Trefdag Pulse 2018 sessie: participeren als voedingsbodem

1. Participeren als
voedingsbodem
Trefdag Pulse
23 oktober 2018
Gie Van den Eeckhaut - Socius

2. Programma
§ Kader schetsen
§ Gesprekstafels
§ Samen afsluiten …

3. Ons uitgangspunt … onze uitgangsvraag …
onze perspectieven
§ Een sociaal-rechtvaardige duurzaamheid kan maar groeien op een
vruchtbare bodem van inspraak, participatie en mede-
eigenaarschap. Betrokkenheid en draagvlak zijn sleutelwoorden.
§ Maar zijn onze steden, gemeenten en organisaties hier wel klaar
voor?
§ vier perspectieven:
§ Digitalisering
§ Burgerinitiatieven
§ De participatieve overheid
§ Participatie in onze eigen organisaties.
CitizenLab, De Wakkere Burger, VVJ en VRT inspireren ons en dagen ons
uit vanuit hun praktijkverhaal.

4. Artikel De Redactie van 12 oktober
(https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/10/09/buitenlandse-voorbeelden/)

5. De sociale basis – terug van weggeweest
(startnotitie Movisie)
§ definitie van de sociale basisinfrastructuur (Radboud Engbersen en
Ard Sprinkhuizen,1998): ‘het geheel van organisaties, diensten,
voorzieningen en betrekkingen die het mogelijk maken dat mensen
in redelijkheid in sociale verbanden (buurten, groepen, netwerken,
gezinnen) samen kunnen leven en kunnen participeren in de
samenleving’.
§ Bij de sociale basis gaat het ook om de aanwezigheid van informele
netwerken, burgeractiviteiten en betekenisvolle relaties tussen
burgers onderling en tussen burgers, professionals en de overheid.
(Meer dan ‘voorzieningen’ dus)
§ Het besef dat veel maatschappelijke vraagstukken te ingewikkeld
zijn voor de overheid om ze alleen te kunnen oplossen.

6. Maatschappelijk
middenveld:
Civiele maatschappij
Burger-
initiatieven
Jeugd-werk
Sociaal-
cultureel
volwassenen-
werk
Werkgevers-
vereniging
Vak-
bonden
Zieken-
fondsen
Kunstenaars
Cultuur-
huizen
Private
leefwereld
Markt
Staat
Moderne democratie
Een sociaal-rechtvaardige
duurzaamheid kan maar groeien op
een vruchtbare bodem van inspraak,
participatie en mede-eigenaarschap.
Betrokkenheid en draagvlak zijn
sleutelwoorden.

7. Beweging in het brede culturele veld
§ Vrije tijd, sport, cultuur, gemeenschapsvorming, kunsten: grenzen
vervagen
§ Verschuiving naar praktijken die nieuwe antwoorden onderzoeken
voor ‘complexe en hardnekkige problemen’: praktisch en innoverend
§ Nieuwe (burger-)initiatieven die zich niet laten vangen in de
klassieke indelingen (coöperatieven voor duurzame energie?
Samentuinen met voedselruilmarkten en lokale munten? Maar ook
de ‘lichte verenigingen’?) – snel en beweeglijk

8. Kernvraag vandaag
Maar zijn onze steden, gemeenten en
organisaties hier wel klaar voor?
Wat zien we:
§ Overheden die experimenteren met andere dialoogvormen met hun
burgers (van ‘droomstad2050’ tot ‘burgerkabinetten’)
§ Burgers die assertief dingen zelf in handen nemen
§ Organisaties die experimenteren met andere vormen van sturing en
betrokkenheid (bv. coöperatieve structuren, …)
Maar ook:
§ Traagheid, taaie organisaties
§ ‘Onvolwassen’ politiek en beleid

9. Denkkaders …
§ Om veranderingen en noodzaken te duiden …
§ Om te inspireren?

10. Denkspoor 1: Van bureaucratie naar
‘de dans der partners’?
§ 3 overlopende fasen in ‘Governance’ (Osborne)
• Public administration
• New Public Management
• New Public Governance

11. Zinnebeeld
‘Public Administration’
§ Hiërarchie en bureaucratie
§ Wet en reglement
§ Primaat van de politiek
§ Feedback:
• Burger als ‘Kiezer’
• Burger/organisatie als ‘Adviesgever’ binnen primaat van de politiek

12. Zinnebeeld
‘New Public Management’
§Managementmodellen uit private sector
§Het beleidsplan, het projectmodel en de kwaliteitscyclus,
onderworpen aan het kritische oog van de audit of de
visitatiecommissie
§Primaat van politiek onder druk van gespecialiseerde
ambtenaren (voldoende onafhankelijk)
§Burger als ‘Klant’

13. Zinnebeeld
‘New Public Governance’
§ Omkering: burger betrekt bestuur bij wat belangrijk is
§ Primaat van de politiek uitgedaagd door ondernemende
burgersamenleving
§ Dialoog, netwerk, relatie en slim passief?
§ Feedback en primair proces zitten in het handelen en het leren
binnen ‘vitale coalities’: burgers als ‘coproducenten in relaties
en netwerken’: ‘Dans der partners’

14. DENKSPOOR 2: De boom en het rizoom
§ Contingentieprincipe als normatief uitgangspunt: “de vorm van de
sturing volgt best de aard van het maatschappelijke vraagstuk”
§ En dus:
• Netwerksamenleving met complexe netwerkproblemen: de rizomatische
samenleving
• Te lijf gaan met hiërarchisch gestructureerde overheid (De boom) levert dus
noodzakelijk problemen op: voortdurend uitdifferentiëren van de overheid,
ineffectief

