Cursus literatuurgeschiedenis

1. 4 Metaforen van
de moderniteit
Literatuur en moderniteit
Inleiding Literatuurgeschiedenis
Thomas Vaessens

2. Waar is dit?

3. Waar is dit?

4. Waar is dit?

5. Berlin Kreuzberg, Cuvrystraβe

6. Berlin Kreuzberg, Cuvrystraβe
Blu, november 2008
Macht van het grootkapitaal De menselijke maat

7. Berlin Kreuzberg, Cuvrystraβe

8. Berlin Kreuzberg, Cuvrystraβe
Blu, november 2008

9. • De term ‘modern’ verwijst naar een fase in de geschiedenis
van de westerse wereld

10. 10
De moderne tijd
• De term ‘modern’ verwijst naar een fase in de geschiedenis
van de westerse wereld

11. 11
De moderne tijd
Abraham Lincoln (1809-
1865)

12. 12
De moderne tijd
1737
Het horloge als symbool
van de vooruitgang

14. 14
Jean-Jacques Rousseau (1712-
1798)
Hoe begerenswaardig ook: Rousseau, zoon
van een klokkenmaker, verkocht zijn horloge
omdat hij geen slaaf meer wilde zijn van de
tijd. Hij wilde terug naar de natuur, en
ontsnappen aan het gareel van de tijd en de
vooruitgang.
Het horloge als symbool
van de vooruitgang

15. 15
Rousseau belicht schaduwkant modernisering
Het horloge als symbool voor de
vooruitgang

16. Ambivalentie als moderne conditie
• Industrialisering
• Mechanisering
• Secularisering
• Verlichting
• Bureaucratisering
• Rationalisering
• Vooruitgang

17. Vaessens, Geschiedenis van de moderne
Nederlandse literatuur
17
De technologie: vervoer
± 1830: overal in Europa
worden spoorlijnen
aangelegd
1850:
• UK: 9797 km
• Frankrijk: 2915 km
• Duitsland: 5856 km

18. 18
De technologie: vervoer

19. 19
De technologie: vervoer

20. 20
De technologie: industriële
revolutie
De machine neemt de mens een deel van
het werk uit handen
• Minder fysiek zware arbeid
• Ploegendienstien: vrijetijd

21. Aanleg riolering Amsterdam 1905
21
De technologie: gezondheid
• Gezondheidszorg
• Riolering
• Waterleiding

23. 23
Schaduwzijden van de moderniteit

24. 24
Schaduwzijden van de moderniteit

25. 25
Schaduwzijden van de moderniteit

26. 26
Schaduwzijden van de moderniteit
Secularisering

27. 27
Schaduwzijden van de moderniteit
Secularisering

28. 28
Moderne metaforen
‘De mechanisering van het wereldbeeld’ -- (Dijksterhuis)
‘Entzauberung’ -- (Weber)
‘Stahlhartes Gehäuse’ -- (Weber)
‘Verwaltete welt’ -- (Adorno)
‘Geometry is the archetype of the modern mind. The grid is
its ruling trope’ -- (Bauman)

29. 29
Schaduwzijden: paradoxen
&
Belofte
Bedreiging
Paradoxen van de moderniteit
De moderniteit ziet modernisering als risicovolle vooruitgang

30. 30
Domesticering
Paradoxen van de moderniteit

31. 31
Paradoxen van de moderniteit
Domesticering

32. 32
Paradoxen van de moderniteit
Domesticering

33. 33
Modernity / Modernities
Matei Calinescu, Five Faces of Modernity (1987)
‘The clash between the two modernities’:
Moderniteit:
• objectief, rationeel
• heeft nagelaten een aansprekend
alternatief voor religie te zoeken
• ‘the bourgeois idea of modernity’
Artistiek gezicht van de moderniteit

34. 34
Modernity / Modernities
Matei Calinescu, Five Faces of Modernity (1987)
‘The clash between the two modernities’:
Moderniteit:
• objectief, rationeel
• heeft nagelaten een aansprekend
alternatief voor religie te zoeken
• ‘the bourgeois idea of modernity’
Artistiek gezicht van de moderniteit
“At some point during the first half of the nineteenth century an irreversible split occured
between modernity as a stage in the history of Western civilization – a product of
scientific and technological progress, of the industrial revolution, of the sweeping
economic and social changes brought about by capitalism – and modernity as an
aesthetic concept” (p.41).

35. 35
Basisgedachte
‘Moderne literatuur’ gaat ervan uit dat
literatuur bij uitstek het medium is voor
kritische reflectie op de moderniteit. Het kan
de paradoxen (en dus: de schaduwzijden)
van de moderniteit zichtbaar maken zonder
ze per se te willen oplossen.

36. Berlin Kreuzberg, Cuvrystraβe

37. Berlin Kreuzberg,
Cuvrystraβe, 2016

38. • De term ‘modern’ verwijst naar een fase in de geschiedenis van
de westerse wereld (moderniteit)
• De moderniteit ziet modernisering als risicovolle vooruitgang
(paradox)
• De metaforen die gebruikt worden om de moderniteit te
typeren, vestigen de aandacht op de schaduwzijden van de
modernisering
Metaforen van de
moderniteit