2. Ο Κυκλαδικός πολιτισμός

1. Κυκλαδικός πολιτισμός – ειδώλιαΚυκλαδικός πολιτισμός – ειδώλια
3000 – 20003000 – 2000 π.Χ.π.Χ.

3. Αναπτύχθηκε την 3Αναπτύχθηκε την 3ηη
και 2και 2ηη
χιλιετία π.Χ.χιλιετία π.Χ.
Παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη:Παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη:
• Το ήπιο κλίμα τουςΤο ήπιο κλίμα τους
• Η γεωγραφική τους θέση –φυσική γέφυραΗ γεωγραφική τους θέση –φυσική γέφυρα
μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, Ηπειρωτικήςμεταξύ Ασίας και Ευρώπης, Ηπειρωτικής
Ελλάδας και Κρήτης.Ελλάδας και Κρήτης.

4. Οι κάτοικοι έτσι ασχολήθηκαν:Οι κάτοικοι έτσι ασχολήθηκαν:
• Με το εμπόριοΜε το εμπόριο
• Τη ναυτιλίαΤη ναυτιλία
• Την πειρατείαΤην πειρατεία

5. ΟικισμοίΟικισμοί
• Μικροί οικισμοί, και αυτόνομοι, όπωςΜικροί οικισμοί, και αυτόνομοι, όπως
φάνηκε από τις ανασκαφές.φάνηκε από τις ανασκαφές.
• Εγκατεστημένοι αρχικά σε παραθαλάσσιεςΕγκατεστημένοι αρχικά σε παραθαλάσσιες
περιοχές, πλαγιές μικρών λόφων και ήτανπεριοχές, πλαγιές μικρών λόφων και ήταν
ανοχύρωτοι σε πρώτη φάση, επειδήανοχύρωτοι σε πρώτη φάση, επειδή
επιδίδονταν οι ίδιοι στην πειρατεία, οπότεεπιδίδονταν οι ίδιοι στην πειρατεία, οπότε
τα ορμητήριά τους δεν απειλούνταν.τα ορμητήριά τους δεν απειλούνταν.
• Στα μέσα της 3Στα μέσα της 3ηςης
χιλιετίας απειλούνται απόχιλιετίας απειλούνται από
εξωτερικούς κινδύνους. Έτσι:εξωτερικούς κινδύνους. Έτσι:

6. • οι Κυκλαδίτεςοι Κυκλαδίτες
δημιουργούνδημιουργούν
οικισμούς ψηλότερα,οικισμούς ψηλότερα,
μακριά από τημακριά από τη
θάλασσα (Καστρίθάλασσα (Καστρί
Σύρου).Σύρου).
• κάποιοι οικισμοίκάποιοι οικισμοί
οχειρώνονται (Αγ.οχειρώνονται (Αγ.
Ειρήνη στην Κέα).Ειρήνη στην Κέα).
• κάποιοικάποιοι
καταστρέφονται καικαταστρέφονται και
ξαναχτίζονταιξαναχτίζονται
οχυρωμένοιοχυρωμένοι

7. Καστρί Συρου
Αγ. Ειρήνη -Κέα
Φυλακωπή Μήλου

10. ΣΧΕΣΕΙΣ

11. • κυκλαδικό ειδώλιοκυκλαδικό ειδώλιο
• Ο αρπιστής…Ο αρπιστής…

12. • Τα πιο σπουδαία καιΤα πιο σπουδαία και
χαρακτηριστικάχαρακτηριστικά
δείγματα τουδείγματα του
κυκλαδικού πολιτισμού,κυκλαδικού πολιτισμού,
του πρώτουτου πρώτου
ευρωπαϊκού πολιτισμού,ευρωπαϊκού πολιτισμού,
που μεγαλούργησε κατάπου μεγαλούργησε κατά
την Πρώιμη Εποχή τουτην Πρώιμη Εποχή του
Χαλκού (τρίτη χιλιετίαΧαλκού (τρίτη χιλιετία
π.Χ.).π.Χ.).

