Алтангэрэл овогтой Ариунбат-Мобайл маркетинг болон түүнийг бизнесийн байгууллагад ашиглах нь

1. Мобайл маркетинг болон түүнийг бизнесийн байгууллагад ашиглах нь
Алтангэрэл овогтой Ариунбат
Монгол улс, Улаанбаатар, Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль- Бизнесийн удирдлага хүмүүнлэгийн
сургуулийн 4-р дамжааны оюутан
Е-майл: Ronnn_Ariuka@yahoo.com
Хураангуй
Энэ судалгааны ажил нь хүмүүсийн байнгын хэрэглээ болсон гар утас нь маркетингт яаж ашиглагддаг
талаар болон мобайл маркетинг буюу гар утасны маркетингийн тухай ойлголт өгөх гар утасны зах зээл
хэрхэн яаж хурдацтай хөгжиж байгаа яагаад бизнесийн байгууллагууд маркетингийн үйл ажиллагаагаа
гар утасруу чиглүүлэх шаардлагатай байгааг гаргаж ирэхийг оролдлоо.
Энэ судалгааны ажилд нийт гар утас хэрэглэгчдийн болон ухаалаг утас хэрэглэгчдийн
судалгаа, мобайл маркетингийн стратегийн төрлүүд бизнесийн байгууллагууд маркетингийн үйл
ажиллагаагаа яагаад гар утасруу чиглүүлэх шаардлагатай байгаа талаарх судалгаануудыг багтаасан
болно. Мөн монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа бизнесийн байгууллагууд мобайл маркетингийн ямар
стратегүүдийг хэрэглэдэг цаашид энэ зах зээл хэрхэн хөгжих боломжтой талаарх судалгаа болон
боломжуудыг оруулсан.
Түлхүүр үг:Location based service, Гар утасны програм, Маркетингийн стратеги, Ухаалаг утас
Удиртгал
Орчин үед гар утас нь зөвхөн ярих мессеж бичих
биш интернет орон бичлэг дуу үзэх,
сонсохсошиал сайтуудруу орон хүмүүстэй
харилцах мэдээлэл авах, төлбөр төлөх, дэлгүүрээс
юм худалдаж авах хүртэл гар утсанд боломжтой
болоод байгаа билээ. 2014 оны байдлаар дэлхийн
хэмжээнд гар утасны хэрэглээ 4 тэрбумд хүрээд
байгаа билээ энэ нь нийт дэлхийн хүн амын 65
хувь нь гар утас хэрэглэж байна гэсэн үг юм. Гар
утасны хэрэглээ цаашид ч улам нэмэгдэх
хандлагатай байгаа билээ. Гар утасны энэ их
хэрэглээ нь бизнесийн байгууллагууд өөрийн үйл
ажиллагаагаа гар утасруу чиглүүлэх
шаардлагатай болоод байгааг харуулж байна.
Дэлхийн хөгжингүй орнууд болох Америк, Хятад,
Солонгос, Орос, гэх мэт улсуудаас гадна олон
орнуудад бизнесийн байгууллагуудаас гадна
төрийн байгууллагууд ч гэсэн өөрийн үйл
ажиллагаа, маркетинг сурталчилгаа,
компанит ажлуудаа энэ зах зээлд чиглүүлэн
ажиллаж төсөл төлөвлөгөө боловсруулан
амжилттай хэрэгжүүлж байна. Монгол улсын
хувьд Монголын харилцаа холбоо зохицуулах
хорооноос гаргасан судалгаагаар 2014 оны
байдлаар нийт үүрэн холбооны хэрэглэгчдийн тоо
4 сая 300 мянгад хүрээд байгаа бөгөөд энэ
хэрэгцээг мэдрэн зарим нэг бизнесийн
байгууллагууд үйл ажиллагаагаа
гар утсанд чиглүүлэн ажиллаж эхлээд байгаа
билээ. Ялангуяа банк санхүүгийн байгууллагууд
өөрийн банкны гар утасны програм
гаргаж хэрэглэгчид дээ өөрийн үйлчилгээг
гар утсаараа хийх боломжуудыг олгож байна.
