Cursus literatuurgeschiedenis

1. 17 Realisme en
werkelijkheids-
effect
Literatuur en moderniteit
Inleiding Literatuurgeschiedenis
Thomas Vaessens

2. 2
‘Realisme’: illusie
Het gaat bij realisme om ‘the illusion of an
objective and absolute faithfulness to reality’
Roman Jakobson,
‘On Realism in Art’ (1921)

3. 3
‘Realisme’: illusie
Margi Geerlinks:
Zelfs als het om een gemanipuleerd beeld gaat,
lijkt een foto een realistisch beeld weer te geven.
Juist daardoor maakt het contact en heeft het
grote impact op de kijker. De zeggingskracht van
fotografie [schuilt] in de suggestie dat beelden op
een foto ‘echt’ zijn.

4. 4
Het werkelijkheidseffect:
De illusie van werkelijkheid die kan
optreden wanneer je een literaire tekst
leest of naar een kunstwerk kijkt

5. Voorbeeld 1:
Dialect en streektaal in De tandeloze tijd

6. Voorbeeld 2:
De vertelinstantie die expliciet het gedrag
van personages gaat zitten ‘analyseren’

7. Voorbeeld 3:
Uitweidingen in Camera Obscura
“Maar nu zullen diegene mijner lezers, die het
geduld gehad hebben deze tafereelen te volgen, niet
willen dat ik de pen nederleg, voor ik nog tenminste
iets vermeld heb omtrent het verdere levenslot der
opgevoerde personen”

8. 8
Roland Barthes
Het werkelijheidseffect verraadt zich in
ogenschijnlijk ‘nutteloze details’

9. 9
Roland Barthes
Het werkelijheidseffect verraadt zich in
ogenschijnlijk ‘nutteloze details’
Het werkelijkheidseffect:
Afwijking van de conventie dat in een roman niet ‘zomaar’ gebeurt

10. 10
Het werkelijkheidseffect:
Afwijking van de conventie dat in een roman niet ‘zomaar’ gebeurt
W.F. Hermans definitie van een klassieke roman:
Een roman waarin alles wat gebeurt en alles wat beschreven
wordt, doelgericht is; waarin bij wijze van spreken geen mus
van het dak valt, zonder dat het een gevolg heeft en waarin
dit alleen geen gevolg mag hebben, wanneer het de
bedoeling van de auteur geweest is, te betogen dàt het in
zijn wereld geen gevolg heeft als er mussen van daken
vallen.
Maar alleen dan.

11. 11
Het werkelijkheidseffect:
Afwijking van de conventie dat in een roman niet ‘zomaar’ gebeurt
Roland Barthes:
De onherleidbare residuen van de functie-analyse [d.i. de close reading] hebben
gemeen dat ze duiden op wat doorgaans de ‘concrete werkelijkheid’ wordt genoemd
(kleine gebaartjes, vluchtige houdingen, onbeduidende voorwerpen, redundante
uitspraken). [Zulke details] zeggen uiteindelijk niets anders dan dit: wij zijn de
werkelijkheid.

12. Literaire
werkelijkheidseffecten
• ‘Realisme’ in kunst en literatuur is een effect dat kunstenaars
en schrijvers kunnen nastreven, geen eigenschap van het
kunstwerk of de tekst