REGÜLASYON EKONOMİSİ: KAMUSAL REGÜLASYONLARIN FAYDA ve MALİYETLERİ

1. PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu Sunum Aşağıdaki Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlandı.
Coşkun Can Aktan, Regülasyon İktisadı, İzmir : Sobiad Yayını, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Züleyha Çatalkaya
REGÜLASYON EKONOMİSİ:
KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
FAYDA ve MALİYETLERİ

2. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
FAYDA ve MALİYETLERİ
 Geleneksel iktisat teorisinde yer alan piyasa
başarısızlıkları argümanları her zaman kamusal
regülasyonlara başvurulması için yeterli ve ikna
edici değildir.
 Yıllarca eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi
yarı kamusal mallar; enerji, posta ve
telekomünikasyon, demiryolları ve denizyolları
gibi hizmet alanları “kamusal mallar”
kategorisinde düşünülmüş ve bu mal ve
hizmetlerin devlet tarafından sunulması
savunulmuştur.
 Günümüzde bu tür mal ve hizmetlerin çeşitli
nedenlerle özel kesim tarafından sunulması
yönünde bir eğilimin tüm dünyada
yaygınlaştığını gözlemleyebiliyoruz.
 Geleneksel piyasa başarısızlığı teorisine
bakarak kamusal regülasyonlara
meşruiyet yolu aramak günümüz
açısından ikna edici bir yaklaşım
değildir.
 Sonuç olarak, bu tür mal ve hizmetlerin
kamu ya da özel kesim tarafından
sunulmasının sağlayacağı fayda ve
maliyetlerin çok iyi analiz edilmesi
önem taşımaktadır.

3. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL MALİYETLERİ
Düzenleyici devletin sebep olduğu maliyetlerin
başında idari maliyetler gelmektedir.
Hükümetlerin, regülasyonların yaratılması,
uygulanması ve sürdürülmesi için harcamalar
yapmaları gerekmektedir. Bu harcamaların bir
kısmı fiziki altyapı harcamaları, diğer bir kısmı ise
personel harcamalarına yöneliktir.
İDARİ MALİYETLER

4. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL MALİYETLERİ
Bilgi Edinme Maliyetleriİşlem Maliyetleri
Uyum Maliyetleri: Bireyler ve firmalar,
kamusal regülasyonların gerekli kıldığı
şartları yerine getirmek için fiziki ve
personel harcamaları yapmaktadırlar.

5. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL MALİYETLERİ
İşlem
Maliyetleri
İdari
Maliyetler
Fırsat Maliyetleri

6. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL MALİYETLERİ
 Rant kollama maliyetleri: regülasyonların
sebep olduğu maliyetlerin belki de en
yıkıcı ve en tahripkar olanıdır.
 Rant kollama faaliyetlerinin etkisi, içinde
bulunulan dönemle sınırlı kalmamakta
gelecek dönemlere de yansımaktadır.
 Ağırlıklı olarak monopollere ilişkin imtiyaz
kapma yarışı şeklinde görülebilen rant
kollama faaliyetleri, devlet tarafından
harcamada bulunulan tüm sektörler ve
hizmetler için görülebilir.
 Rant kollama, kıt kaynakların yapay
olarak yaratılan transferlere
yönlendirilmesi anlamına gelmektedir.
(Tollison, 1982:578)
 Rant kollama çabaları günlük yaşamda
monopol kollama, tarife kollama, lisans
kollama, teşvik ve sübvansiyon kollama
şekillerinde görülebilir.
 Yasal dahi olsa rant kollama yararsız bir
faaliyettir. Rant kollamayı yaratan
sürecin rüşvet, kayırmacılık, yozlaşma gibi
sebeplerle yasal bir düzlemde
oluşmaması, devletten servet transferi
elde etme çabalarını daha da
güçlendirmektedir. (Aktan, 1993:120)

7. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL MALİYETLERİ
 Refah kayıpları: Devlet tarafından
kendisine verilen tekel yetkisini
kullanan tekel işletmeleri, mülkiyeti ister
kamuda ister özel sektörde olsun
toplumun refahında kayıplara sebep
olmaktadır.
 Tekelde daha yüksek fiyatlardan satış
yapılabilmesi amacıyla üretimin
kısılması anlayışı hakimdir.
Bu durum piyasada yapay
bir kıtlığın ortaya çıkmasına
neden olmaktadır. Buna ek
olarak ülke kaynakları,
tekel endüstrisini besleyen
bir kısır döngünün devamı
için savurganca
harcanmaktadır.

8. KAMUSAL
REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL
MALİYETLERİ
• Michael Vivian
Posner’e göre; tekel
kârını elde etmeye
yönelik bir imkanın
olması, kaynakları
tekel konumunu elde
etmeye yönelik
çabalara
yönlendirecektir ve
bu kaynakların fırsat
maliyetleri de tekelin
sosyal maliyetlerinden
olur.
Yani doğal tekelin yol
açtığı sosyal maliyet
sadece refah kaybını
içermez, bunun yanında
tekel konumunu elde
etmeye yönelik çabalar
sonucunda ortaya çıkan
ek kayıpları da kapsar.

9. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
MUHTEMEL MALİYETLERİ
 Kamusal regülasyonların topluma yüklediği maliyetlerin nasıl oluştuğunu
anlamamız açısından kaynakların yanlış yönlendirilmesi konusu da
önemlidir. Bürokratların rehberliğinde kamusal politikaları belirleyen
politikacılar, halkın tasarladıkları politikalar hakkında tam enformasyona
sahip olmamalarından da hareketle yönetme imkanına sahip oldukları
finansal kaynaklarını hesap verme zorunluluğu hissetmeden
harcayabilmektedirler.

10. REGÜLASYONLARIN KALİTESİNİN ARTTIRILMASINA
YÖNELİK OECD KONSEYİ’NİN TAVSİYELERİ
Kamusal regülasyonların kalitesi, sürdürülebilir bir global
ekonomik büyümenin şartlarını oluşturmaya çalışan herkesi
ilgilendirmektedir. Vatandaşların yaşam kalitelerinin
artırılmasında regülasyon kalitesinin artırılması hayati
derecede önemlidir.
OECD Konseyi’nin 9 Mart 1995 tarihinde kabul ettiği
“Kamusal Regülasyonların Kalitesinin Artırılması Üzerine
Tavsiyeler” başlığını taşıyan çalışmada regülasyonlar
konusunda başlıca görüş ve tavsiyeler yer almıştır.

11. REGÜLASYONLARIN KALİTESİNİN
ARTTIRILMASINA YÖNELİK OECD
KONSEYİ’NİN TAVSİYELERİ
1. Regülasyonların karar süreçlerinde kurumsal ve prosedürel stratejilerin
iyileştirilerek regülasyon kalitesinin artırılması,
2. Regülasyon etkinliğini artırmak ve maliyetleri düşürmek için daha verimli bir
regülasyon sistemi yönetiminin geliştirilmesinin desteklenmesi,
3. Regülasyonların etkin olarak uygulanması ve aynı zamanda kamusal
regülasyonlara alternatif yöntemlerin bulunması ve bu yöntemlerin
uygulanmasının teşvik edilmesi,
4. Uluslararası regülasyon sisteminin meşruiyetinin ve uygulamadaki etkinliğinin
güçlendirilmesi.

12. REGÜLASYONLARIN KALİTESİNİN ARTTIRILMASINA
YÖNELİK OECD KONSEYİ’NİN TAVSİYELERİ
 Devletin uygulamayı düşündüğü
regülasyonların ne şekilde ve nasıl
gerçekleştirileceğine ilişkin olarak sorunun
esası açık ve net bir şekilde ortaya
konmuş olmalıdır.
 Regülasyona yol açan sebeplerin
regülasyondan sonra ortadan kalkıp
kalkmadığı incelenmelidir.
 Devletin yürürlüğe koymayı planladığı
regülasyonlar, ilgili kesimler ve taraflar
tarafından kabul görmelidir.
 Ortaya çıkan sorunun devlet eliyle
çözüme kavuşturulmasında en iyi
çözümün kamusal regülasyonlar olup
olmadığı araştırılmalıdır.
 Kamusal regülasyonların toplum
tarafından benimsenmesi için hukuk
kurallarına riayet edilmelidir.
 Devletin kamusal regülasyonları hangi
düzeyde uygulayacağı belirlenmelidir.
 Uygulanması düşünülen kamusal
regülasyonlara karşılık ortaya çıkması
muhtemel maliyetler iyi analiz edilmelidir.

13.  Kamusal regülasyonların toplum üzerinde
doğuracağı etkiler net bir şekilde ortaya
konmalıdır.
 Kamusal regülasyonlar, bu
regülasyonlardan etkilenecek
muhataplar için açık, anlaşılır, kapsayıcı
ve ulaşılabilir olmalıdır.
 İlgili tüm taraflar kamusal regülasyonların
hazırlanması aşamasında görüşlerini
sunma fırsatına sahip olmalıdırlar.
 Regülasyona tabi olacak iş kolları, meslek
örgütleri, ticari birlikler, çevre ve tüketici
organizasyonları ile devletin ilgili
kademeleri uygun prosedürler ve yeterli
bilgiler dahilinde regülasyonların
oluşumuna katkıda bulunmalıdırlar.
 Halka danışılmasının getireceği
kazanımların önemini kavrayarak
regülasyonlar, idareciler tarafından
regülasyonun amacını, alınan kararları,
devlet müdahalesini gerekli kılan
sebepleri ve bu müdahalelerden
beklenen fayda ve maliyetleri halkın
kolay ulaşabileceği bir formatta
sunmaya özen göstermelidirler.
REGÜLASYONLARIN KALİTESİNİN ARTTIRILMASINA
YÖNELİK OECD KONSEYİ’NİN TAVSİYELERİ

14. KAMUSAL REGÜLASYONLARIN
OLUŞTURULMASI SÜRECİ
 Regülasyonlardan doğrudan etkilenenlerin alternatif fikirlerinin
öğrenilmesini ve farklı perspektiflerin tartışılmasını sağlayacağı,
 Regülasyon kurumları ile çakışan çıkarlar arasında bir denge kurulmasına
yardımcı olacağı,
 Dile getirilmeyen problemlerin ve politik etkilerin ortaya çıkmasını temin
edeceği,
 İdarenin fayda ve maliyetler üzerinde etkin bir kontrol elde etmesine imkan
tanıyacağı,
 Devletin faklı kesimleri arasında regülasyonların etkileşimini temin edeceği
için uygulamadan beklenen sonuçların verimi açısından oldukça yararlıdır.

15. • Kamusal regülasyonların kalitesinin arttırılması
konusunda ilk yapılacak iş sorunun teşhis edilmesidir.
• söz konusu sorun ve/veya sorunların çözümünün
devlet müdahalesi ya da kamusal regülasyona bağlı
olup olmadığının çok iyi biçimde ortaya konulması
gerekir.
• eğer kamusal regülasyona gerek var ise en iyi
kamusal regülasyon çözümünün araştırılması gerekir.
• En iyi çözümün bulunmasının ardından hukuki altyapı
hazırlanmalıdır.
• kamusal regülasyonların hangi yönetim düzeyinde
(merkezi yönetim ya da yerel yönetim düzeyinde)
yapılacağı kararlaştırılmalıdır.
• Tüm bu çalışmalar yapılırken, kamusal regülasyonların
fayda ve maliyetlerinin analiz edilmesi, regülasyonun
etkilerinin ortaya konulması, regülasyonların açık,
anlaşılabilir ve basit olması gibi hususların da dikkate
alınması önem taşımaktadır.
REGÜLASYONLARIN
KALİTESİNİN ARTTIRILMASINA
YÖNELİK OECD
KONSEYİ’NİN TAVSİYELERİ