13. Τι είναι τα ειδώλια;Τι είναι τα ειδώλια;
 το όνομα έχει σχέση με τις λέξειςτο όνομα έχει σχέση με τις λέξεις είδωλο, ειδωλολατρίαείδωλο, ειδωλολατρία,,
είδοςείδος ((super idolsuper idolΌπως γράφει ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης πουΌπως γράφει ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης που
μας κάνει την τιμή να μας αναφέρει στο «Λεξικό της Νέαςμας κάνει την τιμή να μας αναφέρει στο «Λεξικό της Νέας
Ελληνικής Γλώσσας», η λ.Ελληνικής Γλώσσας», η λ. ειδώλιοειδώλιο (> είδωλον > είδος=(> είδωλον > είδος=
μορφή) σημαίνει το μικρού μεγέθους ομοίωμα πουμορφή) σημαίνει το μικρού μεγέθους ομοίωμα που
αποδίδει με αφηρημένο ή συγκεκριμένο τρόπο τη μορφήαποδίδει με αφηρημένο ή συγκεκριμένο τρόπο τη μορφή
(ανθρώπου, ζώου, φυτού ή αντικειμένου),(ανθρώπου, ζώου, φυτού ή αντικειμένου),
κατασκευασμένο από διάφορα υλικά.κατασκευασμένο από διάφορα υλικά.
• Συνώνυμα: αγαλμάτιο, αγαλματίδιο.Συνώνυμα: αγαλμάτιο, αγαλματίδιο.

14. Πού βρέθηκαν;Πού βρέθηκαν;
• ΤάφοιΤάφοι
«[…] Κατ’ ουσίαν οι τάφοι«[…] Κατ’ ουσίαν οι τάφοι
αποτελούν την πηγή όλων τωναποτελούν την πηγή όλων των
κυκλαδικών ειδωλίων, αν καικυκλαδικών ειδωλίων, αν και
υπάρχουν τάφοι χωρίς κανέναυπάρχουν τάφοι χωρίς κανένα
ειδώλιο ή τάφοι με ένα νεκρό καιειδώλιο ή τάφοι με ένα νεκρό και
αρκετά ειδώλια» (αρκετά ειδώλια» (Emily Vermeule,Emily Vermeule,
198198))
• Κιβωτιόσχημοι –μικρές διαστάσειςΚιβωτιόσχημοι –μικρές διαστάσεις
• Διώροφοι, τριώροφοιΔιώροφοι, τριώροφοι
• Θαλαμοειδείς (θάβονταν σεΘαλαμοειδείς (θάβονταν σε
εμβριακή στάση, συχνά δεμένοιεμβριακή στάση, συχνά δεμένοι
και με κτερίσματα, για να μηκαι με κτερίσματα, για να μη
χρειάζονται τίποτε από τον κόσμοχρειάζονται τίποτε από τον κόσμο
των ζωντανών).των ζωντανών).

15. • Τα περισσότερα, λοιπόν, βρεθήκανε μέσα σεΤα περισσότερα, λοιπόν, βρεθήκανε μέσα σε
τάφους (και ορισμένα σε σπίτια και σε ιερά, σετάφους (και ορισμένα σε σπίτια και σε ιερά, σε
οικισμούς). Ο σπουδαίος Έλληνας αρχαιολόγος Χρ.οικισμούς). Ο σπουδαίος Έλληνας αρχαιολόγος Χρ.
Τσούντας, πρώτος συστηματοποίησε τη μελέτη τουΤσούντας, πρώτος συστηματοποίησε τη μελέτη του
κυκλαδικού πολιτισμού.κυκλαδικού πολιτισμού.

16. • Σημασία ειδωλίων:Σημασία ειδωλίων:
• Οι Κυκλαδίτες δεν άφησαν καθόλου γραπτά κείμενα.Οι Κυκλαδίτες δεν άφησαν καθόλου γραπτά κείμενα.
Έτσι, εμείς τα ειδώλια είναι η βασική πηγή γνώσης,Έτσι, εμείς τα ειδώλια είναι η βασική πηγή γνώσης,
απ’ όπου θα αντλήσουμε πληροφορίες για μια τόσοαπ’ όπου θα αντλήσουμε πληροφορίες για μια τόσο
μακρινή εποχή: όχι μόνο για την τέχνη τωνμακρινή εποχή: όχι μόνο για την τέχνη των
ανθρώπων αυτών αλλά και για την κοινωνικήανθρώπων αυτών αλλά και για την κοινωνική
πραγματικότητα όπου ζούσαν, τα ταφικά τους έθιμα,πραγματικότητα όπου ζούσαν, τα ταφικά τους έθιμα,
τις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις ασχολίες τους καιτις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις ασχολίες τους και
για τόσα άλλα.για τόσα άλλα.

