Химийн бүрэлдэхүүн, түүхий эдийн төрөл, бэлтгэсэн ба ээрсэн арга, бүтэц, хийгдсэн заслал, зориулалтаар ангилдаг.

1. Утас ээрмэлийн бүтэц,шинж
чанар, нэр төрөл ангилал

2. • Нэхмэл,сүлжмэлийн үйлдвэрт ашиглагддаг утас,ээрмэлүүдийг
химийн бүрэлдэхүүн,түү-хий эдийн төрөл,бэлтгэсэн ба ээрсэн
арга, бүтэц, хийгдсэн заслал,зориулалтаар ангил-даг.

3. Түүхий эдийн төрөл буюу бүрэлдэхүүнээр нь хоёр хуваана:
• Нэг төрлийн(цэвэр)
• Хоёр заримдаа түүнээс олон төрлийн(ноос+ лавсан+вискоз)түүхий
эдээс бэлтгэгдсэн бу-юу нэг төрлийн бус(холимог)

4. • Холимог утсыг нэрлэхдээ бүрэлдэхүүнд орж байгаа байгалийн
гаралтай ширхэгтийн нэ-рээр(хольцтой ноосон г.м.)
• Хэрэв байгалийн гаралтай ширхэгт утасны бүрэлдэхүүнд огт
ороогүй бол зонхилж буй химийн ширхэгтийн нэрээр нэрлэнэ.

5. Нэхмэлийн утсыг бэлтгэсэн аргаар:
• Эрчилсэн ба эрчлээгүй(дан ба комплекс)
Ээрсэн аргаар нь:
• Хөвөн ба химийн мяндсан утсыг гребень, кард,аппарат ээрэлтийн
• Олсон утсыг хуурай ба чийглэг ээрэлтийн
• Хүр эрвээхийн мяндсан ба ноосон утсыг гребень(камболь-
ноос),аппарат(сукон)

6. Дангийн тоо буюу бүтцээр нь:
• Бүх утсыг нэг ба олон дан(доод тал нь 2
дан,гуравласан,дөрвөлсөн,6,9,12 дан г.м)
• Эрчтэй ба эрчгүй(эгнэсэн)
• Нэг метр утсанд ноогдож буй эрчийн тоо-гоор сулхан,дунд
зэргийн,чанга эрчтэй.
• Гадаад байдлаар нь ердийн ба хэв маягийн (фасон)

7. Хийгдсэн заслалаар:
• Заслал хийгдээгүй(ширүүн),цайлгасан, буд-мал
• Бүдүүн нарийнаараа ижилхэн боловч хоёр өөр өнгийн дангаас
тогтсон утсыг мулин
• Олон өнгийн эсвэл будагтай,будаггүй холь-цоос бэлтгэгдсэнг
меланж буюу буурал утас гэнэ.

8. Утсыг зориулалтаар нь:
• Нэхмэлийн,сүлжмэлийн,оёдлын,хивсний,то рон эдлэлийн,загас
агнуурын гэж ангилна.
• Нэхмэлийн бүх утсыг гарал үүсэл,онцлог шинжээр нь:Хүр
эрвээхийн ба химийн мянд
сан(торгон),металлжуулсан,фасон,текстур (эзлэхүүн
ихтэй),бүрмэл,резин утас гэж ан-гилна.

9. • Эдгээрээс хөндлөн,тууш,муслин,креп, моос-креп утсууд голлох
байрыг эзэлнэ.
• Хөндлөн утас нь 2-5 ба түүнээс дээш эгэл ширхэгтээс тогтсон м2-
даа 125 эрчтэй бай-хаар сулхан эрчилж нийтгэгдсэн зөөлхөн, жигд
гөлгөр гадаргуутай,бүдүүн нарийн 9,1- 7,1 тексийн хооронд
хэлбэлзэнэ.

10. • Тууш утас нь 2-4 эгэл ширхэгтийг 2 дахин эрч оруулах замаар
нийтгэгдсэн(эхлээд нар буруу дараа нь нар зөв
эрчилсэн)зөөлөвтөр утас юм.
• Нэг дан утсыг дунд зэргийн эрчтэй байхаар эрч оруулж
бэлтгэгдсэн нарийхан утсыг мус лин гэнэ.Уг утсыг эрчлээд дараа
нь үүссэн эрчийг уураар бэхжүүлнэ.

11. • Креп утсыг бэлтгэхдээ 2-5 дан мяндсыг эрч-лээд дараа нь эрчийг
буцаж харихгүйгээр бэхжүүлж тогтооно.Уг утас уян харимхай,
барсгар ширүүн,бүдүүвтэр,усанд агшимтгай байдаг.
• Креп утсыг хоёр эсвэл гурван дан мяндсан ширхэгттэй нийлүүлж
хоёр дахь удаагаа эр-чилж бэлтгэсэн утсыг мооскреп гэнэ.

