SYI42803 Pengurusan Fatwa di Malaysia Bab 3 mufti pelantikan dan kelayakan di malalysia

1. Tajuk
BAB 3
MUFTI: PELANTIKAN DAN KELAYAKAN DI
MALAYSIA
Prof. Madya Dr. Wan Mohd Khairul Firdaus Wan Khairuldin
wanfirdaus@unisza.edu.my

2. • Perbincangan Utama
 Definisi Fatwa Menurut Islam
 Syarat-syarat Kelayakan Seorang Mufti
 Fatwa Jama’iyyah
PERBINCANGAN UTAMA

3. • Pendahuluan
DEFINISI FATWA
Merupakan salah satu rukun penting dalam fatwa selain daripada
mustafti, Istifta’ dan fatwa
Seorang mujtahid yang mampu menguasai hukum-hukum syarak
tanpa dibelenggu dengan taklid kepada orang lain
Seorang yang faqih yang berperanan pada sesuatu keadaan dalam
menjelas hukum Allah SWT
Seorang yang memberi fatwa kepada orang ramai
Seorang alim yang mengeluarkan fatwa terhadap sesuatu masalah
apabila didapati hukum yang nyata padanya

4. • Seorang mufti berperanan bagi
menghuraikan dan menjelaskan hukum-
hukum syarak terhadap persoalan yang
dikemukakan oleh mustafti.
KESIMPULAN DEFINISI

5. SYARAT-SYARAT KELAYAKAN MUFTI MENURUT ISLAM
•Keahlian yang sempurna – Islam , mukallaf, ‘adil,
wara’
•Keilmuan – berpengetahuan secara mendalam tentang
al-Qur’an, al-Sunnah, Ijmak, khilaf-khilaf para ulama,
Qiyas dan bahasa Arab
Membahagikan kepada
dua kategori:
•Mukallaf
•Muslim
•Berkepercayaan
•Aman daripada sifat yang dicurigai
•Bersih daripada perlakuan fasik dan menjatuhkan
maruah
•Faqih
•Berfikiran telus
•Betul urusan dan cara istinbatnya
•Sentiasa berwaspada
Imam Nawawi:

6. SYARAT-SYARAT KELAYAKAN MUFTI MENURUT ISLAM
•Muslim
•Mukallaf
•al-’adalah
•Mujtahid
Empat Syarat Utama
yang Dipersutujui
•Pengatahuan tentang sumber-sumber hukum
daripada al-Quran dan al-Sunnah
•Menguasai ilmu bahasa arab
•Berpengetahuan dalam ilmu Usul Fiqh
•Berpengetahuan luas dalam hokum syarak
•Mahir tentang permalasahan hukum
Syarat-syarat lain

7. TINGKATAN MUFTI
Dibahagikan kepada lima tingatan:
• Mufti mustaqil
• Mufti madhhab
• Mufti ashab al-wujuh
• Mujtahid fatwa
• Mufti muqallid

8. SEJARAH PELANTIKAN MUFTI DI MALAYSIA
Permulaan:
• Pengislaman Sultan Melaka, Raja Iskandar Shah (pengasas negeri
Melaka 1400-1413)
• Peristiwa tersebut telah membawa kepada perkembangan Islam di
Tanah Melayu
Bukti:
• Peruntukan hukum syarak dalam Hukum Kanun Melaka dan Undang-
undang Pahang
• Pelantikan kadi seperti Kadi Yusuf dan Kadi Melewar dalam catitan
Sejarah Melayu.
SEJARAH KEDATANGAN ISLAM DI MALAYSIA

9. KEDATANGAN INGGERIS DI NEGERI-
NEGERI SELAT
Kesan:
• Pengiktirafan kadi dalam Mohamaden Marriage Ordinance, No 5 tahun 1880.
• Gabenor diberi kuasa melantik kadi
• Apabila pindaan berlaku, satu peruntukan dibuat bagi mewujudkan jabatan mufti
• Tugas mufti memberi nasihat kepada pendaftar
• Mufti bersama pendaftar mendengar kes-kes rayuan dalam perkahwinan dan
penceraian
• Mahkamah tidak terikat dengan mazhab tertentu

10. SEJARAH KEDATANGAN ISLAM DI NEGERI-
NEGERI DI MALAYSIA
Selangor:
• Awal abad ke-15
• Berkembang pada abad ke-16 dan ke-17
• Sultan pertama ialah Raja Lumu memakai gelaran
Sultan Salehuddin
• Sultan Selangor berkuasa dalam politik, hal
berkaitan agama serta adat istiadat Melayu.
• 1948, Sultan Hisyamuddin Alam Shah secara
rasminya menubuhkan Jabatan Hal Ehwal Ugama
Islam Selangor.
• Mufti Selangor yang pertama ialah Tuan Haji
Yusof bin Shahabuddin (1953-1967)

11. Johor:
• Temenggung daripada Riau merupakan Raja pertama Johor
• Diikuti dengan Sultan Abu Bakar
• Sultan berkuasa dalam segala urusan pemerintahan
• 1873, Maharaja Johor telah melantik Sheikh Syed al-Attas dan
Imam Haji Abdul Rahman sebagai Ahli Dewan Negeri
• Agama Islam diisytiharkan sebagai agama rasmi negeri Johor dan
para qadi bertanggungjawab dalam perkara-perkara berkaitan
agama
• Mufti menjadi rujukan bagi kemusykilan dalam hukum syarak
• 1949, Majlis Ugama Islam Johor ditubuhkan
• Mufti Pertama ialah Dato’ Syed Salim bin Ahmad al-Attas

12. Melaka:
• Melaka tidak mempunyai agama rasmi sebelum Malaysia merdeka 1957
• Urusan orang Islam diserahkan kepada pendaftar
• Pendaftar melantik mufti bagi menasihati dalam hal berkaitan agama.
• Qadi juga telah dilantik
• Sebuah Majlis Ugama ditubuhkan bagi menasihati Yang Dipertuan
Agong sebagai ketua agama Negeri Melaka
• Diluluskan Undang-undang Pentadbiran Hukum Syarak Negeri Melaka
seterusnya mewujudkan satu jawatankuasa (Jawatankuasa Shariah)
• Jawatankuasa ini dipengerusi oleh mufti
• Mufti Melaka pertama Tuan Haji Hasan bin Haji Abu Bakar (1957-1981)

13. Pulau Pinang:
• Ketika Inggeris memerintah, negeri ini tidak
mempunyai Majlis Agama Islam atau Pejabat Agama
• Masyarakat Islam melantik seorang qadi bagi
menguruskan hal berkaitan agama
• Qadi melantik penolongnya
• Yang Dipertuan Agong melantik mufti dengan
rundingan bersama Majlis Ugama Pulau Pinang
• Mufti pertama ialah Tuan Haji Abdullah Fahim

14. Pahang:
• Islam sampai ke Pahang melalui penaklukan Melaka ke atas Pahang
• Sultan Muhammad Shah I, Islam berkembang dan menjadikan
Islam sebagai agama rasmi negeri Pahang
• Secara rasmi jawatan qadi, mufti, guru agama diwujudkan (1806-
1857)
• Sultan Abu Bakar menubuhkan Majlis Anggota Islam Pahang
kemudian ditukar Majlis Agama Islam Pahang
• Majlis Agama Pahang menubuhkan Jama’ah ‘Ulama Pahang
• Mufti Pahang anggota rasmi Majlis Agama Islam Dan Adat Istiadat
Melayu Pahang dan juga pegawai tinggi di Jabatan Agama Islam
Dan Adat Melayu Pahang
• Mufti Pertama Tuan Haji Abdul Shukur

15. Perak:
• Jawatan mufti dan qadi sudah wujud sejak 1879
• Mufti tidak memainkan peranan yang besar dalam hal
pentadbiran agama
• 1948, Sultan sebagai ketua agama dan Islam agama rasmi negeri
• 1949, Jabatan Agama Perak ditubuhkan
• Majlis Hal Ehwal Ugama Islam Perak juga ditubuhkan
• 1917, Jawatankuasa Shariah telah diwujudkan
• Mengikut Undang-undang Pentadbiran Ugama Islam Perak,
mufti merupakan pengerusi bagi Jawatankuasa Shariah.
• Mufti pertama ialah Daeng Selaili terkenal sebagai Haji Besar

16. Perlis:
• Pemerintahan Perlis banyak dipengaruhi oleh keturunan Syed
• Syed Alwi menjadi Raja Perlis 1905
• Raja berkuasa penuh
• 1920, Majlis Ugama Islam Perlis ditubuhkan
• 1963, Jabatan Hal Ehwal Ugama Islam Perlis ditubuhkan dan
ditempatkan di Kangar
• Peranan Majlis Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu Perlis adalah
menasihati Raja dalam perkara agama dan adat
• Majlis menubuhkan Jawatankuasa Shariah, Jawatankuasa Mahkamah
Qadi, dan Jawatankuasa Ulangbicara.
• Mufti pertama ialah Tuan Haji Muhammad Nor bin Haji Muhammad
(1920-1941)

17. Kedah:
• Kedah menerima Islam pada tahun 1136
• Raja Kedah memeluk Islam daripada dakwah Tuan Sheikh Abdullah bin
Tuan Sheikh Jaafar Qaumimi
• Sultan merupakan ketua agama Islam
• 1948, Majlis Ugama Islam dan Adat Isti’adat Melayu Kedah ditubuhkan
• Tujuan penubuhan untuk menasihati Sultan dan hal-hal agama dan adat
• 1962, Jabatan Agama Islam Negeri Kedah ditubuhkan
• Yang Dipertua Jabatan menjadi Yang Dipertua Majlis
• Jawatankuasa Fatwa ditubuhkan atas peruntukan majlis
• Gelaran mufti masih tidak wujud pada masa ini.
• Sheikh al-Islam atau Majma’ Sheikh al-Islam Kedah berperanan dalam
menjalankan tugas sepertu mufti
• 1998, jawatan mufti mula diperkenalkan bagi menggantikan Jawatan
Pengerusi Jawatankuasa Fatwa Negeri

18. Negeri Sembilan:
• Islam sampai ke Negeri Sembilan pada abad ke-15
• Batu nisan Sheikh Ahmad yang dijumpai di Sungai Undang Linggi
• Raja Mahmud, raja pertama memeluk Islam
• Agama Islam diakui sebagai agama rasmi
• 1949, Undang-undang Majlis Mesyuarat Agama telah disahkan dan
Yang Dipertua Majlis menjadi Tuan Mufti Negeri Sembilan
• 1950, jabatan agama Islam ditubuhkan
• Peraturan Majlis Agama Islam 1950 dimansuhkan setelah merdeka
• MAINS ditubuhkan 1960
• Majlis berperanan memberi nasihat kepada Yang Di Pertuan Besar
• Terbentuknya Peraturan Jawatankuasa Shariah pada tahun yang sama
• Mufti pertama ialah Sheikh Ahmad bin Muhammad Said (1950-1964)

19. Kelantan:
• 1915, Majlis Agama Islam dan Adat Isti’adat Melayu Kelantan ditubuhkan
• Mufti Kelantan ketika itu Haji Wan Muhammad bin Haji Abdul Samad
dilantik menganggotai Majlis
• 1918, Dewan Permesyuaratan Ulama ditubuhkan
• Mufti Haji Wan Muhammad dilantik sebagai Ketua Dewan Ulama dan
dilantik menjadi anggota Dewan Mesyuarat Kerajaan Negeri
• Jawatan mufti telah wujud sejak pemerintahan Sultan Muhammad II
• 1966, Undang-undang Pentadbitan Agama Islam No 2 ditubuhkan
• Jemaah Ulama berada di bawah kuasa Majlis Agama Islam
• Jemaah Ulama dipengerusi oleh mufti dan tidak kurang lapan orang ahli yang
mempunyai kelayakan
• Mufti pertama Haji Wan Daud Haji Wan Sulaiman

20. Terengganu:
• Menurut inskripsi batu bersurat, agama Islam sampai ke negeri ini sejak
tahun 702 H. 1303 M
• Sheikh Abdul Kadir Bukit Bayas menjadi mufti pertama
• Tugas mufti menasihati sultan berkenaan hukum syarak dan
bertanggungjawab terhadap semua perkara yang berhubungkait dengan
agama
• 1911, agama Islam agama rasmi Negeri Terengganu
• Dan kerajaan yang memerintah negeri ini mestilah kerajaan Melayu yang
beragama Islam
• Hukum Syarak dipakai dalam semua bidang pentadbiran negeri.
• 1949, Majlis Ugama Islam dan Adat Melayu ditubuhkan
• Peranan menasihati sultan dalam hal ehwal agama dan adat
• Mufti Terengganu pertama ialah Sheikh Abdul Kadir Bukit Bayas

