Cursus literatuurgeschiedenis

1. 25 Autonomie
en engagement
Literatuur en moderniteit
Inleiding Literatuurgeschiedenis
Thomas Vaessens

2. 2
De autonomie van de tekst als norm
Antoine Compagnon:
De normatieve autonomie-opvatting impliceert “a
synchronic and universalist perspective on
literature”:
“All works are perceived in their simultaneity; they
are read (judged, appreciated, loved) as if
contemporaneous with one another and with their
current reader, making an abstraction of history, of
temporal distance.”
Zie module 24:
Modernistische literaire denkstijl

3. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’

4. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’

5. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’
Fase 1 – aanleiding; de schrijver komt op een idee
Fase 2 – de schrijffase; het schrijfproces
Fase 3 – het gedicht

6. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’
Fase 1 – aanleiding; de schrijver komt op een idee
Fase 2 – de schrijffase; het schrijfproces
Fase 3 – het gedicht
…. werkelijkheid, wereld, realiteit, aandrift, inspiratie, ontroering ….

7. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’
Fase 1 – aanleiding; de schrijver komt op een idee
Fase 2 – de schrijffase; het schrijfproces
Fase 3 – het gedicht
…. werkelijkheid, wereld, realiteit, aandrift, inspiratie, ontroering ….
…. constructie, omzetting, omvorming, compositie, verbeelding ….

8. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’
Fase 1 – aanleiding; de schrijver komt op een idee
Fase 2 – de schrijffase; het schrijfproces
Fase 3 – het gedicht
…. werkelijkheid, wereld, realiteit, aandrift, inspiratie, ontroering ….
…. constructie, omzetting, omvorming, compositie, verbeelding ….
…. aparte wereld, andere wereld, creatie, apart leven, poëzie….

9. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’
Fase 1 – aanleiding; de schrijver komt op een idee
Fase 2 – de schrijffase; het schrijfproces
Fase 3 – het gedicht
‘transformatie’
‘depersonalisatie’
‘ontindividualisering’
‘autonomisering’

10. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Poëzie als ‘drietrapsraket’
Fase 1 – aanleiding; de schrijver komt op een idee
Fase 2 – de schrijffase; het schrijfproces
Fase 3 – het gedicht
‘transformatie’
‘depersonalisatie’
‘ontindividualisering’
‘autonomisering’
Het gedicht heeft zich ‘losgezongen’ van de werkelijkheid

11. Voorbeeld: Nijhoffs ‘ontstaanspoëtica’
Het gedicht heeft zich ‘losgezongen’ van de werkelijkheid
Het historisch modernisme
….

12. Escapisme?
Hotel Die Fabrik, Berlin Kreuzberg, kamer 416

13. Escapisme?

14. Of engagement?
“Stel dat nu een Irakees een roman aan
het schrijven is, dan hopen we toch dat
dat een roman zal zijn over de oorlog, en
niet een die zich afspeelt in het Italië van
de negentiende eeuw”
Arnon Gruberg in 2005

15. 1944
Of engagement?

16. 1944
Escapisme:
• Mijmeringen over tuinieren
• Overpeinzingen in de huisbibliotheek
• Geen enkele verwijzing naar ‘buiten’
Of engagement?

17. 1944
Escapisme:
• Mijmeringen over tuinieren
• Overpeinzingen in de huisbibliotheek
• Geen enkele verwijzing naar ‘buiten’
‘autonomie’?
Of engagement?

18. 1944
Escapisme:
• Mijmeringen over tuinieren
• Overpeinzingen in de huisbibliotheek
• Geen enkele verwijzing naar ‘buiten’
Maar misschien ook:
• Hitler kan de wereld va de auteur niet
vernietigen
• Onverstoorbaarheid
• Verzet
‘autonomie’?
Of engagement?

19. Radicale autonomie?

20. Radicale autonomie?

21. Terug naar Nijhoffs ‘autonomisme’
“het gedicht heeft zich losgezongen van de werkelijkheid”

22. Terug naar Nijhoffs ‘autonomisme’
“het gedicht heeft zich losgezongen van de werkelijkheid”
“het gedicht is los van de beperkingen uit de werkelijkheid
tot stand gekomen”

23. Terug naar Nijhoffs ‘autonomisme’
“het gedicht heeft zich losgezongen van de werkelijkheid”
“het gedicht is los van de beperkingen uit de werkelijkheid
tot stand gekomen”
‘Autonomie is mogelijk óók:
• weigeren de beperkingen van ‘de realiteit’ als voldongen feiten te
aanvaarden
• creatief durven zijn
• ‘out of the box’-denken
• een vorm van idealisme
• strijdbaar

24. ‘Autonomie is mogelijk óók:
• weigeren de beperkingen van ‘de realiteit’ als voldongen feiten te
aanvaarden
• creatief durven zijn
• ‘out of the box’-denken
• een vorm van idealisme
• strijdbaar
Juist aan deze ‘autonomie’
dankt de moderne literatuur
haar hoge soortelijk gewicht

25. Autonomie en
engagement
• Vertegenwoordigers van het historisch modernisme zagen het
schijven als een transformatieproces waarin de tekst zich
‘loszingt’ van zijn ontstaanscontext
• Het idee van de tekst als autonoom object sluit vormen van
engagement met de wereld niet uit