SYI42803: Bab 2 Fatwa di malaysia: Satu pengenalan

1. Tajuk
BAB 2
FATWA DI MALAYSIA: SATU PENGENALAN
Prof. Madya Dr. Wan Mohd Khairul Firdaus Wan Khairuldin
wanfirdaus@unisza.edu.my

2. • Kedatangan Islam pada abad ke-7 Masihi telah membawa sistem pemerintahan
yang bercirikan Islam.
• Corak pemerintahan khalifah turut mempengaruhi alam Melayu.
• Raja atau sultan diiktiraf sebagai khalifah Islam.
• Agama Islam sebagai agama Persekutuan dalam mengurus hal ehwal pentadbiran
negara dalam usaha yang berterusan untuk menjaga kesucian agama Islam telah
menjadi satu keutamaan.
Institusi Pelaksanaan bagi hal ehwal Islam ditubuhkan demi memantapkan sistem
pentadbiran negara antaranya pelantikan:
Mufti Imam Kadi Khatib
Syeikh al-Islam Syeikh al- Ulama dan lain-lain
SEJARAH FATWA DI MALAYSIA

3. • Perlembagaan Persekutuan menjadi undang-undang tertinggi negara
• Islam telah diiktiraf sebagai agama rasmi dan sultan sebagai ketua agama bagi
negeri masing-masing.
• Organisasi pentadbiran berkaitan Islam dikekalkan oleh kerajaan negeri sebagai
badan berkuasa yang mengurus hal ehwal agama Islam di setiap negeri.
• Urusan dan proses pengeluaran fatwa serta segala peraturan dan undang-undang
yang berkaitan dengannya menjadi tanggungjawab kerajaan bagi negeri masing-
masing.
• Peruntukan berkenaan fatwa telah diletakkan di setiap enakmen/ordinan/akta di
negeri-negeri di Malaysia

4. • Jawatankuasa Fatwa ditubuhkan di setiap negeri bagi membantu Jabatan Mufti
dalam mengeluarkan fatwa bagi pihak kerajaan negeri.
• Maka wujudnya perbezaan fatwa antara setiap negeri.
• Oleh itu, Majlis Kebangsaan bagi Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia (MKI)
ditubuhkan pada tahun 1968 sebagai badan perhubungan pentadbiran hal ehwal
Islam.
• Badan perhubungan pentadbiran hal ehwal Islam antara negeri-negeri yang telah
dianggotai oleh semua negeri di Malaysia kecuali Kedah dan Pahang.
• Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan bagi Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia
(JFK) telah ditubuhkan yang berfungsi sebagai badan pengeluaran fatwa peringkat
kebangsaan.

5. • Bahasa: menjelas dan menghuraikan hukum permasalahan
• Istilah: Jawapan yang dibuat oleh mufti pada perkara yang berlaku apabila
diajukan soalan kepadanya atau mengkhabarkan hukum Allah SWT sama
ada pada perkara yang mesti atau harus.
• Menurut undang-undang di Malaysia: suatu fatwa atau pendapat atas
apa-apa persoalan yang belum diselesaikan atau yang menimbulkan
pertikaian mengenai atau berhubung dengan Hukum Syarak.
TAFSIRAN FATWA

6. Fatwa di Malaysia boleh diklasifikasikan kepada tiga kategori:
Fatwa rasmi yang
diwartakan
Fatwa yang tidak
diwartakan
Pandangan
peribadi mufti
KLASIFIKASI FATWA

7. • Dikeluarkan oleh mufti atau Majlis melalui Jawatankuasa Syariah yang diwartakan
dan mempunyai keterikatan undang-undang.
• Fatwa ini diakui oleh mahkamah dan semua pihak dalam negeri tersebut.
• Perkara ini berdasarkan seksyen 34 Akta Pentadbiran Undang-Undang Islam
(Wilayah-wilayah Persekutuan) 1993
1. Fatwa yang dirasmikan

8. • Dikeluarkan oleh Majlis sama ada melalui Jawatankuasa Syariah atau pendapat mufti
secara perseorangan.
• Pendapat yang dikeluarkan oleh Mufti secara persendirian tanpa melalui Jawatankuasa
Syariah juga termasuk dalam kategori ini.
• Fatwa ini tidak berkuatkuasa ke atas mana-mana individu, mana-mana badan atau
mahkamah dan tidak diperakui oleh mana-mana pihak.
• Fatwa ini hanya sebagai jawapan atau rujukan secara peribadi kepada orang yang
meminta penjelasan tentangnya.
• Fatwa kategori ini melalui proses pewartaan sekiranya mendapat izin oleh Duli Yang
Maha Mulia Sultan atau keizinan Majlis sendiri di sesetengah negeri.
2. Fatwa yang tidak diwartakan