15. Antwoord: ‘netwerksturing’, geherdefinieerd als
‘maatschappelijke sturing’:
§ “… de overheid probeert om maatschappelijke veerkracht en
maatschappelijke dynamiek zoveel mogelijk te faciliteren en mogelijk te
maken. (…) Dat betekent dat sturende actoren doelgericht zoeken naar
interventies (…) die voor een specifiek domein een dusdanige
maatschappelijke dynamiek uitlokken en mogelijk maken dat een door
beleid gewenste beweging ontstaat. (p.4)”
§

16. DENKSPOOR 3: Verticale en horizontale
tradities in beleidsvoering (brochure lerende overheid)
§ Horizontale tradities zijn ouder dan de verticale!
§ Klassiek rationeel beleid voeren: beslissen – uitvoeren –
verantwoorden – heeft beperkte toepasbaarheid
§ Ongetemde problemen: met grote cognitieve en normatieve
onzekerheid omgeven. Vragen andere vormen van beleid –
vele actoren, vele oplossingen en dragers ervan –
beleidsprocessen zijn hier collectieve leerprocessen, die er baat
bij hebben als de vele actoren in het leerproces betrokken zijn.

17. Maatschappelijk
vraagstuk:
Maatschappelijk
innoveren
Samenleving
Overheid
Bestuur
AdministratieMarkt
Democratisch perspectief
Missie: samen sturen ifv algemeen belang
P.A.
Burgerinitiatieven
Klassiek middenveld

18. Maatschappelijk
vraagstuk:
Maatschappelijk
innoveren
Samenleving
Overheid
Bestuur
AdministratieMarkt
Democratisch perspectief
Missie: samen sturen ifv algemeen belang
Effectiviteits- en efficiëntieperspectief
P.A.N.P.M
Maatschappelijk
middenveld

19. Maatschappelijk
vraagstuk:
Maatschappelijk
innoveren
Samenleving
Markt
Democratisch perspectief
Missie: samen sturen ifv algemeen belang
Effectiviteits- en efficiëntieperspectief
P.A.N.P.M N.P.G.
Burgermaatschappij
Nieuwe burgerinitiatieven
Klassiek middenveld
Perspectief van de snel veranderende samenleving
Overheid
Bestuur
Administratie

20. Een synthese van de kwesties
§ Hoe ‘netwerkproblemen’ vertalen in ‘bestuurlijke strategieën’?
§ Hoe de gedeelde ruimte betreden? De tussenruimte vergroten?
§ Hoe de burgermaatschappij versterken?
§ Hoe maatschappelijke innovatie als antwoord op hardnekkige,
complexe of ongetemde problemen versterken?

21. Inzoomen op randvoorwaarden
vanuit lokale besturen
Wat kunnen lokale besturen ondernemen om te ‘verpoppen’?

22. Een realistisch perspectief:
tussenruimte vergroten/versterken
§ Geen ‘netwerkoverheid’ – geen grote
herstructurering
§ Wel: inzetten op de ‘tussenruimte’, waar
burgerinitiatieven en overheden elkaar voortdurend
raken in een lokaal democratisch verhaal:
§ Ruimte voor interacties die burgersamenleving en
bestuur legitimeren, versterken, ondersteunen
§ Ruimte voor thema’s van burgers – geformuleerd
vanuit hun perspectief en vanuit hun
eigenaarschap

23. Vitale coalities
§ Verbanden tussen burgers – organisaties –
netwerken, waarin overheid al dan niet een
partner kan zijn
§ Vitaal omdat ze innoverend en dynamisch zijn
§ Vitaal omdat ze rond vitale kwesties zijn
georganiseerd – hier: het kleine ontmoeten,
duurzaamheid, mobiliteit, …
§ Vitaal omdat ze van vitaal belang zijn voor verdere
evolutie van democratie

24. Innovatieruimtes- en netwerken faciliteren
§ Plekken creëren waar partners (burgers en organisaties) zich
op elkaar kunnen betrekken!
§ Summits rond belangrijke vraagstukken
§ Pitchingsessies en adoptiemarkten
§ Innovatielabs
§ Faciliteren van vormen van consultancy
§ Aanstellen van de ‘stadsdromer’ of ‘droomfabrieken’

25. Overheid als aantrekkelijke partner
§ Partner: deskundigheid en betrokkenheid – zorg voor relaties
§ Partner die middelen kan ontsluiten
§ Partner die zichzelf horizontaal en beweeglijk weet te
organiseren
§ Partner die weet te koppelen, te makelen

26. Werkveldambtenaren in de spits
§ Frontlijn? Oorlog?
§ Bekwaam in netwerken en dynamieken faciliteren
§ Werken horizontaal in gemeentelijke structuren
§ Groot vertrouwen, sterke autonomie: beeld van de Vlaamse
bouwmeester, de intendant
§ Voeden het publieke debat, vertalers en signaleerders
§ ‘pivoterende ambtenaar’?

27. Regionale schalen?
§ ‘Volume’ van steden en gemeenten soms overschreden door
coalities
§ Regionale schaal – van uitvoering van beleid, niet nieuw niveau
in opvolging van de provincies
§ Een schaal met potentie?
§ Intergemeentelijke samenwerking
§ Beweeglijke netwerken, eerder dan ‘gecontracteerde schalen’?

28. Gesprekstafels
§ Centrale vragen
§ Gespreksaanzet wordt gegeven door de ‘centrale gast’ van de
tafel
§ Samen verder gesprek vorm geven – niet ’luisteren’, maar
‘samen spreken’