Sağlıkta Piyasa Aksaklıkları

1. Sağlıkta Piyasa Aksaklıkları
Tugay Günaydın
14.11.2014
Yar. Doç. Dr. Erdinç Ünal

2. GİRİŞ
• Neo-Klasik İktisadın «refah iktisadı» ekolüne
mensup iktisatçılarca ‘’PİYASA AKSAKLIKLARI
TEORİSİ‘’ geliştirilmiştir.
• Eğer piyasalarda oluşan fiyatlar gerçek kıtlıkları
ve gerçek fayda ve maliyetleri yansıtmıyorsa
etkin fiyatlar oluşamayacak,etkin olmayan
fiyatlar da piyasa kararlarına yol gösterirken
yanlış sinyaller verecektir ve kaynakların yanlış
dağılmasına yol açacaktır(Arın, 1997:75).

3. GİRİŞ
• Piyasa başarısızlıklarının önemli bir göstergesi
«gelir dağılımındaki adaletsizlik»tir.
• Piyasa aksaklıkları veya piyasa başarısızlıklarına
devlet müdahalesi gerçekleşmektedir.
• Piyasa aksaklıkları teorisi devletin müdahale
gerekçelerini temellendirmekle kalmayıp, bu
aksaklıkları düzeltmek için kullanılabilecek
‘kamusal müdahale’ araçlarını da sunmaktadır.

4. KAMU MALLARI
• Tanım:Toplumsal ihtiyaçların karşılanmasına
yönelik olarak üretim seviyesi ve
finansmanının siyasi mekanizmalarca
belirlendiği mal ve hizmetlerdir.
• Herhangi bir kamu malı, etkinliğinin sınırları
belirlenmiş bir grubun üyeleri için kamusaldır.
• Ozon Tabakası(global)
• Savunma Hizmetleri(ulusal)
• Sıtma ile savaş(bölgesel)

5. KAMU MALLARI
• Kamu mallarında yaratılan faydanın büyük bir
bölümünün :
• Faydasının bedeli belirlenemez.
• Masrafları toplanamaz.
• Dolayısıyla bu mal ve hizmetler için, piyasa
mekanizmasının en önemli ve en temel
düzenleyici mekanizması olan FİYAT
belirlenemez.

6. KAMU MALLARI
• Kollektif mallar ve çevre malları olarak
adlandırılan, ortak tüketime açık mallar
vardır.Bunlar:
• HAVA
• SU KAYNAKLARI
• ORMANLAR
• DENİZLER ve
• GÖLLER gibi mallardır.
Kamu malları sahip oldukları
teknik ve ekonomik özelliklerden
dolayı piyasaca üretilemez mallardır.

7. KAMU MALLARI
Kamu mallarının 2 temel özelliği bulunmaktadır.
I. DIŞLANAMAZLIK
II. RAKİP OLMAMA

8. I. Dışlanamazlık
• Özel mallarda maliyet ve fayda kişiseldir ve
bedelini ödemeyen tüketimden dışlanır.
• Fakat kamu mal ve hizmetlerinden tüketiciyi
dışlamak güç ya da imkansızdır.
• Ürün tektir, tüketim toplucadır, ortaktır.Örn:HAVA.

9. II. Rakip Olmama
• Kamu mallarının marjinal maliyeti sıfırdır.
• Ulusal savunma hizmetlerinin bir kişi için
üretilmesiyle,toplum için üretilmesi arasında
maliyet farkı yoktur.
• Dolayısıyla, tüketiciler birbirlerine karşı rakip
değildirler.

10. KAMU MALLARI
Kamu malının klasik örnekleri;
• savunma,adalet,iç güvenlik ve sokak
aydınlatması vs.’dir.
• Bu hizmetler devletçe sağlanan hizmetlerdir.

11. KAMU MALLARI
• Sağlık mal ve hizmetlerinin özellikle «koruyucu
hekimlik hizmetleri» kısmı kamu malı
özelliğine sahiptir.
• Koruyucu sağlık hizmetlerinin tüm toplumu
hastalık etkenleri ve risklerinden uzak tutmaya
yönelik ortak faydayı hedeflemesi bu duruma
neden teşkil eder.

12. KAMU MALLARI
• «Kişiler kendi bütçeleri ile yaşadıkları ortamı
sağlığa elverişli hale getiremezler.Çevre sağlığı,
etkinlik açısından kamusal bir hizmettir(Bulutoğlu,
1981:298).
• Aşılama, ilaçla koruma gibi kişiye yönelik
koruyucu sağlık hizmetleri teknik olarak bireysel
görünen bir faaliyet olmasına rağmen, etkinlik
elde etmek,ortak ürünü veya faydayı yaratmak
için bütünü kapsayan biçimde yapılmasını
gerektirmesi nedeniyle kamu malı özelliği taşır.

13. Koruyucu Sağlık Hizmetlerinin Kamu
Malı Niteliği
• Tüketimi veya yararlanımı herkesçe ortak
yapılır.
• Hizmetin yararlanışından kişilerin dışlanması
istenen bir durum değildir.
• Koruyucu sağlık hizmetleri tedavi edici
hizmetlere göre çeşitli üstünlüklere sahiptir.
• Hastalıkları,ölümleri ve sakatlıkları ortaya
çıkmadan etkin bir biçimde önlemek ekonomik
açıdan daha az maliyetlidir.

14. Koruyucu Sağlık Hizmetlerinin Kamu
Malı Niteliği
• Koruyucu sağlık hizmetlerinin toplumda ve
ekonomik etkinlikler içerisinde olması gereken
büyüklüğe erişememesi olgusunun bizzat
kendisi, başlı başına bir piyasa aksaklığıdır.
• Toplumlar, sigara kullanımının sonuçlarıyla baş
etmede, sigaranın içiminin önlenmesine
harcayacağı kaynaklardan çok daha büyük
kaynak harcaması ve külfetle karşılaşırlar.

15. Koruyucu Sağlık Hizmetlerinin Kamu
Malı Niteliği
• Koruyucu sağlık hizmetleri, ister çevreye ister
kişiye yönelik olsun, devlet müdahalesinin
zorunlu olduğu başlıca sağlık alanıdır.
• Aksi durumda piyasa güçlerince bu hizmet ya
hiç ya da yeterli seviyede yerine
getirilmeyecektir.

16. Tedavi Edici Sağlık Hizmetlerinin Kamu
Malı Niteliği
• Tedavi Hizmetleri kişiye yöneliktir, hasta birey
üzerine uygulanır.
• Ödemede bulunmayanın dışlanabildiği ve
fiyatlandırılabilir bir sağlık hizmeti türüdür.
• Tedavi Hizmetleri genel olarak özel mal
kategorisindedir.

17. Tedavi Edici Sağlık Hizmetlerinin Kamu
Malı Niteliği
• Tedavi hizmetleri veya hastane hizmetleri sağlık
hizmetleri içinde özel mal olma niteliğine en yakın
sınıftır.
• Buna karşın hizmet yerine getirildiğinde pozitif,
yerine getirilmediğinde ise negatif dışsal
etkilerinin yüksek olması yarı kamu malı niteliği
oluşmasına sebep olmuştur.
• Örn:Tedavi edilmeyen bir bulaşıcı hastalığın hızla
yayılarak başka hastaların ortaya çıkmasına neden
olması.

18. Rehabilitasyon Hizmetlerinin Kamu
Malı Niteliği
• Rehabilitasyon hizmetleri pozitif dışsallıkları yüksek
olan hizmetlerdir.
• Hastalık veya kaza sebebiyle yüksek ekonomik
maliyetlerle karşılaşmış aynı zamanda gelirini
kaybetmiş kişilerin uzun ve maliyetli rehabilitasyon
hizmetlerinin bedellerini karşılaması çoğu zaman
imkansızdır.
• Bu nedenle rehabilitasyon hizmetleri devletin başlıca
müdahale alanına giren sosyal politikanın bir
unsurudur.

19. Dışsallıklar
• «Dışsal etki kısa bir tanımla ekonomide
yaratılan bir etkiye piyasada herhangi bir
fiyatın oluşmamasıdır.»(Mortan ve Tokgöz, 1984:13)
2’ye ayrılır.

20. Negatif Dışsallıklar
• ‘Bir kişinin eyleminin diğerlerine maliyet
yüklediği durumlar’dır(Stgilitz 1994:93).
• Dışsallık üreten ekonomik faaliyetlerin en
önemli negatif etkileri çevre ve insan sağlığı
üzerinedir.
• Negatiflik durumunu azaltmak için devlet vergi
ve sübvansiyon yollarına başvurur.
Sübvansiyon,devletin kişi ya da
kurumlara mal, para veya hizmet
biçiminde yaptığı karşılıksız
yardımları ifade eder.

21. Negatif Dışsallıklar
• Dışsallıkların sağlığa ilişkin sonuçlarını bertaraf
etmek için müdahale politikaları
uygulanmaktadır. Örn:
Ozon tabakası ve atmosferin korunması
Sigara,alkol ve madde bağımlılığını azaltılması
Besin standartlarının kurulması

22. Negatif Dışsallıklar
• Kentleşme ve sanayileşme ile beraber toplu
yaşam alanları çoğalması, bu negatif etkileri
önemli ve göz ardı edilemez kılmıştır.
• Hastanın tedavi altına alınması,toplumun diğer
üyelerini negatif dışsallıklardan ve ek
maliyetlerden korur.

23. Pozitif Dışsallıklar
• Pozitif dışsallıklar «bir kişinin eylerinin başkalarına fayda
sağladığı durumlar»dır(Stiglitz,1994:93).
• Bir mal ve hizmetin tüketiminden doğan fayda,tüketicinin
dışında diğer kişilere de yansıyorsa pozitif dışsallık söz
konusudur.
• Devlet, pozitif dışsallıkları ekonomiye ve topluma
kazandırmak;sosyal faydayı içselleştirmek için doğrudan
arz,sübvansiyon veya yasal düzenleme araçlarıyla üretimi
arttırıcı yönde müdahale etmektedir.

24. Pozitif Dışsallıklar
• Sağlık ve eğitim hizmetleri pozitif dışsallıklara
birer örnektir.
• Bir kişinin aşıyla korunması veya eğitim
görmesi toplumun diğer üyelerine de fayda
sağlar.
• Aile planlaması hizmetleri sağlıklı kuşaklar
yetiştirmeye yardımcı olur.
• Pozitif dışsallıklar içeren sağlık hizmetlerinin
sunumunu devlet yapar ve sübvanse eder.

25. Eksik Rekabet
• Piyasanın ekonomik açıdan etkin sonuçlar
vermesi fiyat mekanizmasının işlemesine
bağlıdır.
• Rekabetin aksadığı alanlarda fiyat
mekanizmasının yol göstericiliği bozulur.

26. Tekel,Oligopol
• Bir ya da birkaç firmanın pazar payının büyük
ve fiyatı etkileme gücünün yüksek olduğu
piyasalarda rekabet aksar ve kaynak
dağılımındaki etkinlik bozulur.
• Tekeller, toplam gelirlerinin düşmesini
önlemeye yönelik olarak, mal ve hizmet
üretimini sınırlarlar.

27. Tekel,Oligopol
• Sağlık sektörü açısından birey bazlı tekel de
söz konusudur.
Örneğin;
• Mesleğinde ün yapmış,belirli bir işi üstün
kalitede veya yaratıcı tarzda yapabilen tek ya
da az sayıdaki kişilerdir.Bu kişiler hizmet
alıcılarına karşı tekel gücüne sahiptirler.

28. Sağlık Emek Piyasası
• Sağlık sektöründe çalışabilmek için devletin
belirlediği eğitim formasyonlarından geçmek
ve lisans belgesi almak gereklidir.
• Ayrıca meslek hayatı boyunca belirli kural ve
pratiklere de uymak zorunludur.
• Sağlık personeli,özellikle hekimler,kent
merkezlerine yerleşmeyi tercih ettikleri için
devlet hizmet dağılımını dengeli yapmak
görevine sahiptir.

29. Sağlık Emek Piyasası
• Sağlık emek piyasasında hekim ve hasta
arasında bilgi asimetrisi bulunmaktadır.
• 1979 yılında Satterthwaite tarafından sağlık
piyasaları, hekim ve hasta arasındaki bilgi
asimetrisi ve hastadan hastaya değişen
öncelikler nedeniyle monopolistik rekabet
piyasaları olarak nitelendirilmiştir.
Monopol:
Herhangi bir malın üretiminin yalnızca tek bir firma tarafından yapılması ve
yahut da bütün piyasaya tamamen tek bir firmanın hakim olmasıdır.

30. Hastane Piyasaları
• Sağlık hizmeti arz eden kuruluşlar bazı yönlerinden dolayı
monopol gücüne sahiptir.
• Acil bakım ve tedavi gerektiren hastalıklarda hastaların en
yakın hastaneye taşınması bir zorunluluktur.
• Seyahat etme ve araştırma seçenekleri hastanın bilincinin
kapalı olmasından ötürü seçme olasılığı söz konusu olamaz.
• Böyle durumlarda yerel bazda düşünüldüğünde hastane
«yerel tekel» gibidir.

31. Bilgi Eksikliği
• Rekabetçi piyasa modelinin en önemli
varsayımlarından biri mükemmel bilgi sahipliğidir.
• Oysaki gerçek hayatta tüketiciler birçok mal ve
hizmet hakkında bilgisiz veya az bilgilidirler.
• Ürün hakkında tam bir bilgi sahibi olmanın
maliyetli ve imkansız olduğu çok sayıda piyasa
vardır.Sağlık piyasası bunların içinde en başta
gelenidir(Varian,1993:602).

32. Bilgi Eksikliği
• Bilgi eksikliğini gidermek için sağlık sektöründe
bazı önlemler alınır. Örneğin; ilaç kutularında
yer alan ilaca ait bilgiler ve tüketiciyi koruyan
garanti süreleridir.
• Ortalama tüketicinin bilgi eksikliği, reklam
aracılığıyla,kâr amaçlı kötü kullanımla istismar
edilmemesi için sağlık sektörüne devlet
tarafından reklam yasağı uygulanmaktadır.

33. Kaynakça
1. Sağlık Ekonomisi ve Yönetimi, Yrd.Doç.Dr. Erdinç Ünal
2. Arın, T. (1997). «Anayasal İktisat ve Refah
Devleti»,Ekonomide Durum,Türk-İş Dergisi Eki,
Ankara,Bahar-Yaz
3. Bulutoğlu, K. (1981).Kamu Ekonomisine Giriş, Filiz
Kitabevi, İstanbul.
4. Stiglitz, J.E (1994). Kamu Kesimi Ekonomisi, Çeviren:
Ö.Faruk Batırel, Marmara Üniversitesi Yayın No:549,
İstanbul
5. Varian, H.R. (1993).Intermediate Microeconomics, W.W.
Norton & Company, Inc., New York