Η κούκλα στην αρχαία Ελλάδα

1. Οι κούκλες στην αρχαία Ελλάδα
Ή
Στον μαγικό κόσμο της πλαγγόνας

2. Πώς ήταν οι πιο δημοφιλείς κούκλες στην Αρχαία Ελλάδα
Ομορφες, με κομψά χτενίσματα, πολύχρωμες και με μαγικές ιδιότητες, οι πλαγγόνες
σαγήνευαν μικρούς και μεγάλους. Το αρχαιότερο παιχνίδι στον κόσμο εξελίχτηκε από
θρησκευτικό ειδώλιο και πήρε τη μορφή της κούκλας για να παίξει σημαντικό ρόλο στην
ανάπτυξη των κοριτσιών. Καθοριστική στη διαφοροποίηση αυτή υπήρξε η εμφάνιση της
αρθρωτής κούκλας (νευρόσπαστο) με κινητά χέρια και πόδια, ενώ η χρήση καλουπιού θα
βοηθήσει στη μαζική παραγωγή για να μη μείνει κορίτσι χωρίς την αγαπημένη του
ηρωίδα! Χαριτολογώντας θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε την πλαγγόνα με την Barbie
της σημερινής εποχής και διαβάζοντας θα καταλάβετε τις ομοιότητες, αλλά κυρίως θα
μάθετε περισσότερα για αυτό το παιχνίδι της αρχαιότητας.
Ο “μαγικός κόσμος της πλαγγόνας”
Η πλαγγόνα ήταν ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια των κοριτσιών στην αρχαία
Ελλάδα. Ήταν κούκλα, συνήθως φτιαγμένη από πηλό, με γυναικεία μορφή και
περίπλοκα χτενίσματα στα μαλλιά. Κάποιες φορές η ενδυμασία της κούκλας ήταν
ζωγραφισμένη, άλλες φορές τα κορίτσια έφτιαχναν πάνινα ρουχαλάκια. Μικρά
αντικείμενα όπως τραπεζάκια, κρεβατάκια, αγγεία, κ.λπ. συμπλήρωναν το μαγικό
κόσμο των κοριτσιών. Εκτός από το να εξυπηρετεί τη χαρά του παιχνιδιού, η
πλαγγόνα είχε και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, σαν μια εισαγωγή του κοριτσιού στο
ρόλο και τις υποχρεώσεις του ως γυναίκα στην κοινωνία. Τα κορίτσια έπρεπε να
εκπαιδευτούν στον ρόλο της μητέρας από μικρή ηλικία και γι' αυτό δεν
αποχωρίζονταν τις κούκλες τους, τις πλαγγόνες, που εμφανίστηκαν κατ' άλλους
ερευνητές τον 10ο και σύμφωνα με άλλους τον 6ο αι. π.Χ. και αρχικά ήταν ακίνητες.
Έφεραν δε, διαφορετικά ονόματα, ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους.
Ονομάζονταν «νύμφες και κόρες» όταν ήταν φτιαγμένες από κερί ή πηλό και είχαν
συμβολικό χαρακτήρα. Άλλες ήταν καμωμένες από κερί, πηλό ή γύψο και άλλες
φιλοτεχνημένες σε ελεφαντόδοντο ή ξύλο. Εκείνες, ωστόσο, που είχαν τη
δυνατότητα να κινούνται με τη βοήθεια συρμάτων - σαν τις σημερινές μαριονέτες -
τις ονόμαζαν «νευρόσπαστα». Συχνά αναφέρονται και ως «δαίδαλα», αφού οι
κούκλες με κινητά μέλη αποδίδονταν στον σπουδαίο τεχνίτη της Κνωσού, Δαίδαλο.
Τέτοιες κούκλες μπορεί να δει κανείς στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο
Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο του Λούβρου, όπως και σε επιτύμβιες στήλες
του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά.

3. Τα κορίτσια πριν από τον γάμο τους έπρεπε να θυσιάσουν στη θεά Αρτέμιδα τα
παιχνίδια τους, ως σύμβολα της αγνότητάς τους που σε λίγο θα αποτελούσε
παρελθόν, ενώ αν πέθαιναν πριν παντρευτούν, τα παιχνίδια συνόδευαν τις μικρές
ιδιοκτήτριές τους στον τάφο.
Μία πλαγγόνα, δηλαδή μια πήλινη κούκλα, επέλεξαν να μας παρουσιάσουν ως
«Έκθεμα του Μήνα» για τον Ιούλιο του 2016 το Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας και η
ΛΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πρέβεζας-Άρτας, σε βίντεο
που φιλοξενείται στη σελίδα του Μουσείου στο facebook. Οι πλαγγόνες ήταν
αγαπημένο παιχνίδι των κοριτσιών στην αρχαία Αμβρακία, και όχι μόνο.
Παριστάνουν κυρίως γυναικείες μορφές με ιδιαίτερη κόμμωση και ενδυμασία.

4. Η κατασκευή
Ευρήματα πλαγγόνων έχουμε ήδη από τον 7ο αι. π.Χ, και φαίνεται ότι το παιχνίδι
αυτό προέρχεται από τα θρησκευτικά ειδώλια. Καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξη
από τα θρησκευτικά ειδώλια έπαιξε η κατασκευή των νευρόσπαστων που ήταν
πήλινες κούκλες με κινητά άκρα. Τα χέρια και τα πόδια τους ήταν κινούμενα και
ενώνονταν με μια κλωστή με το κυρίως σώμα (νεύρο).
Η κατασκευή της πλαγγόνας γινόταν στα εργαστήρια
κοροπλαστικής. Είτε πλάθονταν με το χέρι, είτε ο κοροπλάστης δημιουργούσε μια

5. βασική μορφή στον τροχό και μετά πρόσθετε τις λεπτομέρειες. Περίπου στο 500 π.Χ.
γενικεύεται η χρήση καλουπιού. Ο κοροπλάστης έφτιαχνε πρώτα μια μήτρα, μετά
τη γέμιζε με υγρό πηλό και, όταν στέγνωνε, απομάκρυνε τον πηλό που είχε πάρει τη
μορφή της μήτρας. Έπειτα κάλυπτε το παιχνίδι με λευκό επίχρισμα και το έψηνε
στο φούρνο. Στο τέλος το παιχνίδι χρωματιζόταν.
Μπακόλα Μαρία, Μανώλη Έφη

6. βασική μορφή στον τροχό και μετά πρόσθετε τις λεπτομέρειες. Περίπου στο 500 π.Χ.
γενικεύεται η χρήση καλουπιού. Ο κοροπλάστης έφτιαχνε πρώτα μια μήτρα, μετά
τη γέμιζε με υγρό πηλό και, όταν στέγνωνε, απομάκρυνε τον πηλό που είχε πάρει τη
μορφή της μήτρας. Έπειτα κάλυπτε το παιχνίδι με λευκό επίχρισμα και το έψηνε
στο φούρνο. Στο τέλος το παιχνίδι χρωματιζόταν.
Μπακόλα Μαρία, Μανώλη Έφη