PKU3102 PENGENALAN MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI

1. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
16
TAJUK 2 KOMPONEN-KOMPONEN DALAM BAHASA
2.1 SINOPSIS
Tajuk ini memberi fokus terhadap bagaimana kanak-kanak memperoleh bahasa.
Ia juga memberi pengetahuan mengenai lima komponen dalam bahasa, iaitu
fonologi, sintaksis, morfologi, semantik dan pragmatik. Asas pemerolehan
bahasa dari segi fisiologi, psiko-sosial dan kognitif dibincangkan. Empat teori
perkembangan bahasa dihuraikan dalam aspek elemen-elemen asas setiap teori
dan implikasinya terhadap intervensi. Perbandingan antara empat teori tersebut
dari segi kekurangan dan kelebihan juga diterangkan.
2.1 HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir tajuk ini, anda dapat:
1. Menjelaskan lima komponen dalam bahasa.
2. Menghuraikan asas pemerolehan bahasa dari segi fisiologi, psiko-sosial
dan kognitif.
3. Membincangkan unsur-unsur penting dalam teori-teori perkembangan
bahasa.
4. Membanding beza antara teori-teori perkembangan bahasa.

2. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
17
2.2 KERANGKA TAJUK-
 KANDUNGAN ISI
2.3 Pengenalan
Peranan Bahasa dalam kehidupan
Selepas membaca Tajuk 1, anda telah mengetahui bahawa peranan utama
menggunakan bahasa adalah untuk berkomunikasi. Bolehkah anda bayangkan
bagaimana kehidupan anda jika anda tiada kemahiran berbahasa dan hanya
boleh berkongsi maklumat, pendapat dan perasaan anda melalui gestur tangan
atau mimik muka sahaja ? Dalam Tajuk 2, anda akan mempelajari secara
terperinci unsur-unsur yang penting mengenai bahasa serta bagaimana kanak-
kanak memperoleh bahasa.
BAHASA
ELEMEN-ELEMEN
BAHASA
ASAS PEMEROLEHAN
BAHASA
Fonologi
Morfologi
Sintaksis
Semantik
Pragmatik
Faktor
Fisiologikal
Faktor kognitif
Faktor sosial

3. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
18
2.4 Model Bahasa
Bahasa yang diguna oleh setiap individu adalah sangat kompleks. Untuk
memahami bahasa secara lebih mendalam, ahli-ahli linguistik telah membina
beberapa model untuk membahagi bahasa kepada beberapa elemen.
Kebanyakan ahli linguistik telah mengenal pasti lima elemen utama –iaitua
fonologi, morfologi, sintaksis, semantik dan pragmatik. Bloom & Lahey (1978)
pula menggambarkan bahasa sebagai mempunyai tiga komponen iaitu bentuk
(form), kandungan (content) dan penggunaan (use). Model bahasa yang
diperkenalkan oleh Bloom & Lahey memberi penekanan terhadap hubungkait
antara elemen-elemen bahasa. Dalam komponen bentuk, adalah termasuk
fonologi, morfologi dan sintaksis manakala semantik merupakan komponen
kandungan bahasa dan pragmatik merupakan penggunaan bahasa. Model-
model bahasa tradisional dan model bahasa yang dikemukakan oleh Bloom &
Lahey dirumuskan oleh Rajah 2.1 dan Rajah 2.2.
MODEL TRADISIONAL MODEL BLOOM & LAHEY
Phonology
Morfologi Bentuk
Sintaksis
Semantik Kandungan
Pragmatik Penggunaan
Rajah 2.1 : Dua Model Elemen-elemen Bahasa

4. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
19
Rajah 2.2 : Model Bahasa (Bloom & Lahey, 1978)
Untuk penguasaan bahasa yang sewajar, semua elemen-elemen bahasa yang
ditunjukkan harus berkembang serentak. Sekarang, marilah kita meninjau setiap
elemen bahasa secara lebih terperinci.
2.4.1 Fonologi (Phonology)
Fonologi boleh didefinisi sebagai sistem bunyi sesuatu bahasa dan peraturan-
peraturan linguistik yang mempengaruhi kombinasi-kombinasi bunyi itu. Dalam
sistem Bahasa Inggeris terdapat lebih kurang 45 unit bunyi yang berbeza
manakala dalam Bahasa Melayu, terdapat kurang daripada 45 unit disebabkan
oleh sistem Bahasa Melayu baku hanya mempunyai 6 enam bunyi vokal. Setiap
unit bunyi tersebut dikenali sebagai fonem. Fonem boleh didefinisi sebagai unit
bunyi linguistik terkecil yang membawa perbezaan terhadap makna. Contoh, /s/
dan /b/ merupakan dua fonem dalam Bahasa Melayu kerana perkataan ’satu’
membawa makna tertentu dan jika sebutan /s/ ditukar kepada sebutan /b/, ia
menjadi ’batu’ yang membawa makna berlainan. Setiap bahasa mempunyai satu
set peraturan masing-masing yang menentukan bagaimana fonem-fonem boleh
dikombinasikan. Sebagai rumusan, fonologi ialah kajian mengenai sistem bunyi
sesuatu bahasa.
Bentuk
Kandungan Penggunaan

5. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
20
2.4.2 Morfologi (Morphology)
Morfologi boleh didefinisi sebagai sistem peraturan linguistik yang
mempengaruhi struktur perkataan dan pembinaan bentuk perkataan. Cuba
fikirkan perkataan base. Seorang yang mengetahui Bahasa Inggeris akan
mengakui bahawa ia adalah satu perkataan dalam Bahasa Inggeris. Bagaimana
dengan baseball? Memang ia adalah satu perkataan lain yang mempunyai
makna yang berbeza. Perkataan baseball terdiri daripada gabungan dua
perkataan – base dan ball, dan setiap perkataan tersebut mempunyai makna
yang berkaitan dengan perkataan majmuk baseball. Kedua perkataan bases dan
balls diguna dalam permainan baseball. Bagaimana pula dengan basement?
Bolehkah basement dipisah menjadi dua perkataan, iaitu base dan ment? Base
memanglah satu perkataan yang bermakna, tetapi bagaimana dengan ment?
Perkataan basement tidak boleh dipisahkan kepada unit-unit yang lebih kecil.
Justeru ahli linguistik membuat kesimpulan bahawa terdapat blok-blok binaan
asas bagi setiap bahasa yang dipanggil morfem (morphemes). Maka morfem
boleh ditakrifkan sebagai unit terkecil yang mempunyai makna dalam sesuatu
bahasa. Terdapat dua jenis morfem – morfem bebas dan morfem terikat.
Perkataan seperti baseball terdiri daripada dua morfem bebas, iaitu base dan
ball yang boleh diguna secara berasingan. Jika kita tambahkan /s/ pada hujung
baseball untuk menjadikannya baseballs, berapa morfem yang terdapat?
Apakah makna /s/ di hujung perkataan tersebut? Dalam konteks ini, /s/
membawa makna ’lebih daripada satu’ – ia mempunyai makna, maka /s/ juga
merupakan satu morfem, tetapi sebab ia perlu diikat pada hujung perkataan
baseball, ia dikenali sebagai morfem terikat. Maka dalam perkataan baseballs,
terdapat tiga morfem. Sebagai rumusan, morfologi ialah kajian mengenai
perkataan. Peraturan-peratuan morfologi akan menentukan bagaimana
perkataan-perkataan dalam sesuatu sistem bahasa boleh dibina.

6. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
21
2.4.3 Sintaksis (Syntax)
Sintaksis boleh didefinisi sebagai sistem peraturan linguistik yang mempengaruhi
urutan dan kombinasi perkataan untuk membina ayat. Cuba perhatikan struktur
ayat-ayat berikut :
(a) The dog is running.
(b) The girl is reading a book.
Dalam ayat (a), terdapat satu article (the) dan satu kata nama atau noun (dog),
satu auxiliary verb (is), dan satu main verb (running). Ini dikenali sebagai
elemen-elemen peraturan sintaktik yang ahli-ahli linguistik menyebut peraturan-
peraturan struktur frasa. Peraturan-peraturan tersebut menentukan struktur ayat-
ayat. Ahli linguistik telah mereka cipta satu kod ringkas untuk menunjukkan
struktur ayat seperti berikut :
S (sentence) = NP (noun phrase)+ VP(verb phrase)
NP(noun phrase) = Art(article) + N(noun)
VP(verb phrase) = Aux(auxiliary) + V(verb)
Yang di atas menggambarkan peraturan-peraturan sintaksis Bahasa Inggeris.
Bagaimana pula kod untuk ayat (b) ? Peraturan-peraturan di atas perlu
diubahsuaikan seperti berikut : S = NP + VP
NP = Art + N
VP = Aux + V + NP
NP = Art + N
Sebagai rumusan, sintaksis ialah kajian mengenai struktur ayat yang boleh
dibina berdasarkan peraturan-peraturan yang ditetapkan pada sesuatu sistem
bahasa. Dengan ringkasnya, ia menentukan susunan perkataan-perkataan
dalam ayat.

7. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
22
Adakah ayat-ayat di atas boleh diterima ? Jika tidak, mengapa ? Tentu anda rasa
keliru atau sesuatu yang tidak kena – dalam (a) seorang suami tidak boleh
menjadi bujang, dan dalam (b), air yang kotor tidak mungkin jernih. Justeru
terdapat peraturan-peraturan semantik yang menentukan jenis perkataan yang
boleh dikombinasikan secara bermakna dalam sesuatu ayat. Pengetahuan
peraturan-peraturan semantik tersebut memerlukan pengetahuan mengenai
objek / orang, hubungan antaranya dan hubungan antara peristiwa. Sebagai
rumusan, peraturan-peraturan semantik akan menentukan perkataan-perkataan
yang boleh dipilih dalam sesuatu ayat supaya ia menggambarkan maksud yang
sebenarnya berdasarkan pengetahuan dan pengalaman.
2.4.5 Pragmatik (Pragmatics)
Pragmatik boleh didefinisi sebagai peraturan-peraturan yang menentukan
bagaimana bahasa diguna dalam konteks social, iaitu semasa interaksi atau
perbualan. Ia melibatkan pengetahuan mengenai fungsi komunikasi dan
konteks. Peraturan-peraturan pragmatik merangkumi memberi respons yang
relevan terhadap sesuatu topik, memberi maklumat yang wajar dari segi kuantiti
dan kualiti, serta cara menyampai maklumat dengan berkesan. Unsur-unsur
penting dalam kemahiran pragmatik juga melibatkan kebolehan dalam aspek-
aspek seperti mengambil giliran, mengurus topik perbualan, meminta dan
memberi penjelasan semasa terdapat gangguan komunikasi, penggunaan mimik
muka, body language, gestur tangan dan lain-lain aspek non-verbal.
2.4.4 Semantik (Semantics)
Semantik boleh didefinisi sebagai peraturan-peraturan yang menentukan makna
perkataan dan kombinasi perkataan. Cuba perhatikan ayat berikut :
(a) Suami dia adalah seorang bujang.
(b) Air sungai di situ nampaknya kotor dan jernih.

8. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
23
Kekurangan dalam penguasaan pragmatik akan menjejaskan keberkesanan
dalam komunikasi.
Setelah mengkaji elemen-elemen bahasa secara terperinci dan bagaimana
peraturan-peraturan linguistik mempengaruhi struktur dan penggunaan bahasa,
diharap anda telah menghayati kompleksiti sistem bahasa yang diamalkan dalam
kehidupan anda.
2.5 Asas Pemerolehan Bahasa
Rajah 2.3 : Interaksi Faktor-Faktor fisiologikal, kognitif dan sosial
dalam Pemerolehan Bahasa
Pernahkah anda fikir bagaimana bahasa diperolehi seolah-olah otomatik oleh
kanak-kanak kecil semasa mereka berusia antara 1 – 3 tahun tanpa diajar oleh
orang dewasa, sedangkan kita perlu melatih seekor chimpanzee dengan
intensifnya untuk menguasai beberapa perkataan sahaja? Keupayaan
memperoleh bahasa memang merupakan satu keistimewaan yang ada pada
manusia yang tidak ada pada haiwan. Oleh kerana bahasa merupakan sesuatu
perkara yang kompleks, pemerolehannya juga melibatkan interaksi yang
kompleks antara beberapa faktor. Rajah 2.3 menunjukkan tiga faktor penting
yang memainkan peranan penting dalam pemerolehan bahasa dalam kalangan
kanak-kanak kecil.
Faktor KognitifFaktor
Fisiologikal
Faktor Sosial
Pemerolehan Bahasa

9. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
24
2.2.1 Faktor Fisiologikal
Pernahkah anda fikir mengapa bayi yang baru dilahir belum mempunyai
kebolehan memahami dan mengguna bahasa? Jawapan yang munasabah ialah
bahawa otak belum berkembang dengan sepenuhnya pada masa kelahiran.
Dengan laluan masa, kombinasi kematangan fisiologikal dan pengalaman
mengakibatkan perkembangan otak seterusnya. Pemerolehan bahasa
memerlukan kefungsian otak yang sempurna. Didapati bahawa individu yang
mengalami kecederaan pada sel-sek otak akibat kemalangan atau strok
kemungkinan mengalami masalah berbahasa (aphasia).
Di manakah letaknya kawasan-kawasan otak yang bertanggung jawab atas
pemerolehan bahasa?
Sila rujuk Rajah 2.4 yang menunjukkan kawasan otak yang memainkan peranan
yang penting dalam pemprosesan bahasa.
Rajah 2.4 : Bahagian-bahagian otak yang penting dalam Pemprosesan Bahasa

10. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
25
Dua kawasan otak yang berperanan penting dalam penguasaan bahasa ialah
Kawasan Broca dan Kawasan Wernicke. Butir-butir penting disenaraikan di
bawah :
Kawasan Broca :
- terletak dekat di tengah hemisfera cerebral kiri di mana frontal,parietal dan
temporal lobes bertemu.
- merupakan bahagian otak yang bertanggung jawab terhadap
pembentukan urutan bahasa
- kecederaan mengakibatkan kesilapan artikulasi, penghasilan ujaran yang
pendek atau tanpa tatabahasa, kesilapan dalam ejaan.
- biasanya bahasa ekspresif iaitu pertuturan atau penulisan terjejas
(Broca’aphasia)
Kawasan Wernicke :
- terletak dekat bahagian belakang hemisfera cerebral kiri, dalam temporal lobe.
merupakan bahagian otak yang bertanggung jawab terhadap kefahaman bahasa
- kecederaan menjejaskan pemahaman bahasa, iaitu bahasa reseptif (Wernicke’s
aphasia)
- individu yang mengalami kecederaan di kawasan Wernicke mungkin menghasilkan
sebutan / ujaran yang panjang, yang mengandungi tatabahasa, tetapi kurang
mengguna perkataan yang membawa maksud (seperti kata nama, kata kerja)
Kecederaan pada kawasan luas di otak yang melibatkan kedua-dua kawasan
Broca dan Wernicke akan mengakibatkan masalah bahasa yang teruk di mana
kedua-dua bahasa reseptif dan bahasa ekpresif terjejas (global aphasia).
2.2.2 Faktor kognitif
Kanak-kanak yang mengalami kerencatan akal biasanya didapati menghadapi
masalah dalam bahasa dan pertuturan. Ahli-ahli linguistik telah mempersetujui
bahawa faktor kognitif memainkan peranan penting dalam penguasaan bahasa.
Apakah yang dipertikaikan sehingga hari ini ialah bagaimana bahasa

11. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
26
berhubungkait dengan kognisi. Adakah perkembangan kognisi mendahului
perkembangan bahasa atau sebaliknya ? Beberapa pandangan telah
dikemukakan seperti berikut :
(i) Kognisi / pengetahuan / persepsi mendahului bahasa (Piaget, 1954).
- Bahasa adalah salah satu fungsi simbolik yang berkembang dalam kanak-
kanak melalui ketumbuhan dan interaksi dengan persekitaran.
- Beberapa asas pencapaian kognitif (seperti distancing, object permanence)
harus berlakusebelum perkembangan bahasa di mana kanak-kanak
beralih daripada dunia fizikal ke dunia simbolik.
(ii) Bahasa mempengaruhi persepsi (Whorf, 1956)
- Bahasa mempengaruhi persepsi kita terhadap dunia ini.
- Jika kita mempunyai perkataan(bahasa) untuk memperihalkan sesuatu
perkara, kita akan mempunyai persepsi atau kefahaman terhadap perkara
tersebut.
- Sebagai contoh, semasa kita mula belajar mengenai warna, kita mungkin
mengetahui warna primer sahaja, iaitu merah, biru dan hijau. Dengan
perolehan lebih pengalaman, kita belajar bagaimana mengenal pasti
warna-warna seperti ungu, maroon, pic dan seterusnya. Jika anda
pernah mengecat rumah, anda mungkin berjumpa dengan nama-nama
seperti azure, ice, melon dan lain-lain. Mengikut pandangan ini, persepsi
mengenai warna-warna yang mempunyai perbezaan halus seperti di atas
hanya berlaku selepas seseorang mengetahui perkataan untuk melabel
warna-warna tersebut.
(iii) Bahasa dan kognisi adalah saling bergantung (Vygotsky, 1962).
- Bahasa dan kognisi merupakan dua sistem yang berkembang secara
berasingan.
- Pada peringkat awal, bahasa berlaku kerana interaksi dengan orang lain.
- Kemudian ia diinternalized. Pada peringkat ini, bahasa dan pemikiran mula
disealirkan,membenarkan kanak-kanak menjalankan pemikiran abstrak dan
penaakulan simbolik.

12. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
27
- Menurut Vygotsky, pemikiran tidak akan berkembang seterusnya tanpa
bahasa.
-
(iv) Kedua-dua bahasa dan kognisi bergantung kepada kematangan fizikal.
- Kebolehan berbahasa dan berfikir berkembang seiring dengan
perkembangan sistem saraf pusat
- Semasa sistem saraf pusat mencapai kematangan, bahasa dan kognisi juga
berkembang dan mungkin berkembang secara berasingan.
- Menurut pandangan ini, kecelaruan bahasa dan kognisi disebabkan oleh
disfungsi fisiologi.
Keempat-empat pandangan yang dihuraikan di atas telah membantu kita
memahami hubungkait antara bahasa dan kognisi, tetapi hubungkait secara
spesifik belum lagi ditakrifkan dengan sepenuhnya.

13. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
28
Sebagai rumusan, ketiga-tiga faktor menyumbang kepada kefahaman kita terhadap
perkembangan bahasa - perkembangan fisiologikal memberi kita maklumat mengenai
‘bagaimana’, perkembangan kognitif memberi maklumat mengenai ‘apa’ dan
perkembangan sosial memberi maklumat mengenai ‘mengapa’ perkembangan bahasa
berlaku. Apa yang jelas adalah bahawa perkembangan bahasa melibatkan interaksi
yang kompleks antara ketiga-tiga faktor tersebut.
2.2.3 Faktor Sosial
Walau didapati bahawa perkembangan dalam aspek fisiologi dan kognitif
merupakan pra-syarat untuk perkembangan bahasa berlaku, kedua-dua faktor
tersebut sahaja tidak mencukupi untuk menerangkan bagaimana perkembangan
bahasa berlaku. Pernahkah anda mendengar cerita-cerita sedih mengenai
kanak-kanak yang dikurungkan bertahun-tahun dalam bilik tanpa peluang
berinteraksi dengan orang lain? Curtiss (1977) dalam Kuder(2003) menceritakan
kes Genie, seorang kanak-kanak perempuan yang dijumpai terkurung dalam
sebuah bilik. Walaupun Genie mempunyai sistem fisiologikal yang lengkap, dia
didapati mengalami kelewatan kognitif dan tiada bahasa. Kes-kes seperti ini
menunjukkan bahawa interaksi sosial diperlukan untuk perkembangan bahasa.
- Kajian-kajian menunjukkan bahawa kuantiti dan kualiti interaksi mempengaruhi
perkembangan
bahasa. Pengalaman awal dalam interaksi sosial memainkan peranan penting
dalam membentuk
perkembangan bahasa.
- Didapati kanak-kanak daripada keluarga yang bertahap lebih tinggi dari segi
sosio-ekonomi
mempunyai vokabulari yang lebih luas. Lebih banyak interaksi bahasa berlaku
antara ibu bapa dan
anak dalam keluarga yang berada berbanding dengan keluarga yang sedang
mendapat bantuan
daripada badan-badan kebajikan.

14. PKU3102
PENGENALAN KEPADA MASALAH BAHASA DAN KOMUNIKASI
29
Tutorial
Huraikan masalah-masalah dalam hidupan harian seorang kanak-kanak
khas yang alami masalah perkembangan bahasa dalam aspek
(i) kandungan, (ii) bentuk dan (iii) penggunaan
Bahan Rujukan
Bloom, L. & Lahey, M.(1978) Language Development and Language Disorders. New
York : Wiley
Kuder, S. J. (2003) Teaching Students with Language and Communication Disabilities.
Boston: Allyn & Bacon.
Martin, D. (2000) Teaching children with speech and language difficulties. London: David
Fulton Pub.
Owens, R. (2001) Language Development : An Introduction. (5th
Ed.). Boston : Allyn &
Bacon.
Reed, V. A. (2005) An Introduction to Children with Language Disorders (3rd ed.)
Boston : Allyn & Bacon.