9. • Tidak dianggap sebagai fatwa berdasarkan peruntukan di Malaysia.
• Pandangan peribadi: pandangan yang dikeluarkan oleh mufti tanpa melalui rasmi
sebagai mufti atau pengerusi kepada jawatankuasa fatwa di peringkat negeri.
• Kebiasaanya dikeluarkan secara tidak formal sama ada pertanyaan umum masyarakat,
temubual media, ceramah umum dan sebagainya.
• Pandangan mufti dikenali sebagai irsyad fatwa.
• Fatwa ini melibatkan penjelasan hukum oleh mufti atau timbalan mufti atau pegawai
istinbat di Jabatan Mufti Negeri.
3. Pandangan peribadi mufti

10. • Fatwa kategori ini tidak mewajibkan para mustafti untuk menerimanya dan tidak
boleh diproses untuk diwartakan dalam Warta Kerajaan.
• Terdapat beberapa Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri yang hanya
mengiktiraf pendapat yang diberikan sama ada oleh Mufti atau Jawatankuasa Fatwa
sebagai fatwa sekiranya diwartakan dalam Warta Kerajaan Negeri iaitu:
I. Melaka
II. Pulau Pinang
III. Selangor
IV. Perak

11. • Bentuk fatwa pertama:
– Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Wilayah Persekutuan 1993,
– Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Sabah 1992 dan
– Enakmen Pentadbiran Hukum Syara’ Negeri Sembilan 2003.
• Bentuk fatwa kedua:
– Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Negeri Pahang 1991
• Fatwa-fatwa yang diputuskan melalui jawatankuasa fatwa tertakluk kepada
penulisan yang khusus setelah melalui proses awal perbincangan di peringkat
jawatankuasa.
• Hanya Bahasa Kebangsaan sahaja dibenarkan digunakan sebagai teks fatwa rasmi
• Tulisan jawi juga dibenarkan untuk dijadikan teks fatwa rasmi
BENTUK FATWA

13. Mahkamah terbahagi kepada 3:
I. Mahkamah Persekutuan
II. Mahkamah Rayuan
III. Mahkamah Tinggi
• Mahkamah Seksyen dan Majistret merupakan mahkamah rendah.
• Setiap mahkamah mempunyai bidang kuasa yang ditentukan oleh undang-undang
termasuklah Mahkamah Syariah dan Mahkamah Sivil
• Di mahkamah Syariah dan Sivil, fatwa merupakan salah satu rujukan kepada
bidang penghakiman dan perundangan Islam.
AUTORITI FATWA TERHADAP MAHKAMAH DI
MALAYSIA

14. • Mufti sebagai pembantu hakim di mahkamah telah ada semasa pemerintahan
kerajaan Andalus.
• Peranan Mufti sebagai pegawai dan penasihat dalam proses syura diambil kira bagi
membicarakan sesuatu kes terutama pertikaian yang melibatkan hukum syarak.
• Pengasingan institusi mufti dan mahkamah Syariah kepada struktur organisasi yang
berbeza merupakan kesan daripada pengenalan undang-undang Inggeris yang telah
mengubah peranan mufti dan fatwa tersebut.
• Fatwa merupakan sumber perundangan hukum Islam dan rujukan utama dalam
konteks perundangan dan penghakiman di mahkamah Syariah.
AUTORITI FATWA MAHKAMAH DI
SYARIAH

15. • Para hakim boleh merujuk pendapat mufti dan fatwa dalam berijtihad mengenai
permasalahan hukum Syarak dan kes.
• Ini akan memudahkan tugas para hakim dan mempercepatkan urusan perbicaraan di
mahkamah.
• Fatwa dan pendapat merupakan sumber yang berautoriti
• Para hakim boleh menjadikan himpunan fatwa sebagai inisiatif dalam membuat
sesuatu hujah dan keputusan hukum
• Fatwa rasmi yang dikeluarkan melalui Jawatankuasa Fatwa Negeri dan mufti
adalah diiktiraf dan diperakui oleh mahkamah Syariah.
• Fatwa yang diwartakan boleh digunapakai oleh Mahkamah Syariah dan mengikat
setiap orang yang bermastautin di negeri tersebut

