η ελληνική παραδοσιακή κατοικία( εργασια)

1. Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ
ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
ΜΑΘΗΤΗΣ:ΝΙΚΟΛΑΣΦΙΛΙΟΣ Α4’
ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ2015-2016
4ο ΓΥΜΝΑΣΙΟΓΛΥΦΑΔΑΣ
ΠΗΝΕΛΟΠΗΔΕΛΤΑ

2. Η ελληνική παραδοσιακήκατοικία
Ελληνική παραδοσιακήκατοικία ονομάζουμετο σύνολο των κατοικιώνπου
κτίστηκαν μετά την Άλωσητης Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1453)
μέχρι τις πρώτες δεκαετίες μετά την ίδρυσητου νεοελληνικού κράτους (1830).
Η μεγάληανάπτυξητης ελληνικής παραδοσιακής κατοικίας σημειώθηκεωστόσο
στους δύο τελευταίους αιώνες της ξένης κυριαρχίας και συμβαδίζειμετη
γενικότερηοικονομικήκαι πολιτισμικήακμήτου ελληνισμού την εποχήαυτή.
Σε γενικές γραμμές,μπορούμενα διακρίνουμεδύο βασικές κατηγορίες
ελληνικών παραδοσιακών σπιτιών:τα νησιώτικα καιτα σπίτια της ηπειρωτικής
Ελλάδας.

3. ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ήπειρο, άνθρωποικαι φύσηγίνονταιένα. Σεαυτό το σταυροδρόμι
πολιτισμών καιτοπίων στηΔυτικήΕλλάδα,ανάμεσαστην Πίνδο καιτο Ιόνιο
πέλαγος,υπάρχει μια διαφορετικήΕλλάδα.
Οροσειρές, φαράγγια,σπάνια ζώα καιφυτά,λίμνες,ποτάμια,άγρια βουνά,
κρυφοί κολπίσκοικαι δαντελωτές παραλίες μεάμμο συνυπάρχουναρμονικά με
την αρχαία Δωδώνη,με κάστρα,μοναστήρια,τοξωτά γεφύρια και πέτρινα
παραδοσιακά χωριά.
Η Ήπειρος φημίζεταικαι για την αξιόλογηλαϊκή της παράδοση. Μπορούμενα
την ανακαλύψουμε μεένα… ταξίδιστα παραδοσιακά χωριά που διακρίνονται
για την αρχιτεκτονικήτους,όπως τα Ζαγόρια,το Μέτσοβο,το Συρράκο των

4. Ιωαννίνων,τους Καλαρρύτες στηνκαρδιά των Τζουμέρκων.Στα πέτρινα
γεφύρια: το Καλογερικό στους Κήπους Ζαγορίου,αυτό τηςΠλάκας,της
Κόνιτσας,καιφυσικά στο πιο φημισμένο,το γεφύριτης Άρτας. Στις τοπικές
τέχνες όπως τησπουδαία τέχνητων Γιαννιωτών αργυροχόων.
Παραδοσιακήαρχιτεκτονικήτης Ηπείρου.
Η λαϊκή αρχιτεκτονικήτης Ηπείρου,παρά τις επιμέρους τοπικές μορφολογικές
ιδιαιτερότητες,εμφανίζεικοινά χαρακτηριστικά σεόλες τις ορεινές περιοχές.Οι
μορφές των κτιρίων ενσωματώνονταιαρμονικά στο γύρωφυσικό περιβάλλον,
ενώ η διάταξήτους στο χώρο,όπως και η επιλογήτης χωροθέτησης των
οικισμών,γίνονταιμεκριτήρια το φυσικό ανάγλυφο,τον προσανατολισμό,τη
θέα και καθοριστικούς κοινωνικούς λόγους (άμυνα,πολιτικοί,θρησκευτικοί,
κ.λ.π. λόγοι).

