2. 2
o Go ya ka Cohen(1973:13), kgohlano e lebane le thulano ya maatla a arilego. O nepiša gore
yona e lebane le dinthulwane tše pedi tšeo di kopanago ka maatla a magolo a lewatle mo
sengwalong.
o Serudu (1989:48) o tšwetša pele taba yeo ka go re ge go Ie kgohlano gare ga baanegwa
mo papading, pading goba mo go kanegelokopana gona go bolelwa ka thulano. O tšwela
pele ka go bolela gore kgohlano yeo e ka ba gare ga baanegwa ba babedi goba dihlopha
tša baanegwa goba bjalobjalo.
o Maggraff (1994) o hlalosa gore kgohlano ye kgolo ke yeo e hlolago bothata goba
dingangišano gomme e lebane le seo e le go molaetša wo mogolo wo mongwadi a ratago
go go tšweletša go babadi.
o Mojalefa(1996:14) o tlaleletša seo ka gore kgohlano ke go se kwane magareng ga
baanegwa goba moanegwa le tikologo ya gagwe gomme go se kwane fao go na le seo go
se hlolago.
Tshekatsheko ya Kgohlano
3. 3
o Seo Serudu a se gatelelago mo ke gore maatla ao a bolelwago ke
Cohen a
Iebane Ie botse Ie bobe, gomme o a lebanya Ie baanegwa Ie seo se
ba
diragalegago.
o Ge a tiiša seo Mojalefa (1995:16) o re, ka faa katlego ya
sengwalo se sengwe Ie se sengwe, e letše magetleng a tšweletšo ya
kgonthe ya go ba Ie bothata. Ka gona tšeo di thulanago ke bobe Ie
botse, go loka Ie go se loke, lethabo Ie manyami, bjalobjalo.
4. 4
o Ge a akaretša ditaba tšeo tša kgohlano, Marggraff (1994:21) o di lebanya Ie go
befa ga ditaba. O tšwela pele go bolela gore kgohlano e hlolega ge go bapetšwa
botse Ie bobe, maatla Ie bofokodi, lethabo Ie manyami, bjalobjaIo, go tšweletša
maatlakgogedi. O hlalosa gore go na le tiragalo ye e hlotšego kgohlano,
kgohlano le pheletšo ya kgohlano.
o Ge a tiiša seo Prince(1987:15) o re kgohlano e na Ie mehuta ye mebedi yeo
Serudu (1989:49) a e fapantšhago ka go re ge moanegwa a elwa Ie dikgopolo
tša gagwe mabapi Ie taba ye e rilego goba tikologo ya gagwe, gona go thwe o
na Ie kgohlano ya ka gare. Kgohlanono ya ka ntle yona e šupa phapano ya
molaleng ye e lego gare ga baanegwa mo sengwalong. E ka ba go gobelana ka
matswele, go rogana goba go hlabana ka marumo.
o Groenewald (2007: 20), o tlaleletša seo ka gore kgohlano ya nnete ke yeo go
thulanago molwantšhwa Ie molwantšhi. gomme yona e bohlokwa gobane ke
kgohlano yeo e lebanego Ie maikemišetšo a mongwadi.
5. 5
Margraff (1994:49) o tšwela pele ka gore Kgohlano ya ka ntle, e šupa
phapano ya pepeneneng gare ga baanegwa mo sengwalweng gomme e
ka bonagala ka go gebela ka matswele, go rogana goba go hlabana ka
marumo.
Kgohlano ya ka gare, ke phapano yeo moanegwa a itemogelago yona
ka dikgopolo tša gagwe. Yona e bonagala kudu ge moanegwa a e ba le
polelonoši. E direga ge moanegwa a itemogela kgatelelo, dinyakwa
goba dikganyogo ka gare ga gagwe. Moanegwa o ihwetša a le
tlabegong a sa tsebe gore a kgethe sefe. Go ra gona gore o na le dipelo
tše pedi.
Holman le Herman(1986:192) ba hlalosa gore mehuta ye ya kgohlano e
bohlokwa mo sengwaleng ka gore ke motheo wo mogolo wa kanegelo.
Diripa tše pedi tša kgohlano:
Kgohlano ya ka ntle
Kgohlano ya ka gare
6. 6
Kgohlano dingwalweng e phetha morero wo bohlokwa
go tšwetša pele kanegelo le go utolla dikgopolo,
maikemišetšo le maikutlo a baanegwa go babadi
(Margraff 1994).
