. --- Suura hojichi dadabsiisaa ta’uusaa
agarsiisuu

34. Kanaaf maal haa goonuu
???????????????

35. 7. Xiyyeeffannoo Fuula Duraa
 Seeroota (Labsii, Dabbii fi Qajeelfamoota), hojimaataa fi
maanuwaaloota bulchiinsa qabeenyya naannichaa jiran
sirnaan hubachuu, hubachiisuu fi qabatamaan hojii irra
olchuu
 Sirna bulchiinsa qabeenyaa Mootummaa sadarkaan jiran
ammayyeessuu
 Dandeetii raawwachiisummaa ogeessoota bulchiinsa
qabeenyaa itti fufinsaan cimsuu (caasaan, leenjii fi kkf)
 Rakkoolee Bulchiinsaa fi Dhabamsiisa qabeenyawwan
tajaajilaan alaa mul’atan bu’uuraan fooyyeessuu
 Qabeenye tajaajilaan alaa itti fufinsaan adda basuun
murtoof dhiyyeessuu,
 Hojiiwwan suphaa fi dhabamsiisaa qabeenyaa karoora
waggaa mana hojii keessatti hammachiisuu fi maloota
mijataatti fayyadamuun dhabamsiisuu