¨ΕΡΩ¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
•
1 like•10,699 views
Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ 12ο ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ – ( ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012). ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: . Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/
Recommended
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to ¨ΕΡΩ¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
Similar to ¨ΕΡΩ¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012) (20)
More from ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
More from ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ. (18)
Recently uploaded
Recently uploaded (17)
¨ΕΡΩ¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
- 1. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012 / ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 12 / ΤΙΜΗ: 4 ΕΥΡΩ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ: ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΠΡΟΙΚΟΝΝΗΣΟΥ κ. ΙΩΣΗΦ, ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΣ ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, π. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ, ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, ∆ΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΩΤΙΟΣ, ΤΣΙΓΚΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ∆ΑΠΕΡΓΟΛΑΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ, ΣΚΟΝΤΖΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ, ΜΑΛΚΙ∆ΗΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, Χ΄΄ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΝΑΤΣΙΟΣ ∆ΗΜΗΤΡΗΣ, ΧΟΛΕΒΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΒΙΛΛΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΣΑΡΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΡΩΜΑΝΟΣ ∆ΗΜΗΤΡΗΣ, ΦΑΣΟΥΛΗ-ΤΣΑΜΠΑΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ, ΡΕΡΑΚΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ, ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ ΤΡΥΦΩΝ, ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΠΑΠΑΕΥΣΤΑΘΙΟΥ-ΤΣΑΓΚΑ ΜΑΡΟΥΛΑ, ΕΞΑΡΧΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ αφιερωμα Η ΕΛΛΗΝΟΡΘΟδΟΞΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΑΣ
- 2. 1 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ -ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος Τηλ.: 6985 085 012 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Βιλλιώτης Γεώργιος Θανάσουλας Δῆμος Στεργιούλης Χαράλαμπος ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Βιλλιώτης Γεώργιος Τζίκα Δήμητρα Στεργιούλης Χαράλαμπος ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Ἀνανιάδης Γεώργιος, gmjv2012@gmail.com ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Ἰωαννίδου Μαρία, Τηλ.: 2310 552 207 ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ντάνη Ἐλευθερία, Τηλ. 2310 552713 Τηλεομοιότυπο: 2310 552209 ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ Καπετάνιου Ἀγγελική, Τηλ. 210 5227967 & 210 6930355 Τηλεομοιότυπο 210 6930355 EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ EUROBANK, BIC: EFGBGRAA IBAN: GR4002603220000140200352972 ΠΕΙΡΑΙΩΣ: SWIFT-BIC: PIRBGRAA 5253-059675-650 IBAN: GR67 0172 2530 0052 5305 9675 650 «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» Γραφεῖα Θεσσαλονίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 Τηλ: 2310 552207, Τηλεομοιότυπο: 231 0552209 Γραφεῖα Ἀθηνῶν: Πανεπιστημίου 34 & Ἱπποκράτους γωνία, Στοὰ Παλλάδος, 10679, 2ος ὄροφος, Τηλ.210 5227967 & Πανεπιστημίου 39, Στοὰ Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, Τηλ.210 6930355 Ἱστοσελίδα: www.enromiosini.gr Ἠλεκτρ.ταχυδρομεῖο:contact@enromiosini.gr ISSN: 1792-2828 Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους. ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 12/ οκτωβριοσ-δεκεμβριοσ 2012 ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ EΚΔΟΤΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννηθήκαμε σὲ αὐτὴν τὴν εὐλογημένη Πατρίδα, τὴν τόσο δοξασμένη μὰ καὶ τόσο πο- νεμένη! Γεννηθήκαμε Ἕλληνες καὶ Ὀρθόδο- ξοι, Ρωμηοί. Καυχόμαστε γιὰ τὴν ἑλληνική μας κατα- γωγὴ καὶ τὴ σχέση μας μὲ τὸν Χριστό. Καυ- χόμαστε, ὄχι ἄδικα, γιατί εἴμαστε ἕνας λαὸς μὲ πανάρχαιες ρίζες μέσα στὴν ἱστορία, ποὺ ἔφτασε σὲ τόσο μεγάλα μέτρα γνώσεως τῆς ἀνθρώπινης σοφίας καὶ ἐλευθερίας, σὲ τόσο ὑψηλὰ ἐπίπεδα φιλοσοφικῶν πτήσεων καὶ ἀποκαλύψεων, ὥστε νὰ θεωρῆται πρόδρομος τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἡ συνάντηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν Χριστιανισμὸ ἀποτέλεσε γεγονὸς κοσμοϊστο- ρικῆς σημασίας, τὸ ὁποῖο προσδιόρισε δυνα- μικὰ τὴν κατοπινὴ πορεία τῆς ἀνθρωπότητας. Ὁ Ἕλληνας, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἱστορίας του, ἔχει χαραγμένα στὸ DNA του τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν ἐλευθερία καὶ τὸν σεβασμὸ στὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου, τὴν ἀναζήτηση τῆς δημοκρατίας καὶ κυρίως τὸ «φιλότιμο», παγκόσμια μονα- δικὸ χαρακτηριστικό του, ἀφοῦ σὲ καμμία γλῶσσα καὶ σὲ κανέναν πολιτισμὸ δὲν ὑπάρ- χει αὐτὴ ἡ ἔννοια. Αὐτὰ ἔκαναν τὸν Ἕλληνα νὰ δημιουρ- γήσῃ τὸν ἀρχαιοελληνικὸ πολιτισμό, ὡς ἀνα- ζήτηση τοῦ τέλειου, τοῦ ἰδανικοῦ. Αὐτὴ ἡ ἀναζήτηση βρῆκε τελικὰ τὴν τέλεια ἔκφρασή της στὴν ἀποδοχὴ τῆς Θείας Ἀποκαλύψεως. Ἀπὸ τότε, Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλληνισμός, φορεῖς οἰκουμενικότητας, συμπορεύονται σὲ μία ἀδιάσπαστη ἑνότητα δύο χιλιάδων ἐτῶν ποὺ μέλλει νὰ συνεχιστῇ ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου. Τὸ νὰ εἶναι κανεὶς ὅμως Ἕλληνας, τὸ νὰ εἶναι κανεὶς Ρωμηός, δὲν εἶναι ὑπερηφάνεια, ἀλλὰ εἶναι σταυρὸς καὶ μόνο σὰν σταυρὸ καὶ σὰν διακόνημα μποροῦμε νὰ τὸ κρατήσουμε σήμερα. Αὐτὴ ἡ ρωμαίικη ὑπερηφάνεια μπορεῖ νὰ ὑπηρετήσῃ καὶ ὄχι νὰ ὑπηρετῆται, μπορεῖ νὰ σταθῇ καὶ νὰ ἀγκαλιάσῃ τὸν κόσμο ὅλον καὶ νὰ γίνῃ διάκονος τῆς ἀνθρωπότητας. Γιατί αὐτὸς ὁ τόπος γεννᾶ ἥρωες, γεννᾶ μάρτυρες,γεννᾶἡγέτες,ὅπωςτοὺςἡγέτεςποὺ σήκωσαν τὸν τόπο αὐτὸν καὶ ἔδωσαν τὴν ἀνά- σταση στὴν πατρίδα μας καὶ στὴ φυλή μας. Αὐτὸ εἶναι τὸ μήνυμα τῆς Ρωμηοσύνης, τοῦ πόνου καὶ τῆς ἀγάπης γιὰ τὴν πατρίδα μας.
- 3. 2ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ο Κ Τ ΩΒ Ρ Ι Ο Υ - Δ Ε Κ Ε ΜΒ Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 2 ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ σ. 4 σ. 8 σ. 12 σ. 18 σ. 29 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ Η ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ σ. 34 σ. 36 ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ Ἁγίου Νεκταρίου Η ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΑΣ ΩΣ ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Χολέβα Κων/νου ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΕΥΣΕΒΟΥΣ ΗΜΩΝ ΕΘΝΟΥΣ Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Γ΄ ΔΟΥΚΑΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ Σαρσάκη Ἰωάννη Ο ΑΓ. ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Τσίγκου Ἀθ. Βασιλείου σ. 42 σ. 48 ΓΛΩΣΣΑ, ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΜΑΣ Βιλλιώτη Ἰ. Γεωργίου Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Γ΄ ΔΟΥΚΑΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ Σαρσάκη Ἰωάννη Ο ΑΓ. ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Τσίγκου Ἀθ. Βασιλείου Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ Σκόντζου Κ. Λάμπρου ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ: ΦΙΛΟΚΑΛΟΥΜΕΝ ΜΕΤ' ΑΛΗΘΕΙΑΣ Παπαευσταθίου - Τσάγκα Μαρούλας Ο ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Ἐξάρχου Κ. Γεωργίου Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ O ΙΩΝΑΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Μαλκίδη Θεοφάνη σ. 52 σ. 68 σ. 74 σ. 87 σ. 92 σ. 102 σ. 106 ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ Ἁγίου Νεκταρίου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ π. Ἀναστασίου Παρούτογλου ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ Καραΐσκου Κώστα ΟΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Δρ. Δαπέργολα Νεκτάριου Η ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΑΣ ΩΣ ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Χολέβα Κων/νου Η ΡΟΗ Η ΑΔΙΑΚΟΠΗ Κ. Θ. Δημαρᾶ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΕΥΣΕΒΟΥΣ ΗΜΩΝ ΕΘΝΟΥΣ Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου Ο ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ Παπανούτσου Π. Εὐάγγελου
- 4. 3 ΦΕΥΓΕΤΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗΝ Ἁγίου Ἀθανασίου Παρίου Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΡΑΙΚΥΛΟΙ Δημητρακόπουλου Ἀρ. Φώτιου O ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ, ΩΣ ΑΝΤΙΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΖΩΗΣ Ρεράκη Ἡρακλῆ Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Τσομπάνη Τρύφωνος ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ Ἔφης Σέλλιου σ. 126 σ. 129 σ. 136 σ. 144 σ. 151 σ. 152 σ. 161 σ. 166 σ. 169 ΕΠΙΒΟΥΛΟΙ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ Η ΡΩΜΑΙΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ σ. 202 ΒΙΒΛΙοπαρουσιαση Γέννημα καΙ θρέμμα Ρωμηοί Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου, ἐκδ. Ἱερὰ Μονὴ Γενεθλίου Θεοτόκου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗΣ Ἀχιλλέως Λαζάρου, Ρωμανιστῆ-Βαλκανιολόγου ΦΕΥΓΕΤΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗΝ Ἁγίου Ἀθανασίου Παρίου ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΕΣ ΣΤΟΝ ΥΠΟΔΟΥΛΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΟΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Καραθανάση 'Ε. Ἀθ. Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ Μαντουβάλου Μαρία ΠΟΛΙΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΡΑΘΩΝΑ Ρωμανοῦ Δημήτρη Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΡΑΙΚΥΛΟΙ Δημητρακόπουλου Ἀρ. Φώτιου ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΑ ΑΘΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Νατσιοῦ Δημήτρη ΞΕΝΟΜΑΝΙΑ Φασούλη-Τσαμπαλᾶ Κωνσταντίνας O ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ, ΩΣΑΝΤΙΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΠΡΟΤΥΠΟΖΩΗΣ Ρεράκη Ἡρακλῆ σ. 106 Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΩΣ ΒΙΩΜΑ Κώστα Χατζῆ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ Ἔφης Σέλλιου ΕΙΔΗΣΕΙΣ Η ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ ΩΣ ΒΙΩΜΑ σ. 176 σ. 181 σ. 190 σ. 193 σ. 196 Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Τσομπάνη Τρύφωνος ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Σεβ. Μητροπολίτου Προικοννήσου κ ΙΩΣΗΦ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΕΣ Χατζηαντωνίου Κωνσταντίνου σ. 114
- 5. 4 H ταυτοτητα τησ ρωμηοσυνησ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ Ἁγίου Νεκταρίου Ἡ ἀπάντηση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου σὲ ὅσους ἀδιάκριτα καὶ γενικευμένα κα ταδικάζουν τοὺς ἀρχαίους Ἕλληνες γιὰ διαφθορὰ βίου. Ἕ νας λαὸς μὲ τέτοιους φιλοσόφους δὲν μπορεῖ νὰ ἀκολουθῇ τὸν δρόμο ποὺ τοῦ ὁρίζουν. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλ ληνες ΔΕΝ ἦσαν κτήνη παραδομένα στὴν ἀκολασία καὶ στὴν διαφθορά, ἀλλὰ λαὸς μὲ ἰδιαίτερη ΚΛΗΣΗ! …αὕτη ἡ κλῆσις αὐ τοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν∙ μαρτύριον ἡ ἐθνικὴ αὐτοῦ ἱστορία∙ μαρτύριον ἡ φιλοσοφίααὐ τοῦ∙μαρτύριονἡκλίσιςαὐτοῦ∙μαρτύριον αἱ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέσεις∙ μαρτύριον ἡ παγκόσμιος ἱστορία∙ μαρτύριον ἡ μακρο βιότης αὐτοῦ, ἐξ ἧς δυνάμεθα ἀδιστάκτως νὰ συμπεράνωμεν καὶ τὴν αἰωνιότητα αὐ τοῦ, διὰ τὸ αἰώνιον ἔργον τοῦ Χριστιανι σμοῦ μεθ᾿ οὗ συνεδέθη ὁ Ἑλληνισμός. Ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία ἐγένετο τῇ ἑλληνικῇ φυλῇ παιδαγωγὸς πρὸς κατα νόησιν τῆς ἀποκαλυφθείσης ἀληθείας. Ὁ
- 6. 5 ἔρως πρὸς τὴν φιλοσοφίαν ἐγένετο ἔρως πρὸς τὸν χριστιανισμόν, καὶ ἡ φιλοσο φία ἀπέβη πίστις εἰς Χριστόν. Ὁ ἔρως ἄρα πρὸς τὴν ἀλήθειαν ὑπῆρξεν ὁ λό γος, δι’ ὃν ἡ ἑλληνικὴ φυλὴ ἅμα τῇ ἐμ φανίσει τῆς ἀποκαλυφθείσης ἀληθείας ἐγένετο ταύτης ἐραστὴς καὶ ὀπαδὸς καὶ ἐνεσταρνίσθη καὶ ἐνεκολπώθη αὐτὴν καὶ τὸ αἷμα αὐτῆς ἀφειδῶς ὑπὲρ αὐτῆς ἐξέχεεν. Ἐπειδὴ λοιπόν τοιαύτη ἡ ἑλλη νικὴ φιλοσοφία καὶ οὗτος ὁ λόγος, δι’ ὃν ἡ ἑλληνική φυλὴ πρώτη ἠσπάσθη τὸν χριστιανισμόν, διά τοῦτο ἔλαβον ὡς θέ μα μελέτης τὴν ἑλληνικήν φιλοσοφίαν ὡς προπαιδείαν εἰς τὸν χριστιανισμόν, ὡς θέμα πολλῆς σπουδαιότητος διὰ τοὺς Ἕλληνας. Ναί, ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατὰ θείαν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότη τος∙ τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ∙ αὕτη ἦν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ∙ αὕτη ἡ κλῆ σις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν∙ μαρτύριον ἡ ἐθνικὴ αὐτοῦ ἱστορία∙ μαρτύριον ἡ φι λοσοφία αὐτοῦ∙ μαρτύριον ἡ κλῆσις αὐ τοῦ∙ μαρτύριον αἱ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέ σεις∙ μαρτύριον ἡ παγκόσμιος ἱστορία∙ μαρτύριον ἡ μακροβιότης αὐτοῦ, ἐξ ἧς δυνάμεθα ἀδιστάκτως νὰ συμπεράνω μεν καὶ τὴν αἰωνιότητα αὐτοῦ, διὰ τὸ αἰώνιον ἔργον τοῦ Χριστιανισμοῦ μεθ᾿ οὗ συνεδέθη ὁ Ἑλληνισμός∙ διότι ἐνῷ ὅλα τὰ ἔθνη τὰ ἐμφανισθέντα ἐπί τῆς παγκοσμίου σκηνῆς ἦλθον καὶ παρῆλ θον, μόνον τὸ Ἑλληνικὸ ἔμεινε ὡς πρό σωπον δρῶν ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς καθ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνας∙ καὶ τοῦτο, διότι ἡ ἀνθρωπότης δεῖται αἰωνίων διδασκά λων∙ μαρτύριον τέλος ἡ ἐκλογή αὐτοῦ μεταξύ τῶν ἐθνῶν ὑπὸ τῆς θείας προ νοίας, ὅπως ἐμπιστευθῇ αὐτῷ, τὴν ἱε ράν παρακαταθήκην τὴν ἁγίαν πίστιν, τὴν θρησκείαν τῆς ἀποκαλύψεως καὶ τὸ θεῖον ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς, τὸ αἰώνιον ἔργον τῆς σωτηρίας διὰ τῆς δι
- 7. 6 απλάσεως ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος κατὰ τὰς ἀρχὰς τῆς ἀποκαλυφθείσης θρησκείας. Τὸ ἔργον τοῦτο ἀληθῶς ἀνε τέθη τῇ ἑλληνικῇ φυλῇ∙ τοῦτο μαρτυρεῖ ται ὑπὸ τῆς ἱστορίας∙ ἓν μόνον βλέμμα ριπτόμενον εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ χρι στιανισμοῦ ἐπαρκεῖ ὅπως πιστώσῃ τὴν ἀλήθειαν ταύτην. Ἐν τῇ ἱστορίᾳ τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπὸ τῆς πρώτης σελίδος αὐτῆς ἀναφαίνεται ἡ τῆς ἑλληνικῆς φυ λῆς ἐν τῷ χριστιανισμῷ δρᾶσις, καὶ ἡ κλῆσις αὐτῆς, ἵνα ἀναλάβῃ τὸ μέγα τῆς ἀποστολῆς τοῦ χριστιανισμοῦ ἔργον. Οἱ θεῖοι τοῦ Σωτῆρος λόγοι «νῦν ἐδοξάσθη ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου», ὅτε ἀνηγγέλθη αὐτῷ ὅτι Ἕλληνες ἤθελον ἰδεῖν αὐτόν, ἐνεῖχον βαθεῖαν ἔννοιαν∙ ἡ ρῆσις ἦν προφητεία, πρόρρησις τῶν μελλόντων∙ οἱ ἐκεῖ ἐμφανισθέντες Ἕλληνες ἦσαν οἱ ἀντιπρόσωποι ὅλου τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους∙ ἐν τῇ παρουσίᾳ αὐτῶν διεῖδεν ὁ θεάνθρωπος Ἰησοῦς τὸ ἔθνος ἐκεῖνο, εἰς ὃ ἔμελλε νὰ παραδώσῃ τὴν ἱερὰν παρα καταθήκην, ἵνα διαφυλαχθῇ τῇ ἀνθρω πότητι. Ἐν τῇ ἐπιζητήσει αὐτῶν διέγνω τὴν προθυμίαν τῆς ἀποδοχῆς τῆς ἑαυτοῦ διδασκαλίας, διεῖδε τὴν ἑαυτοῦ δόξαν, τὴν ἐκ τῆς πίστεως τῶν ἐθνῶν, καὶ ἀνε γνώρισε τὸ ἔθνος, ὅπερ πρὸς τὸν σκο πόν τοῦτον προώριστο ἀπό καταβολῆς κόσμου. Τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος ἕνεκα τῆς φυσικῆς αὐτοῦ ταύτης ἰδιό τητος ἀπέβη ἀληθῶς ὀφθαλμὸς ἐτάζων τά τε ἐμφανῆ καὶ τὰ κε καλυμμένα ὑπὸ τοῦ πέπλου τοῦ μυστηρίου∙ ἠτένισεν ἔκθαμβον πρὸς τὸ ἔκπαγλον κάλλος τοῦ κόσμου τῆς δημιουργίας, καὶ ἀνεζήτησε τὸν θεῖον δημιουρ γὸν ἐν τοῖς δημιουργήμασιν αὐ τοῦ∙ ἡ εἰκὼν τοῦ θείου καλλιτέ χνου δημιουργοῦ θείῳ δακτύλῳ ἐγγεγραμμένη ἐν τοῖς δημιουρ γήμασιν αὐτοῦ προσείλκυσεν αὐτὸν καὶ ἀφήρπασεν. Ἡ εἰκὼν τοῦ Θεοῦ κατενοήθη ἐν μικρο γραφίᾳ ἐν τῇ καλλιτεχνικῇ κα τασκευῇ τῶν ὄντων, τοσούτῳ ἐν τῇ θαυμασίᾳ κατασκευῇ τῶν μεγίστων δημιουργημάτων∙ ἡ ἀναρίθμητος ποικιλία ἡ ἀπὸ τῶν ἐλαχίστωνδι’ἀπείρουσοφίαςἐκτυλισσο μένη καὶ πρὸς τὰ μέγιστα καταλήγουσα, ἀποβαίνει τῷ φιλοσόφῳ ἀπειροβάθμιος κλῖμαξ, ἧς ἡ κορυφὴ ἐν τῷ Οὐρανῷ, ἣν θαραλλέῳ βήματι ἀναβαίνων ἀνέρχεται αὐτὴν ἀδιαλείπτως τὰς βαθμίδας ἀμεί βων, καὶ μόνον πρὸς οὐρανὸν ἀτενίζων αἵρεται ὁλονὲν ἀπὸ τῆς γῆς, ἀποδυόμε νος τὸν περιττόν γήινον φόρτον, καὶ ζη τεῖ νὰ ἀποβῇ πνεῦμα, ὅπως προσεγγίσῃ τῷ θείῳ πνεύματι, οὗτινος τὸν θρόνον τίθησιν ἐν Οὐρανῷ∙ ἐννοεῖ ὅτι μία ἀρχή, μία δύναμις, μία ἄπειρος σοφία, ἓν ὃν θεῖον ἀγαθὸν ἐγένετο ὁ δημιουργός τῆς θαυμαστῆς ταύτης δημιουργίας. Ἡ κα τανόησις τοῦ θείου ἐκ τοῦ θείου αὐτῶν ἰδιοτήτων γεννᾶ ἐν αὐτῷ τὸ συναίσθη μα τῆς ἀγάπης καὶ τῆς λατρείας∙ ἡ καρ
- 8. 7 δία αὐτοῦ πληροῦται θείου τινος ἔρωτος καὶθερμαίνεταιὑπόθείουπυρός∙αἰσθά νεται, ὅτι ἐν αὐτῷ, κατοικεῖ μυστική τις δύναμις, ἕλκουσα αὐτὸν πρὸς τὸ θεῖον∙ ἡ ἰσχὺς αὐτὴ εἶναι ἀκατάληπτος, ἀλλ᾿ ἰσχυρὰ ὡς δύναμις θεία∙ κυριεύει αὐτοῦ καὶ διευθύνει τάς τε πνευματι κὰς αὐτοῦ καὶ σωματικὰς δυνά μεις κατὰ τὴν ἰδίαν βούλησιν∙ ἔχει βούλησιν ἑτέραν παρά τὴν θέλησιν τοῦ αἰσθητικοῦ ἀνθρώ που∙ αὕτη ἐν αὐτῷ κρατεῖ καὶ εὐθύνει τὰ πάντα∙ περίεργον τὸ φαινόμενον∙ τί τοῦτο, ἐρωτᾶ, τὸ γεννηθέν ἐν ἐμοί; Τίς ἡ σχέσις ἐμοῦ πρὸς τὸ θεῖον, πρὸς ὃ ἡ ἐν ἐμοί αὕτη δύναμις σπεύδει ἀκα τάσχετος, πρὸς ὃ ζητεῖ νὰ προ σπελάση, πρὸς ὃ τείνει νὰ ἀφο μοιωθῇ; Ὁ Ἕλλην λοιπὸν διὰ τῆς φι λοσοφίας ἐγνώρισε πρῶτον τὴν ὕπαρξιν τοῦ θείου καὶ εἶτα ἑαυ τόν, οἷος ἀληθῶς ἐστί∙ διὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ἔσχε τελεί αν ἑαυτοῦ γνῶσιν∙ γνωρίσας δὲ ἑαυτὸν ἔγνω τὴν σχέσιν αὐτοῦ πρὸς τὸ θεῖον, τὴν εὐγένειαν αὐ τοῦ, καὶ ἔγνω ὅτι πρὸς τὸ θεῖον ἀφομοίωσις εἶναι τὸ πρώτιστον τῶν κα θηκόντων. Ἔγνω δ᾿ ὅτι ἡ ἐν τῷ κόσμῳ ἀποστολή του εἶναι ἡ τελείωσις, ἡ ἀνύ ψωσις αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ὑλικοῦ κόσμου πρὸς τὸν πνευματικόν∙ ὅτι ὁ πνευματι κός κόσμος δέον ἐστι νὰ ζωογονῇ τὸν ὑλικόν κόσμον, ὅτι τὸ πνεῦμα ἀνάγκη νὰ ἐπικρατήσῃ τῆς ὕλης, ὅτι οἱ πνευμα τικοί νόμοι δέον ἐστι νὰ ὦσιν ἰσχυρό τεροι τῶν ἐν αὐτῷ φυσικῶν νόμων∙ ὅτι πρέπόν ἐστιν ἐν αὐτῷ νὰ ἐπικρατῶσιν οὗτοι ὡς λογικοί∙ ὅτι ὁ ἄνθρωπος γίνε ται τέλειος ἀφομοιούμενος τῷ Θεῷ, καὶ ὅτι ἀφομοιοῦται πρὸς τὸ θεῖον ὅταν κο σμῆται ὑπὸ τῆς εὐσεβείας, τῆς δικαιο σύνης, τῆς ἀληθείας καὶ τῆς ἐπιστήμης∙ διότι ἀληθῶς αἱ ἀρεταὶ αὗται κέκτηνται τελειωτικὴν ἐν αὐταῖς δύναμιν∙ διότι ἡ μὲν εὐσέβεια γίνεται προσπέλασις πρὸς τὸ θεῖον, ἡ δὲ δικαιοσύνη, ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ἐπιστήμη, γίνονται αὐτῷ εἰς εἰκόνα καὶ ὁμοίωμα θεῖον. Ὁ Ἕλλην γνωρίσας τίς εἶναι καὶ τίς ὀφείλει νὰ ἀποβῇ, σκοπόν ἔθετο τὴν ἑαυτοῦ τελείωσιν∙ ἐγένετο ἐραστὴς τοῦ πνεύματος καὶ ἐδημιούργησε κόσμον πνευματικόν, ἐν ᾧ ἤθελε νὰ ζῇ∙ ἡ γνῶ σις τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ ἀληθοῦς καὶ ἡ ἔμφυτος πρὸς τὸν πλησίον ἀγάπη ἀνέπτυξεν ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ Ἕλληνος τὸν πόθον τῆς αὐτομεταδόσεως, καὶ ὁ Ἕλλην ἀπέβη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπό τητος∙ ὁ Ἕλλην ἐζήτησε νὰ ἀφομοιώσῃ τοὺς πάντας, δὲν ἐζήτησε δούλους, ἀλλ᾿ ἐλευθέρους. Τοῦτο ἠγάπησε καὶ ἡ θεία αὐτοῦ ἀγάπη ἐγένετο τὸ ἐλατήριον ὅλων τῶν ὁρμῶν του∙ αὕτη ἐμόρφωσε καὶ τὸν ἐθνικόν αὐτοῦ χαρακτῆρα, ὅστις διέμει νεν ἀναλλοίωτος.
- 9. 8 Δ ύο εἶναι οἱ βάσεις πάνω στὶς ὁποῖες ἔχει στηριχθεῖ ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς διὰ μέσου τῶν αἰώ- νων. Ἡ μία εἶναι ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ σκέψη καὶ γραμματεία καὶ ἡ ἄλλη εἶναι ἡ ὀρθόδοξη χριστιανικὴ πίστη, παράδο- ση καὶ θεολογία. Ἡ σχέση ἀνάμεσα σὲ αὐτοὺς τοὺς δύο τρόπους σκέψης καὶ ζωῆς, τὸν ἑλληνικὸ καὶ τὸν χριστιανικό, ξεκίνησε ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή, ποὺ τὸ εὐαγγελικὸ κήρυγμα τῶν Ἀποστόλων βγῆκε ἀπὸ τὰ ἀρχικὰ ἰουδαϊκά του ὅρια, γιὰ νὰ ἐξαπλωθεῖ σὲ ὁλόκληρο τὸν ρωμα- ϊκὸ κόσμο. Ἡ ἑλληνιστικὴ κοινὴ ἦταν ἡ γλῶσσα, ποὺ ἔγινε τὸ ἀναντικατάστατο ὄχημα γιὰ τὴν πρώτη αὐτὴ μετάδοση καὶ ἐξάπλωση τοῦ χριστιανισμοῦ. Ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα, οἱ δύο αὐτοί, ἀρχικὰ ξένοι καὶ ἀντιφατικοὶ μεταξύ τους τρόποι σκέψης καὶ ζωῆς, βρῆκαν πολὺ περισσότερα κοινὰ σημεῖα ἀπὸ ὅσα φαίνονταν στὴν ἀρχή. Ἔχουν συνδεθεῖ τόσο ἄρρηκτα μεταξύ τους, ὥστε μέχρι μόλις πρὶν ἀπὸ λίγες δεκαετίες, ἐθεω- ρεῖτο ἀδιανόητο νὰ ἀποκαλεῖται κάποιος Ἕλληνας ἢ νὰ χαρακτηριστεῖ ἑλληνικὴ μία πολιτιστικὴ δημιουργία, ἕνα κείμενο ἢ μία εἰκόνα, ἐὰν δὲν εἶχε ἄμεση σχέση, ἀναφορὰ καὶ προέλευση ἀπὸ τὸν ἑλλη- νορθόδοξο τρόπο σκέψης, ἀπὸ τὴν ἑλλη- νορθόδοξη παράδοση. Τὸ ἑλληνικὸ σύνταγμα ἀναγνωρίζει τὴ θρησκεία τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας ὡς τὴν ἐπίση- μη καὶ ἐπικρατοῦσα θρησκεία στὴ χώρα μας. Στὴν Ἑλλάδα δηλαδὴ ὑπάρχει μὲν ἀνεξιθρησκία, ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ ἐπίσημα ἀναγνωρισμένη ἐπικρατοῦσα θρησκεία, τὴν ὁποία τὸ κράτος ἔχει δεσμευθεῖ νὰ προστατεύει ὡς παράδοση τοῦ ἔθνους, ὡς ἀναπόσπαστο συστατικὸ στοιχεῖο τοῦ ἔθνους. Αὐτὸ δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνα νομικὰ κατοχυρωμένο καθεστώς, οὔτε βασίζεται ἀποκλειστικὰ στὸ ποσοστὸ τοῦ ὀρθόδοξου χριστιανικοῦ θρησκεύματος στὸν ἑλληνικὸ πληθυσμό. Ἀλλὰ εἶναι ἀποτέλεσμα πολλῶν αἰώνων ἱστορίας τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ τοῦ πολιτισμοῦ του καὶ ἡ ἑλληνορθοδοξία ἔχει ἐμπεδωθεῖ στὸ διάβα τῶν αἰώνων ὡς ἀδιάσπαστη ὑπαρ- ξιακὴ ὀντότητα. Ὁ Ἕλληνας ξέρει νὰ ἀγαπᾶ τὴν ὀρθόδοξη πατρίδα του, νὰ τὴν ὑπερασπίζεται καὶ νὰ δίνει ἀκόμη καὶ τὴ ζωή του γι’ αὐτήν. Ἡ ἔννοια τῆς πατρίδας εἶναι συνυφα- σμένη μὲ τὴν ἔννοια τῆς θρησκείας, δι- ότι σ’ αὐτὴν ὑπάρχουν τὰ ἱερὰ καὶ ὅσια τῆς πίστεώς μας. Ἀκόμη καὶ οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας ἔδιναν μία ἱερότητα στὴν ἔννοια τῆς πατρίδος καὶ αὐτὸ τὸ τονίζει ὁ σοφὸς Σωκράτης: «Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμι- ώτερον ἐστὶν ἡ πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον…» (Καὶ ἀπὸ τὴ μητέρα ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Ἀναστασίου Παρούτογλου Πρωτοπρεσβυτέρου
- 10. 9 καὶ ἀπὸ τὸν πατέρα κι ὅλους γενικὰ τοὺς ἄλλους προγόνους πιὸ πολύτιμο ἀγαθὸ εἶναι ἡ πατρίδα καὶ πιὸ σεβαστὸ καὶ πιὸ ἱερό…). Ὁ δὲ στρατηγὸς Μακρυγιάν- νης στὰ Ἀπομνημονεύματά του ἔγραφε: «Γλυκύτερον πρᾶγμα δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὴν πατρίδα καὶ τὴν θρησκεία». Καὶ ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς γράφει μὲ τόλμη: «Δὲν ζεῖ χωρὶς πατρίδα ἡ ἀνθρώπινη ψυχή». Εἶναι γεγονὸς ἀναμφισβήτητο ὅτι στὴν πατρίδα ἐμπιστευόμαστε τὴ ζωή μας, τὴ ζωὴ τῶν παιδιῶν μας, τὴν τιμή μας, τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσιά μας. Γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀγαπᾶμε τὴν πατρίδα μας καὶ νὰ ἔχουμε ἐθνικὴ συνείδηση. Δι- ότι ἡ ἐθνικὴ συνείδηση δηλώνει κοινοὺς ἀγῶνες, κοινὴ γλῶσσα καὶ θρησκεία καὶ κοινὲς παραδόσεις. Ἡ ἐθνικὴ καὶ ἡ θρησκευτικὴ συνεί- δηση πρέπει νὰ πορεύονται μαζί, ὅπως ἡ ἑνότητα ἑνὸς ἔθνους καὶ ἡ πίστη στὸν Θεό, ἡ ἀρετὴ καὶ τὸ θεῖο. Καὶ οἱ δύο μαζὶ ὁδηγοῦν στὴν ὁμόνοια ἑνὸς ἔθνους. Τὸ παρελθὸν τῆς Ἑλλάδος εἶναι λαμπρὸ μὲ τὶς ἡρωικὲς μορφές της, ποὺ τὴν διέ- κριναν ἀπὸ ὅλα τὰ ἔθνη τοῦ κόσμου. Οἱ ἱερὲς παραδόσεις ἐξυψώνουν τὴν ἐθνικὴ συνείδηση γιὰ νέους ἀγῶνες καὶ θυσίες. Ἡ πίστη στὰ ὑψηλὰ ἰδανικὰ ἐμπνέ- ει τὸ πνεῦμα τῆς ἅμιλλας, τῆς ἑνότητας καὶ συνεργασίας ποὺ ξυπνᾶ τὸν Ἕλλη- να ἀπὸ τὸν λήθαργο τῆς ἀδιαφορίας καὶ τῆς ἀτομικῆς εὐμάρειας. Ἂς ξεχάσουμε τοὺς φανατισμούς μας, τὶς μισαλλοδοξί- ες, τὶς ἀδικίες καὶ τὰ μίση ποὺ διασποῦν τὴν ἑνότητά μας, διότι ἡ ἑλληνικὴ ἱστο- ρία μᾶς ἔχει διδάξει ὅτι τίποτε καλὸ δὲν ἔχουμε ἐπιτύχει μὲ τὶς διχόνοιες. Ὅπως προέτρεπε ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης τοὺς Ἕλληνες, «νά 'στε μονιασμένοι». Ἀλλὰ καὶ ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν πάντο- τε παράγοντας ἑνότητας, εἰρήνης καὶ συμφιλιώσεως τῶν Ἑλλήνων, διότι κη- ρύττει τὴν ἐλευθερία καὶ τὴν ἀγάπη με- ταξὺ τῶν ἀνθρώπων. Βλέπει τὸ ἀνθρώ- πινο πρόσωπο ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ σέβεται προσφέροντάς του τὰ ὑψηλὰ ἰδανικὰ καὶ τὶς θεανθρώπινες ἀξίες τοῦ
- 11. 10 Χριστιανισμοῦ. Ἡ Ὀρθοδοξία στοχεύει νὰ δημιουργήσει ὥριμους καὶ ὑπεύθυνους ἀνθρώπους μὲ ὑψηλοὺς σκοπούς, ὥστε νὰ συμβάλουν γιὰ μία καλύτερη κοινω- νία, ἡ ὁποία νὰ ἐμφορεῖται ἀπὸ τὶς ἀξίες τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ἀγάπης. Ὡς ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ ἔχουμε τὴν προσωπικὴ εὐθύνη γιὰ ὀρθόδοξο καὶ ἑλληνικὸ ἦθος. Καὶ τὰ δύο μαζὶ νὰ συ- μπορεύονται καὶ νὰ κατευθύνουν τὴν ψυχὴ τοῦ Ἕλληνα σὲ νέους ἀγῶνες καὶ θυσίες. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες εἶχαν ἀναπτύξει σὲ μεγάλο βαθμὸ τὴ μεγάλη ἀξία τῆς θρησκείας καὶ τῆς πατρίδος. Μπορεῖ νὰ αἰσθανόμαστε ἀδύναμοι μπροστὰ στὶς δυνάμεις τῶν μεγάλων ἐθνῶν, στὶς ὑπεράριθμες στρατιὲς ἄλλων χωρῶν, ἀλλὰ ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι 12.000 στρατιῶτες ποὺ εἶχαν μείνει στὰ τείχη τῆς Κωνσταντινούπολης μὲ τὸν πατρι- άρχη Σέργιο καὶ τὸ στρατηγὸ Βῶνο πο- λέμησαν τὶς μυριάδες τῶν Περσῶν καὶ τῶν Ἀβάρων, ποὺ κτυποῦσαν ἀλύπητα τὰ φρούρια τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ ξηρὰ καὶ θάλασσα. Ἡ νίκη τῶν βαρβάρων ἦταν σίγουρη, ἀλλὰ δὲν εἶχαν ὑπολογίσει τὴν πίστη τῶν ὀλιγάριθμων Χριστιανῶν. Ἡ Παναγία ἔκανε τὸ θαῦμα Της καὶ ὡς Στρατηγὸς διηύθυνε τὸ στράτευμα, προ- σθέτοντας τὴ δύναμη τοῦ Θεοῦ καὶ κατα- τροπώνοντας τὶς ἐχθρικὲς δυνάμεις τῶν Περσῶν καὶ τῶν Ἀβάρων. Ἡ δύναμή μας εἶναι ἡ πίστη μας στὸν Θεὸ καὶ τὴν Ὑπε- ραγία Θεοτόκο, ἡ ὁποία ὡς Ὑπέρμαχος Στρατηγὸς θὰ ὁδηγήσει τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τὴ μικρὴ Ἑλλάδα καὶ σὲ ἄλλα θαύμα- τα, ἀρκεῖ ἐμεῖς νὰ εἴμαστε σταθεροὶ στὴν πίστη καὶ στὰ ἰδανικά μας. Ἡ Ὀρθοδοξία καὶ ὁ Ἑλληνισμὸς πο- ρευόμενοι μαζὶ δίνουν μήνυμα καὶ πρό- σκληση στὸν σύγχρονο κόσμο, προσφέρο- ντας τὶς παραδόσεις καὶ τὴν πνευματικὴ κληρονομιά της. Πάντοτε ἡ Ὀρθοδοξία καὶ ὁ Ἑλληνισμὸς ὑπῆρξαν ἑνωμένοι καὶ αὐτὸ δηλώνεται μὲ τὴν σφραγῖδα τοῦ ἑλληνοχριστιανικοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ Ὀρθοδοξία καὶ ὁ Ἑλληνισμὸς δί- νουν πάντοτε τὴ δική τους μαρτυρία σὲ ὅλον τὸν κόσμο, προβάλλοντας τὶς πνευματικές τους ἀξίες στὸ δυτικὸ τρόπο ζωῆς, ὁ ὁποῖος ἀποχαυνώνει τὸ ἀνθρώπι- νο πρόσωπο καὶ προξενεῖ μία νέα ἀπαξία, τοῦ μηδενισμοῦ καὶ τῆς στείρας λογικῆς. Ἡ μὲν Ὀρθοδοξία ἐκτὸς ἀπὸ μία μυστη- ριακὴ ἐκκλησιολογικὴ ἑνότητα, δημι- ουργεῖ ἕνα συγκροτημένο ἄνθρωπο μὲ ὀρθόδοξο ἦθος. Ὁ δὲ Ἑλληνισμὸς μὲ τὸν πολιτισμό του προσφέρει ἕνα κοινωνικὸ γίγνεσθαι στὸ σημερινὸ ἄνθρωπο, γιὰ νὰ ξεφύγει ἀπὸ τὸν λαβύρινθο τῶν ἀδι- εξόδων ποὺ μαστίζουν τὴν κοινωνία. Ἡ Ὀρθοδοξία προβάλλει τὸν ἐσταυρωμένο Ἰησοῦ Χριστό, ὁ Ἑλληνισμὸς τὴν ἀκρό- πολη τῶν ἀξιῶν, τὴ Δημοκρατία μὲ ὅλα τὰ ὑγιῆ στοιχεῖα της. Ἡ Ὀρθοδοξία μὲ τὴν λατρεία της ἑνώνει τὸν πιστὸ μὲ τὸν Θεό, Ἡ ἐθνικὴ καὶ ἡ θρησκευτικὴ συνείδηση πρέπει νὰ πορεύονται μαζί, ὅπως ἡ ἑνότητα ἑνὸς ἔθνους καὶ ἡ πίστη στὸ Θεό, ἡ ἀρετὴ καὶ τὸ θεῖο. Καὶ οἱ δύο μαζὶ ὁδηγοῦν στὴν ὁμόνοια ἑνὸς ἔθνους.
- 12. 11 γιὰ νὰ νικήσει τὶς δυνάμεις τῆς ἁμαρτί- ας καὶ νὰ τὸν ὁδηγήσει πλέον στὴ θεία ζωὴ τοῦ καινοῦ κόσμου τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἑλληνισμὸς προβάλλει τὴν ἀρετὴ τοῦ Σωκράτη, τὴν ἠθικὴ τοῦ Πλάτωνα, τὴν ἀνδρεία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καὶ τὰ ὑψηλὰ ἰδανικὰ σοφῶν ἀνδρῶν. Καὶ σήμερα ὑπάρχουν πολλοὶ ποὺ ἐπιβουλεύονται τὴν ἀκεραιότητα τῆς Ἑλλάδος, προσβάλλοντας τὴν ἐθνικὴ συνείδησή μας μὲ τὸ νὰ ἀλλοιώνουν τὴν ἑλληνικὴ ἱστορία. Ἐπίσης ἐσωτερικοὶ ἐχθροὶ ποὺ προσβάλλουν τὸ ὀρθόδοξο φρόνημα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, προβάλ- λοντας ξενόφερτα πρότυπα ζωῆς, ἰδέες καὶ δοξασίες ἄλλων χωρῶν. Προσπαθοῦν μὲ ὅλα αὐτὰ νὰ μειώσουν τὴ δύναμη τῆς Ἑλλάδος καὶ νὰ δεσμεύσουν τὴν ἐλευθε- ρία τῆς πίστεως τοῦ λαοῦ. Στὴν Ἑλλάδα γεννήθηκαν ὁ λόγος καὶ ἡ ἐλευθερία καὶ ἡ Ἑλλάδα μεγαλούργησε, γιατί πίστευε σὲ ὑψηλὰ ἰδανικὰ καὶ ἀξίες ποὺ τὴν διέ- κριναν ἀπὸ τὶς ἄλλες χῶρες τοῦ κόσμου. Καὶ σήμερα, ἂν ἀγαπᾶμε τὴν πατρίδα καὶ τὴν Ὀρθοδοξία μας, εἶναι ἀνάγκη νὰ ὑψώσουμε τὴ φωνή μας τόσο σὲ ξένους ἐπιβουλεῖς ὅσο καὶ σ’ ἐκείνους, ποὺ ζη- τοῦν νὰ σκλαβώσουν τὴ θρησκευτικὴ πίστη μας εἴτε σὲ μία ταυτότητα ἢ σὲ ξενόφερτες παραθρησκεῖες καὶ αἱρέσεις, ποὺ ἀλλοιώνουν τὴν ὀρθόδοξη ἑλληνικὴ παράδοση. Γιατί, εἶναι ἀλήθεια, πὼς ἡ Ὀρθοδο- ξία καὶ ὁ Ἑλληνισμὸς δέχονται ἀπίστευ- το πόλεμο καὶ ἀμφισβήτηση στὴν πατρί- δα μας, γεγονὸς ποὺ συνιστᾶ φαινόμενο σαφοῦς παρακμιακοῦ σκοταδισμοῦ. Οἱ ἐκφραστές του προφανῶς δὲν ἔλαβαν ὑπ’ ὄψιν τὶς ἐπισημάνσεις ἑνὸς ἐκ τῶν με- γαλυτέρων Ρώσων Θεολόγων τοῦ 20οῦ αἰῶνα, τοῦ π. Γεωργίου Φλορόφσκι, ὁ ὁποῖος διεκήρυττε ὅτι «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ὑπῆρξεν ὁ θεματοφύλαξ τοῦ Χριστιανικοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ αὐτὸ τὸ δημιουργικὸν πνεῦμα τοῦ Χριστιανικοῦ Ἑλληνισμοῦ πρέπει νὰ ἀναζητῶμεν. Ἂς γίνωμεν περισσότερον Ἕλληνες, διὰ νὰ ἀποβῶμεν Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί». ΤὶςσωτήριεςσυνέπειεςγιὰτὸνἙλλη- νισμὸ ἀπὸ τὴν ἐπικράτηση τοῦ Χριστια- νισμοῦ καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας στὸν ἑλλη- νικὸ χῶρο ἐπισημαίνει ξεκάθαρα ὁ ἀεί- μνηστος πολιτικὸς καὶ ἱστορικὸς Πανα- γιώτης Κανελλόπουλος: «Τὸ θαῦμα ποὺ σήμανε ἡ ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ ἔσωσε καὶ τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα. Χωρὶς τὸ πνεῦμα τῆς Ἑλλάδος δὲν θὰ μποροῦσε νὰ διαμορφωθεῖ ὁ κόσμος, ὅπως τὸν ξέ- ρουμε, ἂς ποῦμε ὁ δυτικὸς κόσμος. Ἀλλὰ καὶ χωρὶς τὸν Χριστιανισμὸ τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα θὰ εἶχε ταφεῖ καὶ χαθεῖ κάτω ἀπὸ τὰ ἐρείπια τοῦ ρωμαϊκοῦ κόσμου». Σὲ μιὰ ἐποχή, λοιπόν, ποὺ ὁ Νέος Ἑλληνισμὸς ἀντιμετωπίζει κρίση ταυ- τότητας, πέρα ἀπὸ τὰ τεχνικά, αἱρετικὰ καὶ κτιστὰ διλήμματα, ἀξίζει νὰ θυμη- θοῦμε ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς σώθηκε μέσα στὸν Χριστιανισμὸ καὶ ὁ Χριστιανισμὸς μίλησε ἑλληνικά. Μόνο ἔτσι ὡς Ἕλληνες Χριστιανοὶ θὰ ἀντιμετωπίσουμε δημιουργικὰ τὴν ψευδῆ διδασκαλία τοῦ νεοπαγανισμοῦ καὶ τῆς «ἀρχαιολατρείας», ἡ ὁποία ἐπιδι- ώκει νὰ γκρεμίσει τὴν πίστη τῶν Πατέ- ρωνμαςκαὶτὸπολιτισμικόμαςὑπόβαθρο καὶ νὰ ἐπιβάλει τὸ δικό της ἰσοπεδωτικὸ «πολιτισμὸ» καὶ βέβαια τὴ νέα πανθρη- σκεία τῆς σύγχρονης Βαβέλ, στὴν ὁποία δὲν θὰ ὑπάρχει θέση γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν Ὀρθοδοξία, γιὰ τὸν ἄνθρωπο, τὴ ζωὴ καὶ τὴν ἐλευθερία του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου (Ζηζιού- λα), Εὐρωπαϊκὸ πνεῦμα καὶ ἑλληνικὴ Ὀρθο- δοξία, περιοδ. Εὐθύνη, τ. 167/1985. -Ἀρχιμ. Δαμιανοῦ Ζαφείρη, Ἑπτὰ Λόγοι στοὺς Χαιρετισμούς, ἐκδ. Ἀποστολικὴ Διακονία, Ἀθήνα, 1998. -Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλληνισμός. Ἐκδόσεις Ἱ.Μ. Κουτλουμουσίου, Ἅγιον Ὄρος. -«Ὀρθόδοξος Παρατηρητής», Περιοδικὸ Ἀρχι- επισκοπῆς Βορείου καὶ Νοτίου Ἀμερικῆς, Ἰα- νουάριος, 1957. -Ἰωάννου Δανδουλάκη, Ἑλληνισμὸς καὶ Ὀρθοδοξία. -Παναγιώτου Κανελλοπούλου, Ὁ Χριστια- νισμὸς καὶ ἡ ἐποχή μας.