Мөн зарим байгууллагууд өөрийн маркетинг
сурталчилгаагаа гар утасруу чиглүүлэн ажиллаж
амжилттай хэрэгжүүлж байгаа нь Монголд энэ
зах зээл хир том байр
суурь эзэлж байгааг харуулж байгаа нь энэ
судалгааны ажлыг эхлүүлэх үндэс болж өгсөн.

2. 1.Онолын хэсэг
1.1 Мобайл маркетинг
Мобайл маркетинг бол андройд, I phone гэх мэт
утсанд суурилсан маркетинг
юм. Мобайл маркетинг нь хэрэглэгчийн
мэдээлэл, байршлыг ашиглан хэрэглэгчийн, ажил,
хийж буй зүйл, байршлаас нь үл хамааран өөрийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ санаагаа сурталчлах
боломж олгодгоороо давуу талтай юм.
Утасны маркетинг нь үүрэн телефоны төхөөрөмж
(эсвэл утас) ашиглан энгийн
маркетингийн мэссэж явуулж олон хэрэглэгчдэд
өөрийн компанит ажлаа танилцуулах эсвэл
хэрэглэгчдийг утасны веб (mobile
web) сайтанд орох боломж олгохзэргийг дотроо
багтаадаг. 1
1.2 Мобайл маркетингийн стратегийн төрлүүд
Мобайл маркетингийн хувьд олон төрлийн
маркетингийн стратегийн аргууд байдаг бөгөөд
хамгийн их хэрэглэгддэг стратегийн аргуудыг
доор дурдлаа.
1. SMS2 -мэссэж
2. MMS3 -мэссэж
3. Байршилд суурилсан маркетинг
4. Аппликешинд суурилсан маркетинг
5. Утасны тоглоомонд суурилсан
маркетинг
6. Утасны хайлтанд суурилсан зар
сурталчилгааны маркетинг
SMS маркетинг
Мэссэж маркетинг нь анх 2000 онд европ болон
азын зарим оронд утас хэрэглэгчдийн
дугааруудыг цуглуулан мэссэж явуулж эхэлснээр
бий болсон. Дундаж мэссэж ойролцоогоор 4
минутын дотор уншигддаг бөгөөд энэ
нь мессеж маркетингийн хөгжих болсон шалтгаан
юм. Сүүлийн хэдэн жил мэссэж маркетинг нь зар
сурталчилгааны том сувгийн нэг болж хөгжсөн нь
е-майл интернет ашигласан маркетингийн
стратегийг бодвол илүү хэрэглэгчтэй ойр
байж чаддагтай холбож ойлгож болно.
www.Techipedia.com –д нийтэлсэн Wall
St. байгууллагын директор Tamar Weinberg-ийн
судалгаагаар нийт явуулсан мэссэжийн 98% нь
өдөртөө уншигддаг бөгөөд 83%- нь 3 минутын
1Leppäniemi, Matti, “Mobile marketingcommunications in
consumer markets” 2008,p. 21.
2
SMS- Short message service
3
MMS-Multimedia message service
дотор уншигддаг байна. Е-майл маркетингийн 6%
нь буцаад хариу хүлээн авдаг
бол мэссэж маркетинг нь 45%-ийн хариу хүлээн
авалттай байдаг байна.
SMS маркетингд USSD4болон Масс мессеж гэсэн
хоёр аргыг ашигладаг.
USSD-Хэрэглэгч банкны гүйлгээ хийхдээ тусгай
дугаарт мессеж илгээн үйлчилгээ авдаг билээ
ингэхдээ USSD буюу Unstructured Supplementary
Service Data –ийг ашигладаг USSD-ийг энгийнээр
тайлбарлавал хэрэглэгч тусгай
дугаарт мессеж явуулна харин тэр тусгай дугаар
дээр компьютер ажиллах бөгөөд хэрэглэгчийн
явуулсан мессежинд компютер хариу үйлдэл
үзүүлэх юм. Энгийн SMS мессежээс ялгаатай нь
USSD мессеж нь тухайн хугацаанд л хэрэглэгддэг
SMS мессеж шиг удаан
хугацаанд хадгалагддаггүй. USSD-ийг үүрэн
телефоны операторууд хамгийн ихээр хэрэглэдэг
бөгөөд бидний мэдэх хамгийн түгээмэл хэрэглээ
нь нэгжээ шалгах юм. Жишээ нь мобикомын
хэрэглэгч *211# гэж нэгжээ шалгадаг билээ энэ нь
USSD-ийг ашигладаг байна. Харин маркетингд
USSD-ийг бизнесийн байгууллагууд ямар нэгэн
судалгаа авах хэрэглэгчийн санал хүсэлт авхад
хамгийн их ашигладаг байна.
