Turiin sankhuu

1. ТӨРИЙН САНХҮҮГИЙН БОДЛОГО, ТҮҮНИЙГ
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ХЭРЭГСЭЛ
Сэдвийн агуулга:
1. Төрийн санхүүгийн бодлогын тухай
2.Төрийн санхүүгийн бодлогыг хэрэгжүүлэх чиглэл

2. 1. Төрийн санхүүгийн бодлогын тухай
Дэлхийн ихэнх улс орон зэх зээлийн эдийн
засгийн харилцааг сонгосон бөгөөд эдийн засгийн
өсөлтийг хангах, түүнийгээ тогтвортой хадгалж, улс
орноо хөгжүүлэхэд анхаарч, тодорхой бодлогыг
хэрэгжүүлсээр ирсэн.
Зах зээлийн эдийн засгийн харилцаа нь сайн дүрын
үндсэн дээр хийгддэг арилжаа, солилцоонд үндэслэдэг.
Гэтэл зах зээлийн энэхүү зарчимд хамааралгүй олон
тохиолдол гарах бөгөөд тэдгээр нь эдийн засаг
нийгэмд үй олон асуудал, зөрчлийг үүсгэдэг.

3. Ийнхүү олон асуудал, зөрчилдөөнт байдлыг
төрөөс зохицуулах нэг арга зам нь төрийн
санхүүгийн бодлогыг авч хэрэгжүүлэх явдал юм.
Төрийн санхүүгийн бодлого нь макро эдийн
загийн бодлогын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг болох
бөгөөд цаг хугацаа, тухайн үеийн эдийн засгийн
нөхцөл байдлаас хамаарч ялгаатай зорилтуудыг
дэвшүүлж,тэдгээрийг хангахад чиглэгддэг.

4. Төрийн санхүүгийн бодлогыг дэвшүүлж буй зорилтоос
нь хамааруулж 3 ангилж авч үздэг.
Үүнд:
1) Эдийн засаг өндөр өсөлттэй буюу тааламжтай байх
үед авч хэрэгжүүлэх санхүүгийн бодлого
2) Эдийн засаг тогтвортой байх үед авч хэрэгжүүлэх
санхүүгийн бодлого
3) Эдийн засаг хямралтай байх үеийн санхүүгийн
бодлого

5. Эдийн засаг тааламжтай буюу өндөр өсөлттэй
байх үед авч хэрэгжүүлэх санхүүгийн бодлого нь :
 Өндөр өсөлтийг урт хугацаанд хадгалах
 Инфляциас урьдчилэн сэргийлэх
 Мөнгөний нийлүүлэтийн зохистой түвшинд
байлгах
 Хуримтлалын сан бүрдүүлэх
 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалтыг дэмжих
 Томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх
 Санхүүгийн нөөцийг үр ашигтай зарцуулахад
чиглэгддэг.

6. Эдийн засаг тогтвортой байх үед авч хэрэгжүүлэх
санхүүгийн бодлогын зорилт нь тогтвортой байдлыг
урт хугацаанд хадгалж, улмаар эдийн засгийн өсөлтийг
хангахаар дэвшүүлэгддэг.
Эдийн засаг хямралтай байх үеийн санхүүгийн
бодлого нь хямралт байдлыг зогсоож, түүнийг богино
хугацаанд даван туулах, үүссэн сөрөг үр дагавруудыг
арилгах замаар эдийн засгийн тогтворжилтыг хангах
зорилтыг дэвшүүлдэг.

7. Төрийн бодлого бол улс үндэстний иргэдийн
дийлэнх олонхид нөлөөлөх хэд хэдэн зорилтод
хүрэхэд чиглэсэн Засгийн газраас дэвшүүлсэн үйл
ажиллагааны тодорхой нэг төлөвлөгөөг хэлдэг.
Засгийн газраас явуулах төрийн санхүүгийн үйл
ажиллагаа нь олон нийтийн ашиг сонирхолд
тулгуурлаж явагддаг.
Тухайн улсын Засгийн газрын үйл ажиллагаа нь
төрийн бодлогын үндсэн элементүүдэд тулгуурладаг.

8. Зураг 1. Төрийн бодлогын элементүүд
Төрийн
бодлого
Орц
Үр дүн
Арга
хэрэгсэл
Зорилго

9. 1. Орц
Орцууд нь төрийн бодлогын хөгжилд нөлөөлж
байдаг. Орц гэдэгт хүмүүс, мэдлэг, төрийн бодлогын
хөгжилд нөлөөлөх үнэт цэнэт зүйл зэрэг ордог.
2. Зорилго
Засгийн газрын үйл ажиллагааны чиг үүргүүд ба
зорилгууд нь хоорондоо нягт уялддаг.
Энэ бол зорилгыг хэрхэн мэдээлсэн, дахин
тодорхойлох шаардлагатай зорилго хооронд хэрхэн
нөлөөлөх үр нөлөөг ойлгох нь маш чухал байдаг.

10. 3. Арга хэрэгсэл
Засгийн газраас дэвшүүлсэн зорилго, зорилтдоо
хүрэхэд ашигладаг арга хэрэгслүүд багтана. Эдгээрт
төрөл бүрийн зохицуулалт, татварууд, шийтгэл,
торгууль, дэмжлэг, дүрэм журам, заавар зэрэг багтана.
4. Үр дүнгүүд
Үүнд төлөвлөсөн болон төлөвлөөгүй үр дүнгүүд,
төрийн бодлогын үйл ажиллагааны үр дагаварууд,
бодлогын нөлөөлөх үзүүлэлтүүд багтана.

11. 2.Төрийн санхүүгийн бодлогыг хэрэгжүүлэх чиглэл
Төрийн санхүүгийн бодлого нь хэд хэдэн чиглэлээр
дамжин хэрэгждэг.
Үүнд:
 Татварын бодлого
 Төсвийн бодлого
 Мөнгөний бодлого
 Хөрөнгө оруулалтын бодлого
 Бүтцийн өөрчлөлтийн шинэчлэлт
 Бизнест чиглэсэн нийгмийн бодлого
 Нийгэм, эдийн засгийн шинэчлэлт

12. Татварын бодлого
Татварын бодлого бол санхүүгийн бодлогын хамгийн
чухал бүрэлдэхүүн хэсэг нь юм.
Учир нь түүний үйлчлэл богино хугацаанд гарахын
дээр эдийн засаг, бизнест оролцож байгаа бүхий л
субъект болох төр, пүүс компани, өрх гэр, хувь
хүмүүст шууд нөлөөлдөг.
Эдийн засгийн субъектуудын санхүүгийн байдлыг
сайжруулахын тулд төрийн зүгээс татварын зохистой
тогтолцоог бүрдүүлэх, татварын хувь хэмжээг
оновчтой түвшинд тогтоож, татварын эрх зүйн орчинг
боловсронгуй болгох ёстой.

13. Энэ хүрээнд :
• Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлтийн бодлогыг нягталж
үзэх
• Татвар төлөгчдийн мэдээллийн сан бүрдүүлэх
• Татварын албадыг чадавхижуулах
• Татвар хураалтыг оновчтой болгох
• Татвар төлөгчдийн мэдээллээр шуурхай хангах
• Сургалт семинар зохион байгуулах
• Татварын байцаагчдыг мэргэжил дээшлүүлэх зэрэг
олон чиглэлийн бодлого арга хэмжээг
хэрэгжүүлдэг.

14. Төсвийн бодлого
Төсвийн бодлого бол төсвийн орлогыг төлөвлөсөн
хэмжээнд бүрдүүлэх, төсвийг үр ашигтай хуваарилах,
зарцуулах, төсвийн тэнцлийг хангах, төсвийн орлого
санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, төсвийн
зардлыг хянах замаар төсвийг тогтвортой бхйдлыг
хангах бодлого юм.
Дэлхийн улс орнууд хөрөнгө нөөцийг үр ашигтай
зарцуулах асуудалд онцгой анхаарч, өндөр ач
холбогдол өгөх болсон

15. Энэ нь олон шалтгаантай бөгөөд хамгийн гол нь
эдийн засгийн ямар ч нөхцөлд төсвийн тогтвортой
байдлыг хангаж, шаардлагатай үед зардал гаргах
санхүүжилт олгох боломжтой байх ёстой.
Мөн Засгийн газар томоохон худалдан авагч,
хэрэглэгч болох тул бараа үйлчилгээний эрэлт,
нийлүүлэлтэд нөлөөлөх болно.
Зах зээлийн эдийн засагт барааг ялгаатай байдлаар
авч үзэж, хувийн бараа болон нийгмийн бараа гэж
ангилдаг.

16. Хувийн бараа нь хэд хэдэн ялгагдах шинжтэй. Зах
зээлийн үнэ өртөгтэй, хэрэглэгч тус бүрдээ худалдан
авч хэрэглэж болно, нэг этгээд ашиглах үед нөгөө
этгээд ашиглах боломжгүй, тухайн хэрэглэгч
хэрэглэхээс татгалзах бүрэн боломжтой гэсэн үндсэн
шинжүүдтэй.
Харин нийгмийн бараа нь зах зээлийн үнэгүй,
үүнийг худалдаж болохгүй, бүх нийтээрээ ашиглана,
ашиглагч тус бүрийн ашиглалтын түвшинг хэмжих
боломжгүй, нийгмийн барааг захиалагч нь ихэнх
тохиолдолд Засгийн газар байна.

17. Засгийн газар төсвийн бодлогод нийгмийн барааны
зардал, санхүүжилтийг тусгаж түүний хэмжээг
нэмэгдүүлж байдаг.
Мөнгөний бодлого
Мөнгөний бодлого гэдэг нь мөнгөний урсгал
хөдөлгөөнийг түүний нийлүүлэлтээр дамжуулан
зохицуулах бодлогыг хэлнэ.
Мөнгөний бодлогын гол зорилго нь инфляцийн
түвшинг тогтвортой байлгаж, төгрөгийн худалдан авах
чадварыг хадгалах, гадаад валютын нөөцийг
нэмэгдүүлэх замаар валютын ханшийг тогтвортой
байлгахад чиглэдэг.

18. Мөнгөний бодлого бол төрийн санхүүгийн үйл
ажиллагаатай нягт уялдаатай, харилцан хамааралтай
хэрэгжих ёстой.
Төрийн мөнгөний бодлого нь дотроо 2 төрөлтэй.
1.Мөнгөний зөөлөн бодлого
2. Мөнгөний хатуу бодлого
Мөнгөний зөөлөн бодлого нь мөнгөний
нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлж, зээлийн хүүг бууруулах
чиглэлээр хэрэгждэг бодлого юм.

19. Харин мөнгөний хатуу бодлого нь мөнгөний
нийлүүлэлтийн өсөлтийг хязгаарлаж, зээлийн хүүгийн
хэмжээг нэмэгдүүлдэг бодлого юм.
Мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх үндсэн 3 арга
хэрэгсэл байдаг.
Үүнд:
1. Заавал байлгах нөөц
2. Нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагаа
3. Бодлогын хүү
Мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэгч нь тухайн улсын
төв банк байна.

20. Мөнгөний бодлогын хүрээнд мөнгөний
нийлүүлэлтийг удирдан зохицуулах замаар :
 Төгрөгийн ханшийг тогтвортой байлгах
 Банкны системийн найдвартай байдлыг хангах
 Эдийн засгийн өсөлтийг зээлийн бодлогоор
урамшуулан дэмжих,
 Санхүү, мөнгөн урсгалын эрсдэлээс урьдчилан
сэргийлэх
 Валютын ханшны хэлбэлзлийг багасгах, гадаад
валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхэд чиглэгдсэн
бодлого юм.

21. Хөрөнгө оруулалтын бодлого
Санхүүгийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд хөрөнгө
оруулалтын үйл ажиллагаа чухал үүрэгтэй.
Иргэд, өрх гэрийн хуримтлал, хадгаламжийн
өсөлтийг дэмжих, моргөйжийн зах зээлийг хөгжүүлэх,
гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татах, төсвийн
хөрөнгөөр хийх санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлэх
зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.
Бүтцийн өөрчлөлтийн шинэчлэлт
Бүтцийн шинж чанартай өөрчлөлт нь санхүүгийн
бодлогыг хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй байдаг.

22. Энэ чиглэлээр тодорхой өөрчлөлт шинэчлэлт,
зохион байгуулалтын ажил хийх боломжтой.
Тухайлбал,
o Төрийн мэдлийн хувьцааны удирдлага, эрх
мэдлийг шилжүүлэх, өмч хувьчлалыг эрчимжүүлэх,
o Дуусаагүй үйлдвэрлэлийг эргэлтэд оруулах
o Дэд бүтэц, холбоо харилцааны салбарыг
хөгжүүлэх,
o Үйлчилгээний чанар үр ашгийг дээшлүүлэх,
o Санхүүгийн нөөц бүрдүүлэлт, түүний хяналтыг
сайжруулах,
o Мөнгөн хөрөнгийн урсгалыг зөв удирдах зэргээр
өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх боломжтой.

23. Бизнест чиглэсэн нийгмийн бодлого
Хүмүүс бизнесийн үйл ажиллагааны үр дүн, түүний
нийгэмд үзүүлж буй эерэг болон сөрөг үр дагавруудыг
төрөөс хэрхэн зохицуулж, шийдвэрлэж байгаа арга
замын талаар анхаарч, түүнд үнэлэлт дүгнэлт өгч
байдаг.
Нийгэмд үүссэн аливаа асуудлыг ашигтай
хувилбараар шийдвэрлэхийн тулд төрөөс бизнест
чиглэсэн нийгмийн бодлогыг авч хэрэгжүүлдэг.

24. Бизнест чиглэсэн нийгмийн бодлого гэдэг нь
нийгмийн өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн
тулд бизнесийн үйл ажиллагаанд төрөөс санхүүжилт
олгох, хөнгөлөлт үзүүлэх үндсэн дээр дэмжих,
урамшуулах замаар нийгмийн зорилтыг хангахад
чиглэсэн бодлогыг хэлдэг.
Бизнест чиглэсэн нийгмийн бодлогын үр дүнд улсын
эдийн засаг бүхэлдээ хөгжиж, ажлын байр бий болох,
бараа бүтээгдэхүүний үнэ тогтворжиж, улмаар
ажилгүйдэл ядуурлын түвшин буурах, хүн амын
амьжиргаа дээшлэх, хүний хөгжил хангагдах зэргээр
нийгмийн асуудалд хувь нэмэр оруулдаг.

25. Өнөөгийн бизнесийн үйл ажиллагаатай холбогдож
гарч ирж буй тулгамдсан асуудал нь экологи, байгаль
орчинтой шууд холбогдох болсон.
Үүнтэй холбоотой дэлхий нийтийн шинж чанартай
томоохон З асуудал бол бизнес ба нийгэм, төрийн
санхүүд сөрөг үр дагавруудыг үүсгэж байгаа. Үүнд:
1.Озоны бууралт
2.Дэлхийн дулаарал
3.Биологийн төрөл зүйл хомсдох
Эдгээр нь дэлхийн хүн төрөлхтөнд шууд бус ч гэлээ
аажмаар аюул занал учруулж, төрийн санхүүгийн
дарамтыг нэмэгдүүлэх болоод байна.

26. Нийгэм, эдийн засгийн шинэчлэлт
Санхүүгийн бодлогыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх үүднээс
нийгэмд чиглэсэн үйл ажиллагаа авч явуулдаг. Үүнд:
• Төсөвт байгууллагын ажиллагсадын цалин хөлс,
тэтгэвэр тэтгэмжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх
• Нийгмийн халамж үйлчилгээний зардлыг өсгөх
• Үнийн өсөлтийг сааруулах
• Бараа ажил үйлчилгээний үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх
• Ажил эрхлэлтийг дэмжих
• Өрхийн үйлдвэрлэлийг урамшуулах
• Хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулах
• Иргэдийн зээлийн нөхцөлийг хөнгөвчлөх зэргээр
бодлого хэрэгжүүлнэ.

27. Эдийн засаг салбарт ялангуяа санхүүгийн хямралтай
байх хугацаанд төрийн зохицуулалтын үүргийг хүчтэй
болгох шаардлага тулгардаг.
Тухайлбал,
• Татварын оновчтой систем бүрдүүлэх
• Татвар хураалтыг сайжруулах
• Далд эдийн засгийг бууруулах замаар татварын
суурийг өргөтгөх
• Төсвийн төлөвлөлтийг сайжруулж, төсвийн орлого
ба зарлагыг бодитой тооцох
• Валютын ханшийг тогтвортой байлгах
• Зээлийн хүүг бууруулж хөрөнгө оруулалтыг дэмжих

28. • Төрийн өмчийн ашиглалтыг сайжруулж үр ашгийг
дээшлүүлэх
• Өмч хувьчлалыг үргэлжлуулж хувийн секторыг
нэмэгдүүлэх
• Санхүүгийн хяналт шалгалтыг үр өгөөжтэй явуулах
үндсэн дээр санхүүгийн хариуцлагыг бий болгох
зэрэгт анхаарал хандуулж, эдийн засгийн өсөлтийг
бий болгохыг зорьдог.
Төрийн санхүүгийн бодлогыг боловсруулж, эдийн
засагт эрх зүйн шинэчлэлт хийх, санхүүгийн сайн
тогтолцоо бүрдүүлэх нь бодлогын хэрэгжилтэд сайнаар
нөлөөлдөг.

29. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА