SYI42803 Pengurusan Fatwa di Malaysia

1. Prof. Madya Dr. Wan Mohd Khairul Firdaus Wan Khairuldin
wanfirdaus@unisza.edu.my
Tajuk
BAB 9
PROSES PENYEBARAN FATWA DAN E-FATWA

2. PERKEMBANGAN DAN PENYEBARAN FATWA PADA
ZAMAN RASULULLAH S.A.W
• Ayat yang menjelaskan orang-orang mukmin telah menanyakan Rasulullah
SAW berkaitan dengan isu yang dihadapi oleh mereka ialah :
َ‫ك‬َ‫ن‬‫و‬ُ‫ت‬ْ‫ف‬َ‫ت‬ْ‫س‬َ‫ي‬َ‫و‬ُ‫ك‬‫ي‬‫ي‬‫ت‬ْ‫ف‬ُ‫ي‬ ُ‫ه‬‫اَّلل‬ ‫ي‬‫ل‬ُ‫ق‬ ۖ ‫ي‬‫اء‬َ‫س‬‫ي‬‫الن‬ ‫ي‬‫ِف‬ْ‫م‬‫ه‬‫ن‬‫ي‬‫ه‬‫ي‬‫ي‬‫ف‬
Maksudnya: Dan mereka minta fatwa kepadamu tentang para wanita.
Katakanlah: "Allah memberi fatwa kepadamu tentang mereka
(Surah al-Nisa’: 127)

3. • Mendapatkan nasihat dan rundingan terhadap kemusykilan yang sedang
dihadapi tanpa melibatkan apa-apa persoalan berkaitan dengan hukum dan
perundangan.
• Mengizinkan para sahabat untuk berfatwa dan berijtihad pada
permasalahan yang timbul.
• Perlantikan sebagai hakim atau qadi pada zaman itu ataupun sebagai utusan
baginda
Bentuk fatwa pada zaman ini:

4. • Fatwa-fatwa pada zaman ini tidak ditulis, dikumpul dan dibukukan melalui
sunnahnya kerana dikhuatiri akan bercampur aduk antara al-Quran dan al-
Sunnah : para sahabat hanya menghafaz mengikut kemampuannya.
• Wahyu menjadi rujukan kepada setiap fatwa hukum yang diputuskan.

5. Tidak banyak isu
baru yang muncul
Para sahabat mendapat izin daripada Rasulullah SAW
untuk berijtihad dalam berfatwa. Namun, tertakluk
kepada wahyu. Bertujuan untuk mendidik dan melatih
para sahabat dan generasi selepasnya supaya sentiasa
membuat penelitian dan penyelidikan ilmiah dalam
menyelesaikan sesuatu permasalahan
Kesemua isu akan
diputuskan oleh baginda
SAW sendiri dengan
bimbingan wahyu
Ciri-ciri fatwa pada zaman Rasulullah SAW:

6. Antara sahabat yang pernah mengeluarkan fatwa:
1. Abu Bakar al-Siddiq
2. ‘Umar al-Khattab
3. ‘Uthman bin ‘Affan
4. Ali bin Abi Talib
• Ibn al-Qayyim : terdapat lebih daripada 130 orang sahabat Rasulullah
SAW yang pernah mengeluarkan fatwa
• Khalifah pertama yang dilantik menjadi khalifah dalam pemerintahan
Islam ialah Abu Bakar
PERKEMBANGAN DAN PENYEBARAN
FATWA PADA ZAMAN SAHABAT

7. Jika berlaku permasalahan atau isu yang timbul dalam kalangan
masyarakat:
1
• Khalifah akan merujuk kepada al-
Quran dan hadis Rasulullah SAW.
2
• merujuk kepada sahabat-sahabat
yang berada bersama-samanya.
3
• menggunakan kaedah ijtihad sendiri.

8. • fatwa tersebut menjadi hukum dan keputusan yang tetap dalam
bidang kehakiman.
• Kerana masih belum wujud jawatan mufti yang khusus pada
zaman sahabat dan disandang oleh orang yang tertentu serta di
tempat yang tertentu dengan ganjaran yang tertentu. Para
sahabat yang mengeluarkan fatwa dipanggil mujtahid.

9. Antara tabi’in yang termasyhur mengeluarkan fatwa :
PERKEMBANGAN DAN PENYEBARAN
FATWA PADA ZAMAN TABI’IN
Ibrahim al-Nakha’i
IRAQ
Said bin Musayib
MADINAH
Yazid bin Habib
MESIR
A’ta’ bin Abi
Rabah
MEKAH
‘Amir bin
‘Ayahrabi
KUFAH
Abdul Rahman bin
Ghanam-Asha’ri
PALESTIN

10. • Pada era tabi’in dan zaman sahabat hampir banyak persamaan dalam tabiat
berfatwa dan dari segi perundangan.
• Kedua-dua zaman ini banyak berpandukan kepada kaedah ijtihad yang
digunakan oleh para sahabat.
• Penentuan hukum yang utama : Teks dan nas al-Quran, al-Sunnah, ijtihad
para sahabat.

11. • kegiatan fatwa terpengaruh daripada kewujudan kelompok politik pada
zaman ini.
• Masing-masing mempunyai pendirian hukum dan hujah yang tersendiri.
• Kaedah menentukan hukum yang tersendiri dan agak berbeza dari yang
lain.
• Golongan pemerintahan menjadikan penetapan hukum fatwa sebagai bahan
manipulasi dalam membenarkan dasar yang dibuat.

12. Penggunaan media sosial pada masa kini
merupakan satu keperluan dalam kalangan
masyarakat dan dalam masa yang sama
telah menjadi salah satu faktor kepada
penyebaran fatwa melalui media massa.
PENYEBARAN FATWA PADA ZAMAN
KONTEMPORARI

13. Faktor Yang Mendorong Pihak Yang Bertanggungjawab Mengeluarkan
Fatwa
Pertanyaan daripada masyarakat, agensi kerajaan atau pertubuhan1.
Arahan daripada pihak kerajaan2.
Inisiatif sendiri3.
Ulasan secara spontan4.
Jawapan terhadap sesuatu pertikaian5.

14. PORTAL e-SMAF
Portal Sumber Maklumat al-
Ahkam al-Fiqhiyyah (e-SMAF)
merupakan sebuah laman web
rasmi yang diperkenalkan oleh
Jabatan Kemajuan Islam
Malaysia (JAKIM).
Memuatkan fatwa dan
pandangan hukum yang meliputi
semua aspek : akidah, ibadah,
munakahat, muamalat dan
sebagainya.
Membolehkan masyarakat
mengakses keputusan hukum
dan fatwa yang dikeluarkan oleh
semua negeri di Malaysia.
Felo Hukum merupakan soal
jawab hukum yang memuatkan
rangkaian jawapan daripada
pakar yang dilantik oleh JAKIM
terhadap soalan yang diajukan
oleh masyarakat.
PENGGUNAAN MEDIA SOSIAL
SEBAGAI MEDIUM PENYEBARAN
MAKLUMAT FATWA

15. PORTAL e-SMAF

16. Sistem e-FATWA Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan
Diperkenalkan oleh
Pejabat Mufti Wilayah
Persekutuan pada tahun
2018
Memudahkan kepada
masyarakat umum
terhadap fatwa-fatwa
yang telah diwartakan
Penyelesaian terbaik dan
pantas bagi masyarakat
kerana mudah, bersifat
mesra, terkini dan boleh
dipercayai
Memberi peluang kepada
masyarakat untuk
mengemukakan soalan
berkaitan hukum bagi
sesuatu permasalahan.
Turut digunapakai oleh
negara-negara lain.
Merangkumi semua
fatwa yang dikeluarkan
sama ada diwartakan
atau sebaliknya.
Seiring dengan kemajuan
teknologi dan menjadi rujukan
yang berwibawa kerana boleh
diakses secara cepat dan
mudah.

17. PORTAL e-Fatwa

18. • Jabatan Mufti di Malaysia juga menggunakan pendekatan media sosial
dalam menyampaikan maklumat berkaitan fatwa kepada masyarakat.
• Memberi ruang kepada masyarakat untuk berinteraksi secara langsung
kepada jabatan mufti jika berlaku kemusykilan berkaitan fatwa yang telah
dikeluarkan.

19. Laman Web Jabatan Mufti Wilayah Persekutuan

20. Terbitan berbentuk penulisan juga dilakukan oleh institusi fatwa.
Antaranya : buku, risalah, majalah, pamplet, laporan, bahan-bahan
pembacaan, penerangan-penerangan yang berkaitan dengan hukum-hakam
agama.
Selain media sosial dan media bercetak, jawapan lisan atau tulisan mufti
juga menjadi medium penyebaran fatwa.
Bahan-bahan ini merupakan inisiatif institusi fatwa bagi memudahkan
penyampaian maklumat bagi sesetengah masyarakat yang tidak
mempunyai kemudahan untuk melayari laman web yang berkenaan.
PENERBITAN

21. Contoh Penerbitan oleh Jabatan Mufti

22. • Oleh kerana, terdapat beberapa bahan penerbitan yang
terlalu ringkas dan menyukarkan masyarakat untuk
memahami permasalahan hukum secara mendalam.
• Seminar atau wacana ini membolehkan penyampaian
maklumat secara lebih efektif dan berkesan.
• Dianjurkan oleh institusi fatwa di setiap negeri.
SEMINAR DAN WACANA
PENDIDIKAN FATWA

23. Mendedahkan kepada masyarakat mengenai
perkara-perkara yang berkaitandengan fatwa
serta prosedur pengeluaran fatwa.
Memberi penerangan berkaitan isu-isu terkini
bagi mengelakkan berlakunya kekeliruan
masyarakat dalam memahami persoalan
hukum.
Memberi peluang kepada masyarakat untuk
menanyakan persoalan atau kemusykilan
berkenaan sesuatu hukum secara langsung.
Bertujuan :

24. Seminar Pendidikan Fatwa

25. Dapat menjimatkan masa
dan kos
Pencarian maklumat fatwa
tanpa had dan sempadan
Komunikasi pintar yang
cepat, meluas dan mudah
Merupakan medan
dakwah yang berkesan
KESAN PENYEBARAN FATWA
MELALUI TEKNOLOGI

26. Keabsahan dan
kebenaran sesuatu
maklumat fatwa
Kepelbagaian bentuk
fatwa
Kawalan keselamtan
maklumat fatwa
CABARAN PENYEBARAN FATWA
MELALUI INTERNET

27. Prof. Madya Dr. Wan Mohd Khairul Firdaus Wan Khairuldin
Fakulti Pengajian Kontemporari Islam
Universiti Sultan Zainal Abidin
Kampus Gong Badak
21300 Kuala Nerus
Terengganu
wanfirdaus@unisza.edu.my
013-2835651