12. • Комплекс утсыг ацетат,триацетат,капрон ширхэгтээр бэлтгэнэ.
• Муслин утсыг вискоз,ацетат,капрон ширхэг-тээр бэлтгэнэ.
• Химийн дан утас капроныг(1,7-6,6 текс) нэх-мэлийн үйлдвэрт илүү
ашиглана.

13. • Металлжуулсан утсыг нэхмэл,сүлжмэл ма-териалын гадаад
байдал,уран сайхны чи-мэглэлийг дээшлүүлэхэд голлоно.
• Харилцан адилгүй бүдүүн нарийнтай,өөр өөр өнгөтэй эсвэл ижил
өнгийн,чанга,сул-хан эрчтэй 2-5 дан(давхар) утсыг гоёмсог хэв
оруулах замаар бэлтгэгдсэнийг фасон утас гэнэ.

14. • Фасон утсыг бий болгож буй дангуудын за-рим нь эх бий
болгох,зарим нь гогцоо, зан-гилаа,үүсгэх,зарим нь чимэг оруулах
өвөр-мөц үүрэгтэй.
• Фасон утас нь гогцоот,мушгиа,эпонж,занги- лаат гэсэн төрөл
байдаг.

15. • Бүтций нь зориуд өөрчилсөн,өвөрмөц шинж чанартай биетийг
текстур утас гэнэ.
• Гөлгөр гадаргуутай нийлэг утсуудыг термо-ме-ханик аргаар
боловсруулж эзлэхүүн ихтэй сэвс-гэр,уян харимхай шинж
чанартай болгох про-цессыг текстурчлах гэнэ.
• Ийм утас нь эзэлхүүн ихтэй,уян харимхай бо-лоод зогсохгүй маш
зөөлөн,дулаан тусгаарлах чадвар сайтай,уян налархай болдог.

16. • Эзлэхүүн ихтэй текстур утасны үйлдвэрлэл хур-дан
хөгжиж,хэрэглээний шинж чанарын үзүү-лэлт сайтай
нэхмэл,сүлжмэл эдлэл бэлтгэх бо-ломж олгож байна.
• Текстур комплекс утсыг суналтын хэмжээ, бүт-цээс хамаарч
суналт ихтэй,сунамтгай,үл суна-даг гэж гурав хуваана.
• Текстур утас 100% хүртэл сунаж байвал түүнийг сунамтгай,100%-
аас дээш сунадаг бол суналт ихтэйд тооцно.

17. • Суналт ихтэй утсыг полиамидээр бэлтгэнэ.
• Хоёр полиамид утсыг авч нэгийг нь нар бу-руу,нөгөөг нар зөв
метрт 2750-4000 эрчтэй байхаар эрчлээд үүссэн эрчийг буцааж ха-
риулахгүйгээр 150-180С-д халуун уураар ү- лээлгэхэд эрч бэхжиж
тогтоно.
• Эцэст нь эрчийг хариулсан хоёр утсаа сулхан эрчилж нийтгэнэ.

18. Эластик утас
• Суналт ихтэй текстур утсыг
эластик,рилон гэдэг нэртэйгээр
бэлт-гэнэ.
• Маш сэвсгэр,уян ха-
римхай,бараг 400% хүртэл
сунадаг,2,2-15,6 тексийн утсыг
эластик гэнэ.

19. Аэрон утас
• Үл сунадаг утасны төрөлд аэрон ордог.
• Түүнийг комплекс полиамид утсыг агаарын урсгалаар үлээлгэх
буюу аэродинамикийн аргаар бэлтгэнэ.(10-20%)

20. Утасны бүтэц,шинж чанар
• Утасны бүтэц нь түүний бүдүүн нарийн,эр-чийн шинж ба
чиглэл,утсыг бий болгож бай-гаа дангийн тоо,утасны хөндлөн
огтлол,ут-санд ширхэгт яаж байрласан мөн тасралтын бат
бөх,суналт,жигдрэлт зэргээр тодорхой-логдоно.
• Утасны бүдүүн нарийныг шугаман нягтад буюу нэгж уртад
ноогдож буй массын хэмжээгээр тодорхойлогдоно.

21. Утасны бүдүүн нарийн
Т=m/j x 1000
m – утасны масс,грамм
j - утасны урт,м,км
• Утасны бүдүүн нарийн нь
шугаман нягтад бу-юу нэгж
уртад ногдож байгаа массын
хэмжээ гээр тодорхойлогдоно.

