Арьс ширэн түүхий эдэд гэрийн тэжээмэл амьтад, далайн ба хуурай газрын олон төрлийн зэрлэг ан амьтдын арьс шир ордог.

1. Арьс ширэн материалын
түүхий эдийн бүтэц,шинж
чанар

2. Арьс ширэн түүхий эд
• Арьс ширэн түүхий эдэд гэрийн тэжээмэл амьтад,далайн ба
хуурай газрын олон төр-лийн зэрлэг,ан амьтдын арьс шир ордог.
• Арьс нь амьтны бие махбодь организмыг гадны үйлчлэлээс
хамгаалах,түүний ус,чийг дулааны үйлчлэлийг тохируулна.

3. Үхрийн шир
• Үхрийн ширийг түүхий эдийнх
нь хувьд том ба жижиг гэж
ангилна.
• Бух,үнээний ширний жин 15-
17кг
• Жижиг түүхий эдийн жин 10-
13кг байдаг.

4. • Үхрийн арьсаар гоём-сог
гоёлын гуталд зо-риулсан
хромон мате-риал
боловсруулдаг.

5. Адууны шир
• Адууны ширийг үхрийн ширтэй адил жижиг, том гэж ялгадаг.
• Адууны ширийг боловсруулан гутлын хром, бухаар зэрэг
материалыг хийдэг.

6. Ямааны арьс
• Монгол ямааны арьс
бэлчээрийн ямааны арьсны
ангилалд ха-маарагдана.
• Түүгээр илэг,сарьс, гут-лын
дотрын материал
боловсруулдаг.
• Боловсруулсан ямааны арьсыг
шевро гэнэ.

7. Хонины арьс
• Жижиг түүхий эд,түү- гээр
илэг,сарьс,дотрын савхи
боловсруулдаг.
• Хонины боловсруулсан арьсыг
шеврет гэнэ.

8. Гахайн арьс
• Гадаадын орнуудад гахайн
арьсыг боловс-руулж, савхин
эдлэл, цүнх,гутлын дотрын
матриалд хэрэглэдэг.

9. Арьсан материал
1.Гутлын
2.Тоноглолын
3.Техникийн
4.Хувцас жижиг эдлэл
гэж ангилна.

10. Түүхий арьсны бүтэц
• Арьс ширнээс дээж а-ваад
хөндлөн огтло-лыг
микроскопоор ха- рахад
хоорондоо бүт-цийн өөр өөр
ялгаатай үндсэн гурван давхар-
гаас тогтоно.

11. I.Эпидермис буюу
өнгөн хөрс
II.Дерма буюу жинхэнэ
бор хөрс
III.Шар махан давхарга

12. Эпидермис буюу өнгөн хөрс
• Арьсны гадна талын нимгэн үе,арьсны зу-зааны 0,5-4%-ийг
эзэлнэ.
• Эпидермис :Өсөлтийн ба эвэрлэг хоёр үеэс тогтоно.
• Өсөлтийн үе амьд эс бөгөөд тэд эрчимтэй хуваагдан эвэршсэн
үеийг бий болгоно.

13. Эпидермис буюу өнгөн хөрс
• Эпидермисийн зузаан үсэн
бүрхүүлийн хөгж-лөөс ихээхэн
хамаарна Үсэн бүрхүүл хэдий
чи-нээ өндөр,урт,өтгөн байвал
эпидермис тө-дий чинээ
нимгэн бай-на.Уг давхарга
боловс-руулалтын явцад ноос
үсний хамт авагдана.

14. Жинхэнэ буюу дерма давхарга
• Эпидермисийн дор ор-ших
давхаргыг дерма буюу
жинхэнэ хөрс гэ-нэ.Арьсны
зузааны 95-98%-ийг эзэлнэ.
• Энд хөлс,тосны булчир
хай,мэдрэлийн судас-ны
төгсгөлүүд, үсний уг байрлана.

15. Дерма давхарга
• Дерма давхаргыг хөхөнцөр(термостат)ба торлог үе гэж хуваана.
• Хөхөнцөр үе давхарга нь дермийн дээд хэс-гийг эзэлнэ.
• Мөн сор үсний үндэс, хөлсний булчирхайг гүнзгий байрлалаар
дамжин өнгөрнө.

16. • Хөхөнцөр гэж нэрлэсний учир нь эпидер-мис,дермийг нягт
барьцалдуулан тогтсон олон тооны хөхөнцөр байхаас гадна эпи-
дермист цусны судал байхгүй учраас эсүүд шим тэжээлийн
зүйлийг дермийн эс хоо-рондын шингэнээс дээрх хөхөнцөрүүд
дам-жуулан авдаг.

