ẢNh hưởng của yếu tố sinh học và yếu tố xã hội đến sức khỏe khỏe con người việt nam hiện nay

1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Con ng-êi lµ s¶n phÈm tiÕn ho¸ cao nhÊt cña thÕ
giíi tù nhiªn. Tõ tr-íc ®Õn nay vÊn ®Ò con ng-êi
lu«n mang tÝnh thêi sù vµ thu hót ®-îc sù quan t©m
nghiªn cøu cña çc ngµnh khoa häc, ®Æc biÖt lµ khoa
häc x· héi vµ nh©n v¨n.
B-íc vµo thÕ kû XXI – thêi ®¹i míi cña nÒn v¨n
minh míi, nÒn v¨n minh th«ng tin lÊy ph¸t triÓn con
ng-êi lµm yÕu tè c¬ b¶n. Tõ ®ã næi bËt lªn vÊn ®Ò
con ng-êi vµ t©m lý con ng-êi, nh©n çch con ng-êi,
trÝ tuÖ con ng-êi, tiÒm n¨ng con ng-êi, nguån lùc
con ng-êi. TÊt c¶ çc n-íc ®Òu ®Æt vÊn ®Ò con ng-êi
vµo vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn
kinh tÕ – x· héi. NhiÒu quèc gia coi chiÕn l-îc ph¸t
triÓn con ng-êi lµ linh hån cña chiÕn l-îc ph¸t
triÓn kinh tÕ – x· héi, nhÊn m¹nh vai trß cña khoa
häc vÒ con ng-êi vµ nghiªn cøu con ng-êi. Ph¸t triÓn
con ng-êi ®-îc coi lµ môc tiªu cuèi cïng cña sù ph¸t
triÓn v¨n ho¸ vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ.
ë n-íc ta, §¹i héi VI cña §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam (1986) ®· më ra thêi kú ®æi míi, chuyÓn nÒn
kinh tÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng, ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã sù
qu¶n lý cña Nhµ n-íc, héi nhËp vµ më cöa. §iÒu ®ã ®·
më ra mét thêi kú míi cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc
vµ tõng ç thÓ, ç nh©n con ng-êi. §¹i héi nµy ®·
kh¼ng ®Þnh vai trß quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ng-êi
trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn x· héi. Tõ ®ã con ng-êi

2
®-îc chuyÓn dÞch dÇn vµo vÞ trÝ trung t©m cña mäi
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Çc kú §¹i héi sau cña §¶ng
tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh con ng-êi võa lµ môc tiªu, võa
lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. §©y chÝnh
lµ t- t-ëng tiÕn bé cña loµi ng-êi. TÊt c¶ v× sù
ph¸t triÓn cña con ng-êi nh- C.M¸c ®· nãi tõ n¨m
1848, lµ tiªu ®iÓm cña nghiªn cøu con ng-êi. §¹i héi
X - §¹i héi gÇn ®©y nhÊt cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
còng ®· ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, gi¸o dôc ®µo t¹o,
khoa häc - c«ng nghÖ lµ nh÷ng kh©u ®ét ph¸ trong
thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n-íc, thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi
c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §ã lµ nh÷ng c¬ së lý
luËn quan träng cho çc nhµ khoa häc n-íc ta ®i s©u
vµo nghiªn cøu con ng-êi, ph¸t triÓn con ng-êi.
Trong xu thÕ ph¸t triÓn cña khoa häc ngµy nay,
khoa häc vÒ con ng-êi ®· ®¹t ®-îc nhiÒu nh÷ng thµnh
tùu to lín vµ còng ®Æt ra cho chóng ta rÊt nhiÒu
nh÷ng vÊn ®Ò míi mÎ. §èi víi vÊn ®Ò nguån gèc loµi
ng-êi th× nh÷ng c©u hái cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu vµ
tr¶ lêi nh-: con ng-êi tinh kh«n (h«m« sapien) xuÊt
hiÖn tõ bao giê? Mét triÖu – n¨m m-¬i v¹n n¨m hay
çch ®©y 4 – 5 triÖu n¨m? TiÕn ho¸ tiÖm tiÕn hay ®ét
biÕn? Ho¹t ®éng cña con ng-êi do di truyÒn quyÕt
®Þnh hay do ho¹t ®éng cña b¶n th©n quyÕt ®Þnh?...
Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng thµnh tùu trong çc ngµnh khoa
häc nh- c«ng nghÖ th«ng tin, vËt lý, ho¸ häc, trong
y, sinh häc víi nh÷ng b-íc tiÕn m¹nh mÏ vÒ c«ng nghÖ
gen, c«ng nghÖ tÕ bµo vµ sù thµnh c«ng cña nh©n b¶n

3
v« tÝnh ng-êi. §Æc biÖt lµ viÖc nghiªn cøu thµnh
c«ng vµ øng dông tÕ bµo gèc, cïng víi t-¬ng lai ph¸t
triÓn cña nã ®· vµ ®ang ®Æt ra hµng lo¹t nh÷ng vÊn
®Ò míi, trong ®ã cã vÊn ®Ò lý luËn ®èi víi triÕt
häc. Khoa häc ®· thµnh c«ng trong viÖc gi¶i m· b¶n
®å gen ng-êi. Qua ®ã dÇn ®i s©u nghiªn cøu, ®Þnh vÞ
®-îc çc gen g©y bÖnh, çc gen chi phèi mét sè chøc
n¨ng cña con ng-êi mµ tr-íc ®©y khoa häc kh«ng lý
gi¶i ®-îc. Nh÷ng thµnh tùu ®ã ®· më ra nhiÒu hy väng
vµ t¹o ®éng lùc cho çc nhµ khoa häc tiÕp tôc ®i
nghiªn cøu s©u h¬n vÒ con ngêi… vµ biÕt bao nh÷ng ý
t-ëng kh¸c ®· trë thµnh hiÖn thùc. DÇn dÇn con ng-êi
®· ®Õn hiÓu biÕt b¶n chÊt sinh thÓ cña m×nh, lµ c¬
së vËt chÊt cña ho¹t ®éng ng-êi. Cïng víi nh÷ng
thµnh tùu cña khoa häc nãi chung vµ khoa häc vÒ con
ng-êi nãi riªng theo quy luËt chung th× qu¸ tr×nh
nghiªn cøu, ph¸t triÓn con ng-êi ®· cã nh÷ng b-íc
tiÕn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, çc ®¹i dÞch míi nh- c¨n
bÖnh SARS mµ chóng ta ®· tr¶i qua, HIV, AIDS nh-
hiÖn nã ®ang hoµnh hµnh, lç thñng tÇng « z«n, El-
nin« vµ nh÷ng th¶m ho¹ m«i sinh kh¸c… ®· g©y kh«ng
Ýt khã kh¨n ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng-êi. Qua
®ã, ®Æt cho chóng ta tiÕp tôc ph¶i cã nh÷ng h-íng
nghiªn cøu míi nh»m môc tiªu ph¸t triÓn con ng-êi
mét çch tèt nhÊt, bÒn v÷ng nhÊt.
ë ViÖt Nam, tõ khi ViÖn nghiªn cøu con ng-êi
thuéc Trung t©m Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Quèc gia
®-îc thµnh lËp ngµy 20/09/1999, çc nhµ khoa häc
ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nhiÒu nh÷ng thµnh tùu trong

4
viÖc nghiªn cøu con ng-êi gãp phÇn quan träng vµo
viÖc thùc hiÖn quan ®iÓm ph¸t triÓn con ng-êi cña
§¶ng trong giai ®o¹n çch m¹ng hiÖn nay. Çc nghiªn
cøu cña çc nhµ khoa häc ®· tËp trung khai th¸c
nh÷ng vÊn ®Ò: Çc vÊn ®Ò lý luËn chung vµ ph-¬ng
ph¸p luËn nh- nguån gèc ng-êi ViÖt, çc lý thuyÕt
ph¸t triÓn ng-êi, vßng ®êi; çc vÊn ®Ò sinh thÓ nh-
quan hÖ gi÷a çi t©m vµ çi th©n, gi÷a duy t©m vµ tù
t¹o; con ngêi vµ m«i trêng sinh th¸i… trong lÜnh
vùc y, sinh häc çc nhµ khoa häc ®· tËp trung nghiªn
cøu vµ b-íc ®Çu ¸p dông c«ng nghÖ gen, nh©n b¶n v«
tÝnh, ph¸t triÓn tÒ bµo gèc vµo viÖc ch¨m sãc søc
khoÎ vµ ph¸t triÓn con ng-êi. Thµnh c«ng trong viÖc
cÊy ph«i theo c«ng nghÖ nh©n ph«i v« tÝnh ®· ®Æt cho
chóng ta nhiÒu khÝa c¹nh cÇn lý gi¶i vÒ con ng-êi vµ
ph¸t triÓn con ng-êi ë n-íc ta hiÖn nay.
Dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi vµ
nh÷ng thµnh tùu khoa häc cña nh©n lo¹i vµ ®Êt n-íc,
§¶ng, Nhµ n-íc ta ®· nhËn thøc ngµy mét râ h¬n vÒ
vai trß, vÞ trÝ cña nh©n tè con ng-êi trong sù
nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. §¶ng vµ Nhµ n-íc
®· cã nhiÒu chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch nh»m cô thÓ môc
tiªu ph¸t triÓn con ng-êi, n©ng cao ®êi sèng vËt
chÊt vµ tinh thÇn cho nh©n d©n. Xong trong ®iÒu kiÖn
®Êt n-íc ta cßn nghÌo vÒ kinh tÕ, l¹c hËu vÒ kü
thuËt, tr×nh ®é d©n trÝ vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh phßng
bÖnh cßn thÊp, ®iÒu kiÖn sèng còng nh- ®iÒu kiÖn vÖ
sinh ch-a ®-îc c¶i thiÖn nhiÒu. §iÒu ®ã ®· ¶nh h-ëng
kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh ch¨m sãc, b¶o ®¶m søc khoÎ

5
con ng-êi nãi riªng vµ ph¸t triÓn con ng-êi ë n-íc
ta hiÖn nay nãi chung. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cïng víi
sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ – x· héi, møc sèng cña
ng-êi d©n ®· ®-îc n©ng lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ, tõ viÖc
¨n, ë, ®i l¹i, ®iÒu kiÖn lµm viÖc. Tuy nhiªn, bªn
c¹nh ®ã còng l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng yÕu tè cã ¶nh h-ëng
tiªu cùc ®èi víi søc khoÎ nh©n d©n: Cuéc sèng thiÕu
vËn ®éng, c¨ng th¼ng thÇn kinh, t©m lý, chÕ ®é ¨n
thõa calo. H¬n 10 n¨m qua c¬ cÊu bÖnh tËt ë ViÖt Nam
®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ, ngµy cµng xuÊt hiÖn
nhiÒu h¬n nh÷ng bÖnh liªn quan ®Õn rèi lo¹n trao ®æi
chÊt vµ ho¹t ®éng thÇn kinh trung -¬ng nh- v÷a x¬
®éng m¹nh, bÖnh thiÕu m¸u c¬ tim, t¨ng huyÕt ¸p,
thõa c©n, bÖnh tiÓu ®-êng, tho¸i ho¸ x-¬ng khíp vµ
bÖnh suy nhîc thÇn kinh… t×nh h×nh ®ã ®· vµ ®ang
®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n, cÊp thiÕt vÒ lý luËn
còng nh- thùc tiÔn trong viÖc ch¨m sãc, b¶o vÖ søc
khoÎ con ng-êi nãi riªng vµ ph¸t triÓn con ng-åi ë
n-íc ta hiÖn nay nãi chung.
Trong nh÷ng n¨m qua, ë n-íc ta còng nh- trªn thÕ
giíi ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh, ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ
con ng-êi d-íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ cã gi¸ trÞ
®¸ng kÓ. Tuy nhiªn d-íi gãc ®é triÕt häc, nghiªn cøu
quan hÖ gi÷a yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi nh»m
gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ – x·
héi víi viÖc n©ng cao søc khoÎ phôc vô sù nghiÖp
ch¨m sãc, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn con ng-êi ViÖt Nam
hiÖn nay cßn ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu thùc tÕ, ®ang

6
lµ vÊn ®Ò cã tÝnh cÊp thiÕt cÇn ®-îc quan t©m nghiªn
cøu.
Tõ tÊt c¶ nh÷ng lý do trªn t¸c gi¶ chän vÊn ®Ò:
“¶nh h-ëng cña yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi ®Õn
søc khoÎ con ng-êi vµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m
n©ng cao søc khoÎ con ng-êi ViÖt Nam hiÖn nay” lµm
luËn ¸n tiÕn sÜ.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
VÊn ®Ò con ng-êi lµ vÊn ®Ò trung t©m cña mäi
thêi ®¹i. TÊt c¶ çc ngµnh khoa häc ra ®êi vµ ph¸t
triÓn ®Òu h-íng tíi viÖc phôc vô con ng-êi. V× vËy
viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò con ng-êi nãi chung, nghiªn
cøu çc yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh vËn ®éng,
ph¸t triÓn vµ søc khoÎ con ng-êi nh»m n©ng cao ®êi
sèng cña con ng-êi ®· ®-îc nghiªn cøu tõ sím theo
chiÒu dµi lÞch sö.
Çc tr-êng ph¸i triÕt häc ph-¬ng §«ng cæ, trung
®¹i th-êng nh×n nhËn con ng-êi víi t- çch lµ mét
thùc thÓ bao gåm hai phÇn thÓ x¸c vµ linh hån. Khi
nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai yÕu tè ®ã th×
quan niÖm cña hä cã sù kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã,
quan niÖm vÒ bÖnh tËt vµ søc khoÎ ®Òu t×m çch gi¶i
thÝch nh÷ng tr¹ng th¸i bªn trong c¬ thÓ con ng-êi
g¾n liÒn víi nh÷ng yÕu tè cña m«i tr-êng bªn ngoµi.
Næi bËt nhÊt trong sè çc quan niÖm ®ã lµ häc thuyÕt
©m d-¬ng vµ ngò hµnh trong triÕt häc Trung Hoa cæ
®¹i.
ë ph-¬ng T©y ngay tõ thêi cæ ®¹i ®· cã nhiÒu nhµ
triÕt häc ®i s©u nghiªn cøu t×m hiÓu vÒ con ng-êi vµ

7
cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. Trong ®ã ®· cã nh÷ng
®¹i biÓu ®-a ra nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ph©n biÖt gi÷a con
ng-êi vµ con vËt. Tuy ch-a nãi râ con ng-êi kh¸c h¼n
con vËt ë yÕu tè x· héi nh-ng Aritstèt ®· gäi con
ngêi lµ “®éng vËt chÝnh trÞ”. Ngay tõ thÕ kû IV
tr-íc c«ng nguyªn Hyp«crat cïng çc céng sù cña m×nh
®· ®Ó l¹i h¬n 50 t¸c phÈm cã gi¸ trÞ vÒ nghÒ thuèc,
vÒ çc yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn søc khoÎ vµ sù tån t¹i
cña con ng-êi. ¤ng ®· cã c«ng t¸ch y häc khái ¶nh
h-ëng cña t«n gi¸o, ®-a ra thuyÕt thÓ dÞch ®Ó gi¶i
thÝch çc hiÖn t-îng søc khoÎ vµ bÖnh tËt. ¤ng cho
r»ng thÇy thuèc cÇn chó ý ®Õn çch sinh ho¹t, chÕ ®é
¨n, tuæi t¸c, hoµn c¶nh sèng cña ng-êi bÖnh, ®Êt
®ai, nguån n-íc, thêi tiÕt ®Þa ph-¬ng n¬i cã dÞch
bÖnh. Tuy ch-a ®-a ra kh¸i niÖm yÕu tè sinh häc, yÕu
tè x· héi vµ chØ ra mét çch cô thÓ ¶nh h-ëng cña nã
víi søc khoÎ con ng-êi song «ng ®· biÕt bÖnh tËt cã
nh÷ng nguyªn nh©n hiÖn diÖn ë con ng-êi, m«i tr-êng
xung quanh con ng-êi vµ ph¸t triÓn theo quy luËt tù
nhiªn.
Thêi trung cæ, d-íi sù thèng trÞ cña t«n gi¸o
vµ thÇn quyÒn, do tr×nh ®é nhËn thøc còng nh- ý thøc
t«n gi¸o, mÆt sinh häc nãi riªng, vÊn ®Ò con ng-êi
nãi chung Ýt ®-îc quan t©m nghiªn cøu. Con ng-êi
trong thêi kú nµy còng nh- tÊt c¶ b¶n chÊt, søc khoÎ
cña nã ®Òu do sù quy ®Þnh cña chóa, cña th-îng ®Õ.
B-íc sang thêi kú phôc h-ng cïng víi sù ph¸t
triÓn cña çc ngµnh khoa häc, vÊn ®Ò con ng-êi vµ
gi¶i phãng con ng-êi ®· ®-îc nhiÒu nhµ triÕt häc,

8
khoa häc tËp trung nghiªn cøu. Çc m«n khoa häc vÒ
con ng-êi nh- gi¶i phÉu häc, sinh lý häc, sinh lý
häc thÇn kinh cao cÊp, sinh ho¸, t©m lý häc, t©m
thÇn…®· ®-îc ph¸t triÓn mét çch m¹nh mÏ. Tuy vËy,
çch nh×n con ng-êi cña hä vÉn chØ dõng l¹i ë gãc ®é
thÓ x¸c vµ tinh thÇn. Thêi kú nµy tuy ch-a xuÊt hiÖn
kh¸i niÖm yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi trong con
ng-êi còng nh- ch-a thÊy ®-îc con ng-êi lµ mét chØnh
thÓ sinh häc – x· héi, song ®· cã nh÷ng nhµ triÕt
häc, khoa häc ®-a ra quan niÖm vÒ søc khoÎ nh-
Phranxi Bªc¬n, W.Hafvay vµ R. §ªçct¬.
VÊn ®Ò con ng-êi vµ søc khoÎ con ng-êi còng ®-îc
nhiÒu nhµ triÕt häc trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®i
s©u nghiªn cøu. Tõ ®ã còng xuÊt hiÖn nhiÒu quan ®iÓm
kh¸ phong phó vµ s©u s¾c vÒ con ng-êi t¹o tiÒn ®Ò
ban ®Çu ®Ó çc nhµ triÕt häc, khoa häc sau nµy tiÕp
tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn con ng-êi. Trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu con ng-êi tuy ch-a dïng kh¸i niÖm
yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi, nh-ng Hªghen ®· cã
nhiÒu luËn ®iÓm lý gi¶i kh¸ s©u s¾c vÒ mèi liªn hÖ
gi÷a yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi trong con
ng-êi. ¤ng cho r»ng con ng-êi võa lµ chñ thÓ, võa lµ
kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña chÝnh b¶n th©n
chñ thÓ Êy. Ho¹t ®éng cña con ng-êi cµng ph¸t triÓn
bao nhiªu th× ý thøc cµng mang b¶n chÊt x· héi bÊy
nhiªu. Tøc lµ hai mÆt sinh häc vµ x· héi lµ m©u
thuÉn nh-ng thèng nhÊt víi nhau chi phèi con ng-êi.
¤ng ®· ®-a ra quan niÖm rÊt biÖn chøng vÒ sèng vµ
chÕt, ®· thÊy ®-îc mèi quan hÖ gi÷a søc khoÎ vµ bÖnh

9
tËt víi m«i tr-êng bªn ngoµi. Song h¹n chÕ cña «ng
lµ «ng ®· biÕn con ng-êi thµnh con ng-êi tù ý thøc,
coi ý thøc lµ ph-¬ng thøc tån t¹i duy nhÊt cña con
ng-êi. Cßn Phoi¬b¾c khi nghiªn cøu vÒ con ng-êi ®·
lÊy con ng-êi sèng, con ng-êi cã c¶m gi¸c lµ ®iÓm
xuÊt ph¸t cña häc thuyÕt duy vËt cña m×nh. Theo «ng,
con ng-êi lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña tù nhiªn. Con
ng-êi lµ mét sinh vËt cã h×nh thÓ vËt chÊt ë trong
kh«ng gian vµ thêi gian vµ chØ cã nh- vËy nã míi cã
n¨ng lùc quan s¸t vµ suy nghÜ. Phoi¬b¾c ®· g¹t bá
çch tiÕp cËn vÒ con ng-êi cña çc nhµ duy t©m trong
triÕt häc cæ ®iÓn §øc khi nghiªn cøu xem xÐt con
ng-êi chñ yÕu nh- mét b¶n nguyªn tinh thÇn. §ång
thêi theo hä chñ thÓ lµ trõu t-îng, b¶n chÊt con
ng-êi chØ cã t- duy, cßn thÓ x¸c kh«ng thuéc vÒ b¶n
chÊt con ng-êi. Ng-îc l¹i, theo Phoi¬b¾c chñ thÓ lµ
vËt chÊt, lµ cã c¶m gi¸c, chÝnh thÓ x¸c víi toµn bé
nh÷ng thuéc tÝnh cña nã lµ b¶n chÊt cña con ng-êi.
«ng cho r»ng b¶n chÊt cña con ng-êi lµ sù thèng nhÊt
gi÷a tinh thÇn vµ thÓ x¸c. Theo «ng, nÕu ¸p dông
nguyªn lý nh©n b¶n mét çch ®óng ®¾n th× chóng ta sÏ
®i ®Õn thõa nhËn r»ng: giíi tù nhiªn lµ thùc thÓ duy
nhÊt vµ thùc sù sinh ra con ng-êi. Theo Phoi¬b¾c thÓ
x¸c cña con ng-êi lµ c¬ së vËt chÊt cho sù thèng
nhÊt cña con ng-êi. ThÓ x¸c ®ã lµ mét bé phËn cña
thÕ giíi kh¸ch quan. Nh- vËy, ®Æc tr-ng cña chñ
nghÜa nh©n b¶n cña Phoi¬b¾c lµ ®i phñ nhËn quan ®iÓm
nhÞ nguyªn luËn vÒ con ng-êi, ®ång thêi thõa nhËn vµ
luËn chøng cho quan ®iÓm duy vËt vÒ sù thèng nhÊt

10
gi÷a tinh thÇn vµ thÓ x¸c, t- duy vµ tån t¹i, gi÷a
t©m lý vµ sinh lý, gi÷a kh¸ch quan vµ chñ quan. Chñ
nghÜa nh©n b¶n cña Phoi¬b¾c ®· t×m thÊy mèi liªn hÖ
gi÷a thÓ x¸c vµ linh hån. H¹n chÕ cña Phoi¬b¾c vÒ
b¶n chÊt cña con ng-êi thÓ hiÖn ë chç «ng coi con
ng-êi nh- mét thùc thÓ sinh häc chø kh«ng ph¶i lµ
thùc thÓ x· héi. ¤ng ®· ®Ò cao mÆt sinh häc cña con
ng-êi khi cho r»ng b¶n tÝnh tù nhiªn cña con ng-êi
lµ sù Ých kû, sù Ých kû lµ phï hîp víi tù nhiªn vµ
tån t¹i thùc sù. Thùc tÕ ®· chøng minh ng-îc l¹i,
kh«ng thÓ nghiªn cøu con ng-êi t¸ch rêi khái x· héi
vµ çc mèi quan hÖ x· héi. Cho nªn khi Phoi¬b¾c
nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng x· héi «ng ®·
r¬i vµo duy t©m vµ thÇn bÝ vÒ çi gäi lµ “con ngêi
thùc thÓ” cña «ng. ¤ng ®· trõu tîng ho¸ con ngêi,
nghÜa lµ kh«ng ®Æt nã trong quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó thÊy
®-îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ tÝnh biÖn chøng
trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn, ph¸t triÓn cña chÝnh b¶n
th©n con ng-êi. Nh- vËy, Phoi¬b¾c vÉn ch-a ®Æt con
ng-êi trong mét chØnh thÓ sinh häc – x· héi. H¹n chÕ
®ã chØ ®-îc kh¾c phôc trong quan ®iÓm cña C.M¸c vÒ
con ngêi khi «ng kh¼ng ®Þnh:” …Phoi¬b¾c hßa tan b¶n
chÊt t«n gi¸o vµo b¶n chÊt con ng-êi. Nh-ng b¶n chÊt
con ng-êi kh«ng ph¶i lµ mét çi trõu t-îng cè h÷u
cña ç nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã,
b¶n chÊt con ng-êi lµ tæng hßa nh÷ng quan hÖ x·
héi(46,tr11).
Häc thuyÕt M¸c – Lªnin më ra mét cuéc çch m¹ng
thùc sù trong lÞch sö triÕt häc. Nã lµ häc thuyÕt vÒ

