Энэ нь янз бүрийн шинжтэй олон тооны ажиллагааг шаардсан нарийн процесс.

1. Үслэг материалын үйлдвэрлэл
• Энэ нь янз бүрийн шинжтэй олон тооны ажиллагааг шаардсан
нарийн процесс.
• Үслэгийн үйлдвэрийн технологи химийн болон механик
процессийн дүнд хийгдэнэ.
• Үслэгийн дамжлага ажиллагааг:
1.Үслэг арьсыг идээлгэнд бэлтгэх
2.Идээлэх
3.Өнгө янзалгааны өмнөх
4.Өнгө янзалгаа

2. Дэвтээх ажиллагаа
• Үслэгийн үйлдвэрлэ-лийн
анхны дамжлага юм.
• Энд үслэг түүхий э-дийн эдийн
чанарын хамгаалалтын үед ал-
дагдсан чийгийг авч анхны
нойтон байдалд оруулах

3. • Мөн хатсан уусамтгай уургийн
хэсгийг зай-луулах
• Хөрсний ширхэгт бүт-цийг
сийрэгжүүлэх яв-дал.

4. • Дэвтээгч бодист анти-септик
болон дэвтээл-гийг түргэтгэгч
боди-сууд орно.
• Дэвтээсний дараа цус,
бохирдлого, бусад уу-самтгай
хэсэг гадаг-шилж 70-80%-н
чийг- тэй болдог.

5. Тос авах
• Үслэг ан амьтны арьсны үс хөрс байгалийн өөх тосыг ихээр
агуулсан байдаг нь цааш-дын дамжлагын чанарт муугаар
нөлөөлөх учир үс хөрсний тос болон тослог чанарын бодисыг
багасгахыг тос авах гэнэ.
• Тосыг салгахдаа ихэвчлэн угаах чадвар өн-дөртэй гадаргуугийн
идэвхт бодисоор э-мульсийн аргыг хэрэглэнэ.

6. Зөөлрүүлэх
• Үс хөрсний үлдэгдэл өөх тосыг эмульслэх, хөрсний ширхэглэг
хоорондын бодис,бусад хатууруулагч зүйлийг зайлуулж,хөрсийг
сий-рэгжүүлнэ.Үүнийг ферментийн тусламжаар гүйцэтгэнэ.
• Амьтан,ургамал,бичил биетэн,мөөгөнцөр зэрэг олон төрлийн
ферментүүд хэрэглэнэ.
• Зөөлрүүлсний дараа үслэг арьсны хөрс зөө-лөн,уян
хатан,торгомсог,цагаан болно.

7. Нэвчилгээ
• Үслэг арьсыг хүчиллэгжүүлж,идээлэх ажил-лагаанд
бэлтгэх,хөрсийг чийгжүүлэх,шир-хэгт бүтцийг хэлбэржүүлэн
тогтоох зорил-гоор хүчил,давсны уусмалд боловсруулахыг
нэвчилгээ гэнэ.
• Үүнд:Шоргоолж,цууны хүчлийг хэрэглэнэ.

8. Идээлэх ажиллагаа
• Энэ нь үслэг түүхий э-дийг
аливаа бүтээгдэ-хүүн
үйлдвэрлэх бүх төрлийн
шаардлагыг хангахуйц
физик,хими,
механикийн,технологи болон
хэрэглээний цоо шинэ шинж
чанартай болно.

9. • Идээлэгч химийн бодисыг органик,органик биш гэнэ.
• Органик биш идээлэгч бодист:Хром,хөнгөн цагаан,титан,циркони
зэрэг металл давсууд орно
• Органик идээлэгчээр ургамлын гаралтай таннид,альдегид,гүйцэд
биш нүүрс устө-рөгчийн тос,нийлэг идээ синтан,полимер орно.

10. Идээлэх
• Үслэг арьсыг идээлэх ажиллагаа хоёр үе шаттай явагдана.
• Эхний үед идээлэгч бодис арьсны гүнд шин-гэх

11. • Дараагийн үед идээлэгч бодис коллагены хооронд хөндлөн
холбоос үүсгэнэ.
• Эдгээрийн үр дүнд түүхий эдийн физик,хи-ми,механикийн шинж
чанар хувирна.

12. Будах
• Энд ан амьтны үсний байгалийн гэмтлийг дарах,өнгийг
өөрчлөх,үнэт үсийг дуурайлгах зэргээр нийлэг будгаар хийнэ.
• Будалтыг дүрэх,шүрших,хосолмол,нөөцөлж будах аргаар хийдэг.

13. Будах
• Дүрж будах арга:Үслэг арьсыг урьдчилан бэлтгэсэн будгийн
уусмал бүхий барабанд будах арга бөгөөд үс,хөрс жигд будагдана.
• Түрхэх арга :Тусгай сойз,багсаар үсэнд нь будаг түрхэх буюу тусгай
найрлагатай буд-гийг шүршиж будна.Энд хөрс будагдахгүй
үлдэнэ.

14. Будах
• Хосолмол арга :Эхлээд арьсаа барабанд будаж дараа нь сойзоор
түрхэж будна.Энэ аргыг үсэн бүрхүүл дэх ноолуур ба сор нь өөр
өөр өнгө авдаг арьсанд хэрэглэнэ.
• Нөөцөлж будах :Энд үсний зарим хэсгийг будаж заримыг нь
өөрийнх нь өнгөөр үл-дээх ба тусгай цоолбор,цоорхой хэв ашиг-
лана.

15. • Тусгай засал Аль ч аргаар будсаны дараа угаах цэвэрлэх,хөрсийг
зөөллөх,үсийг сам-нах, засах, сорыг зулгаах,тайрах,хяргаж ин-
дүүдэх