22. • Тодорхойлогдох нөхцлийг харгалзан бүдүүн нарийныг анх
тогтоогд сон ба жинхэнэ гэж ялгана.
• Анх тогтоогдсон бүдүүн нарийн нь утсыг бэлтгэх гол үзүүлэлт
байдаг.

23. • Утасны бүдүүн нарийныг дан,давхар байд-лыг үндэслэн хоёр
янзаар тэмдэглэдэг.
• Хэрэв утас нэг дангаас бүрдсэн бол зөвхөн бүхэл тоогоор
тэмдэглэнэ.
• Харин хэд хэдэн эрчгүй дан, эрчтэй утсыг давхарлаж нийтгэгдсэн
бол бүхэл тооны ард дангийн тоо,эрч оруулсан хэдэн утас авсан
болохыг нэмж тэмдэглэнэ.

24. • 20текс х 2 гэвэл бүдүүн нарийн нь адилхан 2 дан утсыг нэг удаа
эрчилж нийтгэсэн бүдүүн нарийн нь 20текс утас болохыг
тэмдэглэжээ.
• 26текс х 3,5 гэвэл 3 дангаар нийтгэсэн нэг утсыг,5 дангаар
нийтгэсэн өөр нэг утастай хавсарч,нийтгэсэн буюу бүдүүн
нарийнаа-раа өөр 2 утаснаас бүрдэл болсон 26 текс-тэй утас
болохыг тэмдэглэнэ.

25. • Хэрэв утас 2 дангаас бүрдэл болсон нэг дан нь бүдүүн,нөгөө нь
нарийхан бол дан тус бү рийн бүдүүн нарийны хооронд нэмэх
тэм-дэг тавьж тэмдэглэнэ.
• 24текс+48текс гэх мэт

26. Утасны хөндлөн огтлол
• Утасны хөндлөн огтлолыг микроскопоор бо-лон томьёогоор
тодорхойлдог.

27. Утасны хөндлөн огтлол
• К-ширхэгт бүрэлдэхүү-нээс
хамаарах коэффи-циент юм.
Хөвөн утсанд- 1,25
Ноосон утсанд -1,33
Вискоз утсанд -1,23

28. Утасны эрч
• Утсыг бий болгож буй ширхэгтүүд харилцан адил биш нарийн
бүдүүнтэй,эрчийн идэвх-жил өөр өөр байгаа тохиолдолд эрчийг
коэффициентоор тооцдог.

29. Утасны эрч
Кэ-эрчийн коэффициент
Эж-хэсэг утасны 1м дэх жинхэнэ
эрчийн тоо
Тж-мөн хэсэгт буй утас-ны
жинхэнэ жин

30. • Утас хэр зэрэг сийрэг сэвсгэр байх нь утсанд ширхэгт яаж
байрласан,атиралтын хэмжээ, эрчийн коэффициентээс
шалтгаална.
• Утсыг бий болгож буй ширхэгтүүд хэдий чи-нээ шулуун байвал
эрчийн коэффициент тө-дий чинээ их,чанга эрчтэй,харьцангуй бат
бөх утас болж чаддаг.

31. • Эрч чиглэлээрээ зөв буруу гэж байх ба хэ-рэв утас,ширхэгтийн эрч
нар буруу эрчил-сэн бол буруу,харин нар зөв эрчилсэн бол зөв
эрчтэй гэнэ.

32. Тасралтын бөх бат
• Утасны шинж чанарыг тодорхойлох үндсэн үзүүлэлт нь тасралтын
бат бөх байдаг.
• Энэ нь дан утасны одоо байгаа тасдах ачаа-лалыг утасны бүдүүн
нарийны хэмжээнд харьцуулсан харьцаа болно.
• Тасралтын бат бөхийг тодорхойлох явцад суналтыг(үнэмлэхүй)мм-
ээр,харьцангуй су-налтыг %-иар олдог.

33. Утасны жигдрэлт
• Утасны чанарыг тодорхойлоход утасны жигдрэлт их ач
холбогдолтой.
• Жигдрэлт нь нэг дамарт болон хэсэг утасны бүдүүн нарийны
хэлбэлзэл,эрчийн тэгш бус хуваарилалт,тасралтын бат бөхийн
хэлбэлз-лээр илэрнэ.

34. • Хэрэв утас жигдрэлт муутай болсон бол сайн чанартай нэхмэл
бэлтгэхэд бэрхшээл учруулна.
• Утасны жигддрэлтийг хувилбарлалын коэф-фициентоор
тодорхойлно.