11
gi¶i phãng con ng-êi. Häc thuyÕt nµy võa kh¼ng ®Þnh
con ng-êi lµ mét bé phËn cña thÕ giíi tù nhiªn, võa
kh¼ng ®Þnh con ng-êi lµ mét thùc thÓ mang tÝnh x·
héi. TriÕt häc m¸c xÝt kh«ng t¸ch rêi viÖc nghiªn
cøu nguån gèc cña con ng-êi, b¶n chÊt cña con ng-êi
víi viÖc v¹ch ra con ®-êng gi¶i phãng con ng-êi,
kh¾c phôc sù h¹n chÕ trong viÖc nghiªn cøu con ng-êi
mét çch trõu t-îng. TriÕt häc M¸c nghiªn cøu con
ng-êi trªn c¬ së lµ mét chØnh thÓ sinh häc – x· héi.
Trong çc t¸c phÈm lín nh- “Chèng §uyrinh”, “BiÖn
chøng cña tù nhiªn” vµ mét sè t¸c phÈm kh¸c C.M¸c –
Ph.¡ngghen ®· ph©n tÝch kh¸ s©u s¾c nguån gèc h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn cña con ng-êi; vai trß cña lao
®éng vµ giao tiÕp x· héi trong viÖc quyÕt ®Þnh b¶n
chÊt con ng-êi. Tuy C.M¸c vµ Ph.¨ngghen kh«ng ®-a
ra mét ®Þnh nghÜa nµo vÒ søc khoÎ, bÖnh tËt, nh-ng
víi quan niÖm cña çc «ng vÒ con ng-êi lµ mét sinh
vËt - x· héi, vÒ b¶n chÊt con ng-êi, vÒ mèi quan hÖ
chÆt chÏ gi÷a søc khoÎ, bÖnh tËt víi çc ®iÒu kiÖn
sèng, ®Æc biÖt lµ çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi….cã
gi¸ trÞ rÊt lín, cã tÝnh ®Þnh h-íng vµ lµ c¬ së cho
viÖc nghiªn cøu søc khoÎ, bÖnh tËt vµ c«ng t¸c ch¨m
sãc søc khoÎ cho con ng-êi.
Trong triÕt häc ph-¬ng T©y hiÖn ®¹i khi ®i s©u
t×m hiÓu nghiªn cøu con ng-êi, yÕu tè sinh häc vµ
yÕu tè x· héi ®· ®-îc xem xÐt, nghiªn cøu mét çch
t-¬ng ®èi cã hÖ thèng, Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi còng nh-
vai trß cña chóng ®èi víi con ng-êi, çc t¸c gi¶

12
th-êng ®Ò cao mét trong hai mÆt mµ ch-a thùc sù thÊy
con ng-êi lµ mét thùc tÕ thèng nhÊt gi÷a mÆt sinh
häc vµ mÆt x· héi.
Nh÷ng ng-êi theo ph¸i “häc thuyÕt sinh häc x·
héi” cña chñ nghÜa hiÖn thùc khoa häc mµ tiªu biÓu
lµ Uyn x¬n th× coi sinh häc lµ ph-¬ng thøc v¹n n¨ng
®Ó gi¶i thÝch toµn bé hiÖn thùc. NhiÖm vô cña ph¸i
nµy ®Æt ra lµ nghiªn cøu ranh giíi gi÷a mÆt sinh häc
vµ mÆt x· héi. Trong qu¸ tr×nh ®ã hä ®· tuyÖt ®èi
ho¸ çc ®Æc tr-ng sinh häc trong b¶n chÊt con ng-êi,
ch-a ®¸nh gi¸ ®óng vai trß cña yÕu tè x· héi. Hä ®i
®Õn kÕt luËn kh¶ n¨ng cña con ng-êi chñ yÕu lµ do
tÝnh di truyÒn quyÕt ®Þnh, cßn vai trß cña yÕu tè x·
héi lµ rÊt nhá. MÆt kh¸c, ph¸i “sinh häc x· héi” cßn
cè chøng minh mét sè gi¶ thuyÕt cho r»ng “b¶n chÊt
®éng vËt ®ång nhÊt víi b¶n chÊt con ngêi” vµ “çi
khëi nguyªn vµ céi nguån trong con ng-êi lµ çi sinh
häc, cßn çi x· héi lµ çi thø yÕu kh«ng bÒn v÷ng.
Chñ nghÜa §¸c Uyn x· héi mét mÆt biÖn hé cho b¹o
lùc vµ quyÒn lùc x· héi (kÎ m¹nh chiÕn th¾ng). B¶n
chÊt cña chñ nghÜa §¸c Uyn x· héi lµ l¹m dông çc
qui luËt sinh häc. Ngµy nay, mét sè ng-êi t¸n thµnh
chñ nghÜa §¸c Uyn x· héi vÉn kh¼ng ®Þnh ®Êu tranh
sinh tån vµ chän läc tù nhiªn cßn tiÕp tôc t¸c ®éng
trong x· héi loµi ng-êi. Mét sè ng-êi kh¸c th× cho
r»ng çch ®©y 100 n¨m, sù chän läc tù nhiªn t¸c ®éng
trong x· héi d-íi h×nh thøc ®¬n thuÇn nh-ng hiÖn nay
víi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc vµ kü thuËt, cuéc
®Êu tranh sinh tån trë nªn yÕu ®i, mµ cã mét t×nh

13
h×nh lµ kh«ng chØ nh÷ng kÎ thÝch nghi nhÊt míi tån
t¹i, mµ c¶ nh÷ng kÎ kh«ng thÝch nghi nhÊt, lÏ ra
ph¶i chÕt trong hoµn c¶nh tr-íc ®©y còng vÉn tån
t¹i. §ã lµ nh÷ng ngêi “kÐm gi¸ trÞ” vµ theo hä
nguån gèc cña mäi tai häa x· héi lµ do t×nh tr¹ng
sinh s«i n¶y në cña nh÷ng ng-êi ®ã. ë ®©y, chñ nghÜa
§¸c Uyn x· héi l¹i gÇn víi chñ nghÜa chñng téc, hÖ
t- t-ëng ph¸t xÝt vµ t- t-ëng ph©n biÖt chñng téc.
Tiªu biÓu cho nh÷ng ng-êi theo chñ nghÜa hµnh vi
lµ Skin¬. ¤ng ngo¹i suy kÕt qu¶ nghiªn cøu hµnh vi
cña chuét vµ bå c©u trong ®iÒu kiÖn cã kÝch thÝch
phøc t¹p vµo con ng-êi vµ x· héi. §©y lµ mét h×nh
thøc sinh häc ho¸ cùc ®oan ®èi víi çc hiÖn t-îng x·
héi. Nã ph©n ®Þnh tÝnh ®Æc thï cña çi t©m lý vµ xem
xÐt çc nh©n tè m«i tr-êng, ho¹t ®éng t©m lý, còng
nh- mäi hµnh vi cña con ng-êi nh- lµ mét hiÖn t-îng
cïng cÊp ®é. ViÖc lý gi¶i ®ã cã g¾n liÒn víi viÖc
phñ nhËn tÝnh ®Æc thï vµ vai trß cña gi¸ trÞ tinh
thÇn trong ho¹t ®éng cña con ng-êi vµ chuyÓn sù lý
gi¶i cña chóng sang ng«n ng÷ cña hµnh vi sinh häc.
Theo quan ®iÓm nµy, con ng-êi ph¶i trë thµnh mét cç
m¸y sinh häc tù ®éng. Skin¬ h-íng sù phª ph¸n chñ
yÕu vµo viÖc chèng l¹i t- t-ëng vÒ con ng-êi tù trÞ-
chñ thÓ cña nhËn thøc, cña ý chÝ, cña quyÕt ®Þnh vµ
tr¸ch nhiÖm. ¤ng cho r»ng, cã thÓ gi¶i thÝch mäi
kiÓu hµnh vi cña con ng-êi, kÓ c¶ sù lùa chän, t-
duy, t×nh c¶m th«ng qua nh÷ng ph¶n øng cña con
ng-êi ®èi víi kÝch thÝch tõ m«i tr-êng. Theo ®ã,

14
kh¸i niÖm tù do, danh dù, gi¸ trÞ cña con ng-êi lµ
nh÷ng kh¸i niÖm kh«ng cã néi dung kh¸ch quan.
Quan niÖm vÒ vai trß quyÕt ®Þnh cña yÕu tè bªn
ngoµi ®èi víi cuéc sèng cña con ng-êi kh«ng ph¶i lµ
míi. Theo Skin¬, tÊt c¶ mäi thµnh c«ng, sai lÇm cña
con ng-êi ®Òu do m«i tr-êng vµ yÕu tè bªn ngoµi
quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn, víi quan niÖm ®ã, «ng kh«ng
cã ý ®Þnh lo¹i bá vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm, tù do vµ danh
dù cña con ng-êi. ¤ng cho r»ng m« h×nh gi¶i thÝch
çc hiÖn t-îng Êy theo mét çch kh¸c. Theo Skin¬, tù
do lµ n¨ng lùc vèn cã cña c¬ thÓ, n¨ng lùc cho phÐp
c¬ thÓ nÐ tr¸nh çc nh©n tè bÊt lîi. Chñ nghÜa hµnh
vi lµ çi cã kh¶ n¨ng c¶i biÕn nh÷ng hµnh vi sai lÇm
cña con ng-êi nhê t¹o ra sù hµi hoµ x· héi vµ do
vËy, kh«ng nªn ®em nã ®èi lËp víi chñ nghÜa nh©n
®¹o. ThËm chÝ «ng cßn cho r»ng, chñ nghÜa nh©n ®¹o
®Ých thùc cã c¬ së cña nã lµ hµnh vi häc- khoa häc
cho phÐp con ng-êi t¹o ra mét thÕ giíi hµi hoµ nhÊt
(86).
Nhµ hµnh vi häc K. Lorenz ng-êi ¸o khi nghiªn
cøu nguån gèc cña hµnh vi con ng-êi ®· ®ång nhÊt
hµnh vi, b¶n tÝnh con ng-êi víi hµnh vi cña ®éng
vËt. ¤ng cho r»ng con ng-êi cã b¶n n¨ng hiÕu chiÕn.
Rich¸c §«kin nhµ hµnh vi häc ng-êi Mü th× cho r»ng
çi b¶n n¨ng, çi bÈm sinh ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh
trong con ng-êi.Theo «ng con ng-êi cã b¶n tÝnh Ých
kû bÈm sinh nh-ng cã thÓ thay ®æi mét sè hµnh vi Ých
kû khi chÞu sù t¸c ®éng cña gi¸o dôc, cña m«i tr-êng
vµ hoµn c¶nh sèng.

