“Wat is de waarde en betekenis van sociaal-cultureel volwassenenorganisaties en burgerinitiatieven voor onze samenleving?” Die vraag legde Socius voor aan sociale wetenschappers. Lode Vermeersch (KULeuven), Anke De Malsche (UA), Hanka Otte (UA), Pascal Gielen (UA) en Stijn Oosterlynck (UA) gingen er samen mee aan de slag. De onderzoekers verzamelden heel wat informatie bij sociaal-cultureel volwassenenorganisaties, burgerinitiatieven, andere middenveldspelers, overheden en marktspelers. Ze brachten contacten van volwassenenorganisaties en burgerinitiatieven met andere middenveldspelers, overheden en marktspelers in kaart en onderzochten hoe via zo’n contacten waarde en betekenis aan het civiel sociaal-cultureel actorschap wordt toegeschreven. Deze presentatie vat de belangrijkste resultaten van het onderzoek samen en maakte deel uit van de rapportvoorstelling op 31 augustus 2023.

1. 14/09/2023
1
De waarde en betekenis van
het civiel sociaal-cultureel
actorschap
Presentatie: Vermeersch Lode, De Malsche Anke & Oosterlynck Stijn
INHOUD
1. Over het onderzoek
▪ Wat is het probleem?
▪ Aanpak van het onderzoek
▪ Waardentheorie
2. Contacten en beeldvorming
▪ Wie gaat in interactie met wie?
▪ Hoe goed kennen externen het
sociaal-cultureel werk?
▪ Beeldvorming
3. Waardering
▪ Motieven voor contacten
▪ Waardentoekenning
▪ Waardenrelaties
1
2

2. 14/09/2023
2
DEEL 1
OVER HET ONDERZOEK
CENTRALE VRAAG
Wat is de door de markt, overheid en middenveld
aan het civiel sociaal-cultureel actorschap in
toegewezen maatschappelijke waarde en betekenis?
Wat is het probleem? Zoektocht van de sector naar…
• … een gezamenlijk narratief (“Wat betekenen we?”)
• … duidelijke waarden om te communiceren (“Waar staan we voor?”)
• … sterke(re) beeldvorming (“Hoe presenteren we ons”)
3
4

3. 14/09/2023
3
Wat is civiel sociaal-cultureel
actorschap? (1)
Civiel sociaal-cultureel actorschap =
• (1) alle spontane en vrij georganiseerde
sociaal-culturele initiatieven …
• (2) … van burgers …
• (3) …met het oog op het versterken van
een inclusieve, duurzame en solidaire
democratie
In dit onderzoek:
• erkende sociaal-culturele organisaties
• niet-erkende burgerinitiatieven
Erkende
sociaal-
culturele
organisaties
Niet-erkende
sociaal-culturele
organisaties
(“Burger-
initiatieven”)
Civiel sociaal-
cultureel actorschap
Wat is civiel sociaal-cultureel actorschap? (2)
Decretaal erkend
sociaal-cultureel
volwassenenwerk
5
6

4. 14/09/2023
4
Positionering in maatschappelijk middenveld
• Civiel sociaal-cultureel actorschap past
binnen breder middenveld
• “Bewegend veld” tussen overheid,
markt en gemeenschappen
• Grenzen maatschappelijke domeinen
liggen niet vast, ze zijn dynamisch
• Interacties tussen domeinen brengen
waardenrelaties, compromissen of
waardenspanningen met zich mee
SCW
8
Andere
middenveld-
organisaties
Marktspelers
Overheden
(politiek &
administratief)
Welke waarden en betekenis geven externen?
Erkende
sociaal-
culturele
organisaties
Niet-erkende
sociaal-culturele
organisaties
(“Burger-
initiatieven”)
7
8

5. 14/09/2023
5
Literatuurstudie
Survey
• 130 erkende organisaties sociaal-cultureel volwassenenwerk
(respons: 49%)
• 303 niet-erkende burgerinitiatieven (respons: 22%)
Diepte-interviews
• 41 geïnterviewden via linken met organisaties (cf. survey):
• 18 profit organisaties
• 16 overheden
• 7 middenveldorganisaties
Q-sort
• Sorteertechniek met waardenindicatoren
Aanpak van het onderzoek
Benadering waarde
• Morele waarden: rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid,
veiligheid, leefbaarheid, tolerantie, respect…
• Absolute waarde, los van persoonlijk beleving (bv.
economische waarde)
• Relatieve waarde, subjectieve inschatting als gevolg van
(een reflectie op) bepaalde ervaringen
Waardenregime =
• Coherente set aan (relatieve) waarden … om dingen en
activiteiten te beoordelen (“waarderen”)
• Elk set > specifieke voorkeuren en gedrag… dat
herkenbaar is a.d.h.v. indicatoren
Waardentheorie
9
10

6. 14/09/2023
6
Waardentheorie (2)
Gebaseerd op: Boltanski en Chiapello (2005) en Boltanski en Thévenot (2006)
Voorbeeld
11
12

7. 14/09/2023
7
Nog een voorbeeld
DEEL 2
CONTACTEN EN BEELDVORMING
13
15

8. 14/09/2023
8
Sociaal-cultureel veld, geen geïsoleerd veld
• veel contacten met bedrijven, met
overheden en (zeker)
middenveldorganisaties
• Burgerinitiatieven staan verder van
overheden
• Interacties met bedrijven zijn vaak in
opdrachtgever/klant-relatie
• Er is wel hybridisering naar de markt,
maar geen “druk” om meer de markt op
te gaan.
Veel contacten
energie- en telecombedrijven
banken
verzekeringskantoren
boekhoudkantoren
sociale secretariaten
communicatie- en reclamebureaus
drukkerijen
IT-bedrijven
consultants
vertalers
evenementenbedrijven
• Grote variatie… Sommige organisaties doen
bij iedereen een belletje rinkelen, andere bij
(bijna) niemand… Hoe komt dat?
• Inzetten op naambekendheid > <
mogelijkheden kleine organisaties
• Overheden (her)kennen meer sociaal-
culturele organisaties dan bedrijven
• Partiële kennis > gemakkelijke framing…
Hoe goed kennen “externen” de
sector?
16
17

9. 14/09/2023
9
WAZIG TOTAALBEELD VAN SOCIAAL-
CULTURELE SECTOR
“Als je kijkt naar Amnesty is het helemaal niet
vaag waar die organisatie voor staat, maar wat
hebben Amnesty en Pasar bijvoorbeeld
gemeenschappelijk? Dat is wat bij veel mensen,
denk ik, onduidelijk is.”
Zaakvoerder profitorganisatie
Geen duidelijk en samenhangend totaalbeeld sector
• Wat speelt in het nadeel?
• De sector is minder luid… daarom soms
“vergeten”
• Onduidelijke sectorgrenzen
• Hermetisch en weinig zelf-verklarend taalgebruik
(maar geen kopie van andere sectoren)
• …
Beeldvorming bij externen
Is een coherent sectorbeeld voor “alles en
iedereen” wel mogelijk?
18
19

10. 14/09/2023
10
DEEL 3
WAARDERING VAN HET CIVIEL
SOCIAAL-CULTUREEL WERK
Waarom gaan bedrijven, overheden of
andere middenveldorganisaties in zee met
sociaal-culturele actoren?
Vijf aanleidingen en motieven
20
21

11. 14/09/2023
11
1. Dichter bij de burger
“Burgerinitiatieven zijn een soort van tussenniveau. Zij
bereiken een doelgroep die niet altijd tot bij de overheid
komt of geraakt. De drempel naar een burgerinitiatief is
lager dan naar de overheid. De overheid is ook
ingewikkelder en daardoor trager dan burgerinitiatieven.
Als lokale overheid moet je overal reglementen maken
en regels volgen.”
Schepen middelgrote stad
2. Netwerk
• Sociaal-culturele actoren vormen
een toegangspoort tot andere
organisaties of doelgroepen
• Verschillen tussen overheden en
bedrijven bij gebruik van die
toegangspoort
22
23

12. 14/09/2023
12
3. Kennis en expertise
• Vaak positief over professionaliteit
van sociaal-culturele partners
• Opvallend: positieve waardering
individuele organisaties vertaalt zich
niet (altijd) naar algemene
waardering sociaal-cultureel veld
4. Laboratoriumrol
• Sociaal-culturele veld als “vruchtbare grond” voor nieuwe ideeën
en praktijken
• Ruimte om te experimenteren
• Geslaagde experimenten worden opgepikt door bedrijven,
overheden en andere middenveldorganisaties
24
25

13. 14/09/2023
13
5. Legitimering
“Private actoren proberen een
stuk van hun negatieve impact
van hun activiteiten te
compenseren door een deel
van de winst weg te schenken
aan dergelijke organisaties,
maar daarmee stellen ze hun
eigen werking onvoldoende
fundamenteel in vraag.”
Medewerker profit organisatie
Met welke waarden(regimes) associëren
sociaal-culturele organisaties zichzelf?
26
27

14. 14/09/2023
14
Zelfpositionering = vooral in het ‘civiele
waardenregime’
• ‘Samen’, ‘Gemeenschap’
en ‘passie’ = meest
gekozen
waardenvignetten
• ‘Beheersbaarheid’ en
‘reputatie’ = minst gekozen
Met welke waarden(regimes) associëren
bedrijven, overheden en andere
middenveldorganisaties het sociaal-
culturele veld?
28
29

15. 14/09/2023
15
Opnieuw… het ‘civiele waardenregime’
Waardenpositionering
Duidelijke positie voor het veld
• Zelfbeeld van de sector = extern beeld van de sector
• Weinig verschillen in positionering burgerinitiatieven //
erkende organisaties
Positieve waardering (maar daarom geen hoge status)
• Positief… zeker als het gaat om concrete
relaties/organisaties…
• … maar met (negatieve) clichés als het gaat om het geheel
Kennen en waarderen gaan hand in hand!
30
31

16. 14/09/2023
16
ZELFBEELD VAN SECTOR
= EXTERN BEELD
“Ik zie het niet meteen als een prestigeproject.
De voldoening die er kan uit gehaald worden zit
meer in kleine dingen, niet in het groots
uitpakken. Samenwerken met een organisatie die
samenwerkt met een waardenkader dat
uitsluitend bestaat uit ‘kwantiteit’, ‘prijzen (en
geprezen worden)’ zou erg moeilijk zijn”
Medewerker middenveldorganisatie die samenwerkt met een
burgerinitiatief
Welke soorten van waardenrelaties tussen
sociaal-culturele organisaties en andere
maatschappelijke actoren herkennen we?
32
33

17. 14/09/2023
17
OM MEE TE NEMEN…
34
35

18. 14/09/2023
18
• Zelfbeeld = extern beeld (en dat ondanks gefragmenteerd
en warrige perceptie)
• Sterke waardering, zeker voor organisaties minder voor
de gehele sector
• De kennis van de sector kan beter, zeker voor een deel
van de organisaties
• Troeven voor verdere profilering? Geen “USP”, maar wel
een ‘avant garde’ …
• Laboratoriumrol
• Realisatie van maatschappelijk draagvlak
• Rechtstreeks relatie met de burger
© W. Kandinsky
36
37