HISTORY

1. 1
Διιεληζηηθνί ρξόλνη (323 - 30 π.Υ.)
Η δηάζπαζε ηνπ θξάηνπο ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ
 αλαγλώξηζε ηεο ζπκβαζηιείαο ζηνλ εηεξνζαιή αδειθό ηνπ, ην Φίιηππν
Αξξηδαίν (Φίιηππνο Γ'), αλίθαλν λα θπβεξλήζεη, θαη ζηνλ αλακελόκελν γην
ηνπ από ηε Ρσμάλε (Αιέμαλδξνο Γ'
 δηαζπαζηηθέο ηάζεηο ζηελ απηνθξαηνξία πνπ πήξαλ ηε κνξθή εμεγέξζεσλ,
απειεπζεξσηηθώλ πνιέκσλ θαη ζπγθξνύζεσλ γηα ηε δηαδνρή.
Δμεγέξζεηο θαη απειεπζεξωηηθνί αγώλεο.
 Οη Αζελαίνη καδί κε ηνπο Αηησινύο ήηαλ από ηνπο πξώηνπο πνπ θηλήζεθαλ
ελαληίνλ ησλ Μαθεδόλσλ, όηαλ πιεξνθνξήζεθαλ ην ζάλαην ηνπ
Αιεμάλδξνπ..
 Σν αληηκαθεδνληθό κέησπν όκσο, πνπ είρε νπζηαζηηθά ππνθηλεζεί από ηνπο
Αζελαίνπο ξήηνξεο Τπεξείδε θαη Γεκνζζέλε, κεηά ηηο ζπγθξνύζεηο πνπ
έγηλαλ ζηελ πεξηνρή ηεο Λακίαο (Λακηαθόο πόιεκνο, 322 π.Υ.) θαη ζηε
Θεζζαιία δηαιύζεθε.
επηθξάηεζε ηωλ Μαθεδόλωλ ζπλέπεηεο:
 Οη Αζελαίνη ππνρξεώζεθαλ λα αληηθαηαζηήζνπλ ην δεκνθξαηηθό
πνιίηεπκα κε νιηγαξρηθό, λα πιεξώζνπλ ρξεκαηηθή απνδεκίωζε θαη λα
δερηνύλ καθεδνληθή θξνπξά ζηε Μνπληρία, έλα από ηα ιηκάληα ηνπ
Πεηξαηά.
 Ο Τπεξείδεο δνινθνλήζεθε θαη ν Γεκνζζέλεο απηνθηόλεζε, πξνθεηκέλνπ λα
απνθύγεη ηελ αηίκσζε.
 Πόιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ ππνρξεώζεθαλ λα δερηνύλ καθεδνληθέο θξνπξέο.
Οη Μαθεδόλεο ζηξαηεγνί δελ πξόιαβαλ λα πξνρσξήζνπλ ζε ηηκσξία ησλ
Αηησιώλ, γηαηί έπξεπε λα επηζηξέςνπλ έγθαηξα ζηελ Αζία, όπνπ είραλ
αξρίζεη νη δηακάρεο ησλ δηαδόρσλ.
 ΢ηηο αλαηνιηθέο επαξρίεο ηεο απηνθξαηνξίαο, όπνπ ε καθεδνληθή εμνπζία
ήηαλ ραιαξή, εθδειώζεθαλ εμεγέξζεηο γεγελώλ πιεζπζκώλ αιιά θαη
Διιήλσλ πνπ είραλ εγθαηαζηαζεί ζηε Βαθηξηαλή.

2. 2
΢πγθξνύζεηο ηωλ δηαδόρωλ.
Σα βαζίιεηα ηεο Αλαηνιήο. Ο Αιέμαλδξνο, όηαλ θαηέιαβε ηελ Αίγππην,
αλαγνξεύζεθε θαξαώ θαη όηαλ θαηέιπζε ηελ πεξζηθή απηνθξαηνξία αλέβεθε ζην
ζξόλν ησλ Αραηκεληδώλ θη εμνπζίαζε πνιινύο ιανύο. Έηζη
ε βαζηιεία έγηλε πξνζωπηθή.
α. Βαζίιεην ηεο Αηγύπηνπ. Ηδξπηήο ηνπ ήηαλ ν Πηνιεκαίνο, ζηξαηεγόο ηνπ Μ.
Αιεμάλδξνπ.
β. Βαζίιεην ηεο ΢πξίαο. Ηδξύζεθε από ην ΢έιεπθν, ζηξαηεγό ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ,
ηνλ ηζρπξόηεξν από ηνπο ληθεηέο ηεο κάρεο ζηελ Ηςό (301 π.Υ.).
Σα βαζίιεηα ηνπ ειιαδηθνύ ρώξνπ.
΢ηε κεηξνπνιηηηθή Διιάδα ν ζεζκόο ηεο βαζηιείαο είρε ηηο ξίδεο ηνπ ζηε θπιεηηθή*
νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο. Σν βαζηιηά ηνλ εμέιεγε ε ζπλέιεπζε ησλ ζηξαηησηώλ θαη ηνλ
πιαηζίσλε έλα ζπκβνύιην επγελώλ. Ζ παξάδνζε απηή δηαηεξήζεθε θαζ' όιε ηελ
αξραηόηεηα ζηα ειιεληθά θύια πνπ δελ εμειίρζεθαλ πνιηηηθά θαη δελ νξγαλώζεθαλ
ζε πόιεηο-θξάηε, όπσο ζπλέβε, γηα παξάδεηγκα, κε ηνπο Μαθεδόλεο θαη ηνπο
Ζπεηξώηεο. Έηζη ν ζεζκόο ηεο βαζηιείαο ζ' απηνύο είρε «εζληθό» ραξαθηήξα θαη
δηαηήξεζε ην ηππηθό ηεο αλαγόξεπζεο ηνπ βαζηιηά από ην ζηξαηό, αθόκα θαη όηαλ ε
βαζηιεία έγηλε θιεξνλνκηθή. ΢ηνλ ειιαδηθό ρώξν, θαζνξηζηηθό ξόιν θαηά ηνπο
ειιεληζηηθνύο
α. Βαζίιεην ηεο Μαθεδνλίαο.
β. Βαζίιεην ηεο Ηπείξνπ.
Οη πόιεηο-θξάηε.
α. Η Αζήλα.
β. Η ΢πάξηε.
γ. Η Ρόδνο.
δ. Η Γήινο.
Οη ζπκπνιηηείεο.
α. Η Αηηωιηθή ζπκπνιηηεία.
β. Η Αραϊθή ζπκπνιηηεία.

3. 3
α) Οικονομικά.
 εληαίν νηθνλνκηθό ζύζηεκα.
 θνηλό λνκηζκαηηθό ζύζηεκα,
 θνηλή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή
 θαη θνηλόο ηξόπνο ζπλαιιαγώλ.
 Οη βαζηιείο ήηαλ θάηνρνη όιεο ηεο γεο.
 Αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ ιόγσ ηεο πινύζηαο γεσξγηθήο παξαγσγήο θαη ηεο
αληαιιαγήο ησλ παξαγόκελσλ αγαζώλ κεηαμύ ησλ βαζηιείσλ.
 Γηα ηε δηεπθόιπλζε ησλ ζπλαιιαγώλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηα ειιεληθά
λνκίζκαηα θαη απνζύξζεθαλ ηα πεξζηθά.

