วสันต

1. วสันตดิลกฉันท ๑๔
วสันตดิลกฉันท (อานวา วะ-สัน-ตะ-ดิ-หฺลก-ฉัน) ตามความหมายในพจนานุกรม
ฉบับราชบัณฑิตยสถาน วสันต แปลวา ฤดูใบไมผลิในคําวา ฤดูวสันต (ผลิ แปลวา เริ่ม
งอกปริออกมา, เริ่มแตกดอกออกใบ, เชน ดอกไมผลิ ใบไมผลิ) ดิลก แปลวา เลิศ, ยอด
รวมคําวา วสันตดิลกฉันท แลว ควรจะหมายถึง “ฉันทที่มีลีลาหรือทวงทํานองที่ให
ความรูสึกดุจยอดของใบไมที่กําลังคลี่บานเพื่อออกใบออกดอก” มากกวา
คณะและพยางค
วสันตดิลกฉันท ๑ บท มี ๒ บาท บาทละ ๒ วรรค
วรรคหนา (วรรคที่ ๑ และวรรคที่ ๓ มี ๘ คํา/พยางค) สวนวรรคหลังที่ ๒ และ
วรรคที่ ๔ มี ๖ คํา)
รวมวสันตดิลกฉันท ๑ บาท มีจํานวนคํา ๑๔ คํา (นี่คือที่มาของวสันตดิลกฉันท
๑๔ ครับ ยึดตามจํานวนบาทนี่เอง) รวม ๑ บท มีจํานวน ๒๘ คํา/พยางค
สัมผัส
พบวา สัมผัสวสันตดิลกฉันท มีสัมผัสนอก (ที่เปนสัมผัสภายในบท)
บท จํานวน ๒ แหง ไดแก
๑. คําสุดทายของวรรคหนาในบาทที่ ๑ (วรรคที่ ๑) สงสัมผัสกับคํา
ที่ ๓ ของวรรคหลังในบาทที่ ๑ (วรรคที่ ๒)
๒. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทที่ ๑ (วรรคที่ ๒) สงสัมผัสกับคํา
สุดทายของวรรคหนาในบาทที่ ๒ (วรรคที่ ๓)
สัมผัสระหวางบท พบวา คําสุดทายของบท สัมผัสกับคําสุดทายของวรรคหลัง
ในบาทที่ ๑ (วรรคที่ ๒) ของบทตอไป
คําครุ ลหุ วสันตดิลกฉันท ๑ บท มีคําครุทั้งหมด ๑๔ คํา คําลหุ ๑๔ คํา
ใหนักเรียนสังเกตสัมผัสบังคับ (สัมผัสนอก) และบังคับครุ-ลหุ (ดังที่ครูไดอธิบาย
ความหมายไวกอนหนานี้แลว ในเรื่อง ครุ ลหุ คือ) ตามผังภาพ
คําครุ สัญลักษณแทนดวย ั
คําลหุ สัญลักษณแทนดวย ุ ใหนักเรียนดูตัวอยางตามผังภาพ ครับ

2. สุเทษณ อาโฉมวิไลยะสุปฺริยา มะทะนาสุรางคศรี,
พี่รักและกอบอภิระตี บ มิเวนสิเนหหนัก ;
(จาก บทละครพูดคําฉันทเรื่องมัทนะพาธา
พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว)
ที่มา/อางอิง
กระทรวงศึกษาธิการ. สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. หนังสือเรียน
รายวิชาพื้นฐาน ภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๕.
กรุงเทพฯ : โรงพิมพ สกสค. ลาดพราว, ๒๕๕๔.
กําชัย ทองหลอ. หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ : รวมสาสน, ๒๕๔๐.
แจมจันทร สุวรรณรงค. ลักษณะคําประพันธไทย. สกลนคร : วิทยาลัยครูสกลนคร,
๒๕๓๑.

3. ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ :
นานมีบุคสพับลิเคชั่นส, ๒๕๔๖.
วิเชียร เกษประทุม. ลักษณะคําประพันธไทย. กรุงเทพฯ : พัฒนาศึกษา, ๒๕๔๖.
สิทธา พินิจภูวดล และประทีป วาทิกทินกร. รอยกรอง. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัย
รามคําแหง, ๒๕๑๘.
ครุ ลหุ คือ
ครุ และ ลหุ หมายถึงลักษณะของเสียงคําหรือพยางค อยางไรละครับนักเรียน มี
ประโยชนอยางยิ่งในการแตงคําประพันธประเภทฉันท เนื่องจากคําประพันธประเภทฉันท
นั้นบังคับครุ ลหุ
สรุป ครุ ลหุ คือ
ครุ (อานวา คะ-รุ) หมายถึง เสียงหนัก หนักอยางไร
เปนคําหรือพยางคที่ประสมดวยสระเสียงยาวไมมีตัวสะกดก็ได หรือเปนคําหรือ
พยางคที่มีเสียงตัวสะกดทุกมาตรา (ไดแก แม กก กด กบ กง กน กม เกย และ
เกอว) เชนคําวา ฟา นั่ง พริก ไหม พรม นนท เชษฐ เปนตน
ลหุ (อานวา ละ-หุ) หมายถึง เสียงเบา เบาอยางไร
เปนคําหรือพยางคที่ประสมดวยสระเสียงสั้นและไมมีตัวสะกด หรือเปนคําหรือ
พยางคที่มีเสียงสระเสียงสั้นและไมมีเสียงตัวสะกด เชนคําวา ณ ธ บ ก็ พิ ผิ ลุ เจาะ
เหาะ ทะ เละ แพะ และ เลอะ เปนตน

4. ตัวอยางคําครุ คําลหุ
พระองคเสด็จพระราชดําเนินไปทรงเปดงานสภากาชาดไทย
จําแนกคํา/พยางค ครุ ลหุ
พระ /
องค /
ส /
เด็จ /
พระ /
ราช /
ช /
ดํา /
เนิน /
ไป /
ทรง /
เปด /
งาน /
ส /
ภา /
กา /
ชาด /
ไทย /
โดย ครูปยะฤกษ บุญโกศล
โรงเรียนโพนทันเจริญวิทย เผยแพรเมื่อวันที่ ๓ ตุลาคม ๒๕๕๔