Παραδοσιακή κατοικία στη Νάξο

1. ÐÁÑÁÄÏÓÉÁÊÇ ÊÁÔÏÉÊÉÁ ÓÔÇ ÍÁÎÏÐÁÑÁÄÏÓÉÁÊÇ ÊÁÔÏÉÊÉÁ ÓÔÇ ÍÁÎÏ
ΕΥΡΙΠΙΩΤΗ ΜΑΡΙΑ Α1

2. Το μεγαλύτερο και πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων ακούει στο όνομα
Νάξος. Βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του Αιγαίου, στο ανατολικό
μέρος των Κυκλάδων.Το πλούσιο μορφολογικό τοπίο της Νάξου
δημιουργεί μια σειρά από έντονες εναλλαγές τοπίων. Περιμετρικά
του νησιού συναντάμε εύφορες πεδιάδες,που καταλήγουν σε απέραντες
χρυσές παραλίες.
Πρωτεύουσα της Νάξου είναι η Χώρα, με το κάστρο της,δείγμα της
Ενετοκρατίας, να δεσπόζει σε περίοπτη θέση.Στην είσοδο του νησιού
βρίσκεται η Πορτάρα, το σήμα κατατεθέν της Νάξου, που από μακριά
εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με την επιβλητικότητά της και μόλις την
επισκεφτεί τον κερδίζει με τη θέα που του χαρίζει στο Αιγαίο και την
παλιά Χώρα. Ο πληθυσμός της Νάξου ξεπερνά τους 22.000 κατοίκους,
αριθμός που αυξάνεται καθώς ο απόδημος ναξιώτικος κόσμος
αποζητά ως σύγχρονος Οδυσσέας την επιστροφή του στο νησί …
Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός διακρίνεται έντονα στη Νάξο, με τα
μαρμάρινα γλυπτά, τα ειδώλια και τα εργαλεία από χαλκό και μέταλλο
να μαρτυρούν την ύπαρξή του σε αυτό το νησί των Κυκλάδων.
Χαρακτηριστικό δείγμα της γλυπτικής των μαρμάρων, αποτελούν
ο Κούρος των Μελάνων και ο Κούρος του Απόλλωνα. Πρόκειται για
μαρμάρινα αγάλματα ,τα οποία ξεπερνούν το ανθρώπινο ύψος,
υποδεικνύοντας έτσι τη θεϊκή δύναμη και επιβολή. Τα μνημεία ναών
και λατρευτικών τόπων, με σημαντικότερο το Ναό της Δήμητρας στο
Σαγκρί και το Ναό του Διόνυσου στα Ύρια, φανερώνουν τον έντονο
πολιτισμό που αναπτύχθηκε στη Νάξο
από τα αρχαϊκά χρόνια.Κατά την Κλασική
Περίοδο, η Νάξος θα γνωρίσει ανάπτυξη
στις τέχνες,τα γράμματα και θα διακριθεί
για τη γλυπτική και την ιδιαίτερη
αρχιτεκτονική της.
Λίγα λόγια για το νησί.....
Λίγο από την ιστορία του....

3. Η αρχιτεκτονική της Νάξου διαμορφώθηκε μέσα από την πλούσια
ιστορία της. Ιδιαίτερα από την εποχή του βυζαντίου και της ενετο-
κρατίας, έχουν αποτυπωθεί στα κτίρια της Νάξου πρότυπα αρχιτε-
κτονικά στοιχεία. Διάσπαρτες βυζαντινές εκκλησίες, μύλοι,
εγκαταλελειμμένοι πύργοι, ενετικά κάστρα μας μεταφέρουν σε όλες
τις φάσεις τις ιστορίας του νησιού με τα μικρά λευκά ασβεστωμένα
σπιτάκια να δηλώνουν παρόντα στην αρχιτεκτονική και πολεοδομική
αναγνώριση του νησιού.
Την αρχιτεκτονική ταυτότητα της Νάξου στιγμάτισε η φράγκικη
κυριαρχία, με κυρίαρχο το Μεσαιωνικό Κάστρο της Χώρας.
Ακολουθούν τα αρχοντικά των Ενετών, τα πέτρινα φρούρια,
τα σπίτια με τα βενετσιάνικα οικόσημα, τα στενά δρομάκια με τα
στεγάδια, οι καθολικές εκκλησίες και τα τείχη που παρουσιάζουν με
μοναδικό τρόπο το ταίριασμα της Κυκλαδίτικης με τη μεσαιωνική
αρχιτεκτονική. Για λόγους ασφαλείας από τους πειρατές, οι οικισμός
είναι χτισμένος μέσα στο κάστρο, με το ένα σπίτι να βρίσκεται δίπλα
στο άλλο.
Η πολεοδομική σύνθεση των σπιτιών της Νάξου διακρίνεται σε τρεις
κατηγορίες κατοικιών:
- Τα αρχοντικά σπίτια
- Τα λαϊκά παραδοσιακά σπίτια
- Τους πύργους
Τα αρχοντικά σπίτια
Τα αρχοντικά σπίτια της Νάξου είναι χαρακτηριστικά για το μεγάλο
ύψος τους και τον ποιοτικό τρόπο κατασκευής τους. Οι παχιοί
πέτρινοι τοίχοι, τα ψηλά ταβάνια και η πολυτελής εσωτερική
διαρρύθμιση τους είναι τα στοιχεία που το ξεχωρίζουν από το
παραδοσιακό σπίτι.
Αρχιτεκτονική

4. Το αρχιτεκτονικό πρότυπο των σπιτιών συμπληρώνεται από την ύπαρξη
αψιδωτών στεγαστών που διατρέχουν ανάμεσα στα σπίτια, ενώνοντας
τις γειτονιές και τους κατοίκους.
Για το χτίσιμο των σπιτιών συναντούμε απλά υλικά που χρησιμοποιού-
νται από τους ίδιους τους κατοίκους. Πρωταγωνιστούν το μάρμαρο και
η πέτρα ως οικοδομικά υλικά. Εκτός του ότι όλα τα σπίτια είναι πέτρινα,
σε κάποια συναντάμε χωμάτινα πατώματα και τη στέγη να βαστούν
ξύλινα δοκάρια. Ο προσανατολισμός των σπιτιών της Νάξου είναι
νοτιοανατολικός, ώστε να εξασφαλίζεται το επιθυμητό φως και η
μέγιστη θερμότητα.
Στις μέρες μας, το παραδοσιακό νησιώτικο σπίτι, αποτυπώνεται με
παρόμοιο τρόπο με το λευκό μάρμαρο Νάξου ή την τσιμεντοκονία στο
πάτωμα να δημιουργούν ένα αποτέλεσμα μοναδικής αισθητικής.
Επιπλέον, ο ακατέργαστος σοβάς και η εντοίχιση με πέτρα στους
τοίχους διατηρεί αναλλοίωτη την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του
χωριάτικου σπιτιού και η επιστροφή στην ύπαιθρο κρίνεται πλέον
επιτακτική.
Τα λαϊκά παραδοσιακά σπίτια
Όσο προχωράμε στα χωριά της Νάξου, συναντάμε μια αρχιτεκτονική
δομή που αποτυπώνει τις ανάγκες των κατοίκων. Ο τρόπος κατασκευής
των σπιτιών παραμένει παραδοσιακός αφού βασίστηκε στη μορφολογία
του εδάφους και το κλίμα του κάθε χωριού. Τα λεγόμενα λαϊκά σπίτια
είναι κατάλευκα, έχουν απλή δομή, διαμορφωμένα σε ένα ή δύο χώρους,
συνήθως ανισόπεδους. Το παλιό παραδοσιακό σπίτι αποτελείται από
το μαγειρειό, τη σάλα και την κάμαρα. Άλλα είναι δίπατα και άλλα ισόγεια.
Στον κάτω όροφο, συνήθως βρίσκεται η αποθήκη , ή αλλιώς κελάρι,
όπου φυλάσσονταν οι σοδειές και τα προϊόντα . Χαρακτηριστικές είναι
οι εξωτερικές σκάλες των σπιτιών , που οδηγούν στον επάνω όροφο,
ενώ τα σοκάκια που διασχίζουν τις γειτονιές είναι στενά και πλακόστρωτα.
Βασικό, επίσης, στοιχείο είναι η αυλή στην είσοδο του σπιτιού , όπου
υπάρχουν πλήθος λουλουδιών και χρωμάτων. Πλήθος αρχιτεκτονικών
στοιχείων προκαλούν το ενδιαφέρον
με χαρακτηριστικότερα τα εξής :

