Cursus literatuurgeschiedenis

1. 27 Postmoderne
literaire denkstijl
Literatuur en moderniteit
Inleiding Literatuurgeschiedenis
Thomas Vaessens

2. Open vs gesloten: vorm

3. Open vs gesloten: vorm
‘Opengewerkt’ gebouw:
• Constructie is zichtbaar
• Maakwijze is zichtbaar
• Het verbergt de onderliggende
(bouw)principes niet
• Binnenstebuiten gekeerd
• Het wekt een ‘onaffe’ indruk
• Het lijkt ‘werk in uitvoering’ dat
nog afgemaakt moet worden

4. Open vs gesloten: vorm
‘Opengewerkt’ gebouw:
• Constructie is zichtbaar
• Maakwijze is zichtbaar
• Het verbergt de onderliggende
(bouw)principes niet
• Binnenstebuiten gekeerd
• Het wekt een ‘onaffe’ indruk
• Het lijkt ‘werk in uitvoering’ dat
nog afgemaakt moet worden
Onaffe kunstwerken doen een bijzonder beroep op de beschouwer

6. Schrijven en lezen zijn van dezelfde creatieve orde

7. Open vs gesloten: vorm
‘Opengewerkt’ gebouw:
• Constructie is zichtbaar
• Maakwijze is zichtbaar
• Het verbergt de onderliggende
(bouw)principes niet
• Binnenstebuiten gekeerd
• Het wekt een ‘onaffe’ indruk
• Het lijkt ‘werk in uitvoering’ dat
nog afgemaakt moet worden

8. Open vs gesloten: vorm
‘Opengewerkt’ gebouw:
• Constructie is zichtbaar
• Maakwijze is zichtbaar
• Het verbergt de onderliggende
(bouw)principes niet
• Binnenstebuiten gekeerd
• Het wekt een ‘onaffe’ indruk
• Het lijkt ‘werk in uitvoering’ dat
nog afgemaakt moet worden
Opengewerkte kunstwerken expliciteren hun geconstrueerde, gemaakte karakter

9. Tekst en lezen: de opengewerkte tekst
De tekst is een deconstructie doordat hij zijn
eigen ‘geconstrueerdheid’ expliciteert en zich
daarmee onderscheidt van schijnbaar
geordende, maar daarmee ideologisch
dwingende, vormen van representatie

10. Tekst en lezen: de opengewerkte tekst
De tekst is een deconstructie doordat hij zijn
eigen ‘geconstrueerdheid’ expliciteert en zich
daarmee onderscheidt van schijnbaar
geordende, maar daarmee ideologisch
dwingende, vormen van representatie
Bij het lezen van de tekst worden de
brokstukken ervan gebruikt voor het
construeren van evenzovele ‘betekenissen’
als er lecturen zijn: lezen is construeren

11. Tekst en lezen: de ‘klassieke’ tekst

12. Tekst en lezen: de ‘klassieke’ tekst
M. Nijhoff, ‘De moeder de vrouw’
Ik ging naar Bommel om de brug te zien.
Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden
die elkaar vroeger schenen te vermijden,
worden weer buren. Een minuut of tien
dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken,
mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd –
laat mij daar midden uit de oneindigheid
een stem vernemen dat mijn oren klonken.
Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer
kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren.
Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer,
en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.
O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer.
Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

13. Tekst en lezen: de ‘klassieke’ tekst
Zie module 31. Tekstgeschiedenissen en frames
2002: Yra van Dijk reageert op een reeks van
interpretaties van ‘De moeder de vrouw’ waarin de
‘eenheid’ van de tekst gezocht wordt:
Men ging uit van “het principe dat het literaire werk een eenheid is van onderling
samenhangende elementen, en wilde dus niet berusten in het bestaan van […] losse
eindjes”
“Een sluitende interpretatie […] stopt alle kieren van de poëzie dicht”

14. Tekst en lezen: de ‘klassieke’ tekst
Lezen is deconstrueren: de lezer probeert de
beoogde eindbetekenis van de tekst te
ondergraven en open te breken

15. Tekst en lezen: de ‘klassieke’ tekst
De tekst is een constructie: achter de
schijnbaar gesloten façade gaat een construct
van verborgen (en wellicht onbewuste)
vooronderstellingen schuil; de representatie
die de tekst aan de lezer voorschotelt, is
verbonden met ideologische posities en
aannames
Bij het lezen van de tekst wordt deze
gedeconstrueerd: de lezer probeert de
kennelijk beoogde eindbetekenis ervan te
ondergraven en open te breken

16. Tekst en lezen

17. Paul Ricoeur (1913 – 2005)
Hermeneutics of faith
betekenis aan een tekst (terug)geven
Hermeneutics of suspicion
in een tekst verborgen betekenissen decoderen

18. Paul Ricoeur (1913 – 2005)
Hermeneutics of faith -- ‘traditioneel’ --
betekenis aan een tekst (terug)geven
Hermeneutics of suspicion -- ‘postmodern’ --
in een tekst verborgen betekenissen decoderen

19. Hermeneutics of faith -- ‘traditioneel’ --
betekenis aan een tekst (terug)geven
Hermeneutics of suspicion -- ‘postmodern’ --
in een tekst verborgen betekenissen decoderen
Paul Ricoeur (1913 – 2005)
Aanduiding van de postmoderne literaire denkstijl

20. Hermeneutics of faith -- ‘traditioneel’ --
betekenis aan een tekst (terug)geven
Hermeneutics of suspicion -- ‘postmodern’ --
in een tekst verborgen betekenissen decoderen
Paul Ricoeur (1913 – 2005)
Aanduiding van de postmoderne literaire denkstijl
Het wantrouwen richt zich op alles
wat zich voordoet als:
• oprecht
• authentiek
• af
• natuurlijk
• ordelijk/geordend
• …

21. Postmodernistische
literaire denkstijl
• Binnen de postmoderne literaire denkstijl zijn schrijven en lezen handelingen van
dezelfde creatieve orde
• Binnen de postmoderne literaire denkstijl wordt de tekst opgevat als een
constructie die verbonden is met ideologische vooronderstellingen, of juist als
deconstructie van zulke vooronderstellingen
• Binnen de postmoderne literaire denkstijl wordt het lezen opgevat als een
scheppingsdaad op zichzelf (de interpretatie is een constructie) of als een poging
tegen de ‘eenheid’ van de tekst in te lezen (deconstructie)
• Binnen de postmoderne literaire denkstijl is zelfreflexiviteit de voornaamste norm
• De postmoderne literaire denkstijl is te karakteriseren als een ‘hermeneutics of
suspicion’