4. 4
 Παξάιιεια δεκηνπξγήζεθαλ ηξάπεδεο θαη ρξεζηκνπνηήζεθαλ επηηαγέο.
β) Κοινωνικά.
 Αζηηθή ηάμε
 Έκπνξνη
 Σξαπεδίηεο
 βαζηιηθνί ππάιιεινη
 εξγάηεο θαη κηθξνθαιιηεξγεηέο
 δνύινη
γ) Πολιηικά.
 απόιπηε κνλαξρία
 ν Βαζηιηάο θπβεξλά καδί κε ην επηηειείν ηνπ
 ζετθέο ηηκέο πξνο ηνλ βαζηιηά
 ν πνιίηεο ράλεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηα θνηλά θαη θνηηά ην αηνκηθό ηνπ
ζπκθέξνλ
 Σν θέληξν βάξνπο κεηαηνπίζηεθε από ηε κεηξνπνιηθή Διιάδα ζηηο
κεγαινππόιεηο ηεο Αλαηνιήο.

5. 5

6. 6
Σα ειιεληζηηθά πλεπκαηηθά θέληξα
Οη πόιεηο πνπ ηδξύζεθαλ από ηνλ Αιέμαλδξν θαη ηνπο δηαδόρνπο ηνπ ζηελ Αλαηνιή
εμειίρζεθαλ γξήγνξα ζε αζηηθά θέληξα. Κάπνηεο αλαπηύρζεθαλ ζε κεγάια
νηθνλνκηθά θαη πνιηηηζηηθά θέληξα. Ηδξύζεθαλ κε νξγαλσκέλν πνιενδνκηθό
ζύζηεκα, πεξηβάιινληαλ κε ηείρε, δηέζεηαλ αλάθηνξα,
αγνξέο, γπκλάζηα*, παιαίζηξεο*, ζηάδηα, ζέαηξα, βηβιηνζήθεο θαη ηεξνύο ρώξνπο
εμσξατζκέλνπο κε αξρηηεθηνληθά κλεκεία, όπσο λανύο, ζηνέο θαη κεγάινπο βσκνύο.
Οη ζπνπδαηόηεξεο κεγαινππόιεηο πνπ εμειίρζεθαλ ζε πλεπκαηηθά θέληξα, ήηαλ ε
Αιεμάλδξεηα, ε Αληηόρεηα θαη ε Πέξγακνο.
Η Αλεξάνδπεια. Ηδξύζεθε από ηνλ Αιέμαλδξν (331 π.Υ.) θαη γξήγνξα εμειίρζεθε ζε
νηθνλνκηθό θαη πνιηηηζηηθό θέληξν. Σελ θαηνηθνύζαλ Έιιελεο, Αηγύπηηνη θαη
Δβξαίνη.
Η Ανηιόσεια. Ηδξύζεθε από ην ΢έιεπθν (300 π.Υ.), ην βαζηιηά ηεο ΢πξίαο, ζηνλ
Οξόληε πνηακό. Ήηαλ δηαηξεκέλε ζε ηέζζεξηο ζπλνηθηζκνύο, γη' απηό νλνκαδόηαλ θαη
Σεηξάπνιηο.
Η Πέπγαμορ. Ήηαλ ε πξσηεύνπζα ηνπ θξάηνπο ησλ Αηηαιηδώλ ζηε Μ. Αζία.
Δμειίρζεθε ζε ζπνπδαίν θέληξν, όηαλ ν Φηιέηαηξνο, ζεζαπξνθύιαθαο ηνπ
Λπζίκαρνπ, βαζηιηά ηεο Θξάθεο, απνζηάηεζε θαη δήηεζε ηε βνήζεηα ηνπ ΢έιεπθνπ.
Ο ειιεληζηηθόο πνιηηηζκόο (ζει. 142-4)
Βαζηθά ζεκεία
Η γιώζζα
(α) κηιήζεθε ε ειιεληζηηθή θνηλή: εμέιημε βαζηθά ηεο αηηηθήο δηαιέθηνπ ζε κηα
απινπνηεκέλε κνξθή·
(β) ηε ρξεζηκνπνηνύλ Έιιελεο θαη γεγελείο γηα θαζεκεξηλή επηθνηλσλία, ζπγγξαθή
θαη ιαηξεία.

7. 7
Η ζξεζθεία
(α) ηα θύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο:
1. αλάκεημε ζξεζθεπηηθώλ πεπνηζήζεσλ (ζξεζθεπηηθόο ζπγθξεηηζκόο).
2. πέξα από ηηο παξαδνζηαθέο ιαηξείεο δηαδόζεθαλ θπξίσο κπζηεξηαθέο ιαηξείεο:
Διεπζίληα κπζηήξηα, κπζηήξηα ηνπ Μίζξα, ηεο Ίζηδαο θιπ.
(β) ηα αίηηα απηώλ ησλ εμειίμεσλ:
- πνιηηηθά: νη λένη βαζηιηάδεο πηνζέηεζαλ ηνπηθέο ιαηξείεο, γηα λα γίλνπλ αξεζηνί.
- θνηλσληθνί: ε αβεβαηόηεηα ησλ λέσλ ζπλζεθώλ νδήγεζε πνιινύο λα αλαδεηήζνπλ
παξεγνξηά ζε λέεο ζξεζθεπηηθέο εκπεηξίεο (π.ρ. ππνζρέζεηο γηα θαιύηεξε κεηά
ζάλαηνλ δσή).
Σα γξάκκαηα
΢ηνπο ειιεληζηηθνύο ρξόλνπο δηαπηζηώλεηαη καδηθή παξαγσγή βηβιίσλ, πνπ
νθείιεηαη:
- ζηελ πιαηηά ρξήζε πιηθώλ γξαθήο (πάππξνο θαη πεξγακελή) θαη
- ζηε δεκηνπξγία κεγάισλ πλεπκαηηθώλ θέληξσλ (Αιεμάλδξεηα, Πέξγακνο).
Οη Δπηζηήκεο θαηά ηνπο ειιεληζηηθνύο ρξόλνπο (ζει. 146-8)
 Ζ εθζηξαηεία ηνπ Μ. Αιέμαλδξνπ πνπ είρε θαη ην ραξαθηήξα έλνπιεο
εμεξεύλεζεο ζπλέβαιε πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε.
 Οη γεωγπαθικέρ γνώζειρ δηεπξύλζεθαλ κε ηελ αλαθάιπςε λέσλ πεξηνρώλ,
άγλσζησλ κέρξη ηόηε ζηνπο Έιιελεο.
 Ο Νέαπσορ, έλαο από ηνπο ζηξαηεγνύο ηνπ Αιέμαλδξνπ, πξαγκαηνπνίεζε θαη
πεξηέγξαςε ηνλ παξάπινπ ησλ αθηώλ ηνπ Ηλδηθνύ σθεαλνύ.
 ν Επαηοζθένηρ, βαζηζκέλνο ζηηο πιεξνθνξίεο άιισλ θαη ζε έξεπλεο δηθέο
ηνπ, θαηαζθεύαζε έλαλ παγθόζκην ράξηε
 γλώζεηο αζηξνλνκηθέο: Οη γλώζεηο ησλ ιαώλ ηεο Μεζνπνηακίαο γηα ηα
αζηέξηα κειεηήζεθαλ κε κεγαιύηεξε ζπνπδή. Ζ ζθαηξηθόηεηα ηεο γεο θαη ε
δηπιή θίλεζή ηεο, γύξσ από ηνλ άμνλα ηεο θαη ηνλ ήιην, ήηαλ ζεσξίεο πνπ
δηαηππώζεθαλ γηα πξώηε θνξά από ηνλ Απίζηαπσο ηο Σάμιο.
 Οη αζηξνλνκηθέο έξεπλεο ζα ήηαλ αδύλαηεο, εάλ δελ ππήξρε παξάιιειε
πξόνδνο ησλ καζεκαηηθώλ. ΢εκαληηθό θέληξν αλάπηπμήο ηνπο ήηαλ ε

