More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to พระอภิธรรมปิฎก บทที่ ๑
Similar to พระอภิธรรมปิฎก บทที่ ๑ (20)
More from วัดดอนทอง กาฬสินธุ์
More from วัดดอนทอง กาฬสินธุ์ (20)
พระอภิธรรมปิฎก บทที่ ๑
- 1. วิช าพระอภิธ รรม ปิฎ ก บรรยายโดย พระมหาธานินทร์ อาทิต วโร,ดร. น.ธ.เอก,ป.ธ.๘,พธ.บ. (อังกฤษ),พธ.ม. (บาลี),พธ.ด.(พระพุทธ
- 2. ความรู้เบืองต้นเกี่ยวกับพระอภิธรรมปิฎก ้ ความหมายของ “พระอภิธ รรมปิฎ ก ” คำา ว่า “พระอภิธ รรมปิฎ ก ” (บาลี อภิธ มฺม ปิฏ กำ) มาจาก พระ (คำา ยกย่อ ง แปลว่า ประเสริฐ ) อภิธ รรม ธรรมอัน ยิ่ง ปิฏ ก (ตำา รา/ภาชนะ เช่น ตระกร้า ) รวมแล้ว แปลว่า ตำา ราธรรมอัน ประเสริฐ ยิ่ง
- 3. คำาว่า “ ปิฎก” (บาลี_ปิฏกำ) พระอรรถ กถาจารย์ได้ให้ความหมายไว้ ๒ ประการ คือ ๑. ปิฎก หมายถึง คัมภีร์หรือตำารา ดัง ประโยคบาลีว่า มา ปิฎกสมฺปทาเนน อย่าเชือถือโดยการอ้างตำารา ่
- 4. ๒. ปิฎก หมายถึง ภาชนะ (เช่น ตะกร้า) ดังประโยคว่า อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย กุทฺทาลปิฏกมา ทาย ครั้งนันบุรุษคนหนึ่งถือจอบและ ้ ตระกร้าเดินมา
- 5. ความสำาคัญของพระอภิธรรมปิฎก พระอภิธรรมปิฎก เป็น ๑. ปรมัตถเทศนา คือ การแสดงธรรมเจาะจงเฉพาะ ประโยชน์อย่างยิ่งซึ่งเป็นธรรมชั้นสูงไม่เกี่ยวด้วย ท้องเรื่อง หรือโวหาร
- 6. ความสำาคัญของพระอภิธรรมปิฎก (ต่อ) ๒. ยถาธัมมสาสนะ คือ การสอนตามเน้ืือหาแท้ๆ ของธรรม ๓. นามรูปปริจเฉทกถา คือ ถ้อยคำาที่สอนให้กำาหนด รูปและนาม คือร่างกายและจิตใจ ๔. อนุสยปหาน คือ เป็นเครื่องละกิเลสอย่างละเอียด อันได้แก่กเลสที่นอนเนื่องอยู่ในสันดาน ิ
- 7. สถานทีทรงแสดงพระอภิธรรม ่ พระพุทธองค์ทรงแสดงพระอภิธรรม บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ โปรดพุทธมารดา มีเทวดาร่วมฟัง ๘๐ โกฏิ
- 8. จำานวนเทวดาทีได้บรรลุธรรม ่ พระพุทธองค์ทรงแสดงเป็นเวลา ๓ เดือน ของโลก มนุษย์ มีเทวดาได้บรรลุธรรม ตามลำาดับคัมภีร์ ดังนี้ ๑. คัมภีร์ธัมมสังคณี ว่าด้วยหมวดแห่งปรมัตถธรรม ทรงแสดง ๑๒ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๗ โกฏิ
- 9. ๒. คัมภีร์วิภงค์ ว่าด้วยการจำาแนกปรมัตถธรรม ทรง ั แสดง ๑๒ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๗ โกฏิ ๓. คัมภีร์ธาตุกถา ว่าด้วยธาตุแห่งปรมัตถธรรม ทรง แสดง ๖ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๗ โกฏิ
- 10. ๔. คัมภีร์ปุคคลบัญญัติ ว่าด้วยบัญญัติบุคคลและ ปรมัตถ์ ทรงแสดง ๖ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๗ โกฏิ ๕. คัมภีร์กถาวัตถุ ว่าด้วยการถามและตอบในปรมั ตถธรรม ทรงแสดง ๑๓ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๗ โกฏิ
- 11. ๖. คัมภีร์ยมก ว่าด้วยการแสดงปรมัตถธรรมเป็นคู่ๆ ทรงแสดง ๑๘ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๗ โกฏิ ๗. คัมภีร์มหาปัฏฐาน ว่าด้วยปัจจัยปรมัตถธรรม ทรง แสดง ๒๓ วัน มีเทวดาบรรลุธรรม ๔๐ โกฏิ
- 12. ความเป็นมาของพระอภิธรรมปิฎก สมัยพุทธกาล ครั้งพุทธกาล คำาว่าพระไตรปิฎก ไม่ปรากฏ มีปรากฏ ว่า “ พรหมจรรย์” บ้าง “ ธรรมวินัย” บ้าง “ สุตะ” บ้าง คำาว่า “ อภิธรรมปิฎก” จึงไม่ปรากฏ ส่วนคำาว่า “ อภิธรรม” มีปรากฏหลายแห่ง บางครั้ง เรียกว่า “ อภิธรรม” โดดๆ บ้าง บางครั้งเรียกคู่กันว่า “ อภิธรรม อภิวินัย” บ้าง
- 13. สรุป คำาเรียกคำาสอนในสมัยพุทธกาล คำาที่ใช้เรียกคำาสอนในสมัยพุทธกาล ๑. พรหมจรรย์ ๒. ธรรมวินัย ๓. สุตะ ๔. อภิธรรม ๕. อภิวินย ั มี ๕ คือ
- 14. หลักฐานทีปรากฏในคัมภีร์ ่ คำาว่า “ พรหมจรรย์” (ทางดำาเนินชีวิตอย่าง ประเสริฐ) มีปรากฏในพระพุทธพจน์สมัยที่ทรงส่งพระสาวก ๖๐ รูป ไปประกาศพระศาสนา ความว่า “ ภิกษุทั้งหลาย เราพ้นแล้วจากบ่วงทั้งปวง ทั้งที่เป็น ของทิพย์ทงที่เป็นของมนุษย์ แม้พวกเธอก็พนแล้ว ั้ ้ จากบ่วงทั้งปวง ทั้งที่เป็นของทิพย์
- 15. ทั้งที่เป็นของมนุษย์ พวกเธอจงจาริกไปเพื่อ ประโยชน์สุขแก่ชนเป็นจำานวนมาก เพื่ออนุเคราะห์ ชาวโลกเพื่อประโยชน์เกื้อกูลและความสุขแก่ทวย เทพและมนุษย์ อย่าไปโดยทางเดียวกันสองรูป
- 16. จงแสดงธรรมมีความงามในเบื้องต้น มีความงามใน ท่ามกลาง และมีความงามในที่สด จงประกาศ ุ พรหมจรรย์ พร้อมทั้งอรรถ และพยัญชนะ บริสุทธิ์ บริบูรณ์ ครบถ้วน ที่มา วิ.ม.(ไทย) ๔/๓๒/๔๐.
- 17. พระพุทธพจน์ที่ตรัสถึงจุดมุงหมาย ่ ของการประพฤติพรหมจรรย์ ภิกษุทั้งหลาย พรหมจรรย์นี้เราประพฤติมิใช่เพือ ่ หลอกลวงคน มิใช่เพื่อเรียกร้องคนให้มานับถือ มิใช่ เพือประโยชน์แก่ลาภ สักการะและชื่อเสียง ทีแ้้เพื่อ ่ ่ สำารวม เพื่อละกิเลส เพือคลายกำาหนัดยินดี เพื่อดับ ่ ทุกข์ ที่มา องฺ.จตุกฺก. (ไทย) ๒๑/๒๕/๔๑.
- 18. พระพุทธพจน์ตรัสประทานอุปสมบท ให้พระอัญญาโกณฑัญญะ เธอจงมาเป็นภิกษุเถิด ธรรมอันเรากล่าวดีแล้ว เธอ จงประพฤติพรหมจรรย์ เพื่อทำาที่สุดทุกข์โดยชอบ เถิด ที่มา วิ.ม.(ไทย) ๔/๑๘/๒๕.
- 19. ๒) คำาว่า พระธรรมวินัย พระพุทธพจน์ ตรัสกับพระอานนท์ตอนใกล้ นิพพาน ธรรมและวินัยที่เราแสดงแล้วบัญญัติแล้วแก่เธอทั้ง หลาย หลังจากเราล่วงลับไป ธรรมวินัยเหล่านั้น จะ เป็นศาสดาของเธอทั้งหลาย ที่มา ที.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๔.
- 20. คำาว่า ธรรมวินัย เป็นคำา ๒ คำา รวมอยู่ด้วยกัน คือ ธรรมและวินัย คำาว่า ธรรม หมายถึง คำาสอนที่ทรงมุ่ง แสดงเนื้อหา อัตถะ หรือสภาวะของธรรมะล้วนๆ ไม่มี บัญญัติ บุคคล เวลา สถานที่ และท้องเรื่องเข้ามา เกี่ยวข้องอยู่ในธรรมะนั้น ซึ่งต่อมาเรียกว่า อภิธรรม
- 21. ต่อมาเมื่อจัดเป็น ปิฎก เรียกว่า อภิธรรมปิฎก คำาว่า ธรรม ยังรวมเอาพระสูตรเข้าไว้ด้วย คำาว่า พระสูตร หมายถึง คำาสอนที่ปรารภถึง บัญญัติ บุคคล เวลา สถานที่ ท้องเรื่อง และธรรมะที่ทรงสอน รวมอยู่ด้วยกัน
- 22. คำาว่า วินัย คือคำาสอนในส่วนที่เป็นบัญญัติและ ขนบธรรมเนียมเพือบริหารหมู่คณะของสังคมทีอยู่ ่ ่ รวมกันให้เป็นระเบียบเรียบร้อยดีงาม มีความเป็น เอกภาพ ได้แก่ อุภโตวินย (ยุคต่อมาเรียกว่า อุภโต ั วิภังค์ คือ ภิกขุวิภังค์ และภิกขุนีวิภังค์) แปลว่า วินัย ๒ ฝ่าย คือ วินัยของภิกษุและวินัยของภิกษุณี
- 23. ๓) คำาว่า สุตตะ พระพุทธพจน์ตรัสถึงสุตตะ ภิกษุทั้งหลาย บุคคล ๔ จำาพวกน้้ีมีปรากฏอยู่ใน โลก บุคคล ๔ จำาพวกไหนบ้าง คือ (๑)บุคคลผู้มีสุตะน้อยทังไม่เข้าถึงสุตะ (๒) บุคคลผู้มีสุตะน้อย แต่เข้าถึงสุตะ (๓) บุคคลผู้มีสุตะมากแต่ไม่เข้าถึงสุตะ (๔) บุคคลผู้มีสุตะมากทั้งเข้าถึงสุตะ
- 24. อธิบายขยายความว่า บุคคลผู้มีสุตะน้อยทั้งไม่เข้าถึงสุตะคือ บุคคลบาง คนในโลกนีมี สุตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน ้ อิติวตตกะ ชาตกะ อัพภูตธรรม เวทัลละ น้อย เขาก็ ุ ไม่รอรรถรู้ธรรมของสุตะนั้น และไม่ปฏิบัติธรรม ู้ สมควรแก่ธรรม ที่มา องฺ.จตุกฺก.(ไทย) ๒๑/๖/๙_๑๐.
- 25. คำำว่ำ สุตะ รวมไว้ทั้งพระวินัย พระสูตร และพระ อภิธรรม ดังข้อควำมที่ปรำกฏใน อุปำลีเถรวัตถุ แห่ง ขุททกนิกำย อปทำนว่ำ “ พระองค์มีพระวินัย พระ สูตร พระอภิธรรม และพระพุทธวจนะมีองค์ ๙ แม้ทง ั้ มวลเป็นธรรมสภำ ที่มำ ขุ.อป.(ไทย) ๓๒/๕๓๗/๘๑.
- 26. กำำเนิดของคำำว่ำ พระไตรปิฎก ภำษิตของพระอุบำลีเถระ แสดงให้เห็นว่ำ พระพุทธ พจน์ที่เคยเรียกว่ำ ธรรมวินัย ได้กระจำยออกไปเป็น ๙ องค์ประกอบ (นวงฺคำ) กำรแบ่งพระพุทธพจน์เป็น (นวงฺคำ) อำจเป็นกำรจัดพระพุทธพจน์ในรูปแบบเก่ำ แก่ที่สุดก็เป็นได้ ต่อมำในชั้นอรรถกถำเรียกว่ำ
- 27. นวังคสัตถุสำสน์ และในอุปำลีเถรวัตถุ ก็ได้ระบุถึง พระวินัย พระสูตร พระอภิธรรม ไว้ด้วย แสดงว่ำ ยุค นี้มีกำรแบ่งพุทธวจนะในลักษณะนี้กันแล้ว เพียงแต่ ยังไม่แยกเป็นปิฎกอย่ำงชัดเจน เหมือนยุคต่อมำ พอ มำถึงสมัยสังคำยนำ ครั้งที่ ๓ จึงใช้คำำว่ำ พระ ไตรปิฎก
- 28. ดังบำลีทปรำกฏในสังคำยนำครั้งที่ ี่ ๓ ว่ำ เตปิฏกำ พุทฺธวจนำ นำม พุทฺธสฺส ภควโต ธมฺมวินยสฺส สโมธำนำ โหติ แปลว่ำ พระพุทธพจน์คือพระไตรปิฎก เป็นทีรวมแห่ง ่ พระธรรมวินัยของพระผู้ม่พระภำคเจ้ำ
- 29. ๔) คำำว่ำ อภิธรรม อภิวินัย พระพุทธพจน์ตรัสถึง อภิธรรม อภิวินัย ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ เป็นผู้ใคร่ธรรม เป็นผู้ฟง ั และผู้แสดงธรรมอันเป็นที่พอใจ มีควำมปรำโมทย์ อย่ำงย่ิิงในพระอภิธรรม ในพระอภิวินัย แม้กำรที่ ภิกษุเป็นผู้ใคร่ธรรม เป็นผู้ฟังและเป็นผู้แสดงธรรม อันเป็นที่พอใจ มีควำมปรำโมทย์อย่ำงย่ิิงในพระ อภิธรรม ในพระอภิวินัย นี้เป็นนำถกรณธรรม