Pego ka sehlopha sa Bapulana sa University of Pretoria Hatfield Campus. Kalotaba ya sengwalwa sa Lenong La Gauta.

1. KALOTABA YA
SENGWALWA SA
LENONG LA GAUTA
SEHLOPHA SA BAPULANA
(HATFIELD)

2. KALOTABA
• Go ya ka Phala (1999:65), kalotaba ke boemo bja ditaba, ka ge di swanetše go tšweletša dintlha tše
bohlokwa tšeo di amanago le thulaganyo le ditiragalo. Dintlha tše di hlola maatlakgogedi le go thuša
mmadi gore a kwešiše sengwalo seo a se balago.
• Phala (1999:65) o re lemoša gore kalotaba e lebane le dielemente tša kanegelo e lego, baanegwa,
ditiragalo, nako le felo.
• Mahole (2002:47) o re lemoša gore kalotaba ke matseno a ditaba tšeo mongwadi a ratago go thoma ka
tšona sengwalo. Mongwadi o dira se a lebeletše ditiragalo le tikologo yeo baanegwa ba phelago go
yona.
• Mongwadi o swanetše go utolla baanegwa, ditiragalo, nako le felo go kalo ya ditaba. Se se ra gore
kalotaba e tšwelela mathomong a sengwalo gomme ya felela mo thulano ya pele yeo e lebanego le
molaetša wa mongwadi e thomago (Mahole 2002:47).

3. TLHALOŠO YA KALOTABA
• Go ya ka ditlhalošo tša Phala le Mahole, re ka ruma ka gore
kalotaba ke karolo ya mathomo ya sengwalo yeo e lebanego le
thulaganyo.
• Kalotaba e thuša mongwadi go lemoša le go tswalanya babadi ka
baanegwa, ditiragalo tšeo di ba diragalelago, nako le lefelo leo la
phelago go lona.
• Se se lebane ebile se laolwa ke sererwa sa sengwalo seo.

4. BAANEGWA
• Baanegwa ba ka hlalošwa bjalo ka baroloki goba batšeakarolo ba ka gare ga
sengwalwa. Se se ra gore ke batho goba dilo tšeo mongwadi a di šomisago go tšweletša
molaetša wa sengwalwa sa gagwe go babadi.
• Mongwadi ke yena a ihlamelago baanegwa ba sengwalo, maphelo a bona le kamano ya
bona.
• Se se ra gore baanegwa ke baroloki bao ba phelago lefaseng la bona leo le hlamilwego
ke mongwadi (Maake 2022).
• Baanegwa ba kalotaba goba thulaganyo ba arogantšwe ka dikarolo tše pedi e lego
baanegwathwadi le baanegwathuši (Phala 1999:69).

5. BAANEGWA BA LENONG LA GAUTA
• Baanegwagolo ba ka gare ga sengwalwa ke molwanšhwa goba mongangišwa, molwantšhi goba mongangiši
le mohlohleletši (Mahole 2002).
• Mongangišwa goba molwantšhwa ke moanegwagolo yoo a ngangišetšwago go loka ga gagwe. Ke
moanegwa yoo bontšhi bja babadi ba itswalanyago le yena ka ge e le motho wa go loka goba wa go lwela
nnete (Mahole 2002).
• Pading ya Lenong La Gauta, Nnono Molaba ke yena molwantšhwa goba mongangišwa ka ge ditaba tša ka
gare ga padi di lebanego le yena ebile babadi ba kgona go itswalanya le mediro ya gagwe le go loka ga
gawe.
• Mongangiši goba molwantšhi ke moanegwagolo yoo a ngangišago goba a lwantšhago mongangišwa mabapi
le go loka ga gagwe. Yena re ka re ke moanegwagolo yoo bontšhi bja babadi ba sa mo ratego ka ge e se
motho wa go loka (Mahole 2002).
• Pading ya Lenong La Gauta, Brenda ke yena molwantšhi goba mongangiši ka ge a be a le kgahlanong le
dinyakišišo tša Nnono ebile e be e le yena a bolailego Mmatshego.
• Mohlohleletši ke moanegwa yoo a thulanyago mongangišwa le mongangiši. Baanegwathuši bona ke