8. 8
Αιεμάλδξεηα θαη ζπνπδαηόηεξνο εθπξόζσπνο ν Εςκλείδηρ, γλσζηόο από ην
έξγν ηνπ «΢ηνηρεία», ην πην δηαδεδνκέλν θαη δηαβαζκέλν βηβιίν κεηά ηελ
Αγία Γξαθή.
 Οη θπζηθέο επηζηήκεο θαιιηεξγήζεθαλ από ηνλ Απσιμήδη ηο Σςπακούζιο.
Κέληξν ησλ θπζηνγλωζηηθώλ επηζηεκώλ ήηαλ ε Αιεμάλδξεηα.
 ΢ηελ Αιεμάλδξεηα ν Ηπόθιλορ ζπλέβαιε ζηελ πξόνδν ηεο βηνινγίαο κε ηηο
έξεπλέο ηνπ γηα ην λεπξηθό ζύζηεκα θαη ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο.
 Οη ηαηξηθέο γλώζεηο, εμάιινπ, πνπ είραλ ηηο βάζεηο ηνπο ζηε δηδαζθαιία ηνπ
Ηππνθξάηε (5νο αη. π.Υ.), εμειίρζεθαλ πξνο λέεο θαηεπζύλζεηο.
 Σε ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ ηαηξηθώλ γλώζεσλ ζα επηηύρεη αξγόηεξα, ην 2ν αη.
κ.Υ., ν Γαληνόρ από ηελ Πέξγακν.
Ο Αξρηκήδεο δσγξαθηζκέλνο από ηνλ ηηαιό θαιιηηέρλε Domenico Fetti (πεξ. 1589 –
1623)

9. 9
ΠΗΓΔ΢
Αξρηκήδεο
΢ε άιιν ηνπ έξγν, ηνλ Ψακκίηε, ν Αξρηκήδεο (287-212 π.Υ.) ινγάξηαζε πόζνη θόθθνη
άκκνπ ζα ρξεηάδνληαλ γηα λα γεκίζεη ην (ζθαηξηθό) ζύκπαλ. Σν πξόβιεκα θαίλεηαη
παξάδνμν, αιιά ην λόεκα ηνπ θαλεξώλεηαη αλ ζπκεζνύκε όηη νη αξραίνη δε γλώξηδαλ
ηνπο αξαβηθνύο αξηζκνύο θαη νη ινγαξηαζκνί ήηαλ εμαηξεηηθά δύζθνινη όηαλ ηα πνζά
ήηαλ κεγάια. Σελ ηδηαίηεξε ηθαλόηεηα ηνπ λα ρεηξίδεηαη ηεξάζηηνπο αξηζκνύο ν
Αξρηκήδεο ηελ έδεημε θαη όηαλ επηλόεζε θαη έζηεηιε ζηνλ Δξαηνζζέλε έλα πξόβιεκα
πνπ ε ιύζε ηνπ είλαη αξηζκόο κε πάλσ από 200.000 ςεθία!
Πνιιά έξγα ηνπ Αξρηκήδε έρνπλ ραζεί· άιια ζώδνληαη ζε αξαβηθή κεηάθξαζε.
Υσξηζηόο ιόγνο αο γίλεη κόλν γηα ηελ πξαγκαηεία ηνπ Πεξί κεραληθώλ ζεσξεκάησλ,
όπνπ κηιώληαο γηα ηε κέζνδν ηνπ δηαπηζηώλεη όηη πνιιά γεσκεηξηθά ζεσξήκαηα ηα
εκπλεύζηεθε από κεραληθέο θαηαζθεπέο. Απξόζκελε δήισζε, γηαηί, αλ πηζηέςνπκε
ηνλ Πινύηαξρν, ν Αξρηκήδεο ζεσξνύζε ηηο πξαθηηθέο εθαξκνγέο γεωκεηξίαο
παηδνύζεο πάξεξγα -θαη ραξαθηήξηδε «παξαθαηηαλή θαη βάλαπζε» θάζε ηέρλε πνπ
ηθαλνπνηνύζε αλάγθεο.
Καη όκσο, νη εθεπξέζεηο ηνπ Αξρηκήδε ήηαλ πνιιέο: κηα πδξαληιία γλσζηή σο
θνριίαο, έλα απηόκαην πιαλεηάξην πνπ παξνπζίαδε ηηο θηλήζεηο ηνπ ήιηνπ, ηεο
ζειήλεο θαη πέληε πιαλεηώλ, θαη ην πνιύζπαζην βαξνύιθν, πνπ κε απηό ιέλε πσο
κπόξεζε λα ζύξεη κόλνο ηνπ νιόθιεξν θαξάβη. Σέινο, ηζηνξία έγξαςαλ νη κεραληθέο
εθεπξέζεηο ηνπ όηαλ, κε πξνηξνπή ηνπ Ηέξσλα, θαηαζθεύαζε πνιεκηθέο κεραλέο γηα
λα ρξεζηκνπνηεζνύλ ελαληίνλ ησλ Ρσκαίσλ πνπ πνιηνξθνύζαλ ηηο ΢πξαθνύζεο από
μεξά θαη ζάιαζζα. ΢ίγνπξα δελ έθαςε κε θνίια θάηνπηξα ηνλ ερζξηθό ζηόιν, όπσο
παξαδίδεηαη, ηνπ έθαλε όκσο ηόζεο δεκηέο κε ηα βιεηηθά θαη άιια κεραλήκαηα πνπ
επηλόεζε, ώζηε νη Ρσκαίνη, «όηαλ από ην ηείρνο εκθαληδόηαλ λα πξνεμέρεη θάπνην
ζθνηλί ή μύιν, θώλαδαλ πσο ν Αξρηκήδεο θηλνύζε κεραλή ελαληίνλ ηνπο, έθαλαλ
κεηαβνιή θαη ην έβαδαλ ζηα πόδηα».
Φάλεο Καθξηδήο, Αξραία Ειιεληθή Γξακκαηνινγία, Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ
΢πνπδώλ, Θεζζαινλίθε 2005, ζει. 232-233

10. 10
Γαιελόο (πεξ. 130-200 κ.Υ.)
Ὅηη ὁ ἄξηζηνο ἰαηξὸο θαὶ θηιόζνθνο.
Πξαγκαηηθά, ν Γαιελόο από ηελ Πέξγακν ζπνύδαζε πξώηα θηινζνθία θαη
καζεκαηηθά, αξγόηεξα ηαηξηθή ζηελ παηξίδα ηνπ, ζηε ΢κύξλε, ζηελ Κόξηλζν θαη.
ζηελ Αιεμάλδξεηα. ΢ηελ αξρή εξγάζηεθε σο γηαηξόο ησλ κνλνκάρσλ γξήγνξα όκσο
κεηαπήδεζε ζηε Ρώκε, όπνπ έδεζε θαη ηα πεξηζζόηεξα ρξόληα ηεο δσήο ηνπ,
δηάζεκνο θαη αλαγλσξηζκέλνο από ηνπο απηνθξάηνξεο.
Σα ζπγγξάκκαηα ηνπ είλαη ηόζν πνιιά, ώζηε ν ίδηνο θξόληηζε λα ηα απαξηζκήζεη
ζην Πεξὶ ηῶλ ἰδίωλ βηβιίωλ θαη λα ηα θαηαηάμεη ζην Πεξὶ ηῆο ηάμεωο ηῶλ ἰδίωλ
βηβιίωλ. ΢ηα ρέξηα καο έθηαζαλ, νιόθιεξα ή ζρεδόλ, πάλσ από 150 έξγα -ηα
πεξηζζόηεξα ζην ειιεληθό πξσηόηππν, ιίγα κνλάρα ζε ιαηηληθέο ή αξαβηθέο
κεηαθξάζεηο. ΢ε νξηζκέλα ν Γαιελόο εμεηάδεη θηινζνθηθά θαη θηινινγηθά ζέκαηα-
ζεκαληηθόηεξα όκσο είλαη ηα πάκπνιια ηαηξηθά ηνπ ζπγγξάκκαηα, πνπ ην έλα κε ην
άιιν ζηνηρεηνζεηνύλ κηαλ εγθπθινπαίδεηα ηεο αξραίαο ηαηξηθήο. Αθνξνύλ ηελ
αλαηνκία, ηελ παζνινγία, ηε δηαγλσζηηθή, ηε θπζηνινγία, ηε θαξκαθνινγία... -όιεο
νπζηαζηηθά ηηο πηπρέο ηεο ηαηξηθήο ζεσξίαο θαη πξάμεο- αθόκα θαη ην Πῶο ρξὴ
ἐμειέγρεηλ ηνὺο πξνζπνηεκέλνπο λνζεῖλ.
Ο Γαιελόο είρε κεγάιε εθηίκεζε ζηνλ Ηππνθξάηε θαη ηνπο δηαδόρνπο ηνπ, αιιά ν
ίδηνο αξληόηαλ πεηζκαηηθά λα εληαρηεί ζε ζρνιή. Πξνηηκνύζε λα κέλεη εθιεθηηθόο,
έηνηκνο λα απνδερηεί θαη λα αμηνπνηήζεη ηα παξ' ἑθάζηνηο θαιά, θαη πνιεκνύζε άγξηα
όζνπο αθνινπζνύζαλ κηα θαη κνλαδηθή ζρνιή, ηδηαίηεξα ηε κεζνδηθή, πνπ
επηθξαηνύζε ζηηο κέξεο ηνπ. ΢νθή ήηαλ θαη ε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηε γιώζζα, όπνπ
είρε απνξξίςεη ηνλ απζηεξό αηηηθηζκό, θξίλνληαο κεγίζηελ ιέμεωο ἀξεηήλ ζαθήλεηαλ.
Φάλεο Καθξηδήο, Αξραία Ειιεληθή Γξακκαηνινγία, Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ
΢πνπδώλ, Θεζζαινλίθε 2005, ζει. 290-291

11. 11
Οη αιιαγέο ζηνλ Διιεληζκό κεηά ηηο θαηαθηήζεηο ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ
«Οη θαηαθηήζεηο ηνπ Μεγαιέμαλδξνπ πξνθάιεζαλ κεγάιεο αιιαγέο ζηνλ Διιεληζκό.
Ωο ηόηε ν ειιεληθόο θόζκνο παξνπζίαδε κηαλ νκαιή θαη ηζνδπγηαζκέλε εηθόλα.
Τπήξρε έλαο ππξήλαο, ν ειιαδηθόο ρώξνο, ελώ πέξα από ηηο ζάιαζζεο, ζηα παξάιηα
ηεο Μεζνγείνπ θαη ηνπ Πόληνπ, νη απνηθηζκνί είραλ δεκηνπξγήζεη έλα πεξηθεξεηαθό
ζηεθάλη από ειιεληθέο εγθαηαζηάζεηο. Ο ππξήλαο ζηήξηδε θαη ηξνθνδνηνύζε ηελ
πεξηθέξεηα θαη ε πεξηθέξεηα ζηήξηδε θαη ηξνθνδνηνύζε ηνλ ππξήλα. Αθόκα, ηόζν
ζηνλ ειιαδηθό ρώξν όζν θαη ζηηο πεξηθεξεηαθέο εγθαηαζηάζεηο, νη πιεζπζκνί είραλ
θνηλή γιώζζα, θνηλή ζξεζθεία, ήζε θαη έζηκα -όια ειιεληθά. Πνιηηηθή κνλάδα
απνηεινύζε ε πόιε-θξάηνο θαη κόλν ην πνιίηεπκα παξάιιαδε από ηόπν ζε ηόπν,
ηόζν ζηελ Διιάδα όζν θαη ζηελ πεξηθέξεηα, όπνπ κάιηζηα νη ειιεληθέο πόιεηο ζηε
Μηθξαζία ηύραηλε θαη λα βξεζνύλ ππνηαγκέλεο ζηνπο Πέξζεο.
Απηά ηώξα άιιαμαλ θαζώο ν Μεγαιέμαλδξνο θαηάιπζε ην πεξζηθό θξάηνο θαη
νδήγεζε ηνλ Διιεληζκό αλαηνιηθά σο ηνλ Ηλδό πνηακό θαη λόηηα σο ηελ Αίγππην.
Έηζη νη Έιιελεο θπξηάξρεζαλ ζε πιήζνο μέλνπο, αιιόγισζζνπο θαη αιιόζξεζθνπο
ιανύο -ιανύο πνπ σο έλα ζεκείν ζέιεζαλ, σο έλα ζεκείν ππνρξεώζεθαλ λα
ειιελίζνπλ, δειαδή λα κάζνπλ ειιεληθά θαη λα δερηνύλ θάζε ινγήο ειιεληθέο
πνιηηηζκηθέο επηδξάζεηο. Από απηνύο ηνπο ειιελίδνληεο μέλνπο πήξε ην όλνκα ηεο ε
Διιεληζηηθή επνρή, πνπ όκσο ζπρλά ηελ νλνκάδνπκε θαη Αιεμαλδξηλή -όρη από ηνλ
Μεγαιέμαλδξν, αιιά από ηελ Αιεμάλδξεηα ηεο Αηγύπηνπ, πνπ γηα αηώλεο απνηέιεζε
ην ζεκαληηθόηεξν πλεπκαηηθό θέληξν.»
Φάλεο Καθξηδήο, Αξραία Ειιεληθή Γξακκαηνινγία
Η ζέζε ηωλ γπλαηθώλ θαη ηωλ δνύιωλ ζηελ ειιεληζηηθή θνηλωλία
Υσξίο απηό λα ζεκαίλεη σζηόζν θάπνηα βειηίσζε ηεο ζέζεο ησλ γπλαηθώλ ή ησλ
δνύισλ. Σν δίπηπρν ηνύην έρεη δώζεη ηξνθή ζε αηέξκνλεο ζπδεηήζεηο θαη
αληηπαξαζέζεηο, πνπ δελ ζπλνςίδνληαη κέζα ζε ιίγεο θξάζεηο. Ωο πξνο ηηο γπλαίθεο, ε
γλώκε πνπ γεληθά επηθξαηεί είλαη όηη απνιακβάλνπλ, ηνπιάρηζηνλ ζηηο εύπνξεο
ηάμεηο, κεγαιύηεξε αλεμαξηεζία, αλ θαη ν γάκνο παξακέλεη γηα ηε λεαξή Διιελίδα ε

12. 12
κόλε θνηλσληθή ζέζε πνπ κπνξεί λα δηαλνεζεί· έλαο γάκνο πνπ ηεο επηβάιιεη λα
δερηεί ηελ επηινγή ηνπ παηέξα ή ηνπ θεδεκόλα ηεο. Ωζηόζν νξηζκέλα γακήιηα
ζύκθσλα καξηπξνύλ όηη ε γπλαίθα δελ κπνξεί λα απνπεκθζεί κε ηελ άλεζε πνπ
ππήξρε ζην παξειζόλ θαη όηη έρεη δηθαίσκα επίβιεςεο ζηε ρξήζε ηεο πεξηνπζίαο ηεο.
Αο κε δώζνπκε όκσο ζηα ζηνηρεία απηά ζεκαζία κεγαιύηεξε απ’ όζε ηνπο αλήθεη: ε
γπλαίθα εμαθνινπζεί λα παξακέλεη θάησ από θεδεκόλεπζε, θαη κνλάρα ζηε ΢πάξηε,
ζε νξηζκέλεο πεξηθεξεηαθέο πεξηνρέο, θαζώο θαη ζηηο ειιεληζηηθέο απιέο, ζα βξνύκε
γπλαίθεο νηθνλνκηθά αλεμάξηεηεο πνπ θάπνηε εκπιέθνληαη θαη ζηα πνιηηηθά
δξώκελα.
Σα ίδηα θαη κε ηνπο δνύινπο. Παξόιν πνπ ζεκεηώλεηαη κηα πξόνδνο ζηηο
απειεπζεξώζεηο, ε γεληθή θαηάζηαζε ηνπ δνύινπ δελ αιιάδεη. Ο δνύινο εμαθνινπζεί
λα είλαη αληηθείκελν ηδηόθηεην θαη ζηεξείηαη θάζε λνκηθή ππόζηαζε. Σν ζέκα είλαη,
αλ θαη θαηά πόζν ε ειιεληθή εμάπισζε ζηνλ θόζκν ηεο Αλαηνιήο ζπλνδεύηεθε από
εμάπισζε ηεο δνπιείαο. Ζ απάληεζε ζ’ απηό ην εξώηεκα ρξεηάδεηαη πξνζνρή: δελ
παξαηεξείηαη καδηθή δηάδνζε ηεο δνπιείαο ζηηο ρώξεο πνπ θαηέθηεζαλ νη Έιιελεο.
Απηό πνπ κάιινλ ζπκβαίλεη, όπσο ήδε ηνλίζακε, είλαη όηη νη παξαδνζηαθέο δνκέο
εμάξηεζεο ησλ ρσξηθώλ εμαθνινπζνύλ λα ιεηηνπξγνύλ ηόζν ζηελ Αίγππην όζν θαη
ζηελ Αζία. Οη κειέηεο ζρεηηθά κε ηε δνπιεία ζηελ πηνιεκατθή Αίγππην είλαη ζ’ απηό
ην ζεκείν θαηεγνξεκαηηθέο. Οπσζδήπνηε ε ειιεληζηηθή επνρή γλώξηζε κηα αύμεζε
ηνπ αξηζκνύ ησλ δνύισλ, ζε ζπλάξηεζε κε ηελ αύμεζε ηνπ ηδησηηθνύ πινύηνπ, απηό
όκσο δελ ζπληζηά γελίθεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο δνπιείαο. Καηά ηνλ ίδην ιόγν πνπ
δελ κεηαβιήζεθαλ νπζηαζηηθά νη νηθνλνκηθέο δνκέο, παξέκεηλαλ άζηθηεο θαη νη
ζρέζεηο ησλ θνηλσληώλ κεηά ηελ θαηάθηεζε. Ώζηε θαη απ’ απηή ηελ άπνςε, ε ηζηνξία
ηνπ ειιεληζηηθνύ θόζκνπ ηνπνζεηείηαη ζηελ πξνέθηαζε ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο.
Claude Mossé, Annie Schnapp-Gourbeillon, Επίηνκε Ιζηνξία ηεο Αξραίαο
Ειιάδαο (2.000-31 π.Υ.), εθδ. Παπαδήκα, 2007, ζ.450-451
΢εκαζία θαη ξόινο ηνπ ειιεληζηηθνύ βαζηιηά
Αθξηβώο απηή ε δνκή ησλ δηνηθεηηθώλ θέληξσλ δείρλεη πνηα απάληεζε έδσζε ν
κνλάξρεο ζηελ πνιπκνξθία ησλ πιεζπζκώλ θαη εδαθώλ ηεο επηθξάηεηάο ηνπ, θάηη
πνπ ην ζεκαηνδνηνύλ θαη ηα νλόκαηα απηώλ ησλ πξσηεπνπζώλ: Παξά ην ζεβαζκό

13. 13
ζηηο ηνπηθέο παξαδόζεηο θαη ηε ζπλέρηζή ηνπο, ε κνλαξρία ήηαλ πξνπάλησλ θαη θαηά
αθξαίν ηξόπν ζπλδεδεκέλε κε ην πξόζσπν ηνπ βαζηιηά. Κέληξν ηνπ θξαηηθνύ
νξγαληζκνύ ήηαλ νπζηαζηηθά ν βαζηιηάο θαη κόλν απηόο. Αλ ε ξήζε «Σν θξάηνο είκαη
εγώ» ηζρύεη θάπνπ, ζίγνπξα ηζρύεη εδώ, θαη κάιηζηα ζε ηέηνην βαζκό πνπ δελ ζα ήηαλ
θαλ ζε ζέζε λα ηελ πνπλ, γηαηί δελ ζα κπνξνύζαλ νύηε λα δηαηππώζνπλ νύηε λα
δηαλνεζνύλ ην ζπζηαηηθό «θξάηνο» καδί κε ην ζηνηρείν «εγώ» (ελδερνκέλσο ζηε
Μαθεδνλία, άιια θαη εθεί κόλν ππό όξνπο). Θα κπνξνύζαλ λα πνπλ όηη ε βαζηιεία (ε
βαζηιηθή εμνπζία) είλαη ν βαζηιηάο, θάηη πνπ θαηαιήγεη όκσο ζε ηαπηνινγία. Δίλαη
ελδεηθηηθό όηη νη ζεζκνί θαη ηα ζηνηρεία ηνπ θξάηνπο (θαη άιια πνιιά)
ραξαθηεξίδνληαλ πάληνηε σο πξάγκαηα (ππνζέζεηο) ηνπ βαζηιηά, ην θξάηνο ήηαλ ν
νίθνο ηνπ, κπνξνύζε λα ηνλ αληηκεησπίζεη σο ηδηνθηεζία ηνπ, θιεξνδνηώληαο ηνλ
ι.ρ. κε ηε δηαζήθε ηνπ. Ο ιόγνο ηνπ βαζηιηά ήηαλ λόκνο. Ο βαζηιηάο ήηαλ αλώηαηνο
θπξίαξρνο θαη δηθαζηήο, έκνηαδε ζρεδόλ παληνδύλακνο, απεξηόξηζηνο. Έηζη ληώζνπκε
ηνλ πεηξαζκό λα ραξαθηεξίζνπκε απηή ηε κνλαξρία «απόιπηε» —θάηη πνύ όλησο
ζπκβαίλεη πνιύ ζπρλά. Δδώ όκσο ειινρεύεη ν θίλδπλνο λα ζπλδέζνπκε κε ηελ
ειιεληζηηθή κνλαξρία πάξα πνιιά εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηειηθά πξνζηδηάδνπλ
κόλν ζηελ αληίζηνηρε κνξθή θξάηνπο ησλ λεόηεξσλ ρξόλσλ. Κάπσο πην νπδέηεξα,
αιιά βέβαηα θαη πην άρξσκα, κπνξνύκε ίζσο λα κηιάκε γηα «πξνζσπηθή» κνλαξρία.
Πάλησο ην νπζηαζηηθό ηεο γλώξηζκα είλαη ν ραξηζκαηηθόο ηεο ραξαθηήξαο, θαηά ηνλ
νξηζκό ηνπ Μαμ Βέκπεξ. Ο ραξηζκαηηθόο απηόο ραξαθηήξαο δηαπιαζόηαλ θαη
ζπλεηδεηά, ιόγσ θαη κόλν ηεο ζπλάθεηάο ηνπ κε ηε λννηξνπία ησλ βαζηιέσλ, πνπ
ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλνη πξνο ην πξόηππν ηνπ Αιεμάλδξνπ θαη ησλ δηαδόρσλ, ησλ
πξνγόλσλ ηνπο, θαη έρεη πνιιά πξόζσπα.
Ο ληθεθόξνο κνλάξρεο, ηδίσο σο πξνο ηελ αξρέγνλε κνξθή λίθεο, ηε ζηξαηησηηθή
λίθε, βξίζθεηαη θπζηθά ζην πξνζθήλην· όπσο είδακε, απηή ήηαλ ήδε ε βάζε γηα ηηο
αλαγνξεύζεηο ησλ βαζηιέσλ ην 306/5. ΢πγθεθξηκέλα, ν βαζηιηάο έπξεπε λα είλαη
γελλαίνο πνιεκηζηήο θαη ηθαλόο δηνηθεηήο, πνπ όθεηιε λα εγείηαη θάζε εθζηξαηείαο
απηνπξνζώπσο. Έπξεπε λα είλαη ελεξγεηηθόο θαη δξαζηήξηνο, δηαθνξεηηθά κπνξεί λα
ηνπ δεηνύζαλ λα παξαδώζεη ηελ εμνπζία (Γηόδσξνο 31.40.1). Ζ ηθαλόηεηά ηνπ λα
ληθά έπξεπε λα είλαη γλσζηή θαη έθδειε· έπξεπε δειαδή λα επηδεηθλύεηαη δηαξθώο,
ζην θπλήγη, ζην παξνπζηαζηηθό ηνπ βαζηιηά θαη ζηνλ ηξόπν πνπ εκθαληδόηαλ, ζηνλ
ηξόπν δσήο, ζηελ αξρηηεθηνληθή ησλ αλαθηόξσλ, ζηε δηακόξθσζε ησλ γηνξηώλ θαη
ησλ ηειεηώλ, κε ηελ επίδεημε πινύηνπ θαη κέζσλ ηζρύνο, ηελ θνπή λνκηζκάησλ, ηελ

14. 14
θαηνρή ησλ ηειεπηαίσλ επηηεπγκάησλ ηεο ηερλνινγίαο, ηδίσο ηεο πνιεκηθήο ηερληθήο,
ηε κίκεζε ησλ εξώσλ, θπξίσο ηνύ Αιεμάλδξνπ θ.ν.θ.
Απηή ε κνλαξρία ήηαλ ππνρξεσκέλε λα απνδεηθλύεη ή ηνπιάρηζηνλ λα ζθελνζεηεί
δηαξθώο ηελ ηθαλόηεηά ηεο, κηα ππνρξέσζε ζηελ νπνία επηδόζεθε πξαγκαηηθά κε
αθνζίσζε: όζν κηθξόηεξε ε δύλακε, ηόζν ιακπξόηεξε ήηαλ ε ζθελνζεζία. ΋ηαλ
έιεηπαλ νη επηηπρίεο, έπξεπε λα βξεζεί θάπνην αληηζηάζκηζκα. Μηα από ηηο
κεγαιύηεξεο παξειάζεηο θαη πνκπέο ζηελ ηζηνξία ηεο ειιεληζηηθήο επνρήο
νξγαλώζεθε από ηνλ Αληίνρν Γ΄ αθξηβώο κόιηο είρε δερηεί έλα ζνβαξόηαην από
πνιηηηθνζηξαηησηηθή άπνςε ξάπηζκα· όηαλ δειαδή ε Ρώκε ηνλ ππνρξέσζε ην 168 λα
ππνρσξήζεη από ηελ Αίγππην. ΢πλεπήο ζ’ απηή ηελ αξρή ήηαλ θαη ε εκθάληζε ηεο
ηειεπηαίαο βαζίιηζζαο ηεο Αηγύπηνπ, ηεο Κιενπάηξαο Ε΄ ζηνλ Ρσκαίν Μάξθν
Αληώλην ζηελ Σαξζό ην 41 π.Υ.· αλ θαη όζνλ αθνξά ηελ πξαγκαηηθή ηεο δύλακε δελ
ήηαλ παξά κηα καξηνλέηα, παξνπζηάζηεθε θπξηνιεθηηθά ζαλ ζεά, πνπ ηελ πεξηέβαιιε
ζετθή ζπλνδεία (Πινπη., Αλη. 26,1 θ.έ.).
Δίλαη γλσζηό όηη ε επηηπρία είλαη πξάγκα θεπγαιέν. Να ζέιεη θαλείο λα ζεκειηώζεη
πάλσ ηεο εμνπζία κε δηάξθεηα κνηάδεη κε ηνλ ηεηξαγσληζκό ηνπ θύθινπ. Ο
παληνδύλακνο κνλάξρεο κπνξνύζε πνιύ εύθνια λα γθξεκηζηεί ζηελ άβπζζν. Καη
απηό αθξηβώο δείρλεη όηη πίζσ από ηε δπλακηθή επηβνιή ηνπ θξπβόηαλ κηα δνκηθή
αδπλακία —ππό ηελ έλλνηα ηεο δπλακηθήο αιιειεπίδξαζεο πνπ αλαθέξακε ζηελ
αξρή. Γελ είλαη ινηπόλ πεξίεξγν πνπ νη ειιεληζηηθνί βαζηιείο αλαδεηνύζαλ θη άιια
κέζα γηα λα λνκηκνπνηήζνπλ ηε ζέζε ηνπο, αληαπνθξηλόκελνη πνιύ πξνζεθηηθά ζηηο
αλάγθεο ησλ δηαθόξσλ νκάδσλ ησλ ππεθόσλ ηνπο.
Hans-Joachim Gehrke, Ιζηνξία ηνπ Ειιεληζηηθνύ Κόζκνπ, ΜΗΔΣ, 2003, ζ.80-82
Έιιελεο θαη «βάξβαξνη»
Φπζηθά, νπζηαζηηθό ραξαθηεξηζηηθό ζηα «λέα εδάθε» ηνπ ειιεληζηηθνύ θόζκνπ,
ζηελ Αίγππην θαη ζηελ Δγγύο Αλαηνιή, ήηαλ νη δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο Έιιελεο
θαη ηνπο ληόπηνπο. Δλώ από ηε κηα πιεπξά νη Έιιελεο θαη νη Μαθεδόλεο, ιόγσ ηνπ
πξνρσξεκέλνπ εμειιεληζκνύ ησλ ηειεπηαίσλ, απνηεινύζαλ ζηελ Αλαηνιή εληαία
νκάδα, ε πνιπκνξθία ησλ Αλαηνιηηώλ είρε δηαηεξεζεί ζε κεγάιν βαζκό. Άιισζηε

15. 15
Έιιελεο θαη Μαθεδόλεο, πνπ ζπλήζσο εγθαζίζηαλην ζε πόιεηο ή ζηξαηησηηθέο
απνηθίεο, απνηεινύζαλ θαηά θαλόλα κόλν έλα αξθεηά ιεπηό αλώηεξν ζηξώκα θάησ
από ην όπνην βξηζθόηαλ έλα αξηζκεηηθώο πνιύ ηζρπξόηεξν ζηξώκα γεγελώλ πνπ
δνύζαλ θπξίσο ζηελ ύπαηζξν, ζε θώκεο ή ζηα αζηηθά θέληξα ησλ παιαηώλ
πνιηηηζκώλ ηεο Αλαηνιήο. Καη νη δύν νκάδεο δηαηήξεζαλ ηελ απηνζπλείδεζή ηνπο.
Σε ζρέζε ηνπο δελ ηε ζθίαδαλ ηδηαίηεξα πνιιέο αληηπαξαζέζεηο, νύηε ππάξρνπλ
απνδείμεηο γηα έλνπιεο ζπγθξνύζεηο κε πξσηαξρηθή αηηία «εζληθέο» δηαθνξέο. Οη
καξηπξίεο γηα θάπνηα πλεπκαηηθή-πνιηηηζκηθή αληίζηαζε απέλαληη ζηνλ ειιεληζκό
πεξηνξίδνληαη, όζνλ αθνξά θαη ηνπο ππνθηλεηέο θαη ηνπο απνδέθηεο ηεο, ζ’ έλα κηθξό
αξηζηνθξαηηθό ζηξώκα ηεξαηηθήο πξνέιεπζεο. Οη αηγππηηαθέο εμεγέξζεηο, από ηα
ηέιε ηνπ 3νπ αηώλα, ήηαλ θπξίσο απόξξνηα θνηλσληθννηθνλνκηθήο θξίζεο κε θάπνην
«εζληθό» ζπζηαηηθό, όπσο απνδεηθλύνπλ ηδίσο αηγππηηαθά έγγξαθα. Ούησο ή άιισο
ππάξρεη κηα ζπλάξηεζε αλάκεζα ζηνλ θνηλσληθννηθνλνκηθό θαη ηνλ εζληθό
παξάγνληα, αθνύ νη γεσξγνί πνπ ππέθεξαλ ηδηαίηεξα από ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή
ησλ Πηνιεκαίσλ ήηαλ νη Αηγύπηηνη θειάρνη. Σν αληηζηαζηαθά θηλήκαηα ζηελ Δγγύο
Αλαηνιή θαηεπζύλνληαλ ιηγόηεξν θαηά ησλ μέλσλ σο μέλσλ θαη πεξηζζόηεξν θαηά
ηεο ειιηπνύο ζπκκόξθσζεο ηνπ βαζηιηά πξνο ηηο παξαδνζηαθέο, δηαπνηηζκέλεο από
ζξεζθεπηηθό πλεύκα αληηιήςεηο πεξί εμνπζίαο. Ζ εμέγεξζε ησλ Μαθθαβαίσλ, πνπ
επαλεηιεκκέλα έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν κειέηεο, δελ θαηεπζπλόηαλ άκεζα θαηά
ηεο κνλαξρίαο ησλ ΢ειεπθηδώλ σο μελνθξαηίαο νύηε είρε σο ζηόρν ζπγθεθξηκέλε
πξνζπάζεηα ησλ ΢ειεπθηδώλ λα εμειιελίζνπλ ζπζηεκαηηθά ην βαζίιεηό ηνπο, άιια
ήηαλ απνηέιεζκα αιπζίδαο γεγνλόησλ, νη πξσηαγσληζηέο ησλ νπνίσλ θηλήζεθαλ ζην
πιαίζην ηνύ πνιηηηθνύ ξεαιηζκνύ. Καη ην θπξηόηεξν, ε αληηπαξάζεζε δελ ήηαλ
πξσηαξρηθά αληηπαξάζεζε ειιεληζκνύ θαη ηνπδατζκνύ, αιιά πξνήιζε από κηα θαηά
ηα άιια ζπλεζηζκέλε ζύκθπξζε εζσηεξηθώλ δηαθσληώλ θαη επεκβάζεσλ ηεο
εμνπζίαο.
Δμειιεληζκόο θπζηθά ππήξρε, θαη κε ηελ έλλνηα ηεο ζπλεηδεηήο απνδνρήο ηνπ
ειιεληθνύ ηξόπνπ δσήο θαη ζθέςεο, αθόκα θαη ηεο γιώζζαο, από ηνπο ληόπηνπο,
θπξίσο ζηε Μηθξά Αζία. Απηό όκσο πνιύ ιίγν αιιάδεη ηε γεληθή εηθόλα, πνπ
κνινλόηη δελ ήηαλ εηθόλα αληηπαξάζεζεο, ραξαθηεξηδόηαλ από ηελ απιή θαη όζν ην
δπλαηόλ εμ απνζηάζεσο ζπλύπαξμε. Δίλαη ελδεηθηηθό όηη, παξά ηηο αλαπόθεπθηεο
ζπλάςεηο ζρέζεσλ θαη ηηο επηγακίεο, δελ δεκηνπξγήζεθε θάπνηνο άμηνο ιόγνπ κεηθηόο
πιεζπζκόο. Έηζη, θάησ από ην θάιπκκα ηεο ειιεληθήο γιώζζαο, ζηελ νπνία έρεη