15
Mét trong nh÷ng tr-êng ph¸i triÕt häc ngoµi m¸c
xÝt nghiªn cøu vÒ con ng-êi ®-îc nhiÒu ng-êi quan
t©m lµ” thuyÕt ph©n t©m häc” cña Phêrít. ThuyÕt nµy
®Ò cËp chñ yÕu tíi mÆt t©m lý cña con ng-êi, trong
®ã cã vÊn ®Ò nhËn thøc, vÊn ®Ò t×nh dôc, vÊn ®Ò çi
sinh häc, çi x· héi vµ vÊn ®Ò vai trß cña c¶m
xóc…¤ng ®· lÝ gi¶i theo çch riªng mèi quan hÖ gi÷a
hµnh vi v« thøc vµ hµnh vi bÞ chÕ ngù bëi ý thøc con
ng-êi. Theo ®ã, «ng kh¸i qu¸t mèi quan hÖ gi÷a v«
thøc vµ ý thøc ®-a ra nh÷ng quan ®iÓm t-¬ng ®èi
phong phó, bÝ hiÓm vÒ cÊu tróc cña t©m lý con ng-êi.
ý t-ëng chÝnh mµ Phêrít vµ çc nh÷ng ng-êi theo
thuyÕt cña «ng h-íng tíi ®ã lµ khoa häc bÞ dån Ðp
nh÷ng khuynh h-íng s¬ ®¼ng (nh÷ng b¶n tÝnh tù nhiªn)
cña con ng-êi tõ khi cßn nhá, chØ dån Ðp chø kh«ng
bÞ huû diÖt hoµn toµn. Nh÷ng khuynh h-íng nµy tån
t¹i d-íi líp vá nh÷ng tËp qu¸n x· héi vµ lîi dông
nh÷ng c¬ héi bÊt ngê ®Ó thÓ hiÖn b»ng nh÷ng h×nh
thøc møc ®é kh¸c nhau. Phêrít coi quan hÖ gi÷a søc
khoÎ vµ bÖnh tËt lµ sù ®Êu tranh gi÷a b¶n n¨ng nh÷ng
b¶n n¨ng sinh tån trong con ng-êi.
Nh÷ng ngêi theo ph¸i “ Kü thuËt t©m lý” cho
r»ng sù t¸c ®éng kh«ng ¸m thÞ tíi t©m lý con ng-êi
b»ng çc ph-¬ng tiÖn y häc vµ çc kü thuËt hiÖn ®¹i
nh»m c¶i biÕn hµnh vi x· héi. NÕu nguån gèc cña hµnh
vi ph¹m téi ®-îc coi lµ b¶n th©n t- chÊt bÈm sinh
cña con ng-êi, th× theo ®ã, ng-êi ta chØ cã thÓ lo¹i
bá lèi suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®i qu¸ çc chuÈn t¾c
b»ng çch t¸c ®éng tíi c¬ thÓ con ng-êi mµ tr-íc hÕt

16
vµ trùc tiÕp lµ t©m lý con ng-êi. G.I. R©ym«n coi
viÖc söa ®æi hµnh vi nh- lµ viÖc sö dông mäi h×nh
thøc liÖu ph¸p. Ch¼ng h¹n nh- ®iÖn, liÖu ph¸p ho¸
häc, phÉu thuËt t©m lý, liÖu ph¸p t©m lý vµ çc biÖn
ph¸p, çc thñ thuËt kh¸c ®Ó lµm thay ®æi t©m tr¹ng,
hµnh vi, çc ®Æc ®iÓm riªng biÖt vÒ tÝnh çch cña
mét ng-êi hay nhãm ng-êi(82). Theo G. I. R©ym«n sinh
häc ho¸ ®éng c¬ vµ nguyªn nh©n cña hµnh vi con ng-êi
cïng víi chñ nghÜa hµnh vi cña Skin¬ lµ c¬ së lý
luËn cho thùc tiÔn gi¸m s¸t vµ söa ®æi hµnh vi. B¸c
sÜ ng-êi Mü L. §.Pr«ct¬ tin r»ng ®Õn thÕ kû XXI, çc
ph-¬ng tiÖn kÝch thÝch t©m lý sÏ cho phÐp ®¶m b¶o
tr¹ng th¸i ý thøc phï hîp víi chøc n¨ng ®Þnh tr-íc.
Dùa vµo kinh nghiÖm cña çc nhµ khoa häc næi tiÕng
H. §enga®« - ng-êi ®· kÝch thÝch b»ng ®iÖn vµo trung
t©m tho¶ m·n, sî h·i, hng phÊn…cña ®éng vËt nh»m
thay ®æi tr¹ng th¸i t-¬ng øng. L.§, Pr«ct¬ cho r»ng
ph-¬ng ph¸p ®ã ¸p dông vµo con ng-êi cã thÓ h×nh
thµnh “x· héi t©m lý v¨n minh”, x· héi lo¹i trõ ®îc
nh÷ng c¶m xóc kh«ng lµnh m¹nh vµ mang tÝnh ph¸ huû.
M. Prarenti xem xÐt gi¸m s¸t t©m lý chñ yÕu lµ duy
tr× “ luËt ph¸p trËt tù” ë Mü “ TÊt c¶ nh÷ng ai tho¶
m·n víi ®iÒu kiÖn sinh tån th× ®Òu bÞ bÊt æn vÒ néi
t©m vµ do vËy, cÇn ®-îc ch÷a trÞ b»ng çc ph-¬ng
tiÖn gi¸m s¸t t©m lý”(87). Nh vËy, theo hä b¶n
th©n kh¸i niÖm vÒ søc khoÎ cã s¾c th¸i chÝnh trÞ.
Ng-êi khoÎ m¹nh lµ ng-êi sèng hoµ b×nh vµ s½n sµng
hµnh ®éng theo mÖnh lÖnh cña chØ huy, cßn ng-êi bÖnh
tËt lµ ng-êi ®-îc sinh ra tõ sù bÊt b×nh x· héi.

17
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét nhãm çc nhµ khoa
häc Mü nªu ra gi¶ thiÕt vÒ chØ sè th«ng minh (I.Q)
cho r»ng sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña con ng-êi
®-îc quy ®Þnh s½n trong gen, kh«ng liªn quan g× ®Õn
sù t¸c ®éng cña m«i tr-êng vµ hoµn c¶nh sèng.
Trªn nÒn t¶ng triÕt häc M¸c - Lªnin, çc nhµ
triÕt häc, khoa häc Liªn x« tr-íc ®©y ®· ®i s©u
nghiªn cøu yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi, vai trß
vµ mèi quan hÖ cña chóng ®èi víi sù h×nh thµnh, tån
t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng-êi. Trong sè ®ã cã thÓ
kÓ ®Õn mét sè bµi viÕt, mét sè t¸c phÈm nh: “B¶n
tÝnh tù nhiªn vµ b¶n chÊt x· héi cña con ngêi” cña
E.V. Sh«k«l«va(18), ”Hai çch tiÕp cËn chóng cña vÊn
®Ò “Çi sinh häc çi x· héi” cña An®rªi Bruslinxki
(3). Khi ®Ò cËp ®Õn yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi
cña con ng-êi trong sù s¸ng t¹o khoa häc, viÖn sÜ
B.M.Kª®rèp vµ viÖn sÜ N.P. §ubinin ®Òu nhÊn m¹nh vai
trß cña çc yÕu tè x· héi trong mäi hµnh ®éng cña
con ng-êi nh-ng còng kh«ng coi nhÑ yÕu tè sinh häc
mµ çc «ng gäi ®ã lµ nh÷ng phÇn cña tù nhiªn hay lµ
nh÷ng tiÒn ®Ò tù nhiªn (81,84).
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu “Sù tiÕn bé cña x·
héi vµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn sinh häc thèng nhÊt cña con
ngêi” ÇcxaÐpxkaia ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cã ý
nghÜa ph-¬ng ph¸p luËn cña sù t¸c ®éng lÉn nhau cña
yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi, vÒ sù h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn b¶n tÝnh con ng-êi vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò
ph-¬ng ph¸p luËn cña viÖc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn
ç thÓ cña con ng-êi hay vÒ nh÷ng giai ®o¹n, chu

18
tr×nh sèng cña con ng-êi vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö
cña nã. KÕt hîp çch tiÕp cËn cÊu tróc vµ çch tiÕp
cËn ph¸t sinh, t¸c gi¶ ph©n ra ba møc ®é t¸c ®éng
sinh häc - x· héi: møc ®é chung (toµn cÇu); møc ®é
®Æc thï (trªn ç thÓ) vµ møc ®é ®¬n nhÊt (ç thÓ, c¬
thÓ- nh©n çch). T¸c gi¶ kh«ng nh÷ng cho r»ng yÕu tè
x· héi cã vai trß quyÕt ®Þnh mµ cßn nhÊn m¹nh vai
trß quyÕt ®Þnh cña yÕu tè x· héi víi yÕu tè sinh häc
khi xem xÐt bÊt cø khÝa c¹nh nµo vÊn ®Ò yÕu tè sinh
häc vµ yÕu tè x· héi.
Çc t¸c gi¶ Kaliugi¬naia vµ Xªr®iuk«pxkaia ®i
s©u nghiªn cøu vai trß cña yÕu tè sinh häc, yÕu tè
x· héi trong sù h×nh thµnh c¬ thÓ vµ ®-a ra nh÷ng
®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x·
héi cña con ng-êi (83).
Nh×n chung, çc t¸c gi¶ ®· ®i s©u nghiªn cøu yÕu
tè sinh häc, yÕu tè x· héi, vai trß còng nh- mèi
liªn hÖ gi÷a chóng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t
triÓn cña con ng-êi. Tõ ®ã, hä ®i ®Õn kÕt luËn con
ng-êi lµ mét chØnh thÓ sinh häc - x· héi. Hai mÆt
sinh häc vµ x· héi cña con ng-êi kh«ng t¸ch rêi
nhau, kh«ng ®èi lËp nhau mµ thèng nhÊt biÖn chøng
víi nhau. Con ng-êi lµ s¶n phÈm cña thÕ giíi tù
nhiªn nh-ng ®-îc h×nh thµnh ph¸t triÓn qua qu¸ tr×nh
lao ®éng vµ quan hÖ x· héi.
ë ViÖt Nam, tõ tr-íc ®Õn nay ®· cã nhiÒu t¸c
phÈm, çc bµi viÕt, çc c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ con
ng-êi ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Tr-íc ®æi míi,
d-íi gãc ®é triÕt häc, con ng-êi th-êng ®-îc bµn ®Õn

19
víi t- çch lµ con ng-êi míi x· héi chñ nghÜa mµ ë
®ã chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nghÜa vô cña c«ng d©n ®èi víi
®Êt n-íc, vÊn ®Ò quyÒn lîi, sù c«ng b»ng x· héi còng
®-îc ®Ò cËp ®Õn nh-ng cßn mang tÝnh t- biÖn, Ýt g¾n
liÒn víi thùc tÕ. Nh÷ng nhu cÇu tù nhiªn, tÊt yÕu vµ
søc khoÎ cña con ng-êi ch-a ®-îc quan t©m thÝch
®¸ng.
KÓ tõ khi ®æi míi ®Õn nay, trong çc nghÞ
quyÕt cña çc kú ®¹i héi, §¶ng ®· ®Æt con ng-êi vµo
vÞ trÝ trung t©m cña mäi chÝnh s¸ch kinh tÕ - x·
héi, th× viÖc nghiªn cøu vÒ con ng-êi ngµy cµng ®-îc
chó träng h¬n. Çc c«ng tr×nh nghiªn cøu con ng-êi
®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu mÆt, nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau.
Chñ ®Ò th-êng ®-îc chó ý ®Õn trong çc c«ng tr×nh
nghiªn cøu lµ nguån gèc, b¶n chÊt con ng-êi, nh©n tè
con ng-êi trong lùc l-îng s¶n xuÊt, quyÒn con ng-êi,
mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn, yÕu tè sinh
häc vµ yÕu tè x· héi trong con ngêi…..
Trong ®ã, cã mét sè c«ng tr×nh cã tÝnh chÊt
tæng hîp ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò toµn diÖn x¸c ®Þnh
c¬ së cho chiÕn l-îc con ng-êi vµ sù ph¸t triÓn x·
héi nh-: ®Ò tµi cÊp nhµ n-íc mang m· sè KX- 07 vµ KX
- 05 do gi¸o s-, viÖn sÜ Ph¹m Minh H¹c lµm chñ
nhiÖm ®Ò tµi. Bªn c¹nh ®ã ®ã lµ çc c«ng tr×nh cña
çc t¸c gi¶: Ph¹m Minh H¹c (22,tr3), NguyÔn V¨n
Huyªn (36), NguyÔn Träng ChuÈn (9), Lª H÷u TÇng
(75,tr7) V-¬ng ThÞ BÝch Thuû (63,tr43)......çc c«ng
tr×nh nµy ®· lµm râ thªm vÒ vÞ trÝ vµ vai trß cña
nh©n tè con ng-êi trong sù nghiÖp ®æi míi ë n-íc ta,

20
tõ ®ã ®-a ra nh÷ng quan ®iÓm míi vÒ sù ph¸t triÓn vµ
tiÕn bé x· héi. Qua ®ã còng ®· kh¼ng ®Þnh triÕt häc
h-íng tíi çi ®Ých ®ã lµ sù h¹nh phóc cña con ng-êi,
v× sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn, h-íng con ng-êi tíi,
ch©n, thiÖn, mü; triÕt häc cã nghÜa vô gãp phÇn lµm
t¨ng thªm kh¶ n¨ng cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh c¶i
t¹o thÕ giíi kh¸ch quan.
Mét sè c«ng tr×nh cã tÝnh chÊt lÝ luËn, ®i
s©u nghiªn cøu lµm râ thªm nh÷ng luËn chøng khoa häc
cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ nguån gèc, b¶n chÊt con
ng-êi. Trªn c¬ së ®ã, nh»m ®-a ra nh÷ng tiÒn ®Ò quan
träng cho çc nhµ triÕt häc còng nh- çc nhµ khoa
häc thuéc çc chuyªn ngµnh kh¸c ®i s©u nghiªn cøu
nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn con ng-êi trong giai ®o¹n
hiÖn nay ë n-íc ta. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè c«ng tr×nh
nghiªn cøu tiªu biÓu cña çc t¸c gi¶: §Æng H÷u Toµn
(66,tr9), Hå SÜ QuÝ (43), NguyÔn Anh TuÊn(72,tr24),
Vò Träng Dung (19,tr58), TrÇn V¨n Toµn (67,tr59),
§Æng Xu©n Kú (40,tr29), Lª Quang Hoan (27), TrÇn V¨n
Giµu (59,tr6) Vò Minh T©m (74), Ph¹m ThÞ Ngäc
TrÇm (69) …
Mét sè c«ng tr×nh cã tÝnh chÊt chuyªn kh¶o cña
çc t¸c gi¶: TrÇn Ph-¬ng H¹nh (25), Vò Träng Hïng
(35), Ph¹m Thµnh Hæ (33), NguyÔn §×nh Khoa (39),
Ph¹m ThÞ Ngäc TrÇm (70,tr26), Lª Nam Trµ, Tõ GiÊy,
Vò TriÖu An…. ®· ®i s©u nghiªn cøu, t×m hiÓu kh¶
n¨ng cña con ng-êi, sinh vËt hoµn chØnh nhÊt cña thÕ
giíi tù nhiªn. Qua ®ã, gãp phÇn kh¼ng ®Þnh con ng-êi
chÝnh lµ ®èi t-îng ®Ó triÕt häc vµ çc khoa häc kh¸c

21
tiÕp tôc nghiªn cøu, ®-a ra nh÷ng luËn chøng khoa
häc cho qu¸ tr×nh ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ cho
con ng-êi.
Mét sè c«ng tr×nh ®· ®i vµo nghiªn cøu trùc
tiÕp yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi, mèi quan hÖ
gi÷a yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi cña çc t¸c
gi¶: “NguyÔn Träng ChuÈn(10,tr13), TrÇn §øc
Long(44,tr17), Vò ThiÖn V-¬ng (80,tr30), Vò Tïng
Hoa(32), NguyÔn Thõa NghiÖp(53) … dùa trªn nh÷ng
luËn cø khoa häc, çc t¸c gi¶ ®· ®¹t ®-îc nh÷ng kÕt
qu¶ nghiªn cøu kh¸ s©u s¾c vµ hÖ thèng vÒ mèi liªn
hÖ gi÷a yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi trong con
ng-êi, ®-a ra ®-îc mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n cho viÖc
nghiªn cøu, ph¸t triÓn con ng-êi.
Thêi kú ®æi míi, lÜnh vùc søc khoÎ vµ ch¨m sãc
søc khoÎ xuÊt hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi cã tÝnh chÊt
thêi sù, cÊp thiÕt, ®· cã nhiÒu t¸c gi¶, víi çc
c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp vÒ çc vÊn ®Ò nµy. D-íi
gãc ®é triÕt häc cã mét sè t¸c gi¶ nh-: TrÇn V¨n
Thuþ (65,tr67), Lª Hång Kh¸nh (38), NguyÔn HiÒn
L-¬ng(45) ®· ®i vµo nghiªn cøu khÝa c¹nh triÕt häc –
x· héi cña vÊn ®Ò søc khoÎ. Trªn c¬ së quan ®iÓm cña
chñ nghÜa M¸c – Lªnin, con ng-êi lµ mét chØnh thÓ
thèng nhÊt gi÷a mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi. Çc c«ng
tr×nh ®· nghiªn cøu mét sè ®iÒu kiÖn ¶nh h-ëng ®Õn
søc khoÎ, bÖnh tËt cña con ng-êi, b-íc ®Çu ®-a ra
çc gi¶i ph¸p thiÕt thùc nh»m n©ng cao chÊt l-îng
cña c«ng t¸c ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ cho nh©n
d©n. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c ®i vµo nghiªn cøu nh÷ng

22
lÜnh vùc y tÕ cô thÓ nh- vÊn ®Ó b¶o hiÓm y tÕ, chÝnh
s¸ch y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ cho ng-êi nghÌo, m«
h×nh bÖnh tËt, vÊn ®Ò y ®øc hay thèng kª, tæng kÕt
vÒ bÖnh tËt ë n-íc ta hiÖn nay nh- mét sè bµi viÕt,
c«ng tr×nh cña cè GS §ç Nguyªn Ph-¬ng, GS Lª Ngäc
Träng, PGS TrÇn ThÞ Trung ChiÕn, Lª ThÕ Thù, Ph¹m
Ngäc Ch¬ng v.v…
Cã thÓ nãi tõ tr-íc ®Õn nay ë n-íc ta ®· cã mét
sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ yÕu tè sinh häc, yÕu tè
x· héi vµ mèi quan hÖ cña chóng ®èi víi sù h×nh
thµnh, ph¸t triÓn cña con ng-êi; mét sè c«ng tr×nh
®· ®i vµo nghiªn cøu vÒ søc khëe d-íi gãc ®é triÕt
häc, gãc ®é y häc nãi chung nh-ng ch-a cã c«ng tr×nh
nµo trùc diÖn ®i vµo nghiªn cøu sù ¶nh h-ëng cña yÕu
tè sinh häc, yÕu tè x· héi, t×m ra nh÷ng yÕu tè c¬
b¶n næi bËt ¶nh h-ëng trùc tiÕp, th-êng xuyªn ®Õn
søc khoÎ con ng-êi ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã ®-a ra c¸c gi¶i
ph¸p tæng thÓ, hiÖu qu¶ nh»m n©ng cao søc khoÎ cho
con ng-êi ViÖt Nam hiÖn nay. §©y lµ vÊn ®Ò luËn ¸n
quan t©m.
3. Môc ®Ých nhiÖm vô cña luËn ¸n
Môc ®Ých: Ph©n tÝch nh÷ng ¶nh h-ëng chñ yÕu cña
yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi trong con ng-êi. Trªn
c¬ së ®ã, ®i vµo ph©n tÝch nh÷ng ¶nh h-ëng cña c¸c
yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi c¬ b¶n, chñ yÕu ®èi
víi søc khoÎ vµ nªu lªn mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng
cao søc khoÎ con ng-êi ë n-íc ta trong giai ®o¹n
hiÖn nay.
§Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých ®ã, luËn ¸n cã nhiÖm vô

23
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù ¶nh h-ëng cña yÕu tè
sinh häc ®èi víi søc khoÎ con ng-êi.
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù ¶nh h-ëng cña yÕu tè x· héi
®èi víi søc khoÎ con ng-êi.
- Tr×nh bµy mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao
søc khoÎ cho con ng-êi ë n-íc ta trong giai ®o¹n
hiÖn nay.
§èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n
- LuËn ¸n chØ kh¶o s¸t ¶nh h-ëng cña nh÷ng yÕu tè
sinh häc vµ x· héi c¬ b¶n, chñ yÕu( chø kh«ng ph¶i
kh¶o s¸t tÊt c¶).
- LuËn ¸n chØ kh¶o s¸t ¶nh h-ëng çc ¶nh h-ëng
Êy cho ®Õn giai ®o¹n hiÖn nay vµ chñ yÕu lµ giai
®o¹n hiÖn nay, tøc lµ tõ khi ®æi míi ®Õn nay( çc
giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau cã sù ¶nh h-ëng kh¸c
nhau).
4. C¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
- C¬ së lý luËn cña luËn ¸n lµ nh÷ng nguyªn lý
cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t- t-ëng Hå ChÝ Minh,
nh÷ng quan ®iÓm, ®-êng lèi cña §¶ng céng s¶n ViÖt
Nam vÒ con ng-êi vµ ph¸t triÓn con ng-êi. §ång thêi
luËn ¸n còng tham kh¶o çc tµi liÖu, c«ng tr×nh
nghiªn cøu, çc bµi viÕt cña çc t¸c gi¶ trong vµ
ngoµi n-íc vÒ vÊn ®Ò luËn ¸n quan t©m.
- Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu: LuËn ¸n ¸p dông ph-¬ng
ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö: kÕt hîp
ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa, trõu t-îng hãa,
lÞch sö, l«gÝc, kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch lý luËn vµ
chøng minh b»ng tµi liÖu khoa häc.

24
5. Çi míi cña luËn ¸n
- Trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ sù ¶nh h-ëng cña
yÕu tè sinh häc, yÕu tè x· héi ®èi víi søc khoÎ con
ng-êi, t×m ra nh÷ng yÕu tè sinh häc, x· héi c¬ b¶n
nhÊt t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ con ng-êi.
- V¹ch ra sù thay ®æi cña c¬ cÊu bÖnh tËt ë n-íc
ta víi qu¸ tr×nh biÕn ®æi sinh häc - x· héi trong
con ng-êi ViÖt Nam ë giai ®o¹n hiÖn nay.
- Tr×nh bµy mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao
søc khoÎ cho con ng-êi ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn
nay.
6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn ¸n
- VÒ mÆt lý luËn: trªn c¬ së nghiªn cøu ¶nh h-ëng
cña yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi víi søc khoÎ
cña con ng-êi, luËn ¸n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham
kh¶o phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y nh÷ng
vÊn ®Ò triÕt häc trong y häc trong çc tr-êng ®¹i
häc.
- VÒ mÆt thùc tiÔn: luËn ¸n cã thÓ lµ c¬ së khoa
häc ®Ó x©y dùng çc chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc
trong chiÕn l-îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe nh©n
d©n trong giai ®o¹n hiÖn nay.
7. KÕt cÊu cña luËn ¸n
LuËn ¸n gåm: PhÇn më ®Çu, phÇn néi dung vµ phÇn
kÕt luËn.
PhÇn néi dung gåm: 3 ch-¬ng 7 tiÕt.

25
Néi dung
Ch-¬ng 1: Quan ®iÓm triÕt häc m¸c – lªnin vÒ
YÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi trong con ng-êi
1.1. Mét sè quan niÖm vÒ yÕu tè sinh häc vµ yÕu
tè x· héi trong lÞch sö
1.1.1. Mét sè quan niÖm vÒ yÕu tè sinh häc
+ Quan niÖm cña çc nhµ triÕt häc Trung Quèc cæ
®¹i.
+ Quan niÖm cña mét sè nhµ ngôy biÖn ph-¬ng T©y.
+ ThuyÕt §¸c Uyn x· héi vµ thuyÕt d©n sè cña
Mantuýt.
+ Chñ nghÜa hiÖn thùc khoa häc ( Uynx¬n, K.
Lorenz).
+ ThuyÕt ph©n t©m häc cña Phêrít.
+ Chñ nghÜa hµnh vi (Skin¬).
+ Ph¸i t©m lý kü thuËt.
1.1.2. Mét sè quan niÖm vÒ yÕu tè x· héi
- Quan ®iÓm cña çc nhµ triÕt häc ph-¬ng §«ng.
- Quan ®iÓm cña çc nhµ triÕt häc ph-¬ng T©y.
+ Quan niÖm cña çc nhµ triÕt häc thêi cæ ®¹i.

