Turuun sanhuu L10.2019- 2020

1. УЛСЫН ТӨСВИЙН ОРЛОГО, ТҮҮНИЙ БҮТЭЦ
1. Төсвийн орлогын тухай ойлголт
2. Төсвийн орлогын бүрэлдэхүүн

2. 1. Төсвийн орлогын тухай ойлголт
Төр өөрийн чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай
мөнгө, санхүүгийн нөөцийг төвлөрүүлэхтэй холбоотой
төсвийн орлого гэсэн ойлголт гарч ирдэг.
Төсвийн орлогын хүрээнд төсвийн түвшин бүрт
үндэсний орлогын нэг хэсгийг төвлөрүүлэх асуудлыг
авч үздэг.
Төсвийн орлого гэдэг нь төсөвт төвлөрүүлж буй
мөнгөн орлого, санхүүгийн нөөцийг хэлдэг.

3. Төсвийн орлого гэдэгт зөвхөн төсвийн нэгдсэн
дансанд орох орлого багтана.
“Төсвийн орлого гэж хууль тогтоомжийн дагуу
улсын болон орон нутгийн төсөв бүрдүүлэх орлого,
төсвийн байгууллагын өөрийн үйл ажиллагааны
орлогыг хэлнэ” хэмээн төсвийн тухай хуульд заасан.
Төсвийн орлого нь урсгал орлого, хөрөнгийн
орлого, тусламжийн орлого гэсэн З үндсэн
бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.

4. Урсгал орлого гэдэг нь төсвийн нэгдсэн дансанд
өдөр тутамд орох орлогыг хэлнэ. Энэ нь дотроо
татварын орлого, татварын бус орлого гэж
хуваагдана.
Татварын орлого гэдэг нь татварын ерөнхий
хуульд заасан албан татвар, төлбөр, хураамжаас
бүрдэх орлого болно.
Татварын бус орлого гэдэг нь татварын хууль
тогтоомжид заасан татвар, хураамж, төлбөрөөс
гадна бусад урсгал орлогыг хэлдэг.

5. Хөрөнгийн орлого гэдэг нь үл хөдлөх хөрөнгийг
худалдан борлуулахтай холбоотой орлого, олз,
нөөцийн барааны борлуулалттай холбогдон гарах
орлого, олз зэргийг багтаасан орлогуудыг хэлнэ.
Тусламжийн орлого гэдэг нь олон улсын
гэрээний дагуу авах хөгжлийн тусламж, төрийн
болон орон нутгийн өмчит бус этгээдээс авах
тусламж болон хандивын орлого баггана.

6. 2.Төсвийн орлогын бүрэлдэхүүн
Төсвийн
орлого
Урсгал
орлого
Татварын
орлого
Татварын
бус орлого
Хөрөнийн
орлого
Үндсэн хөрөнгө
борлуулсны
орлого, газар
худалдасны
орлого, барааны
нөөцийн
борлуулалтын
орлого ,
хөрөнгө
худалдасны олз,
улсын нөөцийн
бараа
борлуулсны олз
Тусламжийн
орлого
Олон улсын
байгууллага,
гадаад орны
урсгал болон
хөрөнгийн
тусламж,
төрийн болон
орон нутгийн
өмчит бус
этгээдээс авах
тусламж болон
хандивын
орлого багтана.

7. I. Урсгал орлого
Урсгал орлого нь татварын орлого, татварын бус
орлого гэсэн хоёр төрөлд хуваагдана.
A.Татварын орлого
Татвар бол төсвийн орлогыг бүрдүүлэгч томоохон эх
үүсвэр болдог.
Ийм учраас төсвийн орлого бүрдүүлэхэд онцгой
үүрэг гүйцэтгэж байдаг.
Татвар нь төсвийн орлогыг бүрдүүлэгч томоохон эх
үүсвэр болохын хувьд олон төрөл, хэлбэртэй байдаг.
Үүнд:

8. 1) Орлогын албан татварууд
2) Бараа үйлчилгээний татварууд
3) Хөрөнгийн татварууд
4) Байгалийн баялгийн нөөц ашигласны төлбөрүүд
5) Гадаад худалдааны татварууд
6) Татвар хураамжийн бусад төрөл
1) Орлогын албан татварууд
Орлогын албан татвар нь олсон орлогоос шууд
суутган тооцох татвар юм. Иймд орлогын албан
татвар нь шууд татварын төрөлд хамаардаг.

9. Орлогын албан татвар нь дараах үндсэн төрөлтэй.
1. Хүн амын орлогын албан татвар
2. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар
3. Зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн татвар
Ажил эрхэлж олсон орлого болон бизнесийн аж ахуйн
үйл ажиллагаанаас олсон орлогоос хуулиар зөвшөөрсөн
хасагдах зардлуудыг хассан орлогод ногдуулдаг татвар
юм.
Орлогын албан татварыг анх 1799 онд Англид
хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Үүнээс хойш дэлхийн бусад
оронд нэвтэрч, хэрэгжүүлж ирсэн байна.

10. Зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн татвар нь
тодорхой бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнэ заасан
хязгаараас илүү өсөх тохиолдолд ногдуулдаг татвар
юм. Жишээ нь алт, зэс зэрэг эрдэс бүтээгдэхүүнд
ногдуулж байсан.
2) Бараа үйлчилгээний татварууд
Бараа үйлчилгээний татвар нь хэрэглэсэн бараа,
үзүүлсэн ажил үйлчилгээнд ногдуулдаг татвар юм.
Бараа үйлчилгээний татвар нь дараах төрлийн
татвараас бүрдэнэ.
 Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар
 Онцгой албан татвар
 Хувиараа бизнес эрхлэгчдийн татвар

11. 3)Хөрөнгийн татварууд
Хөрөнгийн албан татвар нь эдийн засгийн эргэлтэд
орж, эзэндээ ашиглагдаж орлого оруулах боломжтой
тодорхой хөрөнгөд ногдуулах татварыг хэлнэ.
Хөрөнгө бол эдийн засгийн харилцааны үндэс
болохын дээр орлого олох нэг гол эх үүсвэр болдог.
Мөн олон талт ашигт байдлыг бий болгодог. Ийм
учраас түүнд татвар ногддог.
Хөрөнгийн татварт дараах төрөл багтана. Үүнд:

12. 1. Үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар
2. Бууны албан татвар
3. Өв залгамжлал, бэлэглэлийн татвар
4. Авто тээврийн болон өөрөө явагч хэрэгслийн
татвар
5. Үл хөдлөх хөрөнгө борлуулсны татвар
6. Хөрөнгийн бусад татвар
4) Байгалийн баялгийн нөөц ашигласны төлбөрүүд
Байгалийн баялгийн нөөц ашигласны төлбөрүүд нь
төсвийн орлогод тодорхой хувь нэмэр оруулдаг.

13. Ялангуяа байгалийн баялаг ихтэй аж үйлдвэр
хөгжөөгүй орнуудад байгалийн баялгийн орлого нь
төсөв, татварын орлогод өндөр хувь эзэлдэг.
Татварын энэхүү төрөлд дараах татвар багтана.
 Ашигт малтмал ашигласны төлбөр
 Улсын нөөцийн төлбөр
 Газрын төлбөр
 Бэлчээрийн төлбөр
 Рашаан ашигласны төлбөр
 Усны төлбөр
 Түгээмэл тархалттай ашигт малтмал ашигласны
төлбөр

14.  Хэрэглээний модны хураамж
 Ан агнуурын төлбөр
5) Гадаад худалдааны татварууд
Гадаад худалдаа хийхтэй холбоотой татварууд нь
эдийн засагт орлого оруулаад зогсохгүй дотоодын
бараа бүтээгдэхүүнийг хамгаалах, экспортыг дэмжих,
урамшуулах гол хэрэгсэл болдог.
Энэ нь гадаад худалдаанд хяналт тавих, түүнд
тодорхой тохиолдолд хязгаарлалт хийх үндэсний
аюулгүй байдлыг хангах, төсвийн орлогыг бүрдүүлэх
үүрэг, зорилготой татвар юм.

15. Нэг талаас бараа бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр
оруулахад, нөгөө талаас бараа бүтээгдэхүүнийг
улсын хилээр гаргахад ногдуулдаг татвар юм. Үүнд:
 Экспортын татвар
 Импортын татвар
 Гаалийн хураамж
6) Татвар хураамжийн бусад төрөл
Татвар хураамжийн бусад төрөл гэдэгт тэмдэгтийн
хураамж, замын хураамж, төсвийн гадуурх сангийн
шимтгэл зэрэг багтана.

16. Б.Татварын бус орлого
Татварын орлогоос гадна татварын бус урсгал
орлогууд төсөвт төвлөрдөг.
Татварын бус орлогын ихэнх төрөл нь төсвийн
орлогыг бүрдүүлэхэд байнгын бус шинж чанартай
өөрөөр хэлбэл тогтмол бус хэлбэртэй байдаг.
Татварын бус орлогод албан татварын тухай хууль
тогтоомжид заагдаагүй улсын орлогод хамаарах
урсгал орлогуудыг хамааруулна.

17. Татварын бус орлогын дараах төрлүүд байна.
 Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжийн ногдол ашиг
 Хүү, торгуулийн орлого
 Хөрөнгө түрээслүүлсний орлого
 Газрын тосны орлого
 Үнэт цаасны хүүний орлого
 Навигацийн орлого /агаарын зам ашиглуулсны
татвар/
 Бусад орлого

18. II. Хөрөнгийн орлого
Хөрөнгийн орлого нь төрийн мэдлийн үндсэн
хөрөнгө, өмч хувьчлалын орлого, газар, хөрөнгө
худалдсаны олз зэргээс бүрдэх орлогыг хэлнэ.
Хөрөнгийн орлого нь дараах орлогын төрлөөс
бүрдэнэ.
• Үндсэн хөрөнгө борлуулсны орлого
• Өмч хувьчлалын орлого
• Газар худалдсаны орлого
• Барааны нөөцийн борлуулалтын орлого
• Хөрөнгө худалдсаны олз

19. • Улсын нөөцийн бараа борлуулсны олз
• Бусад
III.Тусламжийн орлого
Гадаад орны Засгийн газар болон олон улсын
байгууллага, хувь хүмүүсээс хариу төлбөргүйгээр
олгосон буцалтгүй тусламжийн мөнгөн орлого
хамаарагдана.
• Олон улсын байгууллага, гадаад орны хөрөнгийн
тусламж,
• Олон улсын байгууллага, гадаад орны урсгал
тусламж
• Төрийн болон орон нутгийн өмчит бус этгээдээс
авах тусламж болон хандивын орлого багтана.

20. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА