Cursus literatuurgeschiedenis

1. 23 Modernistische
sociaal-culturele
denkstijl
Literatuur en moderniteit
Inleiding Literatuurgeschiedenis
Thomas Vaessens

2. Charlie Chaplin: 1917
Fernand Léger

3. Charlie Chaplin: 1997
Verkerke poster

4. Charlie Chaplin: 1997
Verkerke poster
Gezonkencultuurgoed

5. Oswald Spengler, Der Untergang des abendlandes (1918)
José Ortega y Gasset, La rebelión de las masas (1930)
Johan Huizinga, In de schaduwen van morgen (1935)

6. Oswald Spengler, Der Untergang des abendlandes (1918)
José Ortega y Gasset, La rebelión de las masas (1930)
Johan Huizinga, In de schaduwen van morgen (1935)
There is one fact which, whether for
good or ill, is of utmost importance in the
public life of Europe at its present
moment. The fact is the accession of the
masses to complete social power. As the
masses, by definition, neither should nor
can direct their own personal existence,
and still less rule society in general, this
fact means that actually Europe is
suffering from the greatest general crisis
that can afflict peoples, nations and
civilization.

7. De massa: democratie

8. De massa: totalitarisme

9. Ter Braak en de massa
Vroeger gaf het mij een aangenaam gevoel bij een voetbalmatch of
een bioscoopvoorstelling als intellectueel onder de ‘massa’
aanwezig te zijn; door die ‘massa’ tegenover mij te weten […] gaf ik
mijn intellectualiteit een voordelige achtergrond van plebejische
domheid, die mij in mijn trots niet weinig versterkte. Ik was zozeer
intellectueel, dat het mij mogelijk was mij buiten en zelfs boven de
‘massa’ te stellen en haar aanwezigheid uitsluitend te interpreteren
te mijnen gunste. […] Die illusie verdampte, en ik ervaar nu dit: nu
die ‘massa’ geen stomme figurant meer is, maar, na een eeuw
socialisme en fascisme in alle cultuuraangelegenheden is gemengd,
is de benauwing die zij veroorzaakt, een symptoom, dat mij veel
meer in beslag neemt dan de au fond zo aangename verachting van
weleer
Van oude en nieuwe christenen (1937)

10. Sergej Eisenstein
Cinema Militans (1929)
De absolute film (1931)
Een van de oprichters van de Nederlandse Filmliga (1927)
Ter Braak en de film

11. Sergej Eisenstein
Cinema Militans (1929)
De absolute film (1931)
Een van de oprichters van de Nederlandse Filmliga (1927)
Ter Braak en de film
exclusiviteit populariteit
afstandelijkheid sentimentaliteit
verhevenheid banaliteit
individualiteit collectiviteit
Charlie Chaplin

12. Sergej Eisenstein
Cinema Militans (1929)
De absolute film (1931)
Een van de oprichters van de Nederlandse Filmliga (1927)
Ter Braak en de film
exclusiviteit populariteit
afstandelijkheid sentimentaliteit
verhevenheid banaliteit
individualiteit collectiviteit
Charlie Chaplin
‘hoog’ ‘laag’

13. Sergej Eisenstein
Cinema Militans (1929)
De absolute film (1931)
Een van de oprichters van de Nederlandse Filmliga (1927)
Uit een geschiedenis van de Filmliga:
“Ter Braak, die zeker de eerste jaren de Filmliga domineerde,
was rigide. Hij was vooral bezig met het formuleren van wat niet
deugde en dat was vrijwel alles. Zelfs wat hij wel goed vond, was
niet meer dan een voorbode van wat filmkunst zou kunnen
worden. Hij had hang naar zuiverheid en gestrengheid."
Ter Braak en de film

14. Twee kwaden:
• Futiliteit (het banale, lagere, onbenullige)
• Anarchie (chaos, wanorde)
Ter Braak en de moderniteit

15. Twee kwaden:
• Futiliteit (het banale, lagere, onbenullige)
• Anarchie (chaos, wanorde)
Ter Braak en de moderniteit
Het historisch modernisme

16. Twee kwaden:
• Futiliteit (het banale, lagere, onbenullige)
• Anarchie (chaos, wanorde)
Ter Braak en de moderniteit
Het historisch modernisme
[Writing is] simply a way of controlling, of ordering, of giving a
shape and a significance to the immense panorama of futility
and anarchy which is contemporary history.

17. [Writing is] simply a way of controlling, of ordering, of giving a
shape and a significance to the immense panorama of futility
and anarchy which is contemporary history.
Voorwaarden:

18. [Writing is] simply a way of controlling, of ordering, of giving a
shape and a significance to the immense panorama of futility
and anarchy which is contemporary history.
De schrijver
• moet afstand bewaren
• moet onafhankelijk zijn
Voorwaarden:

19. [Writing is] simply a way of controlling, of ordering, of giving a
shape and a significance to the immense panorama of futility
and anarchy which is contemporary history.
De schrijver
• moet afstand bewaren
• moet onafhankelijk zijn
De tekst
• moet complexiteit weerspiegelen
• moet (hogere) samenhang vertonen
Voorwaarden:

20. [Writing is] simply a way of controlling, of ordering, of giving a
shape and a significance to the immense panorama of futility
and anarchy which is contemporary history.
De schrijver
• moet afstand bewaren
• moet onafhankelijk zijn
De tekst
• moet complexiteit weerspiegelen
• moet (hogere) samenhang vertonen
Voorwaarden:

21. De obsederende metafoor van
de autonomie

22. Modernistische sociaal-
culturele denkstijl
• Het historisch modernisme zoekt naar artistieke antwoorden op een
cultuurpessimistische interpretatie van de modernisering
(democratisering, massificatie, nivellering)
• Het (normatieve) onderscheid tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur is een van de
basisaannames van net modernistische frame
• Binnen het modernistisch frame is de literaire tekst een eenheid die,
provisorisch en hypothetisch, het hoofd biedt aan de desoriënterende
complexiteit van de moderniteit