5. Δημιουργία των οικισμών.
Στην πλειοψηφία τους οιοικισμοίδεν δημιουργούνταιαπό το μηδέν,αλλά
προέρχονταιαπό τησταδιακήσυνένωσηδιάσπαρτωνοικιστικών μονάδων -η
παραδοσιακήκατοικία ήταν μια μονάδα που στέγαζετην οικογένεια
(διευρυμένηοικογένεια) καλύπτοντας ανάγκες στέγης καιεργασίας. Συνήθως
οικισμοίαποτελούνταιαπό συγγενικές ομάδες,γεωργοκτηνοτροφικές,
οργανωμένες σεμικροκοινωνίες
Υπάρχουν λίγα οργανωμένατσελιγκάτα τα οποία πλαισιώνονταιαπό
μικροκτηνοτρόφους,που εξαρτούν από αυτάτην επιβίωσηκαιτην
αναπαραγωγήτους (Νιτσιάκος 1994).Η μετάβασηστην εξελιγμένηκοινωνική
οργάνωση,ηοποία προήλθε από τησυνένωσηδιαφορετικών οικισμών σεένα
κέντρο - διοικητική μονάδα γίνεταικατά την Τουρκοκρατία,για λόγους άμυνας,
ασφάλειας,επιβίωσης (οιανάγκες λειτουργίας του οθωμανικού συστήματος
υπαγόρευαν επίσης τησύστασηκοινοτήτων -έλεγχος,είσπραξηφόρων).Η
παραχώρησηπρονομίων από τους Τούρκους,εξασφαλίζειτην λειτουργία και
κοινωνικήεξέλιξη των κοινοτήτων.Πιθανά,ηπρώτηενιαία κοινοτικήμορφή
δημιουργείταιτον 17ο αι.Οι ορεινές κοινότητες αποτελούν καικαταφύγιο των
διωγμένων από τα πεδινά,οικογενειών (Νιτσιάκος 1994).Συχνά,η αυξανόμενη
πληθυσμιακήσυγκέντρωσηδημιουργείπρόβλημα επιβίωσης (ανεπάρκεια
φυσικών πόρων) μεαποτέλεσμα το πέρασμαστην τεχνικήεξειδίκευση.Έτσι
εμφανίζονταιολόκληρα χωριά να εξειδικεύονταισεκάποια τέχνη - οικοδομική,
ξυλογλυπτική,ζωγραφική, μετην κτηνοτροφία καιγεωργία να αποτελούν
συμπληρωματικούς πόρους.

6. Πολεοδομικήοργάνωσητων οικισμών.
Η διάταξητων οικισμών είναισυνήθως,μονοκεντρική -τα κτίρια
αναπτύσσονταιγύρωαπό μια κεντρικήπλατεία.Κοντά στο κέντρο βρίσκονται
τα πλουσιότερα σπίτια,στις αμέσως επόμενες ζώνες τα λαϊκά,ενώστην
περίμετρο του οικισμού κατοικούν οιλιγότερο προνομιούχες κοινωνικές ομάδες
- οι γύφτοισυνήθως,οι οποίοιείναικυρίως οργανοπαίχτες στα τοπικά
πανηγύρια.Στηζώνηαυτήσυνυπάρχουν κατοικίες μεεργαστήρια (σιδηρουργοί,
μαραγκοί,χτίστες,μουσικοί) χωροθετημένασεεκτάσεις που δεν προσφέρονται
για καλλιέργειες (ανήλιαγες πλαγιές),ενώστα όρια του οικισμού καισε
κατάλληλα επιλεγμένα εδάφηβρίσκονταιτα χωράφια μετις γεωργικές
καλλιέργειες. Γύρω από την κεντρική πλατεία βρίσκονταιτα δημόσια κτίρια,τα
οποία είναισημαντικά μεγαλύτερα από τα σπίτια καιιδιαίτερα προσεγμένα
στην κατασκευή.Μορφολογικά ακολουθούντους ίδιους κανόνες δόμησης.Τα
δημόσια κτίρια σεσυνδυασμό μετην πλατεία συνθέτουν το κέντρο της
δημόσιας ζωής.Εκεί γίνονταιόλες οικοινωνικές εκδηλώσεις του χωριού, εκεί
γίνεταιη αγορά καιοι εμπορικές συναλλαγές,οιπολιτικές συγκεντρώσεις των
κατοίκων,οι γιορτές και οι χοροί. Βασικά κτίσματα που συναντά κανείς στην
πλατεία είναιη εκκλησία, το σχολείο,η βρύσηκαι το κοινοτικό κατάστημα
(εκκλησίες υπάρχουν καισε άλλα σημεία του οικισμού,σε μικρότερες πλατείες).

7. Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.
Υλικά δομής είναι η πέτρα (σχιστολιθικήήασβεστολιθική) και το ξύλο. Ανάλογα
με τα τοπικά φυσικά διαθέσιμα,η χρησιμοποίησητου ξύλου αφθονείή όχι. Τα
κτίσματα κατασκευάζονταιολόκληρα από πέτρα (τοιχοποιία),ηοποία μένει
συνήθως ανεπίχριστη,ενώτο ξύλο χρησιμοποιείταιγια την κατασκευή
κουφωμάτων,δαπέδων,οροφών,χρηστικών αντικειμένων,κ.λ.π. Η επικάλυψη
των κτιρίων γίνεταιπάντα μεστέγη(εξαιτίας των κλιματικών συνθηκών) με
ξύλινο σκελετό (ζευκτά) και σχιστόπλακα.ΟιΗπειρώτες εξελίσσονταισε
μοναδικούς τεχνίτες της πέτρας καιτου ξύλου (μάστορες καιξυλογλύπτες),των
οποίων η τέχνηαποτυπώνεταισεπλήθος έργων τόσο στην Ήπειρο,όσο και σε
πόλεις των Βαλκανίων καιτης Ευρώπης. Είναιαξιοσημείωτηη εξειδίκευση
ορισμένων χωριών σεμια τέχνη - οικοδομική, ζωγραφική,ξυλογλυπτική - η
οποία πηγάζειαπό την ανάγκηγια επιβίωση και τις δύσκολες συνθήκες του
ορεινού τοπίου καιισχυροποιείταιμέσα από την οργάνωσητων κατοίκωνσε
ομάδες - συντεχνίες,την δημιουργία καιχρησιμοποίησημυστικής γλώσσας,τη
μετάδοσητου επαγγέλματος από γενιά σεγενιά,κ. λ. π .

8. Τα κτίσματα έχουν αυστηρήγεωμετρικήμορφή,μελιτούς, καθαρούς όγκους.Η
πρωταρχικήμορφή της Ηπειρώτικης κατοικίας ήταν η μονόχωρη, ισόγεια
καλύβα, μεχωμάτινο έδαφος καιεστία τοποθετημένηστο κέντρο.Η εστία
χρησίμευεγια τηθέρμανσηκαι το μαγείρεμα.Στο πέρασμα του χρόνου η
τυπολογία της κατοικίας εξελίχθηκε, σύμφωνα πάντα μετις ανάγκες των
κατοίκων αλλά και μεβάση την τεχνική εξέλιξη, για να φτάσεινα αποτελείμια
σύνθεσηκτισμάτων,διώροφων ήτριώροφων,τα οποία περιβάλλονταιαπό
περίκλειστη αυλή.Ο υπαίθριος χώρος της αυλής ήταν ζωτικός για την
καθημερινήδιαβίωση, αφού μέρος των δραστηριοτήτωνγινότανσ' αυτή.
Περιβάλλονταν πάντα από ψηλό,πέτρινο τοίχο,ο οποίος προφύλασσετην
ιδιωτική ζωή από το δημόσιο χώρο,ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσε
προστατευτικά (αμυντικά).Λειτουργικά αποτελούσετον ενδιάμεσο χώρο,την
ομαλήμετάβασηαπό το έξω(δημόσιο) στο μέσα (ιδιωτικό).Το μέγεθος της
αυλής ποικίλει ανάλογα καιμετο υπόλοιπο σπίτικαιτην οικονομικήκατάσταση
του ιδιοκτήτη.

9. Στο ισόγειο των σπιτιών τοποθετούνταιόλοιοιβοηθητικοίχώροι - αποθήκες,
χώροι για τα ζώα, κελάρια, μαγειρείο.Στον όροφο τοποθετούνταιοικύριοι
χώροι διημέρευσης - δωμάτια (σάλα,δωμάτια ύπνου καλοκαιρινά καιχειμερινά).
Όλη η οικογένεια μοιράζεταιτον ίδιο χώρο ύπνου (ένα ήδύο δωμάτια συνήθως).
Τα σπίτια είναιαπλά λαϊκά ή πλούσια αρχοντικά,ενδεικτικό της οικονομικής
κατάστασης του ιδιοκτήτη.Επιπλέον, οιέμποροιφέρνουν μαζίτους από τα
ταξίδια τους μορφολογικά στοιχεία δανεισμένα από τις χώρες που
επισκέπτονται,τα οποία ενσωματώνουνκαιστην τοπικήαρχιτεκτονική,
προσαρμοσμέναστις ελληνικές συνήθειες και ανάγκες.

