Βιολογία Γ' Γυμνασίου

2. Μετά τη μελέτη της ενότητας θα
πρέπει να μπορώ:
 Να αναφέρω ποια μόρια συμμετέχουν στη δομή και στις
λειτουργίες των οργανισμών.
 Να περιγράφω τη μορφή και τις λειτουργίες των οργανιδίων
του ευκαρυωτικού κυττάρου.
 Να εντοπίζω τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ ζωικού
και φυτικού κυττάρου.
 Να αναφέρω τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ
προκαρυωτικού και ευκαρυωτικού κυττάρου.
 Να διακρίνω τη σχέση μορφολογίας και της λειτουργίας του
κυττάρου.
 Να περιγράφω πώς οργανώνεται η ζωή από το κύτταρο ως το
οικοσύστημα.

3. Άτομο
Μόριο
Κύτταρο
Όργανο
Ιστός
Σύστημα
Οργάνων
Οργανισμός
Πληθυσμός
Βιοκοινότητα
Οικοσύστημα
Βιόσφαιρα

6. Το νερό είναι η χημική ένωση που είναι
απαραίτητη σε όλες τις γνωστές μορφές
ζωής στον πλανήτη Γη και αποτελεί
κύριο συστατικό όλων των ζωντανών
οργανισμών. Το μόριο του αποτελείται
από δύο άτομα υδρογόνου (Η) και ένα
άτομο οξυγόνου και ο χημικός του τύπος
είναι Η2Ο.
Η Η
Ο
Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά ένα ποσοστό
60% με 80% ανάλογα με το βάρος του ανθρώπου από
νερό. Το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στην περίπτωση ενός
και μόνο κυττάρου του ανθρώπινου οργανισμού και
κυμαίνεται μεταξύ 70-90%.
Το νερό είναι απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία του
κυττάρου, λόγω της μεγάλης διαλυτικής ικανότητας
του που διευκολύνει τις χημικές αντιδράσεις μεταξύ των
διαλυμένων χημικών ουσιών. Ακόμα, είναι απαραίτητο
για τη μεταφορά ουσιών σε όλους τους οργανισμούς,
για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος, για την
προστασία ιστών και οργάνων κ.α. Αφυδάτωση του
οργανισμού μας κατά 2% επιφέρει πτώση των
λειτουργιών μας κατά 20%.

7. Άλατα όπως το χλωριούχο νάτριο είναι πολύ
σημαντικά για τη λειτουργία του οργανισμού,
αλλά και άλατα του ασβεστίου υπάρχουν που
«χαρίζουν» σκληρότητα στα οστά και στα δόντια.
Ανόργανα οξέα όπως το υδροχλωρικό
οξύ στο γαστρικό υγρό.

8. Αποτελούνται από άνθρακα (C), υδρογόνο
(Η) και οξυγόνο(Ο).
Οι μονοσακχαρίτες (π.χ. γλυκόζη,
φρουκτόζη) και οι δισακχαρίτες (π.χ.
ζάχαρη) έχουν γλυκιά γεύση και είναι
διαλυτοί στο νερό.
Οι πολυσακχαρίτες όπως το άμυλο και το
γλυκογόνο λειτουργούν ως αποθήκες
ενέργειας σε φυτά και ζώα αντίστοιχα.
Από τη διάσπαση των υδατανθράκων
εξασφαλίζουμε ενέργεια, σε περίπτωση
υπερβολικής κατανάλωσης
υδατανθράκων, τότε αυτοί αποθηκεύονται
ως λίπος κάτω από την επιφάνεια του
δέρματος ή ως γλυκογόνο στο συκώτι και
στους μύες.

