Legoro le lennyane la Lenong la Gauta. Go hlaloshea gore legoro le lennyane ke eng, le bopilwe ka ditiragalo tsa mohuta mang. Go lebeletswe phetogo ya Nako, moanegwa le lefelo. Gomme go hlakoshwa gore nako, felo le moanegwa di tswelela jwag ka gare ga lenong la gauta. Bjale ka baithuti ba University of Pretoria Re kgonne go Sekaseka pego ya Legoro le lennyane re lebeletse yona puke ya lengong la gauta. Re fetsa ka gore mongwadi o atlegile go tsweletsa legoro le lennyane go ya ka dinthla tsa phetogo elego nako, felo le moanegwa

1. BA SEHLOPHA
• MAEPA PERTUNIA 22488384
• TAETSO MAHLATJI 17260524
• DINEO MALEPE 22688707
• MOSANA HLORISO 22543122
• MOLAMO KAMOGELO 21656691
• MATSAKA SELLO 22582152

2. LEGORO LE
LENNYANE
LA
DITIRAGALO
• GO YA KA MOJALEFA (1997:36) LEGORO LE LENNYANE
LE BOPILWE KA MEHUTA YE MEBEDI YA DITIRAGALO E
LEGO TIRAGALOTEBANYO LE TIRIGALOTLALELETSO. GE A
HLALOSA KGOPOLO YE MOJALEFA O RE MOHUTA WO KE
WA DITIRAGALO TSE NNYANE TSA GO
BOPADITIRAGALOTSHWANELO. GE GO BOLELWA KA
DITIRAGALONYANE GO NEPISWA DITIRAGALO TSE
NNYANE TSEO DI BOPAGO DITIRAGALO TSA LEGORO LE
LEGOLO. GO AHLAAHLWA DITIRAGALO KA BOTSONA GO
LEBELETSWE KOKWANE YA PHETOGO. PHETOGO YE E
BONWA GE GO FETOGA MOANEGWA, NAKO LE LEFELO.
MOSOMO O MOGOLO WA DITIRAGALONYANE KE GO
TLEMAGANYA DITIRAGALO TSE BOHLOKWA ELE GO FA
DITABA TSA MONGWADI MOOKO.

3. • KEKANA (2007) O HLALOSA GORE LEGORO LE LENNYANE LA
DITIRAGALO LE TSEBEGA BJALO KA DITIRAGALO KA BOTSONA.
DIBOPA MAGORO A MARARO AO E LEGO A LEGORO LE LEGOLO
LA DITIRAGALO. LE GE GOLE BJALO GA LE LAOLWE KE
SERERWA. DILEMOGWA GE GONA LE PHETOGO YA
DIELEMENTE TSA DITENG. PHETOGO ELE YONA YA
BAANEGWA, NAKO LE LEFELO. GO HLATHOLLWA SEO GE GO
LEBELETSWE PHETOGO, GO KA BA GO BAPETSWA MAIKUTLO
GOBA DILO TSEO MOANEGWA A ITEMIGELAGO TSONA KA
DINAKO TSA GO FAPANA LE MAFELO A GO FAPANA GO YA KA
TATELANO YA DIRAGALO

4. TSHEKATSHEKO YA DITIRAGALONYANE TŠA PADITSEKA YA LENONG
LA GAUTA RE LEBELETŠE PHETOGO YA NAKO, FELO LE BAANEGWA
• PHETOGO YA NAKO
PHETOGO YA MOHUTA WO E LEMOGWA GO SWANA LE GE GO TSEBJA GORE MOANEGWA O
BOILE GAE NAKO MANG, O JA NAKO, GOBA O ROBALA NAKO MANG.
MEHLALA:
• MORENA MALEKA OBE ASENA NAKO YAGOTLA MOšOMO GOMME OBE AFO ROTHELA KA
NAKO ENNGWE LE E NNGWE MOšOMONG ,KA MATšATšI A MANNGWE OBE A ETLA GA BEDI
FElA KA BEKE
• NNONO ORILE GE A BOA MOšOMONG KA IRI YA BOHLANO MATHAPAMA A HWETšA BO
RADIPHAKA BAMO EMETšE ,GOMME BAILE BAMO KGALELA GO TSENTšHA NKO YA GAGWE
DITABENG TšEO DISAMO NYAKEGO