21. Wilayah Persekutuan:
• Wilayah Persekutuan berasal dari sebahagian Negeri Selangor
• Maka kedatangan Islam mungkin sama dengan negeri Selangor
• Wilayah Persekutuan ditubuhkan pada 1 Februari 1974
• Penubuhan hasil persetujuan antara Kerajaan Negeri Selangor dan Kerajaan
Malaysia
• Yang Dipertuan Agung ialah ketua ugama Islam
• Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan ditubuhkan bagi menasihati hal ehwal
berkaitan agama
• Majlis dianggotai oleh Pengerusi, Timbalan Pengerusi, tiga orang anggota termasuk
mufti dan tidak lebih sepuluh orang anggota yang dilantik oleh Yang Dipertuan
Agung
• Ditubuhkan Bahagian Khas di Jabatan Perdana Menteri untuk mendtadbir hal ehwal
agama Islam
• 1979, Majlis Agama Islam diasingkan daripada Bahagian Agama Khas di Jabatan
Perdana Menteri
• Mufti Pertama ialah Datuk Sheikh Abdul Mohsein bin Haji Salleh.

22. SYARAT-SYARAT KELAYAKAN MUFTI DI MALAYSIA
• Kesemua negeri dilantik oleh Sultan negeri masing-
masing kecuali Pulau Pinang, Melaka, Wilayah
Persekutuan
• Enakmen Pentadbiran Islam (Negeri Selangor) 2003,
Seksyen 44
Dilantik oleh Sultan:
• Hanya tiga buah negeri iaitu Melaka, Pulau Pinang,
Wilayah Persekutuan
• Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri
Melaka) 2002, Seksyen 32
Dilantik oleh Yang
Dipertuan Agung:
• Meletakkan syarat yang terperinci bagi pelantikan
mufti
• Enakmen Fatwa Negeri Sabah (2004) Seksyen 4
Sabah:

23. BIDANGKUASA MUFTI DI MALAYSIA
• Diberikan tugas dan kepercayaan untuk mengeluarkan fatwa dan menyelesaikan
permasalahan yang
• Bidangkuasa mufti berdasarkan kepada fungsi dan kuasa mufti sebagaimana
termaktub di dalam enakmen negeri masing-masing.
• Bidangkuasa mufti dan tempoh pelantikannya mempunyai tempoh yang tersendiri
dan boleh ditamatkan pelantikannya sekiranya memenuhi syarat-syarat yang
diperuntukkan.

24. FUNGSI DAN KUASA MUFTI
• Kebanyakan negeri di Malaysia mempunyai fungsi yang sama
Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perak (2004) Seksyen 34:
“Mufti hendaklah membantu dan menasihati Duli Yang Maha Mulia Sultan berkenaan
dengan semua perkara Hukum Syarak, dan dalam semua perkara sedemikian hendaklah
menjadi pihak berkuasa utama di Negeri Perak Darul Ridzuan selepas Duli Yang Maha
Mulia Sultan, kecuali jika diperuntukkan selainnya dalam Enakmen ini”.
• Bagi negeri yang tidak mempunyai sultan, bidangkuasa agama adalah di bawah kuasa
Yang Dipertuan Agung
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Melaka) 2002 Seksyen 33:
“Mufti hendaklah membantu dan menasihati Yang di-Pertuan Agong berkenaan dengan
semua perkara Hukum Syarak, dan dalam semua perkara sedemikian hendaklah menjadi
pihak berkuasa utama di Negeri Melaka selepas Yang di-Pertuan Agong, kecuali jika
diperuntukkan selainnya dalam Enakmen ini”.

25. • Enakmen negeri Kedah menunjukkan sedikit kelainan
Enakmen Mufti dan Fatwa Kedah Darul Aman (2008) Sesyen 7:
(1) Mufti hendaklah membantu dan menasihati Kebawah Duli Yang Maha Mulia
Sultan berkenaan dengan semua perkara Hukum Syarak dan dalam semua
perkara sedemikian hendaklah menjadi pihak berkuasa utama di Negeri Kedah
Darul Aman selepas Kebawah Duli Yang Maha Mulia Sultan, kecuali jika
diperuntukkan selainnya dalam Enakmen ini.
(2) Mufti hendaklah bertanggungjawab terus kepada Kebawah Duli Yang Maha
Mulia Sultan dan Baginda bolehlah, dari masa ke semasa memberi perintah
sama ada secara am atau khas yang Baginda fikirkan perlu atau bermanfaat, iaitu
perintah yang tidak berlawanan dengan peruntukan Enakmen ini, dan adalah
menjadi kewajipan Mufti mematuhi dan melaksanakan perintah itu.
Enakmen Mufti dan Fatwa Kedah Darul Aman (2008) Sesyen 8:
(1) Mufti hendaklah berkuasa mengeluarkan apa-apa fatwa.
(2) Walau apapun peruntukan Enakmen ini Mufti boleh, sekiranya difikirkan
perlu, berbincang dengan Jawatankuasa Fatwa sebelum mengeluarkan apa-apa
fatwa di bawah seksyen ini.

26. TEMPOH PENAMATAN PELANTIKAN MUFTI
• Bidangkuasa mufti di setiap negeri mempunyai tempoh tamatnya yang tersendiri
sekiranya memenuhi syarat-syarat yang diperuntukkan.
Pahang (Enakmen Pentadbiran Ugama Islam dan Adat Resam Melayu Pahang):
• Apabila ia mati; atau
• Jika ia memohon berhenti dengan bersurat kepada Kebawah Duli Yang Maha Mulia
Sultan melalui Yang di-Pertua;
• Jika tiada dalam Negeri ini selama lebih daripada tiga bulan dengan tiada kebenaran
bertulis daripada Yang di-Pertua
Peruntukan tersebut adalah sama di setiap negeri namun
ada sedikit perbezaan dalam pembatalan Mufti dan
Timbalan Mufti di negeri Kedah dan Sarawak

27. Enakmen Mufti Dan Fatwa Kedah Darul Aman (2008) Seksyen 6:
a) Perlantikan seseorang Mufti dan Timbalan Mufti bolehlah ditamatkan atau
dibatalkan pada bila-bila masa oleh Kebawah Duli Yang Maha Mulia
Ordinan Majlis Islam Sarawak (2001) Seksyen 12:
(a) apabila dia mati;
(b) jika telah dibuktikan terhadapnya, atau dia telah disabitkan atas-
(i) suatu kesalahan yang melibatkan fraud, kecurangan atau keburukan
akhlak;
(ii) suatu kesalahan di bawah seksyen 33 atau di bawah mana-mana
undang-undang berhubungan dengan rasuah; atau
(iii) apa-apa kesalahan lain yang boleh dihukum dengan pemenjaraan
(dengan pemenjaraan sahaja atau sebagai tambahan kepada atau ganti
denda) selama lebih daripada dua tahun;
(c) jika dia dihakimi bankrap;
(d) jika dia tidak sempurna akal atau selainnya tak berdaya untuk menjalankan tugas-
tugasnya;
(e) jika, dengan surat yang dialamatkan kepada Yang di-Pertua Negeri melalui Yang
Dipertua, dia meletakkan jawatannya; atau
(f) jika dia tidak ada di dalam Negeri, tanpa mendapat kebenaran bertulis daripada Yang
Dipertua, selama tempoh melebihi tiga bulan.

28. SENARAI MUFTI TERKINI DI MALAYSIA
Tan Sri Dato’ Sei Harussani bin Haji Zakaria
Mufti Negeri Perak
Dato’ Setia Haji Mohd Tamyes bin Abd.
Wahid
Mufti Negeri Selangor
Mufti Wilayah Persekutuan

29. Dato’ Dr. Haji Wan Salim bin Wan Mohd
Noor
Mufti Negeri Pulau Pinang
Datuk Haji Abdul Halim bin Tawil
Mufti Negeri Melaka
Dato’ Haji Muhamad Shukri bin Muhamad
Mufti Kerajaan Negeri Kelantan
Dato’Arif Perkasa Dr. Mohd Asri bin
Zainal Abidin
Mufti Negeri Perlis

30. Dato’ Sri Haji Abd. Rahman bin Haji Osman
Mufti Negeri Pahang
Datuk Yahya bin Ahmad
Mufti Negeri Johor
Dato’ Haji Mohd Yusof bin Haji Ahmad
Mufti Negeri Pulau Pinang
Ustaz Bungsu@Aziz bin Haji Jaafar
Mufti Negeri Sabah

31. Dato’ Syeikh Fadzil bin Haji Awang
Mufti Negeri Kedah
Dr. Zulkifly bin Muda
Mufti Negeri Terengganu
Datu Haji Kipli bin Haji Yasin
Mufti Negeri Sarawak

32. Prof. Madya Dr. Wan Mohd Khairul Firdaus Wan Khairuldin
Fakulti Pengajian Kontemporari Islam
Universiti Sultan Zainal Abidin
Kampus Gong Badak
21300 Kuala Nerus
Terengganu
wanfirdaus@unisza.edu.my
013-2835651