17. Από τις εικόνες αυτές ποιες πληροφορίεςΑπό τις εικόνες αυτές ποιες πληροφορίες
παίρνουμε;παίρνουμε;

18. • Μαθαίνουμε:
• ήταν σε χρήση πνευστά και
έγχορδα μουσικά όργανα (δίαυλος,
τριγωνική άρπα ή λύρα) για την
ψυχαγωγία
• αντλούμε στοιχεία για τις
κοινωνικές αντιλήψεις σχετικά με
τη θέση της γυναίκας και την τιμή
που απέδιδαν σε μια έγκυο
• για την επίπλωση της κατοικίας
τους με τον θρόνο (περίτεχνη
καρέκλα με ψηλή ράχη)
• για την απασχόληση των ανδρών
με το κυνήγι, που ήταν βασική
πηγή τροφής. Ο κυνηγός φορεί τον
τελαμώνα, την ειδική ζώνη για
όπλα και ξεχωρίζει στη μέση του
ένα μαχαίρι. Σύμφωνα, όμως, με
άλλη άποψη, το ειδώλιο απεικονίζει

19. Υλικό κατασκευής τους: το λευκό μάρμαρο, γιατίΥλικό κατασκευής τους: το λευκό μάρμαρο, γιατί
ήταν υλικό που υπήρχε άφθονο στα νησιά. Επειδή,ήταν υλικό που υπήρχε άφθονο στα νησιά. Επειδή,
όμως, το μάρμαρο είναι σκληρό υλικό, το λάξευανόμως, το μάρμαρο είναι σκληρό υλικό, το λάξευαν
με μεταλλικά εργαλεία, κυρίως από χαλκό (σμίλες,με μεταλλικά εργαλεία, κυρίως από χαλκό (σμίλες,
μαχαίρια, βελόνια, πριόνια κ.ά.), και λείαιναν τηνμαχαίρια, βελόνια, πριόνια κ.ά.), και λείαιναν την
επιφάνειά του με ελαφρόπετρα, όπως κάνει τοεπιφάνειά του με ελαφρόπετρα, όπως κάνει το
παιδάκι στην εικόνα. Σίγουρα, ήταν μια επίπονηπαιδάκι στην εικόνα. Σίγουρα, ήταν μια επίπονη
εργασία, ιδιαίτερα για ένα περίτεχνο έργο, όπως οεργασία, ιδιαίτερα για ένα περίτεχνο έργο, όπως ο
αρπιστής. Ένας σύγχρονος καλλιτέχνης χρειάστηκεαρπιστής. Ένας σύγχρονος καλλιτέχνης χρειάστηκε
15 περίπου μέρες για να φτιάξει ένα αντίγραφο15 περίπου μέρες για να φτιάξει ένα αντίγραφο
αυτού του ειδωλίου.αυτού του ειδωλίου.
• Ακόμη κάτι για προβληματισμό: πόσοΑκόμη κάτι για προβληματισμό: πόσο
εύκολη ήταν η δουλειά του αρχαίουεύκολη ήταν η δουλειά του αρχαίου
μαρμαροτεχνίτη, συγκριτικά μ’ αυτήνμαρμαροτεχνίτη, συγκριτικά μ’ αυτήν
ενός σύγχρονου;ενός σύγχρονου;

20. • Δεν ήταν, όμως, πάντοτε έτσι λευκά.Δεν ήταν, όμως, πάντοτε έτσι λευκά.
• Οι Κυκλαδίτες καλλιτέχνες χρησιμοποιούσανΟι Κυκλαδίτες καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν
ορυκτά χρώματαορυκτά χρώματα, δηλ. φυσικά χρώματα που τα, δηλ. φυσικά χρώματα που τα
εξόρυσσανεξόρυσσαν [τα έβγαζαν] από τη γη (κόκκινο και[τα έβγαζαν] από τη γη (κόκκινο και
γαλάζιο), και μας ζωγράφιζαν μάτια, στόμα, μαλλιάγαλάζιο), και μας ζωγράφιζαν μάτια, στόμα, μαλλιά
και άλλες λεπτομέρειες που χάθηκαν με τοκαι άλλες λεπτομέρειες που χάθηκαν με το
πέρασμα του χρόνουπέρασμα του χρόνου..

22. • Πώς ετοίμαζαν τοΠώς ετοίμαζαν το
χρώμα:χρώμα:
««Έτριβαν το ορυκτόΈτριβαν το ορυκτό
ώσπου να γίνειώσπου να γίνει
πούδρα,πούδρα,
χρησιμοποιώντας δυοχρησιμοποιώντας δυο
πέτρες και μετά τοπέτρες και μετά το
ανακάτευαν με λάδι ήανακάτευαν με λάδι ή
νερό (πιθανόν καινερό (πιθανόν και
αυγό) για νααυγό) για να
σταθεροποιηθεί.σταθεροποιηθεί.
Τέλος, με ένα πινελάκιΤέλος, με ένα πινελάκι
έβαφαν το ειδώλιο».έβαφαν το ειδώλιο».
• Τριβείο και τριπτήρας με ίχνη ερυθρού
χρώματος και μάζα ερυθρού ορυκτού
χρώματος. Πρωτοκυκλαδική II περίοδος - Ίος,
Αρχαιολογικό Μουσείο
• Μαρμάρινη προχυτική φιάλη, με ίχνη αζουρίτη.
Πρωτοκυκλαδική II περίοδος - Μουσείο
Κυκλαδικής Τέχνης

