Cursus literatuurgeschiedenis

1. 18 Avant-garde:
metafoor en
connotaties
Literatuur en moderniteit
Inleiding Literatuurgeschiedenis
Thomas Vaessens

2. Schrijversrollen
Michel Houellebecq

3. Schrijversrollen

4. Schrijversrollen
Visionair

5. Schrijversrollen
Visionair
Sylvia Plath (1932-1963)

6. Schrijversrollen
Visionair
Sylvia Plath (1932-1963)“Plath kreeg pas na haar dood de
erkenning die ze verdiende”

7. Schrijversrollen
Visionair
Haar tijd vooruit
Sylvia Plath (1932-1963)“Plath kreeg pas na haar dood de
erkenning die ze verdiende”

8. Schrijversrollen
Visionair
Haar tijd vooruit
M. Nijhoff (1894-1953)

9. Schrijversrollen
Visionair
Haar tijd vooruit
“Poëzie moet voor de toekomst werken.
Zij moet zich de toekomst als reeds
bestaand indenken en daar als het ware
voor de menselijke ziel kwartier maken”
M. Nijhoff (1894-1953)

10. Schrijversrollen
Visionair
Haar tijd vooruit
Kwartiermaker
“Poëzie moet voor de toekomst werken.
Zij moet zich de toekomst als reeds
bestaand indenken en daar als het ware
voor de menselijke ziel kwartier maken”
M. Nijhoff (1894-1953)

11. Schrijversrollen
Visionair
Haar tijd vooruit
Kwartiermaker
• Voorlijkheid
• De weg wijzen
• Leiderschap
• Pas later volledig te begrijpen
• Voor de troepen uitlopen
• Vernieuwing
• ….

12. Schrijversrollen
Visionair
Haar tijd vooruit
Kwartiermaker
• Voorlijkheid
• De weg wijzen
• Leiderschap
• Pas later volledig te begrijpen
• Voor de troepen uitlopen
• Vernieuwing
• ….
Lichtvoetig:
Paul van Ostaijen
(1896-1928)
Bloedserieus:
Frederik van Eeden
(1860-1932)

13. De dichter zegt steeds de waarheid. Men weet dat hij dit doet een ietsje
vroeger dan het de mensen aangenaam.
Nog niet zolang geleden stoorden de mensen zich daaraan dat
sommige industrielyriekers […] spraken over: het hart van de masjine. Zo'n
beeld trok naar niets, dat spreekt vanzelf. En men pasticheerde, wat niet
moeilik is, ongeveer: de maag van de elevator, de longen der lokomotief. Met
deze pastiches was de nieuwe lyriek bepaald buiten krediet gesteld.
De slimme autofabrikant of zijn reklamechef […], hoorden zij tot voor
kort wellicht onder de lachers met de industrielyriek - de slimme
autofabrikant dus heeft tans eindelik ingezien niet wat een motor is - dat
wist hij lang reeds - maar wat hij de mensen zijn kan, hoe men hem ervaart,
de voorstelling die de mens […] zich van een motor maakt. Hij heeft gezien
hoe een motor wordt in de geest van de mens. Bijgevolg zet hij niet op zijn
reklamebordje: dit is de motor van de Hermesauto, maar wel: ziehier het
hart van de Hermesauto.
[…] Beste reklamechef! indien u nog eens lacht met moderne lyriek,
bedenk dan dat een dichter niet dommer is dan een reklamechef. Gewoonlik
is hij werkelik iets op de reklamechef vooruit.
Paul van Ostaijen, ‘Self Defence’

14. Frederik van Eeden, ‘Artiest en socialist’
De sociale evolutie als gestaag voortstromende
rivier, op weg naar de zee, ‘het uiteindelijk
evenwicht’
De kunstenaar kanaliseert de stroom; hij wijst de
mensheid de weg
Kunstenaar die zich aan die verantwordelijkheid
onttrekt, is slechts “een schitterende droppel die
afspat van den stroom om weg te drogen aan den
oever”.

15. Literatuur en (sociaal) Darwinisme

16. Literatuur en (sociaal) Darwinisme
• Struggle for life
• Survival of the fittest

17. Strijd? Overleven? Oorlog?
Claude Henri de Saint Simon
(1760-1825)

18. Strijd? Overleven? Oorlog?
Claude Henri de Saint Simon
(1760-1825)
De wet van de ‘menselijke perfectibiliteit’
De mens ontwikkelt zich steeds verder
richting perfectie en de kunstenaar wijst
daarbij de weg

19. AVANT-GARDE
“L’artiste d’avant-garde à une
rôle historique à jouer”
Strijd? Overleven? Oorlog?
Claude Henri de Saint Simon
(1760-1825)

20. Strijd? Overleven? Oorlog?
Claude Henri de Saint Simon
(1760-1825)

21. Strijd? Overleven? Oorlog?
Avant-garde est un terme militaire,
qui désigne les troupes envoyées en
avant de la progression d'une
armée, pour explorer et assurer le
terrain.

22. De metafoor van de avant-garde
Claude Henri de Saint Simon
(1760-1825)
Implicaties:
Literatuur ≈ oorlog
• (Gewelddadige) strijd van generaties
• Vadermoord
• (Gewelddadige) manifestatie van vernieuwers
Literatuur ≈ jeugd(igheid)
• Voortdurende vernieuwing/verjonging
• Nadruk op nieuwheid/actualiteit
Literatuur ≈ mannelijk
• Machismo
• Recht van de sterkste
• Vadermoord

23. Avant-garde: de
metafoor en de
connotaties
• De metafoor van de avant-garde heeft een militaire oorsprong.
Connotaties: oorlog (strijd, geweld, slachtoffers), jeugd
(daadkracht, kracht, onbezonnenheid) en ‘mannelijkheid’
(machismo)
• De metafoor van de avant-garde impliceert een evolutionair
perspectief op kunst(geschiedenis)