26
+ Quan niÖm cña çc nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc.
+ Quan ®iÓm cña çc nhµ x· héi häc Ph¸p
+ Quan ®iÓm cña çc nhµ triÕt häc nh©n b¶n.
+ Quan ®iÓm cña çc häc gi¶ t- s¶n.
1.2. Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c – Lªnin
1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x·
héi trong con ng-êi
- Kh¸i niÖm yÕu tè sinh häc
+ C¬ së nghiªn cøu: dùa trªn thÕ giíi duy vËt
vµ ph-¬ng ph¸p luËn biÖn chøng.
+ Con ng-êi lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt gi÷a mÆt
sinh vËt vµ mÆt x· héi.
+ Quan ®iÓm tæng quan vÒ yÕu tè sinh häc: cã thÓ
hiÓu ®ã lµ nh÷ng yÕu tè h÷u sinh, h÷u c¬, nh÷ng çi
ph¸t sinh g¾n bã víi tæ tiªn ®éng vËt cña con ng-êi,
nh÷ng çi lµm cho con ng-êi h×nh thµnh vµ hµnh ®éng
nh- mét ç thÓ, nh- mét hÖ thèng phôc tïng çc quy
luËt sinh häc, hoÆc còng cã thÓ coi ®ã lµ toµn bé
nh÷ng tiÒn ®Ò sinh häc cña con ng-êi.
- Kh¸i niÖm yÕu tè x· héi
Quan ®iÓm tæng quan vÒ yÕu tè x· héi : yÕu tè
x· héi lµ tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ, nh÷ng biÕn ®æi xuÊt
hiÖn do ¶nh h-ëng cña çc ®iÒu kiÖn x· héi kh¸c
nhau, nh÷ng quan hÖ vÒ mÆt x· héi t¹o nªn ç nh©n
con ng-êi. Trong ®¹i ®a sè çc tr-êng hîp nÕu thiÕu
chóng th× nhiÒu ®Æc tÝnh, nhiÒu cÊu tróc, vÝ dô ng«n

27
ng÷, t- duy trõu t-îng, quy ph¹m ®¹o ®øc... sÏ kh«ng
bao giê h×nh thµnh ®-îc.
1.2.2. Mèi quan hÖ gi÷a yÕu tè sinh häc vµ yÕu
tè x· héi trong con ng-êi
- Con ng-êi lµ mét chØnh thÓ sinh häc – x· héi.
- MÆt sinh vËt víi vai trß lµ ®iÒu kiÖn, lµ tiÒn
®Ò.
- MÆt x· héi ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh.
KÕt luËn ch-¬ng 1
Ch-¬ng 2: ¶nh h-ëng cña yÕu tè sinh häc vµ YÕu
tè x· héi ®Õn søc khoÎ
2.1. Quan ®iÓm hiÖn ®¹i vÒ søc khoÎ
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi lu«n
g¾n liÒn víi søc khëe vµ bÖnh tËt. Çc quan ®iÓm vÒ
søc khoÎ lµ mét qu¸ tr×nh kÕ thõa ph¸t triÓn kh«ng
ngõng.
2.1.1. S¬ l-îc çc quan ®iÓm vÒ søc khoÎ trong
lÞch sö
- Quan niÖm cña ng-êi nguyªn thuû
- Quan niÖm cña ng-êi ph-¬ng §«ng cæ, trung ®¹i
- Quan ®iÓm cña çc nhµ t- t-ëng ph-¬ng T©y
+ Quan niÖm cña ng-êi ph-¬ng T©y cæ ®¹i.
+ Quan niÖm vÒ søc kháe thêi trung cæ.
+ Quan niÖm vÒ søc khoÎ thêi cËn ®¹i.
2.1.2. Quan ®iÓm hiÖn ®¹i
- Mét sè khuynh h-íng c¬ b¶n

28
+ Quan ®iÓm cña çc nhµ y häc.
+ Quan ®iÓm cña çc nhµ t©m lý.
+ Quan ®iÓm cña çc nhµ x· héi häc.
- Quan ®iÓm tæng quan
Theo tæ chøc y tÕ thÕ giíi: "Søc khoÎ lµ mét
tr¹ng th¸i tho¶i m¸i toµn diÖn vÒ thÓ chÊt, t©m thÇn
vµ x· héi, chø kh«ng ph¶i lµ t×nh tr¹ng kh«ng cã
bÖnh hay th-¬ng tËt theo nghÜa th«ng th-êng".
+ YÕu tè thÓ chÊt trong søc khoÎ.
+ YÕu tè tinh thÇn trong søc khoÎ.
+ YÕu tè x· héi trong søc khoÎ.
+ Sù thèng nhÊt gi÷a çc yÕu tè thÓ chÊt, tinh
thÇn vµ x· héi trong søc kháe.
2.2. ¶nh h-ëng cña yÕu tè sinh häc ®Õn søc khoÎ
con ng-êi
2.2.1. ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng tù nhiªn ®èi víi
søc khoÎ
- Con ng-êi lµ s¶n phÈm tiÕn ho¸ cao nhÊt cña
thÕ giíi tù nhiªn. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña con
ng-êi lu«n cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi m«i tr-êng
tù nhiªn.
- ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng tù nhiªn lªn con
ng-êi theo hai con ®-êng x· héi vµ sinh häc mang
tÝnh phæ qu¸t ë tÊt c¶ nh÷ng chøc n¨ng sèng vµ tån
t¹i cña con ng-êi. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu cã thÓ
kh¸i qu¸t thµnh çc nhãm ¶nh h-ëng sau ®©y:

29
+ ¶nh h-ëng cña ph-¬ng thøc sinh ho¹t nh»m tháa
m·n çc nhu cÇu sinh tån ®Õn cÊu tróc gi¶i phÉu
ng-êi.
+ ¶nh h-ëng cña çc yÕu tè khÝ hËu vµ sù biÕn
®æi khÝ hËu ®èi víi søc khoÎ.
+ ¶nh h-ëng cña yÕu tè ®Þa lý lªn søc khoÎ con
ng-êi.
+ T¸c ®éng cña con ng-êi ®Õn çc hÖ sinh th¸i,
sinh quyÓn vµ chÊt l-îng sèng.
2.2.2. ¶nh h-ëng cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt víi
søc khoÎ
- Vai trß cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ®èi víi sù
sèng vµ søc khoÎ
- Sù rèi lo¹n thµnh phÇn cña qu¸ tr×nh trao ®æi
chÊt ®èi víi søc khoÎ:
+ Sù chuyÓn ho¸ vµ rèi lo¹n chuyÓn ho¸ GluxÝt.
+ Sù chuyÓn ho¸ vµ rèi lo¹n chuyÓn ho¸ LipÝt.
+ Sù chuyÓn ho¸ vµ rèi lo¹n chuyÓn ho¸ Pr«tÝt.
+ Sù rèi lo¹n chuyÓn ho¸ çc vitamin, chÊt
kho¸ng yÕu tè vi l-îng, chÊt x¬ vµ n-íc.
- Sù rèi lo¹n cña çc hÖ c¬ quan trong qu¸ tr×nh
trao ®æi chÊt
+ HÖ tiªu ho¸.
+ HÖ bµi tiÕt.
+ HÖ bµi tiÕt.
+ HÖ b¹ch huyÕt.
2.2.3. Kh¶ n¨ng tù vÖ ®èi víi søc khoÎ

30
- Chøc n¨ng tù cña thÕ giíi h÷u sinh
- Sù liªn hÖ gi÷a kh¶ n¨ng tù vÖ cña con ng-êi
víi søc khoÎ
+ Kh¶ n¨ng tù vÖ thô ®éng cña con ng-êi.
 Hµng rµo vËt lý.
 Hµng rµo vi sinh vËt.
 Hµng rµo ho¸ häc.
 HiÖn t-îng thùc bµo.
 Ph¶n øng sèt.
 Viªm cÊp kh«ng ®Æc hiÖu.
+ HÖ thèng miÔn dÞch vµ sù b¶o vÖ ®Æc hiÖu.
 MiÔn dÞch trung gian tÕ bµo.
 MiÔn dÞch trung gian kh¸ng thÓ.
 TrÝ nhí miÔn dÞch.
 DÞ øng.
+ Kh¶ n¨ng tù vÖ chñ ®éng cña con ng-êi.
2.2.4. Kh¶ n¨ng tù ®iÓu chØnh cña c¬ thÓ
- Vai trß cña hÖ néi tiÕt ®èi víi søc khoÎ
+ Vai trß cña tuyÕn yªn vµ tuyÕn tïng.
+ Vai trß cña tuyÕn gi¸p vµ tuyÕn cËn gi¸p.
+ Vai trß cña tuyÕn th-îng thËn.
+ Vai trß cña mét tuyÕn kh¸c (tuyÕn sinh dôc,
tuyÕn tôy...).
- ¶nh h-ëng qua l¹i gi÷a t©m hån vµ søc khoÎ
- ¶nh h-ëng cña qu¸ tr×nh sinh s¶n vµ søc khoÎ

31
- Qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ vµ søc khoÎ
2.3. ¶nh h-ëng cña yÕu tè x· héi ®Õn søc kháe
con ng-êi
2.3.1. Çc yÕu tè x· héi c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn søc
khoÎ
- Tuyªn bè cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi t¹i Héi
nghÞ Alma – ata (12/9/1978) ®-a ra 14 yÕu tè.
- Çc nhµ y tÕ ViÖt Nam chia thµnh 4 nhãm yÕu
tè.
+ Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng vÒ c¬ cÊu liªn quan ®Õn
çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi, v¨n ho¸ vµ m«i
tr-êng (trong bèi c¶nh cña ViÖt Nam nh÷ng yÕu tè
quan träng nhÊt thuéc nhãm nµy gåm: t¨ng tr-ëng kinh
tÕ, ®ãi nghÌo, thiªn t¹i, th¶m häa vµ nh÷ng hËu qu¶
l©u dµi cña chiÕn tranh).
+ Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng liªn quan ®Õn gi¸o dôc,
dÞch vô, y tÕ, n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt l-¬ng thùc
thùc phÈm, n-íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh, m«i tr-êng lµm
viÖc vµ giao th«ng.
+ Çc yÕu tè liªn quan ®Õn lèi sèng cña ç nh©n
dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi søc khoÎ
nh-: thuèc l¸, r-îu, ma tuý, lèi sèng nh- tËp thÓ
dôc, thÓ thao, thãi quen ¨n, uèng lµnh m¹nh vµ t×nh
dôc an toµn.
+ M¹ng l-íi x· héi, céng ®ång vµ ph©n cÊp ®Þa
ph-¬ng cã t¸c dông hç trî çc ç nh©n vµ gia ®×nh,
b¶o vÖ hä khái çc ®iÒu kiÖn xÊu vÒ t©m lý x· héi vµ
søc khoÎ nãi chung.

32
2.3.2. Mét sè yÕu tè x· héi c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn
søc khoÎ cña ng-êi ViÖt Nam hiÖn nay
2.3.2.1. ¶nh h-ëng cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x·
héi
- Mèi quan hÖ gi÷ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ søc
khoÎ.
- Çc chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi.
+ ChiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ (lµnh m¹nh,
kh«ng lµnh m¹nh).
+ Sù æn ®Þnh cña m« h×nh kinh tÕ.
+ ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
+ C«ng b»ng x· héi.
- Tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ.
+ KhÝa c¹nh tÝch cùc (trùc tiÕp, gi¸n tiÕp).
+ KhÝa c¹nh tiªu cùc (m«i tr-êng sèng bÞ «
nhiÔm, xu h-íng CNH xuÊt hiÖn çc bÖnh míi, thay ®æi
thãi quen sinh ho¹t, cã h¹i ®èi víi søc khoÎ, sù gia
t¨ng l©y nhiÔm vµ çc tai n¹n x· héi).
2.3.2.2. ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng x· héi ®èi víi
søc khoÎ
- Vai trß cña m«i tr-êng gia ®×nh ®èi víi søc
khoÎ.
Gia ®×nh lµ çc n¬i trùc tiÕp s¶n sinh, ch¨m sãc
cho sù ph¸t triÓn cña çc tè chÊt di truyÒn, sinh
häc.
+ §iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh (®ãi nghÌo, hay ®Çy
®ñ).

33
+ T×nh c¶m gia ®×nh vµ søc khoÎ.
+ Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña gia ®×nh.
- Sù ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng x· héi bªn ngoµi
gia ®×nh.
+ ChÕ ®é x· héi tiÕn bé hay l¹c hËu (®-êng lèi,
chÝnh s¸ch, luËt ph¸p, tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña lùc
l-îng s¶n xuÊt, nghi lÔ thãi quen, tËp qu¸n).
+ Sù ¶nh h-ëng trùc tiÕp cña tæ chøc x· héi n¬i
c¸ nh©n tån t¹i (c¬ cÊu tæ chøc, ®iÒu kiÖn lµm viÖc,
lao ®éng).
2.3.2.3. ¶nh h-ëng lèi sèng ®Õn søc khoÎ
- T¸c h¹i cña thãi quen hót thuèc l¸.
+ ¶nh h-ëng trùc tiÕp.
+ ¶nh h-ëng gi¸n tiÕp.
- T¸c h¹i cña thãi quen uèng r-îu.
+ T¸c ®éng trùc tiÕp cña viÖc l¹m dông r-îu, bia
víi søc khoÎ.
+ T¸c ®éng gi¸n tiÕp cña viÖc nghiÖn r-îu ®èi
víi søc khoÎ.
- C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn lèi sèng quan träng
kh¸c vµ søc khoÎ
+ Sö dông ma tuý.
+ ChÕ ®é dinh d-ìng.
+ ThÓ dôc, thÓ thao.
+ Sù hoµ nhËp víi x· héi.