16. 16
ζπληαρζεί θαη ν κεγαιύηεξνο όγθνο ησλ γξαπηώλ καξηπξηώλ, νη παιηέο γιώζζεο
δηαηεξήζεθαλ σο κεηξηθέο γιώζζεο κεγάισλ νκάδσλ πιεζπζκνύ, όπσο π.ρ. ε
αξακατθή, ε γιώζζα ηνπ Ηεζνύ, θαη ε αηγππηηαθή.
Hans-Joachim Gehrke, Ιζηνξία ηνπ Ειιεληζηηθνύ Κόζκνπ, ΜΗΔΣ, 2003, ζ.103-104
ΔΡΓΑ΢ΙΔ΢ -ΠΗΓΔ΢
1.Πνηα ε ζηάζε ηνπ πνιίηε ηελ ειιεληζηηθή επνρή ζε ζρέζε κε ηα δεκόζηα
πξάγκαηα; ΢πγθξίλεηε κε ηε ζέζε ηνπ πνιίηε ηελ θιαζηθή επνρή.
KEIMENO 1
Σα άηνµα έλησζαλ αλίζρπξα µπξνζηά ζηα θνζµντζηνξηθά γεγνλόηα πνπ
δηαδξαµαηίζηεθαλ γύξσ ηνπο από ηε δηάβαζε ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ ζηελ Αζία σο ηελ
ηειεπηαία θάζε ηεο ηηηαλνµαρίαο γηα ηε δηαδνρή ηνπ θαη ζηε ζπλέρεηα µπξνζηά ζηε
ζέιεζε ησλ µνλαξρώλ πνπ ζαλ επίγεηνη ζενί ξύζµηδαλ ηηο ηύρεο ησλ αλζξώπσλ. Απηή
ε ζπλείδεζε ηεο απόιπηεο αδπλαµίαο ηνπ θνηλνύ αλζξώπνπ νδήγεζε ζηελ παξαίηεζε
θαη ζηε µνηξνιαηξία. Οη ΢ησηθνί θαη νη Δπηθνύξεηνη πηνζέηεζαλ απηέο ηηο ηάζεηο, ηηο
αηηηνιόγεζαλ θηινζνθηθά θαη ηηο ελέηαμαλ ζηελ εζηθή ηνπο. Οη ΢ησηθνί ζύζηεζαλ
ηελ απνρή από ηελ πνιηηηθή δξαζηεξηόηεηα µε ην αηηηνινγηθό όηη ζα µπνξνύζε λα
µελ ελαξµνλίδεηαη µε ηε ζεία βνύιεζε θαη επνµέλσο λα επηβξαδύλεη ηελ
πξαγµάησζε ησλ ππεξθόζµησλ ζρεδίσλ. Θεσξνύζαλ ινηπόλ ηνπο ηζρπξνύο σο
όξγαλα ηεο ζείαο Πξόλνηαο θαη δίδαζθαλ όηη ηα ζπµβαίλνληα είλαη µνηξαία θαη
ζύζηεζαλ λα αληηµεησπίδνληαη µε απάζεηα. Καη νη Δπηθνύξεηνη πέξα από ηελ
αηαξαμία ζπληζηνύζαλ απνρή από ηελ πνιηηηθή δσή, εθηόο ησλ πεξηπηώζεσλ πνπ
επηβαιιόηαλ από ιόγνπο αηνµηθήο αζθάιεηαο. Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο, η. ∆΄,
ζ. 485.
KEIMENO 2
«Οἵ ἴδηνη, ἐκεῖο, θξνληίδνκε θαὶ ηὶο ἰδησηηθὲο καο ὑπνζέζεηο θαὶ ηὰ δεκόζηα
πξάγκαηα θ’ ὲλῶ ὁ θαζέλαο καο θξνληίδεη ηὶο δνπιεηέο ηνπ, ηνῦην δὲλ κᾶο ἐκπνδίδεη
λὰ θαηέρσκε θαὶ ηὰ πνιηηηθά. Μόλν ἐκεῖο ζεσξνῦκε πὼο εἶλαη ὄρη κόλνλ ἀδηάθνξνο,
ἀιιὰ θαὶ ἄρξεζηνο ἐθεῖλνο πνὺ δὲλ ἐλδηαθέξεηαη ζηὰ πνιηηηθά.»
Θνπθπδίδνπ, Πεξηθιένπο Επηηάθηνο

17. 17
2.Πνηεο ζπλέπεηεο είρε ε ξεπζηνπνίεζε ηωλ πεξζηθώλ ζεζαπξώλ θαη πνηεο
ελαιιαθηηθέο ιύζεηο ππήξραλ γηα ηνπο απινύο πνιίηεο;
΢ηε γεληθή νηθνλνκηθή αλαζηάησζε ζπλέβαιε θαη ην γεγνλόο όηη ε απνδέζκεπζε ησλ
πεξζηθώλ ζεζαπξώλ (ρξπζνύ θαη αξγύξνπ) από ηνλ Αιέμαλδξν θαη ηνπο δηαδόρνπο
ηνπ είρε απμήζεη ηελ θπθινθνξία ηνπ ρξήκαηνο, κε απνηέιεζκα, αξρηθά ηνπιάρηζηνλ,
λα απμεζνύλ ππεξβνιηθά νη ηηκέο ησλ πξντόλησλ. Σελ αύμεζε ησλ ηηκώλ δελ
αθνινύζεζε αλάινγε αύμεζε ησλ κηζζώλ, κε ζπλέπεηα ηελ πεξαηηέξσ επηδείλσζε
ηεο θαηάζηαζεο ησλ νηθνλνκηθά αλίζρπξσλ. Καη κπνξεί ζηε ζπλέρεηα κε ηελ
αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ νη ηηκέο λα επαλήιζαλ ζηα θαλνληθά ηνπο επίπεδα, σζηόζν
όκσο πνιινί είραλ ππνζηεί νηθνλνκηθή θαηαζηξνθή. Με ηα λέα δεδνκέλα έλα άηνκν
ζηεξηδόκελν απνθιεηζηηθά ζην κηζζό ηνπ κόιηο πνπ κπνξνύζε λα επηβηώζεη. Ζ
δεκηνπξγία νηθνγέλεηαο, θαηά ζπλέπεηα, ήηαλ ζρεδόλ αδύλαηε. Ο δξόκνο γηα
κηζζνθνξία ή κεηαλάζηεπζε ζηελ Αλαηνιή πνιιέο θνξέο ήηαλ ε κόλε δηέμνδνο ζην
πξόβιεκα.