10. Τα έπιπλα του Ηπειρώτικου σπιτιού είναιαπλά,λιτά και στην πλειοψηφία τους
ακίνητα - ενσωματωμένα κατάλληλα σεεσοχές των τοίχων καισε υψομετρικές
διαφορές του δαπέδου.Λίγα είναι τα κινητά έπιπλα, τα οποία περιορίζονταιστις
κασέλες (αποθήκευσηρούχων) καιστα χαμηλά τραπεζάκια.Τα ακίνητα έπιπλα,
κατασκευασμένα όλα από ξύλο,είναιτα κρεβάτια, τα ερμάρια,οι βιβλιοθήκες, οι
ντουλάπες.Τα περισσότερα,ιδιαίτερα στα πλούσια αρχοντικά,αποτελούν
εξαιρετικά ξυλόγλυπτα έργα,ενώοι κασέλες και οι ντουλάπες κυρίως,
ζωγραφίζονταιμειδιαίτερο μεράκι.Ενδεικτικό της αγάπης των κατοίκων για
την τέχνηκαι την ομορφιά,τα ζωγραφικά έργα που απεικονίζονταιστις
επιφάνειες των επίπλων είναισκηνές από την καθημερινήζωή - η δουλειά, τα
γλέντια,οιγιορτές, τα έθιμα,αλλά και από τα ταξίδια των μαστόρων καιτων
εμπόρων.Σημαντικό κομμάτιτων έργων αποτελούν καιεικόνες από το φυσικό
περιβάλλον - δάση,βουνά,κ. λ. π., χαρακτηριστικό της αγάπης των κατοίκων για
τον τόπο τους.

11. Τα αρχοντικά σπίτια χρονολογούνταικυρίως τον 18ο καιαρχές του 19ου αι. Τα
συναντάμεκυρίως στο Ζαγόρικαιστα Γιάννενα.Είναικατοικίες ευπόρων,
διώροφες ή τριώροφες και αποτελούν δείγματα της επίπτωσης στην οικοδομική
δραστηριότητα από την ανάπτυξητου εμπορίου.Οικατόψεις είναι ορθογωνικές
ή τετραγωνικές,σεμορφή Γ ή Π. Διαφοροποίησηυπάρχεικυρίως στο ανώιμε
την κατασκευήπροεξοχών - τα σαχνισιά.Στα αρχοντικά του Ζαγορίου
συναντάταικυρίως η τετραγωνικήμορφήκάτοψης (1700 - 1750). Υπάρχειένα
και ίσως μοναδικό αρχοντικό κάτοψης Π,στο Τσεπέλοβο (Διαμαντοπούλου
1995). Όλοι σχεδόν οιοντάδες των αρχοντικών έχουν μεγάληεντοιχισμένη
ξύλινη ντουλάπα -τημουσάντρα.
Τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα της Ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής
βρίσκονταιστο Ζαγόρι -κεντρικό και δυτικό.Οικισμοί οι οποίοιδιατηρούνται
ανέπαφοισχεδόν,ως προς τη συνολικήδομήτους.Τα περισσότερα χωριά του
ανατολικού Ζαγορίου όπως καιάλλων περιοχών του νομού Ιωαννίνων(τα χωριά
της Κόνιτσας) κάηκαν κατά το Β' Παγκ.Πόλεμο,με αποτέλεσμα να καταστραφεί
η πλειοψηφία των παραδοσιακών κτισμάτων -μεταγενέστερακτίσματα τα
οποία κατασκευάστηκανγια να καλύψουν τις στεγαστικές ανάγκες των
κατοίκων φέρουν χαρακτηριστικά,έντονα διαφοροποιημένα σεσχέσημεαυτά
του παρελθόντος.Ωστόσο,μεμονωμένα κτίρια έχουν διατηρηθείσεόλησχεδόν
την περιοχή της Ηπείρου - η Κόνιτσα διαθέτειένα σημαντικό αριθμόαξιόλογων
κτισμάτων,ενώηΜάλιστα,το Γαναδιό καιτο Μοναστήριαποτελούναπό τους
πιο καλά διατηρημένους παραδοσιακούς οικισμούς του δήμου Κόνιτσας.

12. Βιβλιογραφία
http://www.ntua.gr/MIRC/db/epirus_db/ARXITEKTONIKH/Hpeiros.htm
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL103/57/441,1678/
https://www.google.gr/search?q=ζαγοροχωρια+μικρο+παπιγκο&biw=1252&bih=561&s