Масс мессеж- Масс мессеж гэдэг нь гар утас
хэрэглэгчдийн дугаарыг цуглуулан өөрийн
байгууллагын маркетингийн сурталчилгаагаа
олон хэрэглэгчдэд зэрэг явуулах үйлчилгээ юм.
Ийм үйлчилгээг санал болгодог байгууллагууд
байдаг бөгөөд энэ үйлчилгээ нь хэрэглэгчдэд
өөрийн үйлчилгээг хурдан түгээх үр дүнтэй
аргуудын нэг юм.
4USSD- UnstructuredSupplementaryService Data

3. SMS-маркетингийн давуу тал
Хурд- Мэссэж хэрэглэгчдэд
хэдхэн секундын дотор хаана байгаагаас нь үл
хамааран шууд хүрдэг
Уян хатан байдал- Мэссэж маркетинг нь
олон төрөлийн үйлчилгээ үйл ажиллагаанд
хэрэглэгддэг. Жишээ нь зурвасан дохио,
захиалга, зар түгээх, тэмцээн уралдаан,
хэрэглэгчдэд зориулсан компанит ажил хийх гэх
мэт.
Хариу- Дээр дурдсанчлан мэссэж маркетинг нь
буцаж хариу илгээлт нь маш өндөр үзүүлэлттэй
байдаг. Учир нь хариу илгээхэд хялбар хурдан
хэрэглэгчээс багахан хэмжээний зүтгэл
шаардагддаг.
Хувь хүнийг хөндсөн байдал- Мэссэж нь
хялбархан хэрэглэгчдийнхаа нас, хүйс, байршил
сонголт зэрэгийн талаарх судалгааг хиидэг.
Хямдхан-Мэссэж маркетинг нь хямдхан ,
1 мэссэж явуулахад 0.05$ хамгийн ихдээ.
MMS маркетинг
МMS маркетинг нь SMS маркетингийн дараа
гарсан маркетингийн стратегийн төрөл юм. SMS
мэссэж нь 160 тэмдэгт бүрий текст явуулах л
боломжтой байдаг бол MMS нь мултмедиа
контент явуулах боломжтой юм. ММS –ийг
хүмүүс зураг явуулхад хамгийн их хэрэглэдэг.
SMS –ээс ялгаатайн MMS нь 40 секундийн видио
бичлэг, 1 зураг, дуу явуулах боломжтой.
МMS-мэссэжийн давуу болон сул тал
Давуу тал
 Зар нь SMS-ийг бодвол хэмжээгээр
хязгаарлагддагүй
 Хэрэглэгчдэд шууд хүрнэ.
 Зураг богино хэмжээний бичлэг
явуулах боломжтой
Сул тал
 Интернет шаардлагатай
 Олон хэрэглэчдэд зэрэг түгээх боломж
муу
 Зардал SMS-г бодвол өндөр
2009 оныг хүртэл MMS-ийг хүмүүс идэвхтэй
ашигладаг байсан боловч ухаалаг утасны хэрэглээ
ихсэж эхэлсэн бөгөөд энэ үеээс MMS-ийн
хэрэглээ буурсан.
Байршид суурилсан маркетинг (Location based
service marketing)
Байршилд суурилсан маркетинг гэдэг нь
хэрэглэгчийн байршлыг тодорхойлон өөрийн зар
сурталчилгаа болон компанит ажилаа явуулдаг
маркетингийн стратегийн төрөл юм. Энэ
маркетинг нь тодорхой хэсэг, бүс газар нутагт
байгаа хэрэглэгчдэд өөрийн бүтээгдэхүүн
үйлчилгээгээ сурталчлах, таниулах зорилгоор
ашиглахад тохиромжтой. Жишээ нь та зоогийн
газар шинээр нээж байгаа, өөрийн зоогийн
газараа ойрын 5 км-т байгаа хүмүүсд таниулахын
тулд LBS 5– ийг ашиглах боломжтой. Ерөнхийдөө
LBS нь таны байршлийг утасны GPS ашиглан
олж аван маркетингийн үйл ажиллагаагаа
явуулдаг маркетингийн стратеги юм. LBS нь
дотроо олон төрлийн стратегийн арга байдаг
доорх жишээн дээр хэрэглэгч пицца гэж бичин
хайлт хийхэд ойролцоох пиццаны газарын
жагсаалт болон байршлыг гаргаж ирж байна.
LBS-ийг ашигласанаар доорх жишээ шиг өөрийн
бизнесээ хэрэглэгчдэд түгээх хамгийн үр дүнтэй
арга юм.
5 LBS-Location based marketing
Зураг 1: LBS

4. Аппликешинд суурилсан маркетинг
Апп-д суурилсан маркетинг нь хэрэглэгчийн
утасан дээр суулгсан апп дээр зар сурталчилгаа
үйл ажиллагаагаа баннер хэлбэрээр байршуулан
сурталчилдаг маркетингийн стратег юм. Ямар нэг
апп хийх шаардлага байхгүй зүгээр л Google
adMob зэрэг үйлчилгээнүүдийг ашиглахад л
болно. Өөрийн зар сурталчилгаагаа бусуд
хүмүүсийн хийсэн аппликешин дээр тавин тэр
аппликешинг хэрэглэж байгаа хэрэглэгчдэд
түгээх боломжтой юм.
Тоглоомонд суурилсан маркетинг
Тоглоомонд суурилсан марктенг гэдэг нь утасны
тоглоом тоголж байхад эсвэл тоглоом эхлүүлж
байхад зараа гаргадаг маркетингийн стратеги юм.
Зөвхөн зурган зар биш хөдөлгөөнт зураг, видио
бичлэг хүртэл байж болно. Сүүлийн үед
бизнесийн байгууллагууд энэ стратегийн аргыг их
хэрэглэх болсон бөгөөд зөвхөн тоглоомон
дундуур баннар зар явуулах биш өөрөө
тоглоомын аппликешин хийн түүгээрээ
маркетингийн сурталчилгаага явуулах болсон.
2. Судалгааны хэсэг
2.1 Гар утас хэрэглэгчдийн судалгаа
Гар утас энгийн яриа мессеж бичхэд зориулагдсан
зүйл байхаа больж хүмүүсийн өдөр тутмын олон
төрлийн хэрэглээнд хэрэглэгдэх болоод байгаа
билээ ухаалаг гар утас гарж ирсэн нь гар утасны
зах зээлд шинэ өөрчлөлт авчирж чадсан бөгөөд
мэдээллийн технологит хурдацтай өөрчлөлтийг
авчирч чадсан гэж хэлж болно.
Зураг 2.1: Дэлхийн нийт гар утасны
хэрэглээ (Эх сурвалж :www.statista.com)
Www.statista.com болон
www.emarker.comсайтуудын гаргасан
судалгаагаар дэлхий дээр нийт 2015 оны байдлаар
4.88 тэрбум гар утас ашиглагдаж байгаагаас 2.03
тэрбум нь ухаалаг гар утас байна. Цаашид ч энэ
тоо улам нэмэгдэх хандлагатай байгааг дээрх
зурган дээрээс харж болно.
Монгол улсын хувьд гар утас гэдэг бол
хүмүүсийн байнгын хэрэглээ болоод байгаа
билээ. Хот аймагуудаас авхуулаад хөдөө орон
нутагт ч гар утас хэрэглэдэг болсон нь монгол улс
гар утасны хэрэглээ ямар хэмжээнд байгааг
харуулж байна.
Зураг 2.2: Монголын үүрэн холбооны
хэрэглэгчдийн тоо (Эх сурвалж: ХХЗХ6)
Дээрх зурган дээрээс харсанчлан 2014 оны 6
сарын 30 ны байдлаар нийт үүрэн холбооны
хэрэглэгчдийн тоо давхардсан байдлаар 4.3 саяд
хүрээд байгаа билээ энэ нь монгол улсын нийт
хүн амаас хол давсан үзүүлэлт юм. Монгол улсад
гар утасны хэрэглээ ямар хэмжээнд байгааг дээрх
зургнаас харж болно.
6ХЗХХ- Харилцаа холбоо зохицуулах хороо
0
1
2
3
4
5
6
2012 2013 2014 2015 2016 2017
4.12
4.4
4.65
4.88
5.09
5.29
1.13
1.43
1.75
2.03
2.28
2.5
Дэлхий дээрх нийт гар утасны хэрэглээ(Тэрбум)
Ухаалаг утас хэрэглэгчдийнтоо
1.7
2.2
2.5
2.9
3.4
4.2 4.3
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Үүрэн холбооны
хэрэглэгчдийнтоо(сая)
Үүрэн холбооны хэрэглэгчдийн тоо(сая)

5. Зураг 2.3: Ухаалаг утас хэрэглэгчдийн тоо
Нийт гар утас хэрэглэж байгаа хэрэглэгчдээс
1.473.825 нь ухаалаг утас хэрэглэдэг гэдэг нь
дээрх зурган дээрээс харагдаж байгаа бөгөөд энэ
тоо 2013.12.31 ээс 2014.6.31 хүртэл 29.8% аас
34% хувь болтол өссөн байна.
2.2 Мобайл маркетинг бизнесийн байгууллагад
Мобайл маркетинг нь доорх давуу талуудыг
өөртөө агуулсан байдаг.
Шууд үр дүн- Хэрэглэгчид өөрийн гар утасаа
байнга өөртөө авч явдаг тул үр дүн нь шууд гарах
боломжтой
Ажиллахад хялбар- Гар утасны контент нь
компьютер болон бусад төхөөрөмжийг бодвол
хийхэд илүү хялбар бас хурдан байдаг байна.
Хэрэглэгчийн хариултыг шууд хүлээн авна. Ямар
нэгэн судалгаа авхад хэрэглэгчийн хариултыг
хурдан хүлээн авч хэрэглэгчдийн зан төлөв
шаардлага дээр шинжилгээ хийн өөрийн
үйлчилгээг сайжруулах боломжтой.
Бага зардлаар их хэрэглэгчдэд түгээнэ-Гар утас
дээр хэлсэнчлэх хүн бүрийн өөртөө байнга авч
явдаг зүйлсийн нэг билээ энэ нь бага зардлаар
олон хэрэглэгчдэд өөрийн сурталчилгаа
маркетингийн үйл ажиллагааг түгээх боломж
олгож байгаа юм.
Амжилттай хэрэгжих боломж- Мобайл маркетинг
нь бусад маркетингийн аргуудыг бодвол илүү
амжилттай хэрэгжих боломжтой байдаг байна.
Сүүлийн үед мобайл маркетингд хамгийн ихээр
ашиглагдаж байгаа маркетингийн стратеги бол
аппликешин болон тоглоомд суурилсан
маркетинг юм. Монгол улсад ч гэсэн энэ
маркетингийн стратегийг ашиглан амжилттай
хэрэгжүүлээд байгаа байгууллагууд олон байна.
Эко могул импекс ХХК-н гаргсан Хасажи краш
нэртэй тоглоом гаргасан бөгөөд энэ нь
тоглоомонд суурилсан маркетингийн нэг хэлбэр
юм. Энэхүү тоглоомыг “Эко Могул Импекс”-ийн
Хасажи хатаасан самар, жимсний брэнд
бүтээгдэхүүнээс сэдэвлэн зохиосон бөгөөд хархад
энгийн тоглоом боловч тэргүүн байр эзэлсэнд
мөнгөн шагнал олгоно гэсэн байсан бөгөөд энэ нь
хэрэглэгчдийг ихээр татсан юм. Одоогын
байдлаар энэ тоглоомыг суулгасан хэрэглэгчдийн
тоо 50000-д хүрээд байгаа нь хэрэгэлэгчид хэр их
татагдаж байгааг харуулж байна.
Зураг 2.3 Хасажи краш тоглоом
Энэ мэтчлэн мобайл маркетинг нь монгол улсад
хурдацтай хөгжиж эхэлж байна. Маркетингд
гарсан энэ өөрчлөлтийг хурдацтай мэдрэн
хэрэгжүүлж чадсан байгууллагууд нь бусдаас
илүү амжилттай ашигтай ажиллаж байгааг олон
судалгаагаар харж болно.

6. Дүгнэлт
Монгол улсад мобайл маркетинг гэдэг ойлголтыг
зөвхөн мессежээр зар явуулах гэж ойлгох нь их
байдаг. Хэрэв мобайл маркетингийг ашиглахаар
болсон бол дээрх стратегуудаас өөрт боломжтой
давуу талтай гэж бодсоноо сонгох нь зүйтэй
болов уу. Эхний бүлэгтээ би мобайл
маркетингийг зөвхөн мессеж зар биш өөр олон
төрөлийн стратегиуд байдаг болон тэдгээрийн
талаарх ойлголтуудийг байгууллагуудад өгөхийг
зорилоо.
Хоёрдугаар бүлэгт мобайл маркетинг нь ямар
давуу талуудыг өөртөө агуулдаг энэ зах зээл
дэлхийд болон монгол улсад хэр их хэмжээний
байр суурь эзэлж байгаа болон бизнесийн
байгууллагууд яагаад маркетингийн үйл
ажиллагаагаа гар утасны зах зээлрүү чиглүүлэх
шаардлагтай байгааг гаргаж ирэхийг оролдлоо.
Мөн цаашид байгууллагууд LBS буюу байршилд
суурилсн маркетинг болон тоглоомонд суурилсан
маркетингийн стратегуудыг ашиглах нь өөрийн
үйл ажиллагаа болон үйлчилгээгээ сурталчилхад
хамгийн их давуу тал болох болов уу гэж миний
хувьд үзэж байна.
Монгол улсад үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа
бизнесийн байгууллагуудын хувьд энэ зах зээл нь
өөрийн үйлчилгээ болон үйл ажиллагаагаа
сурталчилан ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх том
боломж гэж миний хувьд үзэж байна. Өнөөгийн
байдлаар мобайд маркетингийн стратегийн дээрх
төрлүүдийг ашигласан байгууллага байгаа хэдий
ч энэ төрлийн судалгаа шинжилгээний ажил бага
тул мобайл маркетингийн тухай ойлголт муутай
байна. Цаашид өөрийн бизнесээ хурдан
хэрэглэгчдэд түгээх болон хүргэхийг хүсвэл
мобайл маркетинг нь хамгийн ашигтай зөв
сонголт болж чадна гэж миний хувьд үзэж байна.
Ашигласан материалын жагсаалт
Монгол
1. http://www.crc.gov.mn/main.php?cid=1&do
=191&did=0
2. http://www.1212.mn/contents/stats/contents
_stat_fld_tree_html.jsp
Гадаад
1. https://www.eztexting.com/sms-marketing-
resources.
2. http://www.wordstream.com/blog/ws/2013/
08/19/what-is-mobile-marketing"Sending
MMS Notifications and
3. Content".
4. http://www.ctia.org/resource-library/press-
releases/archive/ctia-annual-survey-2013
5. http://www.techipedia.com/2011/sms-
marketing/.
6. http://www.techipedia.com:
http://www.techipedia.com/2011/sms-
marketing/
7. http://www.business.qld.gov.au/business/ru
nning/marketing/online-marketing/using-
location-based-marketing-to-promote-your-
business/how-location-based-marketing-
works.
8. http://www.packetmedia.co.uk/videos/sms-
marketing-introduction.
9. http://www.quirk.biz/cms/3021.quirk_emar
keting_mobile_marketing101_ch1.pdf.
(2012).
10. Matti, K. H. (2005). “Factors influencing
consumers’ willingness to accept mobile
advertising: a conceptualmodel”, Int. J
Mobile Communications, Vol 3, No. 3,
2005, p. 198.
11. OMA-WP-MobileCodes-20080617-C, O.
M. (Candidate – 17 Jun 2008). White Paper
on Mobile Codes.
12. T[1] Palmer, Roger C. The Bar code Book.,
Trafford Publishing,.
13. Leppäniemi, Matti, “Mobile marketing
communications in consumer
markets” 2008, p. 21
14. https://www.statista.com
15. http://www.emarketer.com/
Зохиогчийн тухай: Алтангэрэлийн Ариунбат
Шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийн
харьяа Бизнесийн удирдлага хүмүүнлэгийн их
сургуулын Мэдээллэл системийн менежментийн
4-р дамжаанд суралцдаг.
Удирдагч багш: Магистр. Д.Оюунгэрэл