23.  Μαρμάρινα βιολόσχημαΜαρμάρινα βιολόσχημα
ειδώλια. Πρωτοκυκλαδικήειδώλια. Πρωτοκυκλαδική
I περίοδοςI περίοδος,, Ίδρυμα Ν.Π.Ίδρυμα Ν.Π.
Γουλανδρή-ΜουσείοΓουλανδρή-Μουσείο
Κυκλαδικής Τέχνης.Κυκλαδικής Τέχνης.
• τατα ‘‘βιολόσχημαβιολόσχημα’’ ειδώλια.ειδώλια.
μακρύς λαιμός (χωρίςμακρύς λαιμός (χωρίς
κεφάλι), ώμοι, τονισμένηκεφάλι), ώμοι, τονισμένη
μέση και φαρδιά λεκάνη.μέση και φαρδιά λεκάνη.

24.  Ειδώλια γυναικείων μορφώνΕιδώλια γυναικείων μορφών
από μάρμαρο.από μάρμαρο.
• ««Στην πλειονότητά τους, τα Κυκλαδικά Εδώλια αναπαριστούνΣτην πλειονότητά τους, τα Κυκλαδικά Εδώλια αναπαριστούν
γυναίκες, γυμνές, με τα χέρια διπλωμένα στο στήθος. Δενγυναίκες, γυμνές, με τα χέρια διπλωμένα στο στήθος. Δεν
γνωρίζουμε εάν προορίζονταν να εικονίζουν θνητές ή θεές,γνωρίζουμε εάν προορίζονταν να εικονίζουν θνητές ή θεές,
ούτε και εάν οι Κυκλαδίτες λάτρευαν μία ή περισσότερεςούτε και εάν οι Κυκλαδίτες λάτρευαν μία ή περισσότερες
θεότητες, ή απλώς πίστευαν σε μία παντοδύναμη «Μητέραθεότητες, ή απλώς πίστευαν σε μία παντοδύναμη «Μητέρα
Θεά». Σε αυτήν την περίπτωση, τα ειδώλια μπορεί ναΘεά». Σε αυτήν την περίπτωση, τα ειδώλια μπορεί να
αποτελούσαν αναπαραστάσεις της «Μεγάλης Θεάς» είτεαποτελούσαν αναπαραστάσεις της «Μεγάλης Θεάς» είτε
αναπαραστάσεις των συνοδών, ή και των ιερειών της.αναπαραστάσεις των συνοδών, ή και των ιερειών της.»»

25. • ««Προς τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., όμως,Προς τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., όμως,
κατασκευάζονται και ανδρικά ειδώλια. Συνήθως οικατασκευάζονται και ανδρικά ειδώλια. Συνήθως οι
ανδρικές μορφές εικονίζονται σε συγκεκριμένεςανδρικές μορφές εικονίζονται σε συγκεκριμένες
δραστηριότητες (ως μουσικοί για παράδειγμα) ή ωςδραστηριότητες (ως μουσικοί για παράδειγμα) ή ως
εκπρόσωποι μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας,εκπρόσωποι μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας,
ως κυνηγοί ή πολεμιστές. Ο καθιστός άνδρας πουως κυνηγοί ή πολεμιστές. Ο καθιστός άνδρας που
εικονίζεται «εγείρων πρόποσιν», αποτελεί ένα από ταεικονίζεται «εγείρων πρόποσιν», αποτελεί ένα από τα
σημαντικότερα εκθέματα της Κυκλαδικής Συλλογής.σημαντικότερα εκθέματα της Κυκλαδικής Συλλογής.
Είναι απλώς ένας «πότης» ή συμμετέχει σε κάποιαΕίναι απλώς ένας «πότης» ή συμμετέχει σε κάποια
άλλη κοινωνική ή θρησκευτική εκδήλωση;άλλη κοινωνική ή θρησκευτική εκδήλωση;»»
• Μαρμάρινο ειδώλιο,Μαρμάρινο ειδώλιο,
Ο Εγείρων Πρόποσιν".Ο Εγείρων Πρόποσιν".

26. • το γλυπτό του Άγγλου καλλιτέχνητο γλυπτό του Άγγλου καλλιτέχνη ΗΗenry Mooreenry Moore
• ««Αγαπώ και θαυμάζω την κυκλαδίτικη γλυπτική. ΈχειΑγαπώ και θαυμάζω την κυκλαδίτικη γλυπτική. Έχει
τόσο ουσιαστική απλότητα».τόσο ουσιαστική απλότητα».
• Γλυπτό του Ιταλού καλλιτέχνηΓλυπτό του Ιταλού καλλιτέχνη
Amedeo ModiglianiAmedeo Modigliani