6. BAANEGWA BA LENONG LA GAUTA
• Nnono Molaba o nyalane le Brenda gomme o šomela tatago Brenda e lego Mna Maleka. Ke molaodi wa karatšhe ya
Nkwe Maleka. Nnono o godišitše ke Nkwe Maleka morago ga gore mmagwe, yoo e bego e le modiredi wa Mna
Maleka le mmago Brenda, a ye kgolegong moo a ilego a hlokofalela gona. O gotše e le mogwera wa Brenda efela a
mo rata sephiring. O rile go fetša sekolo a thoma go šomela dikaratšhe a feleletša e le molaodi wa karatšhe ya Nkwe
Maleka.
• Brenda ke ngwana wa ga Nkwe Maleka. Yena o rile go fetsa sekolo a sepela sebaka se se telele go sena yo a tsebago
gore o ile kae ebile o dira eng. Morago ga mengwaga o ile a bowa gomme segwera sa gagwe le Nnono sa boela
sekeng. Efela ba ile ba feletša ba nyalane morago ga go ba baratani.
• Nkwe Maleka ke tatago Brenda. O rile ge mosadi wa gagwe wa mathomo a hlokofala, a nyala mosadi wa bobedi e
lego Mmatshego.
• Mmatshego ke mosadi wa bodedi wa Nkwe Maleka. Yena o tlile a nyalana le Mna Maleka gomme batho ba be ba sa
tsebe gore bophelo bo a bego a bo bophela pele ga go tla e be ele bofe.

7. DITIRAGALO
• Ditiragalo di ka hlalošwa bjalo ka dilo ka moka tšeo di dirago ke moanegwa goba tšeo di
diragalelago moanegwa yoo.
• Tšona di a fapana ge go bapetšwa tša ditiragalo kalotaba le ditiragalo tša diteng (Mahole 2002).
• Ge re ahlaahlaa ditiragalo tša kalotaba ya sengwalwa, re lemoga ge diragalo tšeo di fiwa
mošomo ka ge di lebane le thulaganyo (Maake 2022)
• Se se ra gore ditiragalo tša kalotaba di lebane le go re lemoša lehlakore la go loka le lehlakore la
go se loke la ditaba tša ka gare ga sengwalwa (Maake 2022).
• Ke ka moo Groenewald (1993:20) a hlalošago ditiragalo tša kalotaba e le tšeo di thulantšhago
molwantšhi le molwantšhwa gore thulano e be sehloa sa kalotaba (Maake 2022).
• Go ya ka dihlalošo tše re ka ruma ka gore ditiragalo tša kalotaba ke tšeo di lebanego le sererwa
sa padi ka ge e lego tšona di thulantšhago molwantšhwa le molwantšhi.

8. TIRAGALO YA LENONG LA GAUTA
• Pading ya Lenong La Gauta re lemoga ge Nnono a thoma go nyakišiša polao ya
Mmatshego morago ga gore Mna Maleka a mo kgopele go hwetša motho yoo a
dirilego seo.
• Mathomong Nnono o be a sa tsebe gore o tla thoma kae go nyakišiša ka ge ba be
ba sa tsebe dilo tše ntši ka bophelo bja Mmatshego ba pele ga ge a ka tla go dula le
Mna Maleka.
• Nnono o ile a ya go leka go bolela le mošomi wa Mna Maleka, Naniki, e le ge a be
a leka go hwetša nnete ya gore Mmatshego o be a phela bjang le go hwetša ge e le
gore Naniki ga a tsebe selo ka polao yeo.
• Nnono o ile a tlabega ka ge a ile a hwetša Naniki a hlasetšwe le go gobatšwa
gomme se se ile sa mo lemoša gore le yena bophelo bja gagawe bo mo kotsing.

9. TIRAGALO YA LENONG LA GAUTA
• Ka ge Nnono e le motho wa go ba le maikemišetšo ebile a lwela taba ya go loka, o ile a
tšwela pele ka dinyakišišo tša gagwe le ge a ile a hlaselwa. Mna Maleka o ile a mo kgopela
gore a tlogele maphodisa a rarolle molato woo ka ge o be o le kotsi kudu efela Nnono a se
mo theeletše.
• Nnono o ile a swarwa ke maphodisa ka ge ba be ba belaele gore ke yena a bolailego
Mmatshego. Maphodisa a ile a mo lekola go leka go hwetša mabadi matsogong a gagwe ka
ge a ile a hwetša letlalwana manaleng a setopo sa Mmatshego.
• Se se ile sa fa Nnono mohlala dinyakišišong tša gagwe gomme e rile ge a bona mabadi
letsogong la Brenda a kgona go lemoga dilo tše ntši mabapi le molato woo.
• O ile a lemoga gore Brenda ke yena mmolai ebile ke yena a bego a leka go mo thibela gore
a hwetše nnete dinyakišišong tša gagwe. Se se ile sa hlola thulano magareng ga Nnono le
Brenda.