17. • Термостат гэж нэрлэхийн учир бол орга-низмын дулаан
зохицуулалтын зарим эрхтэн хөлс,тосны булчирхай байрлана.
• Мөн үсний уг,үндэс байрлахтай холбон үст давхарга гэнэ.
Хөхөнцөр давхаргын зузааны хэмжээ үсэн бүрхүүлийн бүтэц,сор
үсний нарийнаас хамаарна.Учир нь үс бүдүүрэх тусам арьсанд гүн
сууна.
• Хөхөнцөр давхаргаас доошлоход коллаген ширхэглэгийн багцууд
бүдүүрч нарийн нийл- мэл хэлхээ сүлжээг үүсгэнэ.

18. Торлог үе
• Эндээс торлог үе эхэлж шар
махан давхарга хүртэл
үргэлжилнэ.
• Торлог давхаргын үнд-сэн
элемент коллаген.
Ширхэглэгийн багц 10-150мкм
нарийтай бай- на.Нэг багц 3-40
шир-хэглэгээс тогтоно.

19. • Торлог давхаргын кол-лаген
ширхэглэгийн багцуудын
байрлал нь
ромбо,гогцоорсон,хэв-тээ
долгионтсон байна
• Эпидермис,дерм дав-харгууд
өөр хоорон-доо нимгэн
тунгалаг хальсан үеэр тусгаар-
лагдана.

20. • Дермад эластин,ретикулин ширхэглэг бай-на.Багц үүсгэхгүй.
• Ретикулин ширхэглэг эпидермис,дермийн хил орчмоор нягт тор
үүсгэнэ.
• Эластин нь дермийн дээд,доод захад үс-ний үндсийг ороож
байрлана.

21. Шар махан давхарга
• Уг давхарга арьсны хамгийн
доод үе бө-гөөд арьсыг махтай
холбож буй эслэг эд.
• Боловсруулалтын үед шар
махан давхаргыг халимлах
машинаар авна.

22. Хөрсний зузаан
• Хөрсний зузаан нь амьтны төрөл,нас хүйс, газар нутаг, нядалсан
хугацаанаас хамаарч харилцан адилгүй.
• Боловсруулаагүй түүхий арьсны хөрсний зу-заан өнгөн,бор,шар
махан давхаргын нийт зузаан болно
• Боловсруулсан арьсны зузаан дерм давхар-гын зузаан байдаг.

23. Арьсны байр зүйн хэсэг(топографи)
• Малын арьс ширний талбайн янз бүрийн хэсгүүдийн бүтэц нь
тухайн хэсгийн коллаге-ны багцын хэлхээ сүлжээний хэлбэр өөр
өөр байдгаас хамаарч өөр хоорондоо онцлог байдаг.
• Өөрөөр хэлбэл арьс өөрийнхөө янз бүрийн хэсгүүдэд зузаан
нимгэний бүтэц зохион байгуулалт өөр өөр юм.

24. • Энэ онцлогийг харгалзан бүтээгдэхүүн үйлд-вэрлэх,технологи
шаардлагын улмаас тал-байг байр зүйн хэсэгт хуваасныг арьс
шир-ний топографи гэнэ.
• Арьс ширний чанарыг зөв хамгаалах,боловс руулах,боловсруулсан
материалыг зөв ашиг лахад арьс ширний топографийг мэдэх яв-
дал зайлшгүй шаардлагатай.

25. Арьс ширний топографи

26. • КОЛЛАГЕН:Дерм давхаргын ширхэглэгийн баг-цыг бүрдүүлэгч
үндсэн бодис.Цэвэр байдлаа-раа үүрмэг, өнгөгүй
юм.Бүрэлдэхүүнд нь нүүрс-төрөгч 51%,устөрөгч 6%,хүчилтөрөгч
26%,азот 18%,хүхэр 0,3% тус тус байдаг.
• РЕТИКУЛИН:Найрлагын хувьд коллагентэй төс- тэй боловч
азотын хэмжээ бага,хүхэр илүү а-гуулна.
• ЭЛАСТИН:Арьсны ширхэглэг элементийн 1-3% ийг эзэлнэ.

27. • НҮҮРС УС:Арьсны хуурай бодисын 1-2% ийг эзэлнэ. Коллагены
бүрэлдэхүүн хэсэгт орохоос гадна ширхэглэг хоорондын бодист
орно
• ЭРДЭС БОДИС:Арьсны хуурай бодисын 1%-ийг
эзэлнэ.(Кали,натри,төмөр,зэс,фосфор кальцийн
давс)
• Ус:Түүхий арьс ширэнд ус 50-70% ийг эзэл-нэ.Арьсан дахь ус
чийгийн хэмжээ амьтны нас ахих тусам багасна.