Kgohlano e ka thuša go tšweletša seswantšho se se
feletšego gabotse ka ga semelo sa moanegwa,
ditekanyetšo le dintwa.
E huetša ditiragalo mo sengwaleweng gore sererwa se
tšwelele gabotse.
E tliša tsebo ka ga dithlotlo go babadi tšeo baanegwa
ba itemogelang tšona.
Kgohlano e bohlokwa mo sengwalweng ka gobane e
hlohleletša mmadi go balela pele le pele ka gona seo
ke maatlakgogedi (Mojalefa 1996).
Bohlokwa bja
kgohlano ka gare
ga sengwalwa.
7. 7
Kgohlanontle ka gare ga kanegelokopana ya A
tla a hwa letswalo.
Tiragalo ye e hlotšego kgohlano:
Go bolawa ga basadi ba makgowa polaseng ya Morena Javers ke wona o ilego
wa hlola kgohlano ka gare ga kanegelokopana ya A tla a hwa letswalo.
Morena Javers o itemogela kgohlano le tikologo mo polaseng ka ge basadi ba
makgowa ba bolawa. O ile a kwa bohloko ge a hwetša setopo sa lekgowa e le
morwedi wa gagwe gongwe a hwetša e le maloko a gagwe.
Phahlaphahla o rile e le lephodisa a hwetša basadibaso ba hlatswetša nokeng
gomme maikutlo a gagwe a golela godimo a ba omanya gore a se ba swanela go
hlatšwetša fao. O ile a ba rogaka ge ba kgopela tshwarelo, a ba bitša ka la
mokgwaphihlana.
8. Phahlaphahla o ile a sepela le basadi bao ba bararo go tloga nokeng gomme a tla a
fetola mogopolo a re basadi ba babedi ba boele morago go yo hlakodiša diaparo tša
bona tšeo ba di šiilego nokeng.
O dirile seo gore a šale le kgarebe ye tee ya letswele la go ema.
Morago ga nako basadi ba rile ba sa le gare ba anegolla diaparo ka setu, ba tla ba
mamollwa melomo ke semaka.
Ba kwele sello sa go tsenelela pelong seo se be go se tšwelela letšing kgauswi le
noka.
Sello seo e be e le sa kgabere Hlole e le ge a nyaka thušo ka ge lesogana le be le
mo kataletša ka leopeng.
Yo mongwe wa basadi o ile a hlaba sebatakgomo gomme Morena Javers le
maphodisa ba tla go kwa sebiletšwa.
9. 9
Bašemane bao ba bonego seo Phahlaphahla a se
direlego go mosetsana wa batho, ba ile ba mo keteka
ka dieta kgareng go fihlela a hlakodišwa ke
maphodisa a Mankweng ao a be go a emaema le
mebila ya Turfloop. O ile a lla go fihlela le ge a se sa
na seo a ka se bolelago.
O se bone thola boreledi, teng ga yona go a baba.
Phahlaphahla o ile a gogagoga mosetsana kua
Turfloop yoo a kopanego le yena mmileng gomme a
mo tšeela ka molao wa mokoko. Mosetsana woo o
tlogile a se a apare selo go ya godimo a ikaparetše
hempe fela ebile a ribegile sefahlego.
10. 10
Phahlaphahla o rile go boya bookelong, a
nwa mabjala a re go kwa dipiri a ntšha
mantšu a gore basadi ba makgowa ba mo
tlapetše o inyakela “lekhalate”.
Mathapameng a letšatši leo o ile a phaya
theto ka kgang go mosaditsoko wa go se
itekanele mmeleng wa Mmala, mmileng wa
go ya Polokwane gomme seo se ile sa dira
gore a swarwe a ye kgolegong gape.
Maphodisa a rile go tseba seo a se dirilego,
ba mo gokeletša ka go mo raga ka dieta ba
mo iša kgolegong.
11. 11
Kgohlanogare ya
kanegelokopana: A tla
a hlwa letswalo
Morena Javers o nepa le go thuntšha
mehlare kua nokeng ka thoboro ya
gagwe maseng a mangwe le a
mangwe.