16. Fatwa yang dikeluarkan
setiap negeri (kecuali
Kelantan) diiktiraf
sebagai autoriti di
Mahkamah Syariah sama
ada Rendah, Tinggi dan
Rayuan
Fatwa yang diwartakan
mengikat semua orang
Islam yang bermastautin
dalam semua negeri yang
mewartakan fatwa
tersebut (kecuali
Kelantan)
Mufti tidak boleh
dipanggil untuk memberi
pendapat atau keterangan
sebagai saksi berkenaan
undang-undang Islam
sama ada di Mahkamah
Awam/Sivil atau
Mahkamah Syariah
Pendapat mufti yang
berbentuk afidavit bertulis
boleh diterima oleh
mahkamah iaitu
mahkamah sivil (semua
negeri kecuali Sarawak)
Di Sarawak sahaja,
pemberitahuan fatwa yang
diwartakan dalam
prosiding di hadapan
mana-mana mahkamah
hendaklah menjadi
konklusif terhadap fatwa
tersebut.
Di Sabah, mufti atau
mana-mana ahli Majlis
Fatwa Negeri tidak boleh
didakwa oleh mana-mana
mahkamah Syariah atau
Sivil terhadap sesuatu
fatwa yang diwartakan.
RUMUSAN KEAUTORITIAN FATWA

17. Keadaan Pertama
• Fatwa dan pendapat mufti yang diterima dan menjadi rujukan dalam
penghakiman
Keadaan Kedua
• Fatwa dan pendapat mufti yang tidak dirujuk namun mempunyai kaitan
dengan kes yang dibicarakan.
KEAUTORITIAN DI MAHKAMAH SYARIAH

18. Hakim Syarie
merujuk kepada fatwa
negeri masing-masing
Fatwa negeri lain
dijadikan sebagai
autoriti
Fatwa di peringkat
Negeri dan Fatwa di
peringkat
Kebangsaan diterima
sebagai autoriti
Hakim Syarie
menjadikan fatwa
peringkat Kebangsaan
sahaja sebagai
rujukan berautoriti
Penerimaan sesuatu
fatwa sebagai autoriti
walaupun statusnya
tidak diwartakan
CORAK PENERIMAAN FATWA

19. • Mahkamah Sivil turut menggunapakai fatwa dalam menentukan hukum bagi
sesetengah kes.
• Dalam perundangan sivil, mufti boleh dijadikan rujukan bagi mendapatkan
pandangan
• Fatwa yang diwartakan tidak mengikat mahkamah sivil
• Penerimaan dan penolakan fatwa dalam kes-kes mahkamah adalah bergantung
kepada kehendak dan budi bicara hakim itu sendiri.
• Hakim boleh menjadikan fatwa sebagai rujukan dan autoriti dalam memutuskan
hukum.
• Fatwa di Malaysia mempunyai autoriti kepada hakim di mahkamah sivil dalam
membuat sesuatu keputusan hukum.
AUTORITI FATWA DI MAHKAMAH SIVIL

20. • Namun, tidak semua fatwa dan pendapat mufti diterima malah ada beberapa kes
tertentu mahkamah sivil tidak menjadikannya sebagai autoriti dalam penghakiman.
2 keadaan yang menjelaskan autoriti fatwa dan pendapat mufti di
mahkamah sivil:
1. Fatwa dan pendapat mufti yang diterima dan menjadi rujukan dalam
penghakiman.
2. Fatwa dan pendapat mufti yang tidak dirujuk tetapi ada kaitan dengan kes yang
dibicarakan.

21. I. Hakim mahkamah sivil hanya menjadikan Fatwa Negeri sahaja sebagai rujukan dan
tidak merujuk kepada keputusan Muzakarah Jawatankuasa Fatwa peringkat
Kebangsaan.
II. Mufti boleh dipanggil sebagai saksi dalam mahkamah atas kapasiti keterangan pakar.
III. Afidavit atau keterangan bertulis mufti juga boleh diterima sebagai autoriti di
mahkamah.
IV. Penerimaan kepada fatwa bukan dibuat dalam bentuk teks fatwa, tetapi lebih kepada
pembuktian hujah dan fakta.
V. Fatwa dan pendapat mufti yang tidak diwartakan boleh diterima sebagai autoriti.
CORAK PENERIMAAN FATWA SEBAGAI AUTORITI
DI MAHKAMAH SIVIL

22. • Fatwa di Malaysia dilihat daripada konteks yang berbeza berbanding dengan fatwa
dalam Islam yang sebenar.
• Fatwa di Malaysia mempunyai pengkhususan terutama fatwa yang diwartakan serta
hanya tertakluk kepada mufti yang dilantik oleh pemerintah atau ketua agama
sahaja.
• Fatwa turut mempunyai kuasa sama ada di Mahkamah Sivil atau Mahkamah
Syariah walaupun tidak berfungsi secara langsung dalam penetapan hukuman.
KESIMPULAN

23. Prof. Madya Dr. Wan Mohd Khairul Firdaus Wan Khairuldin
Fakulti Pengajian Kontemporari Islam
Universiti Sultan Zainal Abidin
Kampus Gong Badak
21300 Kuala Nerus
Terengganu
wanfirdaus@unisza.edu.my
013-2835651