34
2.3.2.4. Vai trß cña hÖ thèng y tÕ trong ch¨m
sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ
- Sù bè trÝ m¹ng l-íi y tÕ.
+ Tæ chøc hÖ thèng y tÕ.
+ Chøc n¨ng cña çc c¬ së y tÕ.
+ VÊn ®Ò cßn tån t¹i.
- ChÝnh s¸ch y tÕ.
+ ChiÕn l-îc ph¸t triÓn y tÕ.
+ Çc gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao søc khoÎ nh©n d©n
(c«ng b»ng, x· héi ho¸ c«ng t¸c ch¨m sãc, b¶o vÖ søc
khoÎ).
+ Dù phßng.
- §éi ngò çn bé y tÕ.
+ Sè l-îng, c¬ cÊu, chÊt l-îng.
+ Ph©n bè vµ sö dông.
+ ChÝnh s¸ch ®µo t¹o.
- Nh÷ng -u ®iÓm vµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i.
KÕt luËn ch-¬ng 2

35
Ch-¬ng III
T×nh h×nh søc khoÎ, m« h×nh bÖnh tËt vµ tö vong
vµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao
søc khoÎ con ng-êi viÖt nam hiÖn nay
3.1. T×nh h×nh søc khoÎ vµ m« h×nh bÖnh tËt ë
ViÖt Nam hiÖn nay
3.1.1. §¸nh gi¸ chung
- Tuæi thä trung b×nh.
+ Hy väng sèng sau sinh.
+ Tuæi thä trung b×nh hiÖu chØnh theo èm ®au vµ
bÖnh tËt.
- T×nh h×nh søc khoÎ trÎ em.
+ Tû lÖ tö vong trÎ em.
+ Suy dinh d-ìng trÎ em.
- ThiÕu vi chÊt vµ dinh d-ìng.
+ ThiÕu Vitamin A.
+ ThiÕu Ièt.
+ ThiÕu m¸u do thiÕu s¾t.
- T×nh tr¹ng ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n.
+ T×nh h×nh tö vong mÑ.
+ Tû suÊt sinh.
+ Nh÷ng chØ sè sinh s¶n kh¸c.
3.1.2. M« h×nh bÖnh tËt vµ tö vong
3.1.2.1. M« h×nh bÖnh tËt
- T×nh h×nh bÖnh nhiÔm trïng.

36
- T×nh h×nh bÖnh kh«ng nhiÔm trïng.
- Tai n¹n, th-¬ng tÝch.
3.1.2.2. M« h×nh tö vong
- Tû lÖ tö vong do çc bÖnh nhiÔm trïng gi¶m.
- Tû lÖ tö vong do çc bÖnh kh«ng nhiÔm trïng
t¨ng.
- Tû lÖ tö vong do ai n¹n, th-¬ng tÝch t¨ng.
3.2. Çc gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao søc khoÎ
con ng-êi ViÖt Nam hiÖn nay
3.2.1. TiÕp tôc cô thÓ ho¸ quan ®iÓm ph¸t triÓn
kinh tÕ – x· héi g¾n víi viÖc ph¸t triÓn con ng-êi
+ LuËt ph¸p ho¸ çc v¨n b¶n, chÝnh s¸ch ®-êng
lèi cña §¶ng vÒ c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ.
+ §Èy nhanh tiÕn bé x· héi cïng víi sù t¨ng
tr-ëng kinh tÕ.
3.2.2. Kh«ng ngõng c¶i thiÖn m«i tr-êng sèng
trong s¹ch lµnh m¹nh
- M«i tr-êng tù nhiªn.
+ X©y dùng c¶nh quan thiªn nhiªn.
+ T¹o kh«ng gian sèng, m«i tr-êng sèng th©n
thiÖn cho nh©n d©n.
+ X©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt b¶o vÖ tµi nguyªn
quèc gia vµ b¶o vÖ m«i tr-êng.
- M«i tr-êng x· héi.
+ T¨ng c-êng gi¸o dôc nhËn thøc vÒ søc khoÎ cho
toµn d©n.

37
+ X©y dùng nÕp sèng v¨n ho¸, lµnh m¹nh (trong
gia ®×nh, nhµ tr-êng vµ toµn x· héi).
- C¶i t¹o ®iÒu kiÖn lao ®éng, vÖ sinh lao ®éng.
3.2.3. §¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, n©ng
cao chÊt l-îng sèng cho nh©n d©n
- Ph¸t triÓn kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
- Lµm tèt c«ng t¸c ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc
phÈm.
- Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò n-íc s¹ch.
- Kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu ®iÖn vµ çc nhu cÇu
thiÕt yÕu cho sinh ho¹t, s¶n xuÊt.
3.2.4. Ph¸t triÓn nÒn y tÕ ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®¸p
øng yªu cÇu cña ®Êt n-íc trong giai ®o¹n hiÖn nay
- Hoµn thiÖn mang l-íi y tÕ ®¶m b¶o tèt cho viÖc
ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n.
- X©y dùng ®éi ngò çn bé y tÕ cã chÊt l-îng.
+ Giái vÒ chuyªn m«n.
+ Cao vÒ y ®øc.
- Ph¸t triÓn çc c¬ së y tÕ víi çc trang thiÕt
bÞ hiÖn ®¹i.
+ TiÕp tôc ph¸t triÓn m¹ng l-íi y tÕ (vïng
tr¾ng, chuyªn s©u ë tuyÕn trªn).
+ §Çu t- çc trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i.

38
kÕt luËn
Con ng-êi lµ mét chØnh thÓ sinh vËt - x· héi. Víi
®Æc tr-ng ®ã con ng-êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn lu«n
g¾n liÒn víi tù nhiªn. Trong con ng-êi lu«n chøa
®ùng nh÷ng qu¸ tr×nh sinh lý, sinh hãa vµ çc quy
luËt c¬ b¶n cña sinh vËt. Song con ng-êi l¹i kh¸c
víi çc sinh vËt kh¸c vÒ chÊt lµ ngoµi mÆt sinh vËt
con ng-êi cßn chÞu sù chi phèi cña mÆt x· héi. MÆt
x· héi lµ yÕu tè ®Æc tr-ng riªng cña con ng-êi.
Mèi quan hÖ gi÷a hai mÆt sinh vËt vµ x· héi trong
con ng-êi chi phèi qu¸ tr×nh h×nh thµnh, tån t¹i vµ
ph¸t triÓn cña con ng-êi. Hai mÆt nµy cã ¶nh h-ëng
s©u s¾c vµ toµn diÖn ®Õn søc khoÎ con ng-êi. Trong
qu¸ tr×nh tån t¹i mÆt sinh vËt vµ mÆt x· héi t¸c
®éng mét çch th-êng xuyªn liªn tôc ®Õn søc khoÎ con
ng-êi. Næi bËt trong ®ã lµ çc qu¸ tr×nh sinh häc
nh- c¬ chÕ tiÕp øng, kh¶ n¨ng tù vÖ, quy luËt biÕn
dÞ - di truyÒn, qu¸ tr×nh sinh tr-ëng, dinh d-ìng...

39
Bao trïm h¬n c¶ lµ sù t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ
- x· héi víi sù hiÖn diÖn cña ®iÒu kiÖn sèng, m«i
tr-êng sèng... vµ trùc tiÕp nhÊt lµ tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña y häc còng nh- ho¹t ®éng kh¸m ch÷a bÖnh vµ
phßng bÖnh cña nÒn y häc.
ViÖc ch¨m sãc, b¶o vÖ søc khoÎ cho nh©n d©n hiÖn
nay nh»m n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho
nh©n d©n lµ rÊt quan träng cã ý nghÜa ®Æt biÖt trong
sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Trong ®iÒu
kiÖn n-íc ta hiÖn nay xuÊt hiÖn nhiÒu nh÷ng nh©n tè
míi ¶nh h-ëng ®Õn søc khoÎ cña nh©n d©n, lµm thay
®æi c¬ cÊu bÖnh tËt trong x· héi. T×nh h×nh bÖnh tËt
ë n-íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu h-íng diÔn
biÕn phøc t¹p, ¶nh h-ëng nhiÒu ®Õn cuéc sèng cña
nh©n d©n vµ sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt n-íc. Trong
nh÷ng n¨m qua §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· cã nhiÒu gi¶i
ph¸p nh»m ch¨m sãc vµ b¶o vÖ, n©ng cao søc khoÎ cho
nh©n d©n. Tuy nhiªn vÊn ®Ò søc khoÎ lµ vÊn ®Ò cã
tÝnh tæng hîp ®ßi hái cÇn cã nhiÒu biÖn ph¸p tæng
hîp míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc.
LuËn ¸n nµy ®-a ra mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n míi
víi môc ®Ých ®Þnh h-íng vµ lµm phong phó thªm nh÷ng
gi¶i ph¸p ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ cho nh©n d©n
trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tuy nhiªn do tr×nh ®é nhËn
thøc, ®iÒu kiÖn nghiªn cøu, vÞ trÝ c«ng t¸c cho nªn
luËn ¸n kh«ng khái cã nh÷ng h¹n chÕ. T¸c gi¶ lu«n hy
väng ®-îc tiÕp tôc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy mét c¸ch
s©u s¾c vµ hÖ thèng h¬n./.

41
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
I. PhÇn TiÕng ViÖt
1. ADB. (2001): Nguån nh©n lùc
2. Amartya Sen(2000): Ph¸t triÓn vµ søc khoÎ
3. An-®rª-i - Bru-slin - xki (1977): Hai tiÕp cËn
chÝnh cña vÊn ®Ò: “Çi sinh häc - çi x· héi”,
t¹p chÝ “Nh÷ng khoa häc x· héi” sè 4, Phong HiÒn
dÞch.
4. Bé Y tÕ (1996): Niªn gi¸m thèng kª y tÕ 1995, NXB
Y häc, Hµ Néi.
5. Bé Y tÕ (2002): Çc quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ søc khoÎ
nh©n d©n, Nhµ xuÊt b¶n Lao ®éng - Hµ Néi.
6. Bé Y tÕ (2003): X©y dùng y tÕ ViÖt Nam c«ng b»ng
vµ ph¸t triÓn, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi
7. Bé Y tÕ (2006): Qu¶n lý vµ tæ chøc y tÕ, Nhµ xuÊt
b¶n Y häc, Hµ Néi
8. Bé Y tÕ, Vô Khoa häc vµ ®µo t¹o (2004) : Kinh tÕ
y tÕ vµ b¶o hiÓm y tÕ, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi
9. NguyÔn Träng ChuÈn (2003): Mét sè vÊn ®Ò vÒ triÕt
häc - con ng-êi - x· héi ViÖn TriÕt häc, Hµ Néi.
10. NguyÔn Träng ChuÈn (1992): Mét sè vÊn ®Ò cÇn
®-îc quan t©m: mèi quan hÖ gi÷a yÕu tè sinh häc
vµ yÕu tè x· héi trong con ng-êi, t¹p chÝ triÕt
häc, sè 3.
11. NguyÔn Trinh C¬ (1983): Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc
cña y häc, dÞch tõ b¶n tiÕng Nga), NXB Khoa häc
kü thuËt, Hµ Néi.

42
12. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1991), V¨n kiÖn §¹i héi
§¶ng lÇn thø VI, NXB Sù thËt, Hµ Néi.
§¶ng lÇn thø VII, NXB Sù thËt, Hµ Néi.
§¶ng lÇn thø VIII, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ
Néi.
§¶ng lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.
16. §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (2006), V¨n kiÖn §¹i héi
§¶ng lÇn thø X, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.
17. §ar Win (1953): NXB Khoa häc, Hµ Néi.
18. E. Ca-tª-rina - S« r« - kh«va (1977): VÒ thùc
thÓ tù nhiªn vµ b¶n chÊt x· héi cña con ng-êi,
t¹p chÝ nh÷ng khoa häc x· héi, sè 4, Phong HiÒn
dÞch.
19. Vò Träng Dung (2003): HiÓu quan ®iÓm cña C. M¸c
vÒ b¶n chÊt cña con ng-êi nh- thÕ nµo, t¹p chÝ
triÕt häc, sè 8.
20. NguyÔn ThÞ Dô, §Æng ThÞ Liªn (2001: T×nh h×nh
ngé ®éc cÊp tÝnh ë ViÖt Nam vµ trung t©m chèng
®éc bÖnh viÖn B¹ch Mai, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ
Néi
22. Ph¹m Minh H¹c (2003): §i vµo thÕ kû XXI; ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc phôc vô CNH - H§H ®Êt n-íc:
t¹p chÝ nghiªn cøu con ng-êi, sè 2
23. Ph¹m Minh H¹c (2003): §a d¹ng v¨n ho¸ v× ph¸t
triÓn con ng-êi bÒn v÷ng, t¹p chÝ nghiªn cøu con
ng-êi, sè 4.