10. NAKO
• Nako ke elemente goba karolo ya tikologo yeo e lebanego le go hlaloša lebaka leo
ditiragalo di diragalago go lona (Maake 2022)
• Nako yeo e lebanego le thulaganyo e fapana le nako ya diteng (Mahole 2002:101).
• Mahole (2002:101) o re lemoša gore nako ya thulaganyo e bolela lebaka leo ditiragalo
di diragalago ebile e lebantšhwa le moko wa ditaba gore e fetoge diswantšho.
• Nako ya thulaganyo e tšwelela ka dikarolo tše tharo e lego:
i. Nako ya tshwanelo
ii. Nako ya atmosfere
iii. Nako ya seka

11. NAKO YA TSHWANELO
• Nako ya tshwanelo e ka hlalošwa bjalo ka nako ya tlhago gomme yona e bonagala ka
phetogo ya mabaka (Maake 2022).
• Mahole (2002:101) o tlaleletša se ka go re lemoša gore nako ya tshwanelo ke yeo e
swanetšego go ba gona sengwalong ka ge e laetša baanegwa le ditiro tša bona.
• Mehlala ya nako ya tshwanelo ke bošego, mosegare, selemo, marega bj. bj.
• Pading ya Lenong La Gauta go tšwelela nako ya tshwanelo kgaolong ya pele ge Nnono a be
a laetša nako ya gagwe ya go tsoga: “E be e le tlwaelo ya ka go thea sešupanako gore se
ntsoše ka iri ya bohlano mesong”. Mesong ke nako ya tshwanelo.
• Mongwadi o tšweleditše nako ya tshwanelo gape kgaolong ya bobedi ge Nnono a be
hlaloša letšatši la mafelelo leo a bonego mmagwe: “E be e le marega gomme go be go
tonya e le ruri letšatšing leo.” Marega ke nako ya tshwanelo.

12. NAKO YA SEKA
• Nako ya seka e tsebja bjalo ka nako ya seswantšho.
• Yona e re lemoša ka mahlakore a mabedi, e lego la go loka le la go se loke (Mahole
2002:104).
• Mahole o tšwela pele go hlaloša gore lehlakore la go se loke le emelwa ke bošego ka
ge bo dirišwa bjalo ka seka sa kotsi. Se se lemogwa ka ge bosenyi gantši bo direga
bošego.
• Pading ya Lenong La Gauta nako ya seka e tšwelela ge Nnono a be a bethwa e le
bošego ka ge a ile a tsena ka karatšheng gomme a palelwa ke go bona banna bawe
gobane go be go leswiswi.

13. FELO
• Mahole (2002:19) o re lemoša gore felo ke elemente ya bone ebile e le ya mafelelo ya diteng.
• Elemente ye e lebane le moo baanegwa ba phelago gona le moo ditiragalo tša sengwalwa di diragalelago
gona.
• Mahole (2002:106) o tšwela pele ka gore lemoša gore mafelo a thulaganyo a šoma go tšweletša moko wa
ditaba gomme yona e lebane le go laola phetogo ya ditiragalo tša ka gare ga sengwalwa.
• Kalotaba ya felo e arogantšwe ka dikarolwana tše pedi, e lego:
• Felo la tshwanelo
• Felo la seka

14. LEFELO LA TSHWANELO
• Lefelo la tshwanelo le ka le hlalošwa bjalo ka lefelo leo ditiragalo di diragalelago gona gomme lona le
lebane le tiragalo ye itšego.
• Mahole (2002), o re lemoša gore mefelo la tshwanelo ke ao mongwadi a sa a nepišago ka ge a sa
bolele maina a ona. Bohlokwa bja mafelo ao bo lemogwa ge nyakišišo e lebane le tsela yeo mongwadi
a šomišago mantšu le mafoko ka yona (Mahole, 2002:19).
• Mehlala ya mafelo a tshwanelo ke phapošing, ofising, lebenkeleng bj. bj.
• Pading ya Lenong La Gauta go tšwelela lefelo la tshwanelo kgaolong ya boseswai ge Nnono a be a
bitša Mna Molapo ka ofising ya gagwe: “Ke ile ka mmiletša ka ofising”. Ofising ke lefelo la
tshwanelo.
• Lefelo la tshwanelo le tšwelela gape kgaolong ya bohlano ge Nnono a be a ile go bona Sima ka
phapošing ya gagwe: “E sa le ge ke tsena ka phapošing, ga se a ke a ahlamiša molomo”.

15. LEFELO LA SEKA
• Lefelo la seka le tsebja bjalo ka lefelo la seswantšho
• Lona le re lemoša mahlakore a mabedi e lego le lebotse le le le mpe
(Mahole 2002:109).
• Mongwadi a ka šomiša sethokgwa bjalo ka seka sa go emela kotsi goba
dilo tše mpe ka ge gantši ge re nagana ka sethokgwa re nagana kotsi.
• Re ka tlaleletša ka gore mafelo a seka ke ona a godišago thulano
magareng ga ditiragalo tša segologolo le tša sebjalebjale

16. METHOPOTHUŠO
Mahole, B. F., 2002. Lenong La Gauta: Padi Ya Botseka. Pretoria: s.n.
Phala, R.S., 1999. Thellenyane batlabolela: Tiragatšo ya boitshwaro. Magister atrium,
Lefapeng la polelo le dingwalo le filosofi, Yunibesithi ya Pretoria.
Maake, M., 2022. AFT 121: Sepedi. University of Pretoria.