- 13. 12 Ἀ ναρωτιέμαι τί σημαίνει ἡ λέξη ταυ τότητα γιὰ τὸν ἄνθρωπο; Εἶναι, θὰ λέγαμε, ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖ ον ὑπάρχει καὶ πορεύεται στὴ σύντομη ζωή του. Εἶναι ἐπίσης ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖον ἀντιλαμβάνεται ὁ ἴδιος τὴν ὕπαρ ξή του μέσα στὸν χῶρο καὶ στὸν χρόνο ποὺ τοῦ δόθηκε. Εἶναι ὅμως καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ταυτίζεται κανεὶς μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ μὲ τὸ περιβάλλον του. Εἴμαστε λοιπὸν νέοι ἢ μεσήλικες, Ἕλληνες ἢ Κινέζοι, ἄνδρες ἢ γυναῖκες, Ὀρθόδοξοι ἢ προτεστάντες. Κι ἐπίσης εἴ μαστε ἀριστεροὶ ἢ δεξιοί, πατριῶτες ἢ κο σμοπολίτες, πιστοὶ ἢ ἄθεοι, παοκτζῆδες ἢ ἀρειανοὶ κ.τ.λ., κ.τ.λ. Στὰ μεγάλα ἢ στὰ μικρὰ ζητήματα τοῦ βίου ἔχει καθένας μία τοποθέτηση καὶ μίαν ἀντίληψη, ποὺ τὴν κληρονόμησε ἢ τὴν διαμόρφωσε καὶ ἡ ὁποία τὸν χαρακτηρίζει, συμμετέχοντας σὲ ὅ,τι περιλαμβάνει τὸ ἀνθρώπινο πρό σωπό του. Ὅλα τοῦτα ἦταν λίγο πολὺ δεδομέ να μέχρι τὴν ἐποχή τῆς ἀποδόμησης. Μέχρι δηλαδὴ τὶς μέρες μας, στὶς ὁποῖ ες μία σχολὴ σκέψης ποὺ πρεσβεύει τὸν ἀπόλυτο σχετικισμὸ καὶ τὴν ἀδυναμία ὁποιασδήποτε βεβαιότητας καὶ ἀξιολο γίας ἔχει κυριαρχήσει σὲ κάθε ἔκφανση τοῦ δημοσίου λόγου. Ἡ ἀποδόμηση εἶ ναι βέβαια μία ἔννοια ποὺ εἰσήχθη ἀπὸ τὸν Ντεριντά ἤδη στὴ δεκαετία τοῦ ᾿60 καὶ εἶχε τὶς ρίζες της στὸν Χάιντεγκερ. Μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι εἶναι ἡ λογικὴ κατάληξη τῆς δυτικῆς φιλοσοφίας τοῦ μηδενισμοῦ, μάλιστα ἡ Τέχνη εἶχε προ ηγηθεῖ μὲ κινήματα ὅπως τὸ Νταντά. Τὸ τί ἀκριβῶς πρεσβεύει δὲν μᾶς τὸ εἶ πε οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Γάλλος εἰσηγητής της, ἀντιλαμβανόμενος τὴ δυσκολία νὰ ὁρί σεις κάτι τὸ ὁποῖο ἐξ ἀρχῆς ἀμφισβητεῖ κάθε ὁρισμό. Ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι τό νόημα τῶν λέξεων εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετο καὶ ὅτι, στὸ βάθος, ἡ πραγματικότητα εἶναι κάτι τὸ ὁποῖο κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ γνω ρίζει προφανῶς ἀποτελεῖ μίαν ἐπίθεση στὴ γλῶσσα καὶ στὴ σκέψη, στὴν ἴδια τὴν ἰδέα τῆς ἀλήθειας καί, φυσικά, σὲ κά θε ἀξία καὶ παράδοση. Πῶς ὅμως ἕνα ρεῦμα φιλοσοφικὸ ἔφτασε νὰ καλύψει ὄχι μόνο τὶς περιοχὲς τῆς Ἱστορίας, τῆς Πολιτικῆς Ἐπιστήμης, τῆς Κοινωνιολογίας, τῆς Νομικῆς, τῆς Ἀρχιτεκτονικῆς, ἀλλὰ τελικὰ κι αὐτῆς τῆς ἴδιας τῆς καθημερινότητας; Εἶναι φα νερὸ ὅτι τὸ πνευματικὸ κλίμα εὐνοοῦσε κάτι τέτοιο. Μήπως ὅμως δὲν ἦταν μό νο τὸ πνευματικὸ κλίμα; Μήπως ἦταν –ἀπὸ ἕνα χρονικὸ σημεῖο καὶ πέρα– καὶ τὸ πολιτικὸ κλίμα ἐξαιρετικὰ εὐνοϊκό; Μιλῶ γιὰ τὸ χρονικὸ ὁρόσημο τοῦ 1989- 1990, γιὰ τὴν ὁριστικὴ κατάρρευση τοῦ κομμουνιστικοῦ κόσμου καὶ τὴν ἀποχα λίνωση τοῦ καπιταλισμοῦ. Κάπου ἐκεῖ φαίνεται νὰ διαμορφώνονται οἱ κατάλ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ Κώστα Καραΐσκου διευθυντῆ τοῦ «Ἀντιφωνητῆ»
- 14. 13 ληλες συνθῆκες ποὺ θὰ ἐπέτρεπαν τὴν πλήρη διάλυση κάθε νοήματος καὶ τὴν βολικὴ γιὰ τοὺς θριαμβεύοντες κρα τοῦντες πλήρη ἐξάρθρωση τῶν δυτικῶν κοινωνιῶν. Γιατί τί θὰ σημαίνει πλέον στὰ χρόνια τῆς Παγκοσμιοποίησης νὰ εἶναι κάποιος «Γάλλος» ἢ «Ρῶσσος;». Τί σημαίνει στὴ Νέα Ἐποχὴ «Καθολικὸς ἢ Ὀρθόδοξος», ἀναρωτιέται ἡ κυρίαρχη προπαγάνδα. Δὲν εἶναι ὅλα αὐτὰ «κατα σκευάσματα» πού κάποιοι γιὰ τοὺς δι κούς τους λόγους μᾶς τὰ ἐπέβαλαν στὸ πρόσφατο παρελθόν; Δὲν πρόκειται γιὰ κάποιες κοινότητες, ἐξίσου φαντασιακὲς μὲ ὅλες τὶς ἄλλες; Ἐπίσης, τί σημαίνει «ἄνδρας» καὶ τί «γυναῖκα;». Δὲν εἶναι αὐτὰ σεξουαλικὲς ἐπιλογές μας ποὺ τὶς κάνουμε στὴ διάρκεια τῆς ζωῆς μας, ἀπὸ τὴν ἐφηβεία καὶ μετά; Καὶ τί θὰ πεῖ νέος καὶ ἡλικιωμένος, δὲν ἔχουν ὅλοι τὰ ἴδια δικαιώματα στὴ χαρά, στὴν κατανάλω ση, στὸν ἔρωτα; Ἡ καλύτερη ἀνάγνωση αὐτῶν τῶν μηνυμάτων ποὺ στέλνουν τὰ ἀφεντι κὰ στὸ πόπολο εἶναι μέσα ἀπὸ τὰ τηλε οπτικὰ καὶ κινηματογραφικὰ προϊόντα τῆς μαζικῆς (ὑπο-) κουλτούρας. Παντοῦ κυρίαρχους, κεντρικοὺς ρόλους ἡρώων ἔχουν κάποιοι ξένοι, κάποιοι περιθωρια κοί, κάποιοι ὁμοφυλόφιλοι… Δὲν νομίζω ὅτι χρειάζεται νὰ παρατεθοῦν παραδείγ ματα, ἡ κοινὴ ἐμπειρία ὅλων τὸ ἐπιβεβαι ώνειπερίτρανα.Ἡἐξαίρεσηἀποθεώνεται γιὰ νὰ ὑπονομευτῆ ἡ πίστη στὸν κανόνα. Ταυτόχρονα κάθε οὐσιώδης διαφορὰ ἰσο πεδώνεται. Ὅλους (πρέπει νὰ) τοὺς συ νέχει μία καταναλωτικὴ ἀντίληψη τῆς ζωῆς, μίας ζωῆς ποὺ δὲν ἔχει καμμία με ταφυσικὴδιάσταση,καμμίαμὴἐμπορικὴ πτυχή, καμμία ἔγνοια γιὰ συλλογικότη τες. Τὰ πάντα τίθενται ὑπὸ ἀμφισβήτηση καὶ γελοιοποίηση, μὲ μία κατεδαφιστικὴ μανία ποὺ ξεπερνᾶ κάθε προσπάθεια ἐξή γησης. Ἡ Ἱστορία κάθε λαοῦ εἶναι ἕνα ἄθροισμα τυχαίων συμβάντων, τὰ Ἔθνη κατασκευάστηκαν πρὶν λίγα χρόνια, οἱ ἩοἰκογένειατοῦΜεγάλουΒασιλείου.
- 15. 14 θρησκεῖες -μᾶλλον ὄχι οἱ θρησκεῖες γε νικά, ἀλλὰ εἰδικὰ ὁ Χριστιανισμός- εἶναι μεσαιωνικὸ ἀπολίθωμα, οἱ ἥρωες τοῦ πα ρελθόντος ἦταν ἀνάξια ἀνθρωπάκια τῆς βάρβαρης, προεπιστημονικῆς ἐποχῆς, οἱ ἐνστάσεις γιὰ τὸν ρόλο τῶν κυρίαρχων τάξεων εἶναι παλαιοκομμουνιστικὰ ἀπο λιθώματα κ.τ.λ., κ.τ.λ. Τὸ μόνο ποὺ δὲν ἀμφισβητεῖ ἡ κυρί αρχη ἰδεολογία εἶναι ἡ παντοδυναμία τῆς Ἀγορᾶς. Ἀντιθέτως γι᾿ αὐτὴν ἡ ὀρολογία ποὺ ἐπικρατεῖ σχετικὰ μὲ αὐτὴν περιέχει μόνο λέξεις ὅπως «ἀπελευθέρωση», «κυ ριαρχία», «δυναμισμός», «νέα οἰκονομία» καὶ ἄλλα παρόμοια, ὅλα μὲ θετικὸ περιε χόμενο. Ἔστω κι ἂν ἡ πραγματικότητα, ὄχι ἡ εἰκονικὴ ἀλλὰ ἡ γνήσια, δὲν ἔχει μόνο θετικὲς πλευρὲς στὴ ζωὴ τῶν ἀν θρώπων, καὶ τὰ ἀσύλληπτα κέρδη ἀπὸ τὴν ἔκρηξη τῆς οἰκονομίας τὰ καρποῦν ται ὅλο καὶ λιγότεροι ἄνθρωποι στὸν κό σμο. Ἔτσι, στὸν μονοπολικὸ καὶ μονο διάστατο κόσμο ποὺ προέκυψε πρὶν 20 χρόνια, οἱ ποικίλες ἀνθρώπινες ταυτό τητες ἀποτελοῦν ἐμπόδιο στὴν οἰκονομι κή, πολιτικὴ καὶ πνευματικὴ ἅλωση τῆς ἀνθρωπότητας. Αὐτοὶ ποὺ ἔχουν συσ σωρεύσει ἄπειρα πλούτη ἀπὸ τὸ τίπο τε, αὐτοὶ ποὺ προσπαθοῦν νὰ ἐλέγξουν τὴν πορεία τῆς ὑφηλίου, τοὺς πολέμους, τὶς κρίσεις καὶ τὶς ἀνακατατάξεις ἔχουν ἀνάγκη ἕναν πολτὸ ἀτόμων μίας ἀδιαφο ροποίητης μάζας. Ἡ ἰδεολογία τῆς ἐξατο μίκευσης, ἡ λαίλαπα τῆς κατανάλωσης, ὁ ἀντιεθνικιστικὸς οἶστρος, ἡ μηδενιστικὴ πολεμικὴ στὶς θρησκεῖες, ὁ καταστατι κὸς ἀντικληρικαλισμός, ἡ θετικὴ ὑπερ προβολὴ κάθε ἀνωμαλίας δὲν εἶναι σημάδια μίας ἀνε κτικῆς κοινωνίας. Εἶναι σημάδια τῆς ἀποσύνθεσης τῆς κοινωνίας στὸ παγκο σμιοποιημένο περιβάλλον τοῦ σήμερα. Εἶναι ἡ πολε μικὴ τῶν κρατούντων μὲ βάση τὴν ὁποία πλήττεται τὸ ἠθικὸ καὶ ἡ αὐτοπε ποίθηση τῶν ἀνθρώπων. Πρέπει ὅλοι νὰ πειστοῦμε ὅτι δὲν εἴμαστε τίποτε πα ραπάνω ἀπὸ «κατά φαντα σίαν ἄνθρωποι» κι ὅλα ὅσα θεωροῦμε σημαντικὰ στὴ ζωὴ μας εἶναι ἕνα τίποτε. Ἂν δὲν βάλει καθένας ἀπὸ μᾶς τὴν κατα νάλωση καὶ μόνον αὐτὴν στὸ κέντρο τοῦ βίου του, μηδενίζοντας κάθε ἀναφορὰ σὲ Οἰκογένεια, Ἔθνος, Πατρίδα, Ἐκκλησία κ.τ.λ. δὲν θὰ ἡσυχάσουν. Μὲ ἀντίστοιχο τρόπο, ἐργαζόμενοι στὸ διεθνὲς σκηνικό, διαλύουν κάθε κράτος ποὺ δὲν τὸ ἐλέγ χουν καὶ παραλαμβάνουν τὰ συντρίμμια του γιὰ νὰ τὰ ἐντάξουν στὰ εὐρύτερα σύ νολα ποὺ τὰ χειραγωγοῦν ἄνετα. Ἔτσι δὲν εἶναι μόνο ἡ Γιουγκοσλαβία ποὺ ἔγι νε βίαια ἑπτὰ κομμάτια, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ πρῶτα ἤδη ἐντάσσονται στὴν Εὐρωπαϊ κὴ Ἕνωση, ἀλλὰ καὶ ἡ πρώην Τσεχοσ λοβακία, ἡ πρώην Σοβιετικὴ Ἕνωση… Πρῶτα λοιπὸν κάθε ἐθνικὴ οἰκογένεια ἀποσπᾶται ἀπὸ τὸν φυσικό της χῶρο κι ἔπειτα ἐπανασυγκολλᾶται τεχνητὰ μέσα σὲ μία πολυπολιτισμικὴ ὁλότητα ὅπου πλέον δὲν ἐλέγχει τίποτε ἀπολύτως. Τί σημαίνει ὅμως «πολυπολιτισμικό τητα;». Εἶναι ἡ ἀποδοχὴ ὅλων τῶν πολι
- 16. 15 τισμῶν στὰ πλαίσια μίας εὐρύτερης κοι νωνίας, μὲ ὅρους ἰσότητας κι ἐλευθερίας. Ἀκούγεται ἀρχικὰ ὡραῖο, ἰδίως ὅταν κανεὶς δὲν ἔχει ἐπαφὴ μὲ τὶς κοινωνικὲς καὶ πολιτικὲς πραγματικότητες. Ὅμως τί γίνεται στὴν πράξη; Ὅλα ξεκίνησαν ἀπὸ τὶς Νέες Χῶρες, δηλαδὴ ἀπὸ τὶς χῶ ρες τῶν μεταναστῶν, ὅπου ἴσως μία τέ τοια ἀρχὴ θὰ εἶχε κάποια βάση. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι στὰ πρῶτα χρόνια τὸ 90% τοῦ δημόσιου λόγου περὶ πολυ πολιτισμικότητας προερχόταν ἀπὸ τὴν Ἀμερικὴ καὶ συναντοῦσε ἰσχυρότατες ἀντιστάσεις στὸν ὑπόλοιπο κόσμο (π.χ. στὴ Γαλλία). Καὶ πῶς ἀλλιῶς θὰ μποροῦ σε νὰ συμβεῖ, ὅταν τὸ ἴδιο αὐτὸ μοντέλο εἶναι πιὰ ἀποδεκτὸ ὅτι ἀπέτυχε οἰκτρά. Ὅτι δημιούργησε γκέτο στὴν ἀμερικα νικὴ κοινωνία, διαλύοντας τοὺς ὅποιους κοινωνικοὺς δεσμοὺς (βλ. καὶ τὴν πρό σφατη μεταβολὴ τῶν θέσεων τοῦ θεωρη τικοῦ της, τοῦ Πούτναμ). Αὐτὸ λοιπὸν τὸ κοινωνικὸ μοντέλο ποὺ διέλυσε τὶς ΗΠΑ, συνεχίζει νὰ πλασάρεται στὴν Εὐ ρώπη καὶ στὴν Ἑλλάδα, δηλαδὴ, σὲ κοι νωνίες ἔντονα χρωματισμένες μὲ ἐθνικά, θρησκευτικὰ καὶ πολιτισμικὰ χαρακτη ριστικά. Παράλληλα, βεβαίως γίνεται καὶ συστηματικὴ προσπάθεια νὰ ὑπονο- μευτοῦν τὰ χαρακτηριστικὰ αὐτά, ἀφενὸς μὲ τὴν ἀποσύνθεση τῆς τοπικῆς κοινωνίας κι ἀφετέρου μὲ τὴν μαζικὴ λαθρομετανάστευση. Ὅταν φτάσουμε, γιὰ παράδειγμα στὴν Ἑλλάδα, νὰ μετρᾶμε κάθε 2-3 Ἑλληνόπουλα καὶ ἕνα προσφυγόπουλο ἀπὸ τὸ Πακιστάν, τὴν Ἀλβανία ἢ τὴ Σομαλία, πῶς θὰ νομιμοποιούμαστε νὰ μιλᾶμε γιὰ Ἑλληνικὴ καὶ Ὀρθόδοξη Παιδεία; Ποιά ταυτότητα θὰ μπορεῖ κάποιος νὰ ἐπικαλεστεῖ ῆ γιὰ τὴν κοινωνία τῆς πα τρίδας μας, ὅταν αὐτὴ θὰ ἔχει μετατρα πεῖ σὲ ἐθνολογικὸ πάρκο; Ἂν μάλιστα συνδυάση κανεὶς τὴν ἀρρώστια τῆς πο λιτικῆς ὀρθότητας ποὺ ἀπαγορεύει κάθε λόγο γιὰ ἀνώτερους καὶ κατώτερους πο λιτισμοὺς κι ἂν βάλει δίπλα καὶ τὴν λυσ σαλέα ἐπίθεση κατὰ παντὸς προτύπου καὶ ὑποδείγματος -ἔχουμε τρελαθεῖ νὰ διαβάζουμε γιὰ τὶς «σκοτεινὲς πλευρὲς» ὅλων τῶν μεγάλων ἀνδρῶν τῆς Ἱστορί ας, ἑλληνικῆς καὶ ξένης- γίνεται σαφὲς ὅτι δὲν μένουν πολλὰ χρόνια ζωῆς στὴν Ἑλλάδα ποὺ ξέρουμε. Ἤδη ἡ ἴδια ἡ ἐλευ θερία τοῦ λόγου ἔχει σχεδὸν ἐξοβελιστεῖ ἀπὸ τὰ κατεστημένα ΜΜΕ, ἀφοῦ κάθε λόγος περὶ ἰδιοπροσωπείας χαρακτηρί ζεται ὡς ρατσιστικός, ἀκροδεξιός, σκο ταδιστικὸς καὶ ἄλλα παρόμοια. Κι ὅσο βλακώδεις κι ἂν εἶναι οἱ αἰτιάσεις τῶν ἐθνομηδενιστῶν, ὅσο γελοῖα κι ἂν εἶναι τὰ ἐπιχειρήματα τῶν προπαγανδιστῶν, δυστυχῶς ἡ ἰσχὺς τους εἶναι τέτοια ποὺ ἐπιβάλλονται. Κι ἐπιβάλλονται γιατί τὸ ἐπιτρέπει ἡ γενικευμένη δική μας ἄγνοια καὶ ἀδιαφορία, ἡ δική μας ἀνεπάρκεια καὶ ἡ ἐνσωμάτωσή μας στὸν κόσμο ποὺ μᾶς ἔχουν ἑτοιμάσει. Ἡ σύγχρονη (λέμε τώρα!) ἐπιστήμη, εἶναι ἕνα κρεββάτι τοῦ Προκρούστη στὸ ὁποῖο τίθενται ὅλα τὰ ἱστορικὰ γεγονό τα καὶ τὰ ἐξέχοντα πρόσωπα ποὺ ἀποτε λοῦν τοὺς θεμέλιους λίθους τοῦ παρελ θόντος μας. Δὲν εἶναι κάτι ποὺ γίνεται
- 17. 16 μόνο στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἐμᾶς αὐτὴ μᾶς ἐνδιαφέρει καὶ σ᾿ αὐτὴν ἀναφερόμαστε. Βγάζοντας τὸν Μακρυγιάννη τοκογλύ φο, τὸν Κολοκοτρώνη λαφυραγωγό, τὸν Ἐλύτη φασίστα καὶ τὸν Σεφέρη νε κρόφιλο ξεθεμελιώνουν τὴν ἐθνική μας αὐτοπεποίθηση. Μιλῶντας γιὰ γέννηση τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους στὰ 1821 ἢ καὶ στὰ 1830 (!) κόβουν τὶς πολυαίωνες ρί ζες μας – ἢ ἔστω 600 χρόνια νεοελληνι κῆς ἱστορίας. Ὅλα γίνονται προκειμέ νου νὰ ἐνδώσουμε σὲ μία συγχρονικὴ θεώρηση τῆς ἱστορίας, νὰ πειστοῦμε ὅτι δὲν εἴμαστε τίποτε τὸ ἰδιαίτερο κι ἁπλῶς ἔτυχε νὰ μιλᾶμε τὴν κορυφαία γλῶσσα τοῦ κόσμου, νὰ ζοῦμε στὰ χώματα τοῦ μεγαλύτερου ἀνθρώπινου πολιτισμοῦ κ.τ.λ. κ.τ.λ… Καὶ δὲν εἶναι βέβαια μόνο ἡ ἐθνικὴ ταυτότητα ποὺ δέχεται λυσσα λέες ἐπιθέσεις. Τὸ ἴδιο συμβαίνει μὲ τὴν θρησκευτικὴ ταυτότητα, ὅμως αὐτὸ εἶ ναι ἀπὸ μόνο του ἕνα μεγάλο κεφάλαιο. Τὸ ἴδιο συμβαίνει μὲ τὴ σεξουαλικὴ ταυ τότητά μας, ὅπου ὁ διαχωρισμὸς τῶν δύο φύλων εἶναι πιὰ «παλιομοδίτικος» καὶ πλέον παντοῦ τὸ πρότυπο εἶναι μία θολούρα μεταξύ τῆς ὁμοφυλοφιλίας καὶ τοῦ πανσεξουαλισμοῦ, μὲ κεντρικὸ στό χο τὴν ὑπονόμευση τῶν ἀνδρικῶν ἀξιῶν καὶ προτύπων. Ἡ ἐκθήλυνση τῶν ἀρρέ νων καὶ ὁ ἐκτραχηλισμὸς τῶν γυναικῶν εἶναι μία κατάσταση ποὺ ἴσως ἔχει καὶ ἄλλες αἰτίες (τὶς ὑπερβολὲς τοῦ φεμινι σμοῦ ἢ τὴν μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος μὲ πλαστικὲς οὐσίες οἰστρογόνας δρά σης) ὅμως εἶναι κι αὐτὴ ἐνταγμένη στὸν ἴδιο σχεδιασμό. Τὸ ἴδιο λυσσαλέες ἐπιθέ σεις δέχεται ὁ θεσμὸς τῆς οἰκογένειας ἀπὸ τὴν προώθηση μίας αὐτάρεσκης ἀτομι κότητας ποὺ δὲν πρέπει νὰ ὀρρωδεῖ πρὸ οὐδενός. Τὸ ἐρώτημα εἶναι ποῦ πᾶμε καὶ πῶς μποροῦμε νὰ μὴν πᾶμε ἐκεῖ ποὺ μᾶς πᾶ νε. Ἔχουμε ὅλοι εὐθύνη γιὰ ὅσα γίνον ται σήμερα. Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ μιλᾶ γιὰ εὐθύνες καὶ σχεδιασμοὺς ἄλλων ὅταν δὲν πράττει τὸ δικό του καθῆκον ἀπέναν τι στὴν ἀλήθεια καὶ στὴν πατρίδα του. Ἡ κρίση ποὺ ζοῦμε πιὰ εἶναι καὶ ἡ εὐκαι ρία μας νὰ συνέλθουμε. Ὀφείλουμε ὅλοι νὰ πληροφορούμα στε τὶς ἐξελίξεις καὶ νὰ διακρίνουμε πίσω ἀπὸ τὰ ἐπιφαινόμενα τὸ τί πραγματικὰ διακυβεύεται. Πρέπει νὰ διαβάζουμε πί σω ἀπὸ τὶς ἀερολογίες περὶ «πολυπολιτι σμικότητας» τὴν καταστροφὴ τῆς ἑλλη νικότητας. Νὰ βλέπουμε ὅτι ἡ φλυαρία γιὰ τὰ δῆθεν «ἀνθρώπινα δικαιώματα» ἀποσκοπεῖ στὴν ὑπονόμευση τῆς Ἐθνι κῆς μας κυριαρχίας. Νὰ ἀντιλαμβανό μαστε ὅτι ἡ «παγκοσμιοποίηση» δὲν ἔχει καμμία σχέση μὲ τὴν ἀγαπητικὴ συνάν τηση τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ ἀφορᾶ μόνο τὴν παντοδυναμία τῶν πολυεθνικῶν ἑταιρειῶν. Καὶ νὰ θυμόμαστε ὅτι ἡ φιλο λογία περὶ «Νέας Ἐποχῆς» εἶναι ἁπλῶς ἡ συγκάλυψη τῆς προσπάθειας γιὰ κατάρ γηση τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Ὅπως πολὺ σωστὰ τὸ ἔχει ἐκφράσει ὁ καθηγητὴς Χρῆστος Γιανναρᾶς, ὁ Μάικλ Τζάκσον ἦταν τὸ ἀπόλυτο σύμβολο τῆς ἐποχῆς μας: οὔτε παιδὶ, οὔτε ἐνήλικας, οὔτε ἄνδρας, οὔτε γυναῖκα, οὔτε μαῦρος, οὔτε λευκός. Τὸ ποῦ κατέληξε εἶναι βέ βαια γνωστό… Ἂν λοιπὸν δὲν θέλουμε γιὰ τὴν κοινωνία καὶ τὴν Πατρίδα μας ἕνα ἀναλόγως τραγικὸ τέλος, δηλαδὴ ἕναν ταπεινωτικὸ ἐξευτελισμὸ καὶ ἕναν πρόωρο θάνατο, ὀφείλουμε νὰ γρηγο ροῦμε. Ἡ ἐλπίδα πάντα ὑπάρχει. Οἱ σημερι νὲς κυρίαρχες δυνάμεις καὶ ἀντιλήψεις δὲν θὰ εἶναι ἴδιες ἐσαεί, ἤδη μεταβάλλον ται μὲ ρυθμὸ ἐπιταχυνόμενο. Κι ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ φύση δὲν ἔχει διαστραφεῖ, ἡ λο γικὴ δὲν ἔχει ἐκλείψει, οἱ ἄνθρωποι πα ραμένουν πάντα ἄνθρωποι, δηλαδὴ ἐν δυνάμει θεοί. Ἡ οἰκονομικὴ πλευρὰ τῆς κρίσης εἶ ναι μόνο ἡ κορυφὴ τοῦ παγόβουνου, καὶ καθὼς τὴ βλέπουμε νὰ ἔρχεται κατὰ πά νω μας ἂς ἑτοιμαστοῦμε νὰ ἀντιμετωπί σουμε μαζί της καὶ τὴν ἀθέατη ἰδεολογι κή της βάση.
- 18. 17 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ* Ε ἶναι ὁλοφάνερο πὼς ὁ Ἑλληνιστικὸς πολιτισμὸς ἦταν κατὰ κάποια ἔννοια ὥριμος ἢ προπαρασκευ- ασμένος γιὰ μεταστροφὴ καὶ μποροῦσε ἀκόμη νὰ θεωρηθεῖ, πάλι κατὰ κάποια ἔννοια, σὰν ἕνας εἶδος εὐαγγε- λικῆς προπαρασκευῆς, καὶ οἱ σύγχρονοι ἦταν ἐνήμεροι γιὰ αὐτὴν τὴν κατάσταση. Ἤδη ὁ Ἅγ, Παῦλος εἶχε κάνει ἕναν ὑπαινιγμὸ καὶ οἱ Ἀπολογητὲς τοῦ δευτέρου αἰώνα καὶ οἱ πρῶτοι Ἀλεξαν- δρινοὶ δὲν ἐδίστασαν νὰ ἀναφέρουν σὰν πρόδρομους τοῦ Χριστιανισμοῦ τὸν Σωκράτη, τὸν Ἡράκλειτο καὶ τὸν Πλά- τωνα. Ὁ νέος πολιτισμὸς ἦταν μία μεγάλη σύνθεση ποὺ ὅλες οἱ δημιουργικὲς παραδόσεις καὶ πνευματικὲς κινήσεις τοῦ παρελθόντος ἀναμείχθηκαν καὶ τελειοποιήθηκαν. Ἦταν «νέος ἑλληνισμός», ἀλλὰ ἑλληνισμὸς ἐκχριστια- νισμένος δραστικὰ καὶ οὕτως εἰπεῖν, «ἐκκλησιαστικοποι- ημένος». *Ἁπὸ τὸ βιβλίο τοῦ π. Γεωργίου Φλορόφσκυ, «Χριστιανισμὸς καὶ Πο- λιτισμός», ἐκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 2000
- 19. 18 ΟΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Ε ἶναι γνωστὸ ὅτι ζοῦμε σὲ δύσκολους καιρούς, κατὰ τοὺς ὁποίους ἀκόμη καὶ οἱ λέξεις ἔχουν χάσει τὸ νόημά τους καὶ (ἀπὸ κάποιους) ἀκόμη καὶ τὰ ἀπολύτως αὐτονόητα λογίζονται -καὶ συχνὰ περιπαίζονται- ὡς ἀνόητα. Πολὺ μεγαλύτερη εἶναι ἀσφαλῶς ἡ σύγχυση, ὅσον ἀφορᾶ τὸ θέμα τῶν ταυτοτήτων. Μέσα σὲ ἕναν κόσμο ποὺ μεταβάλλεται καὶ προσπαθεῖ νὰ ἐπαναπροσδιοριστῆ, αὐτομάτως τὸ ζήτημα «ποιοὶ εἴμαστε» - ἢ ἀκόμη ἀκριβέστερα «ποιοὶ αἰσθανόμαστε ὅτι εἴμαστε», τὸ ζήτημα τῆς ἴδιας μας τῆς αὐτοσυνειδησίας, ἀνάγεται σὲ μεῖζον. Μέσα στὰ πλαίσια αὐτά, ἡ ἀπόπειρα προσδιορισμοῦ τῆς νεοελληνικῆς ταυ τότητας - εἴτε στὴν αὐθεντική, εἴτε καὶ στὶς μεταλλαγμένες ἐκδοχὲς της (δεδο μένου ἄλλωστε ὅτι ποτὲ δὲν ἦταν κάτι στατικό, ἀλλὰ στὸ πέρασμα τοῦ χρόνου ὑπέστη μεγάλες μεταβολὲς λόγῳ ἐσωτε ρικῶν μετεξελίξεων, ἀλλὰ καὶ ἔξωθεν ἐπεμβάσεων), δὲν εἶναι καθόλου ἁπλὸ ἔργο. Θὰ ἐπιχειρήσουμε ἐδῶ μία πολὺ ταπεινὴ καὶ -μοιραία- ἀτελέστατη ἀπό πειρα πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση, ἐπι κεντρώνοντας μάλιστα κυρίως σ᾿ ἐκεί νη τὴ διάσταση τῆς ταυτότητάς μας, ποὺ σχηματικὰ θὰ τολμούσαμε νὰ τὴν ἀποκαλέσουμε «θρησκευτική». Γιατί «σχηματικὰ» καὶ γιατί μιλᾶμε περί… τόλμης; Μὰ ἐπειδὴ βεβαίως ἕνας τέτοιος ἐπιμερισμὸς θὰ ἦταν κάποτε ἐν τελῶς ἀνόητος (καὶ ἀκόμη περισσότερο παντελῶς ἀκατανόητος), δεδομένου ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν ὄχι ἁπλῶς τὸ βασι κότερο δομικὸ στοιχεῖο τῆς ταυτότη τάς μας, ἀλλὰ κάτι πολὺ οὐσιωδέστερο καὶ βαθύτερο ἀκόμη κι ἀπὸ αὐτό: ἦταν ἡ ἴδια ἡ ψυχή της, τὸ ἴδιο τὸ ἐσώτατο ὀξυγόνο της, ἕνας συνολικὸς τρόπος ζωῆς, συμπεριφορᾶς καὶ συναντίληψης τῶν πάντων, ἕνα συνολικὸ πλαίσιο γιὰ τὴν προσέγγιση ὄχι μόνο τοῦ Θε οῦ, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἀνθρώπινου προσώ που, καθὼς ὅμως καὶ αὐτῆς ἀκόμη τῆς ἄψυχης κτίσεως. Ἦταν μὲ λίγα λόγια ὁ ἴδιος ὁ καθ᾿ ἡμᾶς Τρόπος ἐν τῷ συνόλῳ του, ὥστε νὰ φαντάζει ἀπολύτως γε λοία καὶ ἀντι-ἱστορικὴ ἡ διάκρισή της ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα συστατικὰ αὐτοῦ ποὺ σχηματικὰ ἀποκαλοῦμε «νεοελληνικὴ ταυτότητα». Ταυτόχρονα ὅμως ὀφεί λουμε ἐπίσης νὰ τονίσουμε πὼς καὶ ὁ ὅρος «θρησκεία» γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ὀρθο δόξους κανονικὰ δὲν ἔχει νόημα, γιατί εἶναι ὅρος ποὺ κυρίως περιγράφει ἕνα στατικὸ ἠθικιστικὸ ἀξιακὸ σύστημα, τὸ ὁποῖο φυσικὰ οὐδεμία σχέση ἔχει μὲ τὸν ἄνεμο ποὺ λέγεται Ὀρθοδοξία. Καὶ ὁ ἄνεμος δὲν περιγράφεται, οὔτε καὶ μπαίνει σὲ καλούπια. Θὰ κρατήσουμε ὡστόσο παρ᾿ ὅλα αὐτὰ τὸν ὅρο «θρη σκευτικὴ διάσταση» τῆς ταυτότητάς Νεκτάριου Δαπέργολα δρ. Βυζαντινῆς Ἱστορίας
- 20. 19 μας, γιατί δυστυχῶς ἐδῶ καὶ ἀρκετὲς δεκαετίες ἔχει ἀποκτήσει πλέον πρα κτικὰ καὶ γιὰ ἐμᾶς νόημα. Καὶ ἐννοῶ ἀσφαλῶς τὴ μετάλλαξη τῆς ἐν λόγῳ ταυτότητας, ἐξαιτίας κυ ρίως τῆς σταδιακῆς «θρησκειοποίησης» τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ γεγονότος, μίας ἐξέλιξης ποὺ συντελέστηκε μέσα ἀπὸ μία καθαρὰ προτεστάντικου τύπου εὐ σεβιστική κωδικοποίηση, ἡ ὁποία οὐ σιαστικὰ συνοδεύει ὅλη τὴ σύγχρονη ἱστορία μας. Ἀνάγει τὶς ἀπαρχὲς της ἤδη στὴν προεπαναστατικὴ περίοδο, τὴν ἐποχὴ ποὺ φτάνουν καὶ στὴν καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολὴ οἱ τοξικὲς οὐσίες τοῦ λεγόμενου Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ (ἤ… Διασκοτισμοῦ - ὅπως τοὐλάχιστον τινὲς ἐξ ἡμῶν ἔχουμε ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια καταλήξει), τότε δηλαδὴ ποὺ ἡ εἰσβολὴ τῆς αὐτιστικῆς ἐκείνης ἀποθέ ωσης τοῦ Ὀρθοῦ Λόγου (μέσῳ τῶν εὐ ρωπαϊκῶν… στοῶν -γιὰ νὰ μὴν ξεχνιό μαστε- δεδομένου ὅτι ἅπαντες οἱ δῆθεν ὀρθολογιστὲς διαφωτιστὲς τῆς Δύσης ἦταν στὴν πραγματικότητα ἀποκρυ φιστὲς καὶ μασῶνοι), ἀκόμη καὶ ὅταν δὲν ὠθεῖ στὴν κατασυκοφάντηση τῆς πίστης ὡς μεσαιωνικοῦ σκοταδισμοῦ, ὁδηγεῖ τὸ λιγότερο σὲ μία πρώϊμη μορ φὴ θεολογικῆς ἐκκοσμίκευσης. Στὴ συνέχεια ἔχουμε τὴν Ἐπανάσταση τοῦ ᾿21, μὲ τὴν ὁποία ἕνα τμῆμα τοῦ Ἑλ ληνισμοῦ ἐλευθερώθηκε μὲν ἀπὸ τὸν τουρκικὸ ζυγό, γρήγορα πέρασε ὅμως κάτω ἀπὸ ἄλλους (ἐνίοτε μάλιστα πολὺ χειρότερους), μετατρεπόμενο σὲ ἕρμαιο στὰ χέρια ἀλλοτρίων συμφερόντων, σὲ προτεκτοράτο στὰ χέρια ξένων δυνάμε ων, σὲ ἄθλιο θύμα τῆς οἰκονομικῆς του καχεξίας καὶ βασικὰ βεβαίως σὲ πεδίο ἐπιβολῆς ξένων πολιτισμικῶν προτύ πων, ποὺ ὁδήγησαν στὴν πνευματική του διάβρωση, ἀλλοτρίωση καὶ ἐν τέ λει ἐκποίηση. Ἡ μετάλλαξη λοιπὸν τῆς ταυτότητάς μας συνεχίζεται στοὺς νέ ους αὐτοὺς καιρούς, τοὺς καιροὺς τοῦ ἑλλαδικοῦ κρατικοῦ ψευδο-μορφώμα τος τοῦ 1830, αὐτοῦ τοῦ ψεύτικου ῥω μαίϊκου ποὺ προφήτεψε ὁ πατρο-Κο σμᾶς, αὐτοῦ τοῦ ἐλεεινοῦ ῥωμαίικου, γιὰ τὸ ὁποῖο μιλῶντας ὁ μέγας Μακρυ γιάννης, εἶχε φτάσει στὸ σημεῖο νὰ πεῖ ὅτι πὼς τέτοια λευτεριὰ τὴ σιχάθηκε καὶ ὅτι «ἂν μᾶς ἔλεγε κανένας αὐτείνη τὴν λευτεριὰ ὅπου γευόμαστε, θὰ παρι καλούσαμε τὸν Θεὸν νὰ μᾶς ἀφήσει εἰς τοὺς Τούρκους ἄλλα τόσα χρόνια, ὅσο νὰ γνωρίσουν οἱ ἄνθρωποι τί θὰ εἰπῆ πατρίδα, τί θὰ εἰπῆ θρησκεία, φιλοτι μία, ἀρετὴ καὶ τιμιότης». Καὶ συνεχίζει Ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν ὄχι ἁπλῶς τὸ βασικότερο δομικὸ στοιχεῖο τῆς ταυτότητάς μας, ἡ ἴδια ἡ ψυχή της, τὸ ἴδιο τὸ ἐσώτατο ὀξυγόνο της. ὁ ὅρος «θρησκεία» γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ὀρθοδόξους κανονικὰ δὲν ἔχει νόημα, γιατί εἶναι ὅρος ποὺ κυρίως περιγράφει ἕνα στατικὸ ἠθικιστικὸ ἀξιακὸ σύστημα, τὸ ὁποῖο φυσικὰ οὐδεμία σχέση ἔχει μὲ τὸν ἄνεμο ποὺ λέγεται Ὀρθοδοξία.
- 21. 20 μετὰ τὴ διαδρομή της κατὰ τὸν ὕστερο 19ο αἰῶνα καὶ καθ᾿ ὅλο τὸν 20ό, μέσα ἀπὸ ἕνα συνεχῆ ἐκδυτικισμό, μέσα ἀπὸ τὴν (ἀναφανδὸν χρήζουσα ψυχιατρι κῆς ἔρευνας) προσπάθειά μας νὰ πε τάξουμε πάσῃ… θυσίᾳστὴ χωματερή, ὡς πλεγματικοὶ νεόπλουτοι, τὴν Οὐσία μας, ὅλα τὰ σημαίνοντα καὶ σημαινό μενα τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς Τρόπου, ὅλα αὐτὰ δηλαδὴ ποὺ μᾶς γέννησαν καὶ μᾶς κρά τησαν ζωντανοὺς ἐπὶ χιλιετίες. Ἦταν ἀκριβῶς ἡ ἀπόπειρα νὰ γίνουμε «πολι τισμένοι», πιθηκίζοντας ξένα πρότυπα καὶ τρόπους ἀλλότριους. Ἡ ἀπόπειρα γιὰ νὰ μάθουμε νὰ ψελλίζουμε, κατὰ πῶς λέει κι ὁ Σεφέρης, «σπασμένες λέ ξεις ἀπὸ ξένες γλῶσσες»… Τὸ ἐγχείρημα αὐτὸ (καὶ ἀνεξάρτητα βεβαίως ἀπὸ τὰ ξένα κέντρα τῆς ἐκπο ρεύσεώς του) ἦταν συνάμα ἐπὶ πολλὲς δεκαετίες καὶ ἡ νευρωτικὴ ἐμμονὴ τῆς ἑλλαδικῆς ἄρχουσας τάξης, τῆς λεγό μενης ἀστικῆς καὶ μεγαλοαστικῆς. Καὶ ἐπειδὴ ἀσφαλῶς δὲν ἐπρόκειτο γιὰ τά ξη φυσιολογικὰ ἀναπτυγμένη (καὶ γιὰ τοῦτο ἰδεολογικὰ συγκροτημένη), τὸ ἐν λόγῳ ἐγχείρημα ὑπῆρξε κωμικοτραγι κό. Μιλᾶμε ἁπλῶς γιὰ μία καλοζωϊσμέ νη γουνένδυτη κουρελαρία, ἡ ὁποία λὲς καὶ αἰσθάνθηκε ὅτι ἔπρεπε νὰ ἐκπληρώ σει ἕνα κὶτς νεοπλουτίστικο… κάρμα αὐτὸ -εὐνουχισμένου γραικύλου- καὶ ἔτσι μπόρεσε χωρὶς πολλὲς διαδικασίες νὰ περάσει ἀπὸ τὸν κύκλιο χρόνο στὸν γραμμικὸ «ἐκσυγχρονισμό», ἀπὸ τὸ χα ροποιὸ πένθος στὴ χαζοχαρούμενη χυ δαιότητα, ἀπὸ τὸ ὅραμα στὸ κομπόδε μα, ἀπὸ τὸν Ῥωμανὸ τὸν Μελωδὸ στὸν Χαῖντελ, ἀπὸ τὸν τσάμικο στὸν Τζίμη Μακούλη (καὶ ἀργότερα βέβαια στὸν Μαζωνάκη καὶ τὴν… Καλομοίρα), ἀπὸ τὸν Μακρυγιάννη στὶς «Δύο Ὀρφανὲς» καὶ μετὰ στὸν Κούντερα καὶ τὸν Κο έλο, μὲ ὀλίγη ἀπὸ «ΚΛΙΚ», «NITRO» καὶ ἕτερους life style μεγαλοχαρτοπολ τούς. Μέσα στὴ συνολικὴ αὐτὴ ἐκπά γλου κάλλους… πολιτιστικὴ σύνθεση οὐδεμία θέση πλέον εἶχε (ὅπως εὔκολα ἀντιλαμβάνεται καὶ ὁ πλέον ἀδαὴς) ἡ Ὀρθοδοξία, ποὺ ἄλλωστε, ὅπως εἴπαμε, εἶχε ἤδη -μέσα στὸ μυαλὸ τῶν πολλῶν- μετεξελιχθεῖ σὲ ἀξιακὸ ἠθικισμό, ἄρα καὶ σὲ σύστημα ὑποκείμενο σὲ κάθε εἴδους ἀμφισβήτηση. Ἦρθε μετὰ καὶ ἡ περαιτέρω νόθευση τῶν παραεκκλησι αστικῶν ὀργανώσεων, ἦρθε καὶ ἡ χυ δαία πολιτικὴ καπηλεία μὲ τίς… «Ἑλ λάδες τῶν Ἑλλήνων Χριστιανῶν» καὶ ἔτσι μπήκανε πιὰ στὴ θέση τους καὶ οἱ ἔσχατες ψηφῖδες. Κάπως ἔτσι (καὶ βεβαίως πολὺ σχη ματικὰ) ἦταν ποὺ ἀπωλέσαμε τὸν ἑαυτό μας στὴ διάρκεια αὐτῆς τῆς διαδρομῆς τῶν τελευταίων δύο περίπου αἰώνων. Καὶ μετὰ καὶ ἀπὸ τὴ βαθύτατα τραγικὴ περίοδο τῆς λεγόμενης Μεταπολίτευ σης, ὁπότε καὶ ὅλος ὁ προηγούμενος κα τήφορος μεταβλήθηκε σὲ ὀφθαλμοφα νῆ ἐλεύθερη πτώση, φτάσαμε πιὰ ἐδῶ, στὴν Ἑλλάδα τοῦ σήμερα, στὴν Ἑλλάδα τοῦ ἀσύδοτου πλουτισμοῦ, τῆς ἐκσυγ χρονιστικῆς ὑστερίας, τῆς πολιτιστικῆς ἀσυναρτησίας, τῆς πολιτικῆς διαφθο ρᾶς, τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκκοσμίκευ σης, τῆς μιθριδατικῆς ἄμβλυνσης ὅλων τῶν ἀξιῶν, τῆς εὐρύτερης κρίσης ὅλων τῶν θεσμῶν. Σὲ μία Ἑλλάδα, ποὺ ἐδῶ καὶ μερικὲς δεκαετίες τὴ λυμαίνονται σκοτεινοὶ μεγαλοεργολάβοι καὶ μεγα λοεκδότες, τραγικοὶ πολιτικοί, ἀγύρτες δημοσιογράφοι, ἐθνομηδενιστὲς ψευδο- κουλτουριάρηδες, ἐκκοσμικευμένοι ρα σοφόροι, ἀντάξιοι ὅμως δυστυχῶς ὅλοι τους ἡμῶν, δηλαδὴ ἑνὸς λαοῦ τυφλοῦ πλέον καὶ ἀμνησιακοῦ, ἑνὸς λαοῦ ποὺ καθημερινὰ βουλιάζει ὁλοένα καὶ πε ρισσότερο στὴ βαθύτερη παρακμὴ καὶ στὴν ἀπόλυτη ἀνοησία, ἑνὸς λαοῦ ποὺ δὲν ξέρει πιὰ ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια «ποῦ πατᾶ καὶ ποῦ πηγαίνει». Αὐτὴ ἦταν ἡ πρώτη μεγάλη ἀλλοίω ση τῆς ταυτότητάς μας. Ἡ μεταποίηση