5. • NONNO O RILE GE A GADIMA SEŠUPANAKO, O ILE A ELELWA GORE
KE KOTARA PELE GA IRI YA BOŠUPA GOMME ASE SENYE NAKO, O
RILE GO FETŠA GO JA, A TOPA DINOTLELO TŠA KOLOI A LEBA
KARATŠHENG GOYA GO THUMASA KOLOI AYA MMEREKONG
• NNONO O RILE GE A BOYA MOŠOMONG KA IRI YA BOHLANO
MATHAPAMA A AMOGELA MOLAETŠA WA GORE SEFATANAGA SA
MORENA MOLAPO SE SENYEGILE KUA MMASEALAMA GOMME A
SWANELWA KEGOYA GOSE LOKIŠA GO FIHLELELA SE LOKA
BOŠEGONG BJA LETŠATŠI LEO.
• KA LETŠATŠI LELENGWE NNONO ORILE GEA TSOGA MESONG KA IRI
YA BOHLANO BJALE KA MEHLA, A BULA GARETENE GO BONA TŠA KA
NTLE ,GOMME OILE A BONA LERATADIMA LEO LE BEGO LE BONALA
KUA KGOLE ,LEBE LE HLAPILE KA MASWI GOSENA LEKA LEFOFANA
LA LERU

6.  E BE ELE BOŠEGO GE NNONO A BE A DUTŠE LE MNA MALEKA KA
PHAPHOŠING YA GAGWE GOMME KA MORAGO GA KOTARE GO YA
GO IRI YA LESOMEPEDI BOŠEGOGARE, KEGE NNONO A FETSA GO
PHAKA KOLOI KA KARATŠHENG GOMME A LEBA LEBATING LA NTLO
YA GAGWE A YA GO ROBALA.
 E BE ELE BOŠEGO MO BRENDA LE NNONO BA ILE BA BA LE
DINGANGIŠANO KA PHAPHOŠING GOMME RE BONA E LE LETSATSI
LAO LATELA MOO NNONO A ILEGO A PHAPHAMA KA IRI YA BOHLANO
MESONG.
 NNONO WA TSOGA O LEBA KA PHAPHOŠING YA BOHLAPELO,
GOMME KA KOTARE PELE GA IRI YA BOŠUPA O BE A TSENA
MOTSENG WA SESHEGO MO A KOPANEGO LE THERAFIKI YE NTŠHI
YEO E BEGO E YA KA TOROPONG YA POLOKWANE.

7. PHETOGO YA BAANENGWA
• PHETOGO YA MOHUTA O RE E BONA GO SWANA LE GE MOANEGWA A GAHLANA
LE YO MONGWE, MOANEGWAA ETELWA KE YO MONGWE, GOBA MOAENEGWA
LELETŠA YO MONGWE MOGALA
MEHLALA:
• NNONO O SEPETŠE A YA GO ETELA NANIKI ELE GE A NYAKA GO TSEBA KA
POLAO YA MMATŠHEGO KA GE NANIKI E BE ELE MOŠOMEDI WA GO AMOGELA
MANGWALO GOMME OILE A HWETŠA KE MAPHODISA ASALE KABO NANIKI.
• NNONO OBE A DUTŠE A GAMOLA KOFI A ILE LE MENAGANO GOMME O IPOTŠA
GORE KE YENA FELA A TSOGILEGO KA NTLONG EFELA A HWETŠA MORENA
MALEKA A TSOGILE ASWERE GALASE YA MEETSE A EME LEFASETERENG A
LEBELETŠE KA NTLE.
• NNONO O AMOGELA MOGALA GOTŠWA GO MMEREKI WA MALEKA KWETE, GE A
BE A MOTSIBIŠA GORE MORENA MALEKA LE MOHUMAGADI WA GAGWE BA
RAPALETŠE KA NGWAKONG.

8. NNONO O LELETŠA BRENDA MOGALA GO MMOTŠA KA POLAO YA MMATŠHEGO.
NNONO O LELETŠA MAPHODISA GO BA BEGELA KA MOLATO WA POLAO YA MMATŠHEGO
BRENDA O HWEDITŠE KOTSI YA SEFATANAGA A HLOKOFALA E LE GE A BE A LEKA GO
TŠHABELA MAPHODISA KAGE BAMO HWEDITŠE ALE LEFELONG LA BOSENYI
NNONO O ILE A YA TURF GO SIMA MOO A ILEGO A GO BEGELA SIMA KA GA LEHU LA
MMATŠHEGO ,O RILE GE A FIHLA A HWETSA SIMA A NA LE MPHO.

9. • GA TEE FELA BRENDA OILE A PHAFOGA BOROKONG ,A LEBELELA
NNONO KA MAHLONG A TOMOTŠE MAHLO NKE O BONA SEPOKO
 KWETE OILE A LELETŠA NNONO MOGALA A MMOTŠA GORE O HUMANE
MORENA LE MOHUMAGADI MALEKA BA RAPALETŠE
 GANTHŠI BRENDA OBE A BULELA NNONO LEBATI LA BODULO BJA
KOLOI EFELA KA LETŠATŠI LE LENGWE OILE A TSOGA KALA NGELE
GOMME NNONO OILE A TSWALELA LEBATI KAGO FELA PELO

10. PHETOGO YA LEFELO
PHETOGO YE E AMANA LE DITIRAGALONYANE TŠEO DI DIRAGALAGO MAFELONG
A GO FAPANA. MOANEGWA A KA DIRA SELOTSOKO LEFELONG LEO LE ITŠEGO,
GOMME A YA GO LE LENGWE A DIRA SE SENGWE.
MEHLALA:
 NNONO ILE GEA BOA GO LOKIŠA SEFATANAGA SA MNA MOLAPO KUA GA
MMASEALAMA ARE GEA FIHLA GAE A LWA LE BRENDA
 NNONO O TLOGILE MOWE A BEGO A LE GONA ELE GE A BONA KOLOI YA
MMASEBOTSA, GOMME A LAELA MONNA WA THEKISI GORE A ŠALE KOLOI
YEO MORAGO KOLOI YEO EILE YA FETA POLOKWANE E LEBILE THOKO TŠA
MOSINA OKARE EYA GO TSHELA MOLLWANE ,KEGE E FIHLA GABO YONA MOO
NNONO AILEGO A BONA BA ANEGA LE DIAPARO

11. • NNONO O ITŠE GO FETŠA GO BEYA SEFATANAGA KA
KARATŠHENG A TSENA KA NTLONG FAO A HWEDITŠEGO
BRENDA A EME GONA GOMME BA NGANGIŠANA KA BOKOTSI
BJO NNONO A LEGO GO BJONA BAKENG SA DI NYAKIŠIŠO, GE
BA FETŠA NNONO O ILE A SUBELELA KA PHAPOŠING YA
BOROBALELO
• NNONO O BE ALE NTLONG YA MONNAMOGOLO MALEKA FAO A
TSOGILEGO KA MASA BATHO BA SA ROBETŠE NTLE LE MORENA
MALEKA A LEBELETSE MAHLASEDI A LETŠATŠI FAO A
TLOGILEGO A YA SETEIŠENENG SA MAPHODISA A TSENA A LEBA
OFISISNG YA DIPEGO

12. S
• NNONO O TLOGA MALEKA SEVICE CENTRE MOŠOMONG WA GAGWE GOMME O KITIMELA
MOTSENG WA MORENA MALEKA KA MORAGO GA GORE AKWE DITABA TŠA MANYAMI TŠA
GORE MORENA LE MOHUMAGADI MALEKA BA RAPALETŠE FASE
• MMATSHEGO O HUDUGETŠE GAUTENG KA MORAGO KA GO HLOKOFALELWA KE MONNA WA
GAGWE GOMME A YA MANKWENG MOTSENG WA BO MORENA MALEKA.
• SARESANTA MAROGA LE KONSTABOLO MATSEBA BA TLOGILE SETEIŠENENG SA MAPHODISA
GO YA GO MORENA MALEKA MABAPI LE MOLATO WA POLAO YA MMATŠHEGO.
 NNONO O RILE GOKWA GORE MAPHODISA A FIHLILE MOTSENG WA NANIKI A BEGO A
RAPALETSE KA PHAPOŠING YA BODULELO, O ILE A KITIMA KA LEBELO LA MMUTLA A YA KA
PHAPOSING YA BOROBALELO GE KOLOI YA MAPHODISA E EMA PELE GA NGWAKO.

13. • NNONO O ILE A TSUPULOGA THOTOBOLONG YEO A BEGO A UTAMILE
GONA GE MAPHODISA A TLABA A FIŠA GE EBE BA LEKA GO DIRA
DINYAKIŠIŠO,MAPHODISA A RILE GO SEPELA A TSWA A KITIMA ,KE GE A
KOPANE LE MAPHEKO MO TSELENG YA GAGWE MAFELELONG O
IKHWEDITŠE A WETSE KA KOLOING YA GAGWE.
• NNONO OILE A GATA MAKHURA ,KOLOI YA KITIMA KA LEBELO GEA
TLOGA GABO NANIKI GOMME A THOMA GO RALALA LE MOTSE WA
SEŠEGO ASA TSEBE LE MOO AYAGO
• NNONO OILE A RE GE A TŠHABEŠETŠA KOLOI YA MMASEBOTSANA
GOMME A RE GE A ROTOGA KA MOROTOGENG O MOGWE A BONA
KOLOI YA BAHLAPETŠATSELA KA THOKO GA TSELA KA PEJANA GA
GAGWE GOMME YE MONGWE WA BONA A EMA GARE GA TSELA GO MO
THIBELA.

14.  NNONO O BE A LE KA PHAPHOŠING YA BORBALO LAPENG LA NNANIKI, GO RILE GO KWA
GORE KOLOI YA MAPHODISA E TSELENG A TŠWA KA LEFASETERE GE A LEKA O TŠHABA, KA
MORAGO GA IRI YA LESOME GODIMO GA HLOGO KEG E A TSENA KA KGORO YA MANKWENG
(LETL, 28).
 NNONO O RILE GO BOA GAE A E TŠWA GA BONNANIKI, O ILE A TSENA KA LAPENG LA GAGWE A
LEBA KA PHAPHOŠING YA BOHLAPELO GE A FETŠA A TŠEA DINOTLELO TŠA KOLOI YA GAGWE,
KA MORAGO GA METSOTSO KEGE A TSENA KA KGOROKGOLO YA YUNIBESITHI YA LEBOWA.
 NNONO LE MNA MALEKA BA BOLEDIŠANA KA POLAO YA MMATŠHEGO KA PHAPHOŠING YA
BODULO, KA MORAGO A METSOTSO NNONO O YA KA KHITSHINING FAO GO BEGO GO NA LE
BRENDA, SIMA, LE MOHLATLEGO.
 NNONO GE A PHAFOGA MESONG, O LEBA KA PHAPHOŠING YA BOHLAPELO, KA MORAGO GA
MOO, O ILE A LEBA KARATŠHENG A NAMELA KOLOI GOMME A YA SETEIŠENENG MOO A ILEGO
A LEBA KA OFISING YA DIPEGO.

15. THUMO
• LEGORO LE LENNYANE LA DITIRAGALO LE LAETSA
DIPHETOGO TSA BAANEGWA, FELO LE NAKO, GO
LEBELETSWE DITIRAGALOTEBANYO LE DITIRAGALO
TLALELETSO. GOYA LE KA MOO BAITHUTIMMOGO KA
NNA BASETSEGO BA LAEDITSE, MEHLALA YA
DIPHETOGO TSA NAKO, BAANEGWA, LE LEFELO
KAMOKA DI A BONALA GOMME SEO SE SUPA GORE
MONGWADI WA PADITSEKA DIPHETE BOPAPE O
ATLEGILE KA GO TSWELETSA DITIRAGALONYANE TSA
PUKU YE.

16. METHOPOTHUŠO
Aphane, M. C. (2008). Kanegelokopana ya I.T. Maditsi : Pheko ya pula (Sepedi).
https://repository.up.ac.za/bitstream/2263/29613/1/dissertation.pdf
•Kekana, M. I. (2007). Moelelwa : Padinyana ya boitshwaro.
https://repository.up.ac.za/handle/2263/23279
KEKANA,MJ,200.MOELELWA:Padinyana Ya boitswaro.pretoria.yuniversity ya
pretoria
•Magapa, N. I. (2013). PM Lebopa : Papetso ya Dikanegelotseka tsa Lebopa
(Sepedi). https://repository.up.ac.za/handle/2263/30554
•Mohlala, M. J. (2008). ‘Bamasemola’ : seretotumišo sa E.M. Ramaila.
https://repository.up.ac.za/handle/2263/27041
•Sefoka, M. M. (2017). Lenyalo la setšo sa Bapedi ba Matlala ba Moutse.
https://repository.up.ac.za/handle/2263/65604
•MOJALEFA.DD.1994.TSHEKATSHEKO YA HLYAYA TSEBE .PRETORIA,YUNIBESITHI YA PRETORIA
•Sefoka, M. M. (2017). Lenyalo la setšo sa Bapedi ba Matlala ba Moutse.
https://repository.up.ac.za/handle/2263/65604