5. - Βόρτος : η καμάρα, που χρησίμευε για στήριγμα της στέγης και
διακοσμούσε συνήθως την είσοδο του σπιτιού
- Πουντί : η μεγάλη βεράντα με το πέτρινο πεζούλι
- Ανεφανός : η καμινάδα
- Μόρσα : μαρμάρινες κολώνες και τέμπλα που πλαισιώνουν τις
πόρτες και τα παράθυρα και αποτελούν αναγνωριστικό στοιχείο των
σπιτιών των ορεινών χωριών.
Οι πύργοι
Oι πύργοι χτίστηκαν με μοναδική αρχιτεκτονική και αισθητική επί
Ενετοκρατίας μετά το 1600 και άνηκαν κατεξοχήν σε πλούσιους ευγενείς.
Είχαν αμυντικό, κυρίως χαρακτήρα, για να προστατεύουν τους οικισμούς
από τις λεηλασίες των πειρατών αλλά ήταν και δείγμα επιβολής της
κυριαρχίας των Ενετών στο νησί της Νάξου. Τα χαρακτηριστικά που
συνδυάζουν οι πύργοι είναι αυτά του μεμονωμένου, οχυρού μεσαιωνικού
πύργου με διευρυμένες κατόψεις. Γνώρισμά τους είναι το επιβλητικό
ύψος τους- διώροφοι ή τριώροφοι- και οι εξωτερικοί ψηλοί τοίχοι, που
περικλείουν την αυλή. Το χρώμα τους, διαφέρει από το λευκό χρώμα
των σπιτιών και είναι ίδιο με την πέτρα και το χώμα, ώστε να μην
ξεχωρίζουν. Τα μεμονωμένα στοιχεία δυτικής καταγωγής ( πολεμίστρες,
επάλξεις, ζεματίστρες) συμπληρώνουν την αρχιτεκτονική δομή των
πύργων της Νάξου.

6. Χαρακτηριστικοί πύργοι της Νάξου είναι :
- Ο Πύργος Della Rocca Barozzi στο κάστρο
της Χώρας.
- Ο Πύργος του Γλέζου στο κάστρο της Χώρας,
γνωστός και σαν της Απεραθίτισσας .
- Ο Πύργος του Μπαρδάνη στην Απείρανθο.
- Ο Πύργος του Ζευγώλη στην Απείρανθο.
- Ο Πύργος του Μπαζαίου ή Μοναστήρι του Τίμιου
Σταυρού στο Σαγκρί.
- Ο Πύργος Γκρατσία - Μπαρότση - Φραγκόπουλου
στο Χαλκί.
- Ο Πύργος του Φραγκόπουλου - Δέλλα Ρόκα στο
Κουρουνοχώρι (Μέλανες).
- Ο Πύργος Χειμάρρου νοτιοανατολικά του νησιού
και του όρους Ζευς, κοντά στην περιοχή
του Κλειδού, σημείο αναφοράς για τη Νάξο.
- Ο Παλαιόπυργος της Πλάκας ανάμεσα στο χωριό
Τρίποδες (Βίβλος) και την παραλία της Πλάκας
- Ο Πύργος - Μονή της Υψηλοτέρας στη Γαλήνη.
- Ο Πύργος - Μονή Φανερωμένης, λίγο έξω από
τις Εγγαρές στη βορειοδυτική Νάξο.
- Ο Πύργος - Μεσαιωνικό Οχυρό στην Αγιά.
- Ο Πύργος Παλαιολόγου στο Σαγκρί,
- Ο Πύργος του Μαρκοπολίτη - Παπαδάκη στους
Ακαδήμους.
- Ο Πύργος του Μαρκοπολίτη στο Κεραμί.
- Ο Πύργος του Barozzi στο Φιλότι.
- Ο Πύργος του Μπελώνια στο Γαλανάδο.
- Ο Πύργος - Μονή του Φωτοδότη Χριστού στο
Δανακό.
- Ο Πύργος της οικογένειας Μαρκόπολι, στην Άνω
Ποταμιά.
- Το Πυργάκι της οικογένειας Πραντούνα, στις
Εγγαρές.
- Ο Πύργος Όσκελου του 17ου αι., στο Καστράκι.