43
24. Ph¹m Minh H¹c (2001): Nghiªn cøu con ng-êi ®èi
t-îng vµ nh÷ng ph-¬ng h-íng nghiªn cøu chñ yÕu,
NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
25. TrÇn Ph-¬ng H¹nh (2001): C¬ thÓ ng-êi thÕ giíi
kú diÖu vµ bÝ Èn, NXB Gi¸o dôc.
26. NguyÔn Nh- HiÒn (biªn dÞch)(2002): Sinh häc
ng-êi, Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi.
27. Lª Quang Hoan (2002): T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ
con ng-êi, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.
28. Ph¹m Thu Hoµ (biªn dÞch)(2001): Khoa häc loµi
ng-êi, NXB Y häc, Hµ Néi.
29. Ph¹m Xu©n Hoµng (2003): TriÕt lý vÒ con ng-êi
trong T- t-ëng Hå ChÝ Minh, t¹p chÝ nghiªn cøu
con ng-êi, sè 6.
30. NguyÔn §×nh Hoµ (2004): Mèi quan hÖ gi÷a ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc vµ ®Èy m¹nh CNH - H§H, t¹p
chÝ triÕt häc, sè 1.
31. Vò Tïng Hoa (1994): C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
cña viÖc nghiªn cøu yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x·
héi trong con ng-êi, t¹p chÝ triÕt häc, sè 4.
32. Vò Tïng Hoa (1996): Mèi liªn hÖ gi÷a yÕu tè sinh
häc vµ yÕu tè x· héi trong qóa tr×nh h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn con ng-êi, ViÖn TriÕt häc, Hµ Néi.
33. Ph¹m Thµnh Hæ (2001): Nguån gèc loµi ng-êi, NXB
Gi¸o dôc.
34. Lª Hïng (2003): Nhøng t¸c h¹i cña thuèc l¸ vµ
c¸ch bá thuèc, T¹p chÝ y khoa. net.
35. Vò Träng Hïng (2002): Con ng-êi ®êi ng-êi tiÒm
n¨ng vµ bÝ Èn, NXB V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi.

44
36. NguyÔn V¨n Huyªn (2002): Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc
vÒ x· héi vµ ph¸t triÓn con ng-êi, NXB ChÝnh trÞ
quèc gia, Hµ Néi.
37. NguyÔn V¨n Huyªn (1997): Sù h×nh thµnh con ng-êi
víi t- c¸ch chñ thÓ s¸ng t¹o, t¹p chÝ triÕt häc,
sè 4.
38. Lª Hång Kh¸nh 2003): MÊy vÊn ®Ò c«ng b»ng trong
lÜnh vùc ch¨m sãc søc khoÎ ë n-íc ta hiÖn nay,
t¹p chÝ triªt shäc, sè 8.
39. NguyÔn §×nh Khoa (2001): Nguån gèc loµi ng-êi
trong tiÕn ho¸, NXB Gi¸o dôc.
40. §Æng Xu©n Kú (2002): Quan ®iÓm Hå ChÝ Minh vÒ
con ng-êi vµ b¶n chÊt con ng-êi, t¹p chÝ triÕt
häc, sè 10.
41. Lat ma Anagrika Govinda (1990): Hµnh tr×nh vÒ
Ph-¬ng §«ng, Lµng V¨n, NXB V¨n ho¸ d©n téc.
42. Mc. CathayM(2000): T×nh h×nh giao th«ng vµ søc
khoÎ, MasrreotM, Winkins¬n R.G “C¸c yÕu tè x· héi
t¸c ®éng tíi søc khoÎ”
43. Michael Camdesees (1999): ChÝnh s¸ch kinh tÕ vµ
c«ng b»ng,Quü tiÒn tÖ quèc tÕ
44. TrÇn §øc Long (2003): Nh©n b¶n triÕt häc - c¬ së
ph-¬ng ph¸p luËn cña häc thuyÕt sinh häc - x·
héi, t¹p chÝ triÕt häc, sè 3.
45. NguyÔn HiÒn L-¬ng (1996): KhÝa c¹nh triÕt häc -
x· héi cña vÊn ®Ò søc khoÎ vµ ch¨m sãc søc khoÎ ë
ViÖt Nam hiÖn nay, ViÖn TriÕt häc, Hµ Néi.
46. C. M¸c vµ Ph.¡ngghen (1995), Toµn tËp, NXB ChÝnh
trÞ Quèc gia, Hµ Néi, tËp 3.

45
49. C. M¸c vµ Ph.¡ngghen (1980), TuyÓn tËp, NXB Sù
thËt, Hµ Néi, tËp 1.
50. C. M¸c - Ph.¡ngghen vµ Lªnin bµn vÒ sinh häc
(1961), NXB Sù thËt, Hµ Néi.
51. HoaKon E.Meyer vµ Randi Selmer (2003): Thu thËp,
tr×nh ®é häc vÊn vµ chiÒu cao c¬ thÓ, t¹p chÝ
nghiªn cøu con ng-êi, sè 4/
52. Ngäc Nam (2004): Ng-êi ViÖt Nam c¬ thÓ cao h¬n
5cm, B¸o Gi¸o dôc vµ thêi ®¹i, sè 62.
53. NguyÔn Thõa NghiÖp (2001): Con ng-êi vµ quy
luËt, NXB Thµnh phè Hå ChÝ Minh.
54. §ç Nguyªn Ph-¬ng (1996): Ph¸t triÓn sù nghiÖp y
tÕ ë n-íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay, NXB y häc,
Hµ Néi.
55. Lª QuÝ Ph-îng, §Æng Quèc B¶o (2003): Søc khoÎ
con ng-êi cã tuæi vµ vÊn ®Ò luyÖn tËp TDTT - Nhµ
xuÊt b¶n ThÓ dôc thÓ thao.
56. Hå SÜ QuÝ (2002): Nghiªn cøu con ng-êi - ®èi
t-îng vµ nh÷ng h-íng chñ yÕu, Nhµ xuÊt b¶n Khoa
häc x· héi - Hµ Néi.
57. Hå SÜ QuÝ (2003): Con ng-êi vµ sù ph¸t triÓn con
ng-êi trong quan niÖm cña C.M¸c vµ ¡ngghen. NXB
ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.

46
58. Hå SÜ QuÝ (2003): MÊy t- t-ëng lín cña M¸c vÒ
con ngêi qua “B¶n th¶o kinh tÕ - triÕt häc n¨m
1844”, t¹p chÝ triÕt häc, sè 6.
59. TrÇn V¨n Giµu (2002): con ng-êi ViÖt Nam mét sè
vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu, t¹p chÝ nghiªn cøu con
ng-êi, sè 2.
60. Tarªev (1959): Y häc Liªn X«, sè 1
61. Thñ t-íng ChÝnh phñ (2002): QuyÕt ®Þnh sè
35/2001/Q§-TTg vÒ viÖc phª duyÖt chiÕn l-îc ch¨m
sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n giai ®o¹n 2001 -
2010
62. TrÇn C-¬ng ThiÕt (biªn dÞch) (2001): B¸ch khoa
tri thøc thÕ kû 21- Sinh häc, Nhµ xuÊt b¶n v¨n
ho¸ th«ng tin
63. V-¬ng ThÞ BÝch Thuû (2003): D©n chñ ho¸ t¹o m«i
tr-êng vµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn c¸ nh©n vµ
x· héi, t¹p chÝ triÕt häc, sè 8.
64. Ng« TÝn – T¹ Liªn (biªn dÞch) (2008): “S¸ch
tr¾ng vÒ søc khoÎ”, NXB phô n÷.
65. TrÇn V¨n Thôy (2002): C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
nghiªn cøu khÝa c¹nh x· héi cña søc khoÎ, n©ng cao
chÊt l-îng d©n c-, t¹p chÝ lý luËn chÝnh trÞ sè 2.
66. §Æng H÷u Toµn (2004): Tån t¹i ng-êi trong häc
thuyÕt M¸c vÒ con ng-êi, t¹p chÝ nghiªn cøu con
ng-êi, sè 5.
67. TrÇn V¨n Toµn (2004): MÊy nguyªn t¾c khoa häc vÒ
con ng-êi, t¹p chÝ nghiªn cøu con ng-êi, sè 1.
68. Ph¹m V¨n Tþ (2001): MiÔn dÞch häc, NXB §¹i häc
Quèc Gia Hµ Néi

47
69. Ph¹m ThÞ Ngäc TrÇm (1992): Nh÷ng t- t-ëng C.M¸c
- ¡ngghen - Lª nin vÒ mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi
- x· héi vµ tù nhiªn, t¹p chÝ triÕt häc, sè 1/
70. Ph¹m ThÞ Ngäc TrÇm (2002): Mét sè thµnh tùu míi
trong khoa häc nghiªn cøu con ng-êi vµ nh÷ng vÊn
®Ò cÊp b¸ch ®Æt ra, t¹p chÝ Céng s¶n sè 4.
71. Cung BØnh Trung, Cung Hång S¬n (2007): Kh¸i
niÖm vÒ bÖnh lý di truyÒn ë ng-êi, NXB Y häc Hµ
Néi
72. NguyÔn Anh TuÊn (2003): quan niÖm cña M¸c vÒ tha
ho¸ lao ®éng vµ b¶n chÊt con ng-êi (Qua “B¶n th¶o
kinh tÕ - triÕt häc n¨m 1844”), t¹p chÝ triÕt
häc, sè 10.
73. V.p.Tu-ga-ri-n«p (1968): PhÐp biÖn chøng cña mÆt
x· héi vµ mÆt sinh häc trong con ng-êi, NXB Khoa
häc M¸txc¬va, D-¬ng Phó HiÖp dÞch.
74. Vò Minh T©m (Chñ biªn 1996): T- t-ëng triÕt häc
vÒ con ng-êi, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi.
75. Lª H÷u TÇng (1997): VÒ con ng-êi ViÖt Nam tr-íc
vµ sau 10 n¨m ®æi míi, t¹p chÝ triÕt häc, sè 4.
76. B.E.Varchava, L.S.Vygotski (1931): Tõ ®iÓn t©m
lý, NXB M¸txc¬va
77. UNDP: Møc sèng trong thêi kú kinh tÕ bïng næ –
ViÖt Nam, NXB Tæng côc thèng kª
78. Unicef (2000): Sè liÖu thèng kª tö vong trÎ em
theo b¸o c¸o cña Seott, NXB Tæng côc thèng kª
79. Ng« §øc V-¬ng (1997): Con ng-êi vµ n¨ng l-îng
sinh häc, Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸ th«ng tin – TËp 1.

48
80. Vò ThiÖn V-¬ng (1998): Con ng-êi víi t- c¸ch lµ
mét thùc thÓ sinh häc - x· héi, t¹p chÝ triÕt
häc, sè 5.
II. PhÇn tiÕng n-íc ngoµi
TiÕng Nga
81. ДК.PeйНeoлъд (1979): МОбИФИ КAЏИА НОВОИЕ ИДИ БИОЛОГИЧИИ,
MOCKBA.
82.
83.
84.
85.
86.

49
TiÕng Anh
87. ..
88.
;
89. B.E. Skiner (1971):Beyond Freedom and Dignity,
N , Y.
90. M. Prarenti (1974):Deneo CraCry for the few, N,
Y
91. Uncef, Fact Shut(2001)
92. WHO (1999)- poverty and heath- Report by the
Derector General to the Executive Board 14 E.B
105/106

ẢNh hưởng của yếu tố sinh học và yếu tố xã hội đến sức khỏe khỏe con người việt nam hiện nay

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to ẢNh hưởng của yếu tố sinh học và yếu tố xã hội đến sức khỏe khỏe con người việt nam hiện nay

Similar to ẢNh hưởng của yếu tố sinh học và yếu tố xã hội đến sức khỏe khỏe con người việt nam hiện nay (20)

More from Man_Ebook

More from Man_Ebook (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (11)

ẢNh hưởng của yếu tố sinh học và yếu tố xã hội đến sức khỏe khỏe con người việt nam hiện nay