9. Η κυτταρίνη είναι πολυσακχαρίτης ,
συστατικό του κυτταρικού τοιχώματος
των φυτικών κυττάρων.
Αποτελείται από χιλιάδες μόρια
γλυκόζης.
Η κυτταρίνη μαζί με άλλους
πολυσακχαρίτες ( π.χ. λιγνίνη)
ανήκουν στις λεγόμενες φυτικές ίνες.
Δεν έχουν καμία θρεπτική αξία γιατί
δεν διασπώνται από τον ανθρώπινο
οργανισμό, αλλά διευκολύνουν την
απέκκριση από το παχύ έντερο,
συμβάλλοντας έτσι στην καλή
λειτουργία του.

10. Όλες περιέχουν κυρίως άνθρακα, υδρογόνο,
οξυγόνο και άζωτο.
Αποτελούνται από μικρότερα τμήματα
(ενώσεις) που ονομάζονται αμινοξέα.
Υπάρχουν 20 διαφορετικά αμινοξέα που
ενώνονται μεταξύ τους με όλους τους
πιθανούς συνδυασμούς και δίνουν μια μεγάλη
ποικιλία πρωτεϊνών.
Οι πρωτεΐνες είναι απαραίτητες:
1) για την επιδιόρθωση της φθοράς των
κυττάρων και τη δημιουργία νέων .
2) Για την παραγωγή ορμονών, αιμογλοβίνης,
αντισωμάτων κ.α.
3) Για την επιτάχυνση των αντιδράσεων του
μεταβολισμού
4) Για την παραγωγή ενέργειας

11. Αποτελούνται κυρίως από
άνθρακα (C), υδρογόνο (Η) και
οξυγόνο (Ο).
Είναι αδιάλυτα στο νερό.
Επειδή με τη διάσπαση τους
απελευθερώνονται μεγαλύτερα
ποσά ενέργειας από τους
υδατάνθρακες αποτελούν
αποθήκες ενέργειας.
Είναι βασικά συστατικά των
κυτταρικών μεμβρανών.
Λιπάση
Λιπαρά οξέα
γλυκερόλη
Λιπίδιο

12. Είναι δύο το δεοξυριβονουκλεικό οξύ (DNA)και το ριβονουκλεικό οξύ (RNA).
Πρόκειται για μόρια που καθορίζουν τα κληρονομικά γνωρίσματα και ελέγχουν τις
λειτουργίες των οργανισμών. Αποτελούνται από απλούστερα μόρια τα
νουκλεοτίδια, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν πολυνουκλεοτιδικές
αλυσίδες. Νουκλεοτίδιο

13. Το κύτταρο είναι η μικρότερη μονάδα που φέρει
όλα τα χαρακτηριστικά της ζωής δηλαδή τρέφεται,
αναπνέει, αναπαράγεται κ.λ.π.
Ανθρώπινα εγκεφαλικά
κύτταρα
Επιθηλιακά κύτταρα
πνεύμονα

14. Μιτοχόνδριο είναι οργανίδιο με σχήμα
επίμηκες, σφαιρικό ή ωοειδές στο οποίο
συντελείται η κυτταρική αναπνοή δηλαδή η
διάσπαση χημικών ουσιών με τη βοήθεια
ενζύμων και η απελευθέρωση ενέργειας. Όλα
τα κύτταρα π.χ. του ανθρώπου δεν έχουν
τον ίδιο αριθμό μιτοχονδρίων. Για
παράδειγμα τα μυικά κύτταρα του ανθρώπου
διαθέτουν περισσότερα μιτοχόνδρια από
άλλα κύτταρα λογω μεγαλύτερων
ενεργειακών αναγκών.
Πλασματική μεμβράνη είναι μια
μεμβράνη από λιπίδια και
πρωτεΐνες που οριοθετεί το
κύτταρο και ελέγχει την είσοδο και
την έξοδο ουσιών εξυπηρετώντας
την επικοινωνία του κυττάρου με
το περιβάλλον.
Πυρήνας περιέχει το γενετικό υλικό
στο οποίο είναι καταγεγραμμένες οι
πληροφορίες που ρυθμίζουν τη
δομή και τη λειτουργία του
κυττάρου. Περιβάλλεται από διπλή
μεμβράνη (πυρηνική) με ανοίγματα
(πόρους), μέσω των οποίων
γίνεται η ανταλλαγή μορίων μεταξύ
πυρήνα και του υπόλοιπου
κυττάρου.
Κυτταρόπλασμα είναι μια διαυγής
ζελατινώδης μάζα μεταξύ πυρήνα
και πλασματικής μεμβράνης στην
οποία βρίσκονται διάφορα
οργανίδια του κυττάρου.
ΖΩΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ

15. Ενδοπλασματικό δίκτυο είναι ένα σύστημα μεμβρανών που
συνδέονται με την πλασματική και την πυρηνική μεμβράνη.
Αποτελεί ένα ενιαίο δίκτυο αγωγών και κύστεων μέσω των
οποίων εξασφαλίζεται η μεταφορά ουσιών σε όλα τα μέρη του
κυττάρου. Υπάρχουν δύο μορφές: το αδρό και το λείο. Στην
επιφάνεια του αδρού υπάρχουν τα ριβοσώματα που του δίνουν
την αδρή (τραχιά ) όψη ενώ στ λείου που αποτελεί συνέχεια του
αδρού δεν έχει ριβοσώματα και η λετιτουργία τους έχει σχεση με
τη σύνθρση λιπιδίων και την αποθήκευση διαφόρων πρτειωνών.
Σύμπλεγμα Golgi είναι
ένα σύνολο
παράλληλων
πεπλατυσμένων σάκων
στους οποίους οι
πρωτεΐνες, μετά τη
σύνθεση τους,
τροποποιούνται και
παίρνουν την τελική
τους μορφή.
Κενοτόπια πρόκειται για κυστίδια που
περιέχουν ένα υδατώδες υγρό.
Χαρακτηριστικά κενοτόπια στα φυτικά
κύτταρα είναι το χυμοτόπια, ενώ στα ζωικά τα
πεπτικά που σχηματίζονται όταν εισέρχονται
στο ζωικό κύτταρο τροφικά σωματίδια ή
μικροοργανισμοί για να χρησιμοποιηθούν ή να
καταστραφούν.
Λυσοσώματα είναι οργανίδια με
σφαιρικό σχήμα που περιέχουν δραστικά
ένζυμα και είναι υπεύθυνα για τη
διάσπαση ουσιών π.χ. πρωτεϊνών αλλά
και μικροοργανισμών όπως π.χ.
διαφόρων μικροβίων που μολύνουν τον
οργανισμό μας..
Ριβοσώματα είναι σχηματισμοί που
αποτελούνται από πρωτεΐνες και
RNA και βρίσκονται στο αδρό
ενδοπλασματικό δίκτυο αλλά και
ελεύθερα μέσα στο κυτταρόπλασμα.
Είναι υπεύθυνα για την παραγωγή
πρωτεϊνών.
ΖΩΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ

19. ΦΥΤΙΚΟ ΚΥΤΤΑΡΟ
Ριβοσώματα
Πυρήνας
Μιτοχόνδριο
Χλωροπλάστης είναι οργανίδιο
με σχήμα φακοειδές. Εκεί,
πραγματοποιείται η φωτοσύνθεση
κατά την οποία απλά ανόργανα
μόρια όπως διοξείδιο του άνθρακα
και νερό μετατρέπονται σε
οργανικά όπως π.χ. γλυκόζη και
ταυτόχρονα ελευθερώνεται
οξυγόνο. Περιέχει μια πράσινη
χρωστική τη χλωροφύλλη που
δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια κατά
τη φωτοσύνθεση.
Χυμοτόπιο είναι το οργανίδιο εκείνο
που αποθηκεύει νερό και άλλες
ουσίες για το φυτικό κύτταρο και
καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος
του φυτικού κυττάρου.
Κυτταρόπλασμα
Κυτταρικό τοίχωμα περιβάλλει
εξωτερικά την πλασματική μεμβράνη
των φυτικών κυττάρων. Προσφέρει
στήριξη στο κύτταρο. Είναι συμπαγές,
ανθεκτικό και αποτελείται κυρίως από
πολυσακχαρίτες όπως η κυτταρίνη.
Πλασματική μεμβράνη
Ενδοπλασματικό
δίκτυο
Σύμπλεγμα Golgi
Λυσοσώματα

21. Πυρήνας
Πλασματική
μεμβράνη
Γενετικό υλικό
Προκαρυωτικό Κύτταρο
(κύτταρα χωρίς πυρήνα)
Ευκαρυωτικά Κύτταρα
(κύτταρα με πυρήνα)

22. Βακτήρια του εντέρου του
ανθρώπου
E-coli βακτήριο του εντέρου του
ανθρώπου που όταν «βρεθεί» σε
κάποιο σημείο του ουροποιητικού
συστήματος προκαλεί λοιμώξεις.

23. Βάκιλλοι (ραβδοειδές σχήμα)
Π.χ. Λακτοβάκιλλος
Κόκκοι (σφαιρικό σχήμα)
Π.χ. Σταφυλόκοκκος
Σπείρες ή σπειρίλια (ελικοειδές
σχήμα)
Π.χ. Καμπυλοβακτηρίδιο

24. Κυτταρική μεμβράνη: Καλύπτει το
εσωτερικό του κυτταρικού
τοιχώματος και θέτει τα όρια για τα
περιεχόμενα του κυττάρου και
φραγμούς σε ουσίες που
εισέρχονται και εξέρχονται
Κυτταρόπλασμα:
Παχύρευστο, κολλοειδές
υγρό του κυττάρου, στο
οποίο επιπλέουν τα
συστατικά του.
Γενετικό υλικό: Συνήθως
κυκλικό μόριο DNA.
Μαστίγιο(α): για την κίνηση
Ριβοσώματα: παράγουν
πρωτεΐνες
Βλεφαρίδες: φέρουν κάποια
βακτήρια για την κίνηση
Πλασμίδια: επιπλέον μόρια
γενετικού υλικού που
συχνά φέρουν τα βακτήρια.
Κυτταρικό τοίχωμα:
Αποτελείται από
πεπτιδογλυκάνη
(διαφορετική σύσταση από
αυτή του φυτικού
κυττάρου)και διατηρεί το
σχήμα του βακτηριακού
κυττάρου.
Κάψα: ορισμένα βακτήρια είναι
«κλεισμένα» μέσα σε κάψα.
Τα βακτήρια έχουν συνήθως
μικρότερο μέγεθος από τα
ευκαρυωτικά κύτταρα και δεν
έχουν οργανίδια.

25. Σε αντίξοες συνθήκες (ακραίες θερμοκρασίες,
ακτινοβολίες) πολλά βακτήρια μετατρέπονται σε
ενδοσπόρια, δηλαδή αφυδατωμένα κύτταρα με
ανθεκτικά τοιχώματα και χαμηλούς
μεταβολικούς ρυθμούς.
1 βακτήριο → 1 ενδοσπόριο → 1 βακτήριο (το
αρχικό)
Ενδοσπόρια
βακτηρίου του
άνθρακα σε
πνευμονικό ιστό
Βάκιλλος του άνθρακα
«αδρανοποιείται» από κύτταρα του
ανοσοποιητικού συστήματος

27. Ζωντανοί
Οργανισμοί
Μονοκύτταρους
Πολυκύτταρους
Προκαρυωτικούς
Ευκαρυωτικούς
Αποτελούνται από πολλά
διαφορετικά κύτταρα στο
μέγεθος, δομή και
λειτουργία που είναι:
Ευκαρυωτικά
Διακρίνονται σε:
Διακρίνονται σε:
Φωτοαυτότροφα
Βακτήρια,
κυανοβακτήρια
Βακτήρια
Παραμήκιο
Eυγλήνη
Αμοιβάδα
Πρωτόζωα,
Μύκητες, Φύκη
Ζύμες

29. Κύτταρο: η βασική μονάδα ζωής. Προκειμένου για
πολυκύτταρο οργανισμό διαφέρουν μεταξύ τους στο
μέγεθος, στο σχήμα και στις λειτουργίες που επιτελούν
και δεν μπορούν να ζήσουν ανεξάρτητα από τα
υπόλοιπα κύτταρα του οργανισμού. Στους
μονοκύτταρους όμως οργανισμούς το μοναδικό
κύτταρο πραγματοποιεί όλες τις λειτουργίες μόνο του.
Νευρικό κύτταρο
Μυϊκό κύτταρο
Ενδοθηλιακό κύτταρο
Αμοιβάδα

30. Κατά την ανάπτυξη ενός οργανισμού τα κύτταρα όχι
μόνο αυξάνονται σε αριθμό, αλλά τροποποιούνται,
συγκροτούν ομάδες και εξειδικεύονται σε
συγκεκριμένες λειτουργίες. Η διαδικασία αυτή
ονομάζεται διαφοροποίηση κυττάρων.

32. Ιστός αποτελείται από ένα σύνολο κυττάρων με
παρόμοια μορφή και λειτουργία π.χ. νευρικός ιστός,
επιθηλιακός ιστός κ.α..
Νευρικός ιστός
Επιθηλιακός ιστός
Καρδιακός μυϊκός ιστός

34. Επιθηλιακός ιστός του εσωτερικού του
στομάχου
Κυβοειδές επιθήλιο νεφρού
Ο επιθηλιακός ιστός αποτελείται από κύτταρα τα
οποία συνδέονται στενά μεταξύ τους, σχηματίζουν
στρώσεις (στιβάδες) και καλύπτουν εξωτερικά το
σώμα (επιδερμίδα) ή περιβάλλουν εσωτερικά
όργανα ή επενδύουν το εσωτερικό κοιλοτήτων του
σώματος (βλεννογόνοι). Ο ρόλος του είναι
προστατευτικός κυρίως αλλά μπορεί τα κύτταρα του
να εκκρίνουν ή να απορροφούν διάφορες ουσίες
π.χ. βλεννογόνος εντέρου.
Επιθηλιακά
κύτταρα

35. Χαλαρός
Συνδετικός Ιστός
(κάτω από την
επιδερμίδα)
Λιπώδης Ιστός-
(Χαλαρός
Συνδετικός
ιστός)
Αίμα ( τύπος
χαλαρού
συνδετικού
ιστού)
Ινώδης Πυκνός
Συνδετικός Ιστός
στους συνδέσμους
στις αρθρώσεις
Χόνδρινος Ιστός
Οστίτης Ιστός
Ο ερειστικός ιστός αποτελείται από κύτταρα που συνδέουν δομές μεταξύ τους (π.χ. μυς
με οστά). Προσφέρουν στήριξη και προστασία. Διακρίνεται κυρίως σε συνδετικό,
χόνδρινο και οστίτη ιστό. Το αίμα είναι ένας τύπος χαλαρού συνδετικού ιστού.

36. Χαλαρός
συνδετικός ιστός
(στομάχου).
Περιλαμβάνει
εκτός των άλλων
ίνες κολλαγόνου
και ελαστίνης.
Λιπώδης Ιστός (Χαλαρός
συνδετικός ιστός).
Πυκνός (ινώδης)
συνδετικός ιστός.
Περιλαμβάνει εκτός
των άλλων κυρίως
ινίδια κολλαγόνου σε
δεσμίδες. Συναντάνται
στους συνδέσμους και
στου τέντοντες.

37. Μυϊκός Ιστός αποτελείται από μυϊκές
ίνες δηλαδή κύτταρα με σχετικά μεγάλο
μήκος. Διακρίνεται σε σκελετικό
(σκελετικοί ή γραμμωτοί μύες), λείο
(τοιχώματα σπλάχνων) και καρδιακό.

38. Νευρικός Ιστός αποτελείται από δύο τύπους
κυττάρων, τους νευρώνες και τα νευρογλοιακά
κύτταρα. Χάρη στους νευρώνες ο οργανισμός έχει
τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τις μεταβολές
του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος
και να αντιδρά προκειμένου να διατηρήσει την
ισορροπία στο εσωτερικό του περιβάλλον και να
προσαρμοστεί του στις μεταβολές του εξωτερικού
περιβάλλοντος , εξασφαλίζοντας ουσιαστικά την
ίδια την επιβίωση του.
Ηλικιωμένος:
περίπου 98.780
εκατομμύρια
νευρώνες!
Παιδί: περίπου
100.000
εκατομμύρια
νευρώνες!
Νευρώνες: τα
κύτταρα με τη
μεγαλύτερη διάρκεια
ζωής. Η ζωή μερικών
από μας διαρκεί όσο
και η ζωή του
ανθρώπου!
Νευρογλοιακά
κύτταρα: νευρικά
κύτταρα που
ασχολούνται με την
προστασία,
συντήρηση και τροφή
των νευρώνων.

39. Όργανο αποτελείται από ένα σύνολο διαφορετικών
ιστών που συνεργάζονται π.χ. εγκέφαλος, στομάχι,
μήτρα, πνεύμονας, νεφρός κ.α..

40. Σύστημα οργάνων είναι το σύνολο οργάνων
που συνεργάζονται μεταξύ τους για την
πραγματοποίηση μιας λειτουργίας π.χ.
αναπαραγωγικό, αναπνευστικό κ.α.
Ζωντανός Οργανισμός αποτελείται από ένα σύνολο οργανικών
συστημάτων που συνεργάζονται αρμονικά για την πραγματοποίηση
όλων των διαφορετικών λειτουργιών που είναι απαραίτητες για την
επιβίωση του.

41. Τα φυτά έχουν απλούστερη
οργάνωση καθώς δεν έχουν σύστημα
οργάνων.
Φυτικοί ιστοί διακρίνονται και
οργανίδια του κυττάρου
Όργανα των φυτών

42. Πληθυσμός είναι το σύνολο των ζωντανών
οργανισμών του ίδιου είδους που ζουν στον ίδιο
τόπο την ίδια χρονική περίοδο. Είδος είναι το
σύνολο των ζωντανών οργανισμών με μεγάλες
ομοιότητες στην εξωτερική μορφή και την
εσωτερική οργάνωση που διασταυρώνονται
μεταξύ τους δημιουργώντας γόνιμους
απογόνους.
Βιοκοινότητα είναι το σύνολο των βιοτικών
παραγόντων μιας περιοχής δηλαδή ζώων, φυτών και
μικροοργανισμών. Η περιοχή αυτή καθώς και τα
χαρακτηριστικά της (περιβαλλοντικές συνθήκες,
όπως θερμοκρασία, υγρασία, ηλιοφάνεια,
ανάγλυφο-σύσταση εδάφους, διαθεσιμότητα νερού
κ.τ.λ.) ονομάζεται βιότοπος,
Όλοι οι άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο
είδος, αλλά διαφορετικοί
πληθυσμοί ανθρώπων υπάρχουν σε
κάθε περιοχή.

43. Βιόσφαιρα τμήμα του πλανήτη και της
ατμόσφαιρας του, όπου ζουν , τρέφονται και
αναπαράγονται οι ζωντανοί οργανισμοί
Οικοσύστημα σύνολο βιοτικών και αβιοτικών
παραγόντων μιας περιοχής, δηλαδή όλοι οι
ζωντανοί οργανισμοί που ζουν σε μία περιοχή
και τα χαρακτηριστικά της περιοχής (π.χ.
θερμοκρασία, υγρασία , παρουσία νερού,
σύσταση εδάφους κ.α.) καθώς και οι μεταξύ τους
σχέσεις (τροφικές, ανταγωνισμού κ.τ.λ.).