More Related Content
Similar to บาลีไวยากรณ์ ๔
Similar to บาลีไวยากรณ์ ๔ (20)
More from วัดดอนทอง กาฬสินธุ์
More from วัดดอนทอง กาฬสินธุ์ (20)
บาลีไวยากรณ์ ๔
- 2. สมาส
สมาส
คือ การย่อ ศัพ ท์ต ั้ง แต่ ๒ ศัพ ท์ข ึ้น
ไป เข้า เป็น ศัพ ท์เ ดีย วกัน
มีร ูป วิเ คราะห์ว ่า “ สมสิย เตติ สมาโส
(สทฺโ ท) แปลว่า (โย สทฺโ ท อ.ศัพ ท์ ใด
(ตยา อัน ท่า น) สมสิย เต ย่อ มย่อ พร้อ ม
อิต ิ เพราะเหตุน น (โส สทฺโ ท อ.ศัพ ท์
ั้
นัน ) สมาโส ชือ ว่า สมาส
้
่
- 3. ประเภทของสมาส
สมาสมี ๒ ประเภท คือ
๑. สมาสว่า โดยกิจ
๒. สมาสว่า โดยชือ
่
๑. สมาสว่า โดยกิจ มี ๒ อย่า ง คือ
a. ลุต ตสมาส ลบวิภ ัต ติ เช่น
- กฐิน สฺส ทุส ส ํ กฐิน ทุส ส ํ
ฺ
ฺ
ผ้า เพื่อ กฐิน
- 4. - รญฺโ ญ ปุต ฺโ ต ราชปุต ฺโ ต
โอรส ของพระราชา
–
อลุต ตสมาส ไม่ล บวิภ ัต ติ เช่น
- ทูเ ร นิท านํ ทูเ รนิท านํ
(วัต ถุ) มีน ท าน เป็น ที่ใ กล้
ิ
- อุร สิ โลโม ยสฺส โส อุร สิโ ลโม
(พฺร าหฺม โณ) พราหมณ์ม ข นที่อ ก
ี
- 5. ๒.
สมาสว่า โดยชือ มี ๖ อย่า ง คือ
่
๑) กัม มธารยสมาส
๒) ทิค ส มาส
ุ
๓) ตัป ปุร ิส สมาส
๔) ทวัน ทวสมาส
๕) อัพ ยยีภ าวสมาส
๖) พหุพ พิห ิส มาส
- 6. ๑. กัม มธารยสมาส
กัม มธารยสมาส
คือ สมาสที่ม น ามศัพ ท์
ี
๒ บท ลงวิภ ัต ติแ ละวจนะอย่า งเดีย วกัน
บทหนึง เป็น นามนาม บทหนึ่ง เป็น
่
คุณ นาม คือ บทหนึง เป็น ประธาน บท
่
หนึง เป็น วิเ สสนะ หรือ เป็น คุณ นามทั้ง
่
๒ บท มีบ ทอืน เป็น ประธาน เช่น
่
- มหนฺโ ต ปุร ิโ ส มหาปุร ิโ ส
- อนฺโ ธ จ วธิโ ร จ อนฺธ วธิโ ร (ปุร ิโ ส)
- 7. กัมมธารยสมาส
มี ๖ อย่าง คือ
๑. วิเสสนบุพพบท
๒. วิเสสนุตตรบท
๓. วิเสสโนภยบท
๔. วิเสสโนปมบท
๕. สัมภาวนบุพพบท
๖. อวธารณบุพพบท
- 8. ๑. วิเสสนบุพพบท
วิเ สสนบุพ พบท
คือ มีบ ทวิเ สสนะอยู่
หน้า บทประธานอยู่ห ลัง เช่น
- มหนฺโ ต ปุร ิโ ส มหาปุร ิโ ส บุร ุษ ใหญ่
- ขตฺต ิย า กญฺญ า ขตฺต ิย กญฺญ า นาง
กษัต ริย ์
- นีล ํ อุป ป ลํ นีล ุป ป ลํ ดอกบัว เขีย ว
ฺ
ฺ
ข้อ สัง เกต
สมาสนีเ อา
้
มหนฺต ศัพ ท์ เป็น มหา เช่น
- 9. ข้อ สัง เกต
(ต่อ )
ลบอัก ษรตัว หลัง ของบทวิเ สสนะ เหลือ
ไว้แ ต่อ ัก ษรตัว หน้า เช่น
- กุจ ฺฉ ิต า ทิฏ ฺฐ ิ กุท ิฏ ฺฐ ิ ทิฏ ฐิอ ัน บัณ ฑิต
เกลีย ด
- ปธานํ วจนํ ปาวจนํ คํา เป็น ประธาน
- สนฺโ ต ปุร ิโ ส สปฺป ร ิโ ส บุร ุษ ระงับ แล้ว
ุ
- 10. ๒. วิเ สสนุต ตรบท
วิเ สสนุต ตรบท
คือ มีบ ทวิเ สสนะอยู่ห ลัง
บทประธานอยู่ห น้า เช่น
- สตฺโ ต วิเ สโส สตฺต วิเ สโส สัต ว์ว ิเ ศษ
- นโร วโร นรวโร นระผู้ป ระเสริฐ
- มนุส โ ส ทลิท ฺโ ท มนุส ส ทลิท ฺโ ท มนุษ ย์
ฺ
ฺ
ผูข ัด สน
้
- 11. ๓. วิเ สสโนภยบท
วิเ สสโนภยบท
คือ มีบ ททั้ง ๒ เป็น วิเ ส
สนะ มีบ ทอืน เป็น ประธาน มีค ำา แปลว่า
่
ทั้ง ...ทั้ง ... เช่น
- สีต ญฺจ สมฏฺฐ ญฺจ สีต สมฏฺฐ ำ (ฐานำ ที่)
ทั้ง เย็น ทั้ง เกลี้ย ง
- อนฺโ ธ จ วธิโ ร จ อนฺธ วธิโ ร (ปุร ิโ ส
บุร ุษ ) ทั้ง บอดทั้ง หนวก
- ขญฺโ ช จ ขุช โ ช จ ขญฺช ขุช โ ช (ปุ
ฺ
ฺ
- 12. ๔. วิเ สสโนปมบท
วิเ สสโนปมบท
คือ มีบ ทวิเ สสนะเป็น
อุป มา มี ๒ อย่า ง คือ วิเ สสนะอยู่แ ละ
อยู่ห ลัง เช่น
๑) สมาสที่ม อ ป มาอยู่ห น้า ชือ ว่า อุป มา
ี ุ
่
บุพ พบท เชน
- สงฺข ำ อิว ปณฺฑ รำ สงฺข ปณฺฑ รำ (ขีร ำ
นำ้า นม) ขาวเพีย งดัง สัง ข์
- กาโก อิว สูโ ร กากสูโ ร คนกล้า
- 14. ๕. สัม ภาวนบุพ พบท
สัมภาวนบุพพบท
มีบทหน้าที่ประกอบด้วย อิ
ติ ศัพท์ บทหลังเป็นประธาน เช่น
– ขตฺติโย (อหำ) อิติ มาโน ขตฺติยมาโนน
มานะว่า (เราเป็น) กษัตริย์
– สตฺโต อิติ สญฺญา สตฺตสญฺญา ความ
สำาคัญว่าสัตว์
– สมโณ (อหำ) อิติ ปฏิญฺญา สมณปฏิญฺญา
ปฏิญญาว่า (เราเป็น) สมณะ
- 16. คำำ ถำมท้ำ ยบท
๑.
กัมมธำรยสมำส คือ สมำสเช่นไร มีกี่
อย่ำง อะไรบ้ำง ?
๒. วิเสสนบุพพบท คือ สมำสเช่นไร ตั้ง
วิเครำะห์ว่ำอย่ำงไร ยกตัวอย่ำง
ประกอบด้วย ?
๓. ศัพท์ว่ำ มหำปุริโส เป็นสมำสอะไร
ตั้งวิเครำะห์อย่ำงไร ?
๔. วิเสสนุตตรบท คือสมำสเช่นไร ตั้ง