Ελληνική παραδοσιακή κατοικία

1. Ελληνική Παραδοσιακή κατοικία
Κύρια χαρακτηριστικά και τυπολογία της ελληνικής
παραδοσιακής κατοικίας.
Ελληνική παραδοσιακή κατοικία ονομάζουμε το σύνολο των κατοικιών που κτίστηκαν μετά
την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1453) μέχρι τις πρώτες δεκαετίες
μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους (1830). Η μεγάλη ανάπτυξη της ελληνικής
παραδοσιακής κατοικίας σημειώθηκε ωστόσο στους δύο τελευταίους αιώνες της ξένης
κυριαρχίας και συμβαδίζει με τη γενικότερη οικονομική και πολιτισμική ακμή του ελληνισμού
την εποχή αυτή.
Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες ελληνικών
παραδοσιακών σπιτιών: τα νησιώτικα και τα σπίτια της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ανάλογα με
την κοινωνική τάξη των κατοίκων τους, διακρίνονται με τη σειρά τους, σε λαϊκά, σε μεσαία
(νοικοκυρόσπιτα) και σε αρχοντικά.
Ο πιο απλός τύπος νησιωτικών σπιτιών είναι το μονόσπιτο. Το συγκεκριμένο είδος σπιτιού,
αποτελείταιαπό ένα μικρό καιμακρόστενο πέτρινο δωμάτιο καιμια επίπεδη σκεπή από χώμα.
Παρόλο όμως την καθόλου ευρύχωρη κατασκευή του, το σπίτι παρείχε στον ιδιοκτήτη όλες τις
λειτουργίες ενός σπιτιού. Τα δύο πιο σημαντικά στοιχεία του μονόσπιτου, ήταν ο σόφας καιτο
τζάκι. Ο σόφας ήταν μια ξύλινη κατασκευή, που βρισκόταν λίγο πιο πάνω από το δάπεδο και
είχε διπλή χρήση. Ο πρώτος λόγος χρήσης αυτού του χώρου, ήταν για να αποθηκεύονται
διάφορα αγαθά, ενώ ο δεύτερος λόγος ήταν για να κοιμάται τα βράδια ο ιδιοκτήτης του
σπιτιού. Το τζάκι, το δεύτερο στοιχείο του σπιτιού, χρησίμευε για την θέρμανση και το
μαγείρεμα.
Εσωτερικό νησιωτικού σπιτιού: ο σόφας (Κάρπαθος)
Πιο εξελιγμένος τύπος νησιωτικού σπιτιού, είναι το διώροφο, κατοικία για την μεσαία τάξη.
Το διώροφο ήταν ένα ορθογώνιο σπίτι που αποτελούταν, όπως λέει και η λέξη, από δύο
ορόφους, το ισόγειο (κατώι) και τον πάνω όροφο (ανώι). Στο ισόγειο, βρίσκονταν βοηθητικοί
χώροι όπως στάβλοι και αποθήκες, καθώς ο πάνω όροφος ήταν αυτός στον οποίο
κατοικούσαν οι άνθρωποι. Επιπλέον, συχνά τα διώροφα σπίτια συμπεριέλαβαν αυλές και
βεράντες (ηλιακούς)
Οι πιο εύποροι αντιθέτως, κατοικούσαν σε μεγάλα αρχοντικά, σπίτια παρόμοια με τα
διώροφα απλά με περισσότερη διακόσμηση. Επιπλέον, στην ύπαιθρο, μόνιμες ή και εποχικές
οχυρές κατοικίες ήταν τα πυργόσπιτα.