O dira seo go hlalantšha pefelo yeo a
nago le yona pelong ya gagwe le
mabjokong a gagwe. Se se laetša gore
dipolao le masetlapelo ao a diragalago
gona polaseng ya gagwe ke
tlhobaboroko ye kgolo go yena ka ge a
loba bao a ba ratago.
O tloga a nyaka go hwetša dikebekwa
tšeo di hlasetšego polase.
12. 12
Mabore o thulana le
Mminamašianoke ka dikgopolo
mabapi le go kgorela barwedi fao
ba ka go latša dihlogo. Ke moo
Mminamašianoke a ganago a šupa
godimo ka monwana.
Pheletšo ya kgohlano:
Phahlaphahla ka ge a be a phaya thetho ka kgang, o swerwe a ya
kgolegong gape gomme lefase ya ba e le gona le hlomotšwe
mmetlwa.
13. 13
Thumo
Mo kanegelokopana ya A tla a hlwa letswalo, mongwadi o
atlegile go tšweletša kgohlano ya ka gare le ya ka ntle. Re bona
ge a kgonne go tšweletša kgohlano yeo e swaraganego le
moanegwathwadi, e le go Phahlaphahla. Mongwadi o
tšweleditše gabotse gore khudu ga e lahle legapi la yona ka
gobane Phahlaphahla o tšwetše pele ka mediro ya gagwe ya go
se kgahliše le ge a bethwa, a swarwa, a ingathile nko. Bohloko
ga se ba ka ba mo tlogediša goba ba mmontšha diphoso tša
gagwe. Re kgona go bona gabotse gore Phahlaphahla o hwile
letswalo e le ruri. Kgohlano ye, e kgonne go goga šedi ya mmadi
gore a fišagalelwe go bala go ya pele gore a tsebe gore naa
Phahlaphahla o feleletša kae ka bophelo bja gagwe.
14. 14
Re batau a phaga a Malala a moenyane.
Batho ba ba boyang Phageng, ba ba boyang
Shakwaneng.
Shakwana la kgomo le motho go phalang?
Go phala motho gobane kgomo re lla re djia.
Chiloane
Re mapulana a kgosi kgolo Lepulana Chiloane.Wa Segodi, sa Malekane a mokinane. Ke hlorisha
maebane eke mae a Chiloane. Re ba mashila a gatisha. Ya hloka moshidi e shila lehlogwana tsa batho.
Retswa Rolong, Phageng Shakwaneng la kgomo le motho. Bare motho lekgomo go phalang? Gophala
motho ba sajego. Ge ele kgomo reja rellela teng. Re sa lebelele morago.
Re babina tau dikgoshi maapara nkwe. Ba lekoba, Moletelo le Maripe. Rebagale ba thaba Moholoholo
ntwa ga re etshabe. relwa ka matlapa a nkgokolo, ya marumo ya re diegisha. Ra fetsa mapono sello sa
kwala Swating.
Re batau mayila gofenywa. Pula ga re etshabe, re opela koma. Wa re teya ka tladi re e busetsa morago.
Re ba molwantwa phaga ya malala moenyane.
Ka ga Kgosi Chiloane le
setshaba sa gagwe.
15. 15
Cohen, B.B. (1973). Writing about Literature. Illinois: Scott, Foresman Company.
Holman, G.H. Le Harmon, W. (1986). A Handbook to Literature. London: MacMillan Publishing Co.
Marggraff, M.M. (1994). The moral story in Zulu (1930-1955). Pretoria:
Yunibesithi ya Pretoria.
Mojalefa, MJ. (1995). Ntlhahle ya Bobedi (BA) Sepedi 202. Pretoria:
Yunibesithi ya Pretoria.
Mojalefa MJ (1996) Pego ye e beakantswego ya nyakisiso ya makxothlo (legothoane). dissertation.
Mojalefa, M. J. and Groenewald, P. S. (2007) Rabadia ratšhatšha : studies in african language literature,
linguistics, translation and lexicography. 1st edn. Stellenbosch: Sun Press.
Prince, G. 1987. A Dictionary of Narratology. Lincoln & London:
University of Nebraska Press.
Serudu, M.S. (1982). Lenong la Gauta by H.D.N. Bopape. South African
Journal of African Languages, 4(2): 14-19.
Serudu, M.S. (1989). Koketsatsebo. Pretoria: De Jager-Haum.
Methopo