2. Στην ηπειρωτική Ελλάδα όμως, παρόλο που τα σπίτια διακρίνονται στους ίδιους τύπους με
αυτούς των νησιών, λόγω των διαφορετικών οικονομικών συνθηκών αλλά και του
διαφορετικού κλίματος υπάρχουν μερικές διαφορές. Έτσι το μονόσπιτο έχει στέγη από
κεραμίδια. Το κυριότερο σημείο του χώρου είναι η γωνιά, δηλαδή η εστία, που δίπλα της οι
κάτοικοι μαγειρεύουν, τρώνε και κοιμούνται. Στο διώροφο υπάρχει το χαγιάτι, ένας ανοιχτός
εξώστης που στεγάζεται με την προεξοχή της στέγης.
Τα αρχοντικά που ξεχωρίζουν ιδιαίτερα είναι αυτά που έκτισαν πλούσιοι έμποροι και
τεχνίτες στη Βόρεια και στην Κεντρική Ελλάδα. Είναι μεγαλοπρεπή σπίτια, με
χαρακτηριστικούς ξύλινους εξώστες, τα σαχνισιά στον πάνω όροφο. Εκεί βρίσκεται και ο
κεντρικός χώρος υποδοχής, ο ηλιακός ή δοξάτο, με χαμηλά παράθυρα και πολύχρωμους
γυάλινους φεγγίτες. Βρίσκονται, επίσης, και τα δωμάτια διαμονής της οικογένειας,
διακοσμημένα με ξυλόγλυπτα και τοιχογραφίες.
Τα πυργόσπιτα ήταν συνήθως διώροφα, με επάλξεις στο πάνω μέρος, καταχύστρα που
προστάτευε την είσοδο και πολλές πολεμίστρες. Ξεχωριστή κατηγορία αποτελούν οι
μανιάτικοι πύργοι που χρησίμευαν μόνο για πόλεμο (πολεμόπυργοι).
Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή των ελληνικών παραδοσιακών σπιτιών
εξαρτιόνταν από το φυσικό περιβάλλον κάθε τόπου. Στις περισσότερες περιοχές γινόταν
συνδυασμός υλικών: ο κύριος κορμός του σπιτιού κατασκευαζόταν από πέτρα, ενώ το ξύλο
προοριζόταν για τα δευτερεύοντα μέρη ή για τον πάνω όροφο.
Αρχοντικό της Μητρόπολης.
O εξοπλισμός της ελληνικής παραδοσιακήςκατοικίας
Αρχικά, στις παραδοσιακές κατοικίες η επίπλωση ήταν πολύ λυτή, καθώς καιοι άνθρωποι
συνήθιζαν να τρώνε στο πάτωμα ή, σπανίως, σε ένα χαμηλό στρογγυλό τραπέζι(τάβλα). Οι
συνήθειες όμως αυτές άλλαξαν τον 18ο-19ο αιώνα λόγω της οικονομικής ανάπτυξης της
Ελλάδας καιεμφανίστηκαν για πρώτη φορά τα κινητά έπιπλα.

3. Ξεχωριστό ενδιαφέρον όμως, παρουσιάζειη επίπλωση των αρχοντικών, κυρίως της
Βόρειας καιτης Κεντρικής Ελλάδας . Στο εσωτερικό των δωματίων διαμονής υπήρχαν πολλά
εντοιχισμένα ντουλάπια (μουσάντρες) με σκαλιστά καιζωγραφισμένα σχέδια πάνω τους. Τα
εν λόγο ντουλάπια χρησίμευαν ως αποθήκες τροφίμων, ρουχισμού αλλά καιπολύτιμων
αγαθών. Τα δωμάτια επίσης, είχαν χαμηλούς σοφάδες για να κάθονταιή καιγια να
κοιμούνταιοι άνθρωποι. Ο κεντρικός χώρος υποδοχής (ηλιακός), περιτριγυριζόταν από
χαμηλά καθιστικά (μιντέρια) πού κάθονταν οιεπισκέπτες καθώς ο υπόλοιπος χώρος,θα έλεγε
κανείς πως θύμιζε το σημερινό hall. Τέλος, Κάθε σπίτι διέθετε, οπωσδήποτε, σκεύη για το
φαγητό, την αποθήκευση των τροφίμων, τη διακόσμηση του σπιτιού και άλλες χρήσεις. Τα
σκεύη αυτά ήταν χάλκινα, ξύλινα και πήλινα. Στα περισσότερα σπίτια υπήρχε και ο
αργαλειός, απαραίτητος για την κατασκευή του ρουχισμού της οικογένειας. Δεν έλειπε,
εξάλλου, από πουθενάτο εικονοστάσι. Όλα τα σπίτια, επίσης, στολίζονταν με υφαντά και
κεντήματα.
Η σημασία της ελληνικής παραδοσιακής κατοικίας
Τα παραδοσιακά σπίτια μπορούν να αποτελέσουν έναν πολύτιμο οδηγό για το πώς μπορεί
να ταιριάξει το ωραίο με το λειτουργικό στο χώρο της κατοικίας, ακόμα καιστις πιο απλές
κατασκευές. Αποτελούν, επίσης, πρότυπα «οικολογικού» σπιτιού, δηλαδή ενός σπιτιού που
προσαρμόζεταιαρμονικά στο φυσικό περιβάλλον του τόπου του, κτισμένο με τα διαθέσιμα
υλικά, χωρίς περιττές σπατάλες. Τα περισσότερα εξάλλου από τα σπίτια αυτά θεωρούνταικαι
είναι έργα τέχνης. Τα παραδοσιακά σπίτια αξίζουν, λοιπόν, το σεβασμό και την προσοχή
μας και πρέπει όλοι να φροντίζουμε για τη διάσωση και τη διατήρησή τους.
ΜΑΥΡΙΔΗ ΙΩΑΝΝΑ Κ’
ΝΕΦΕΛΗ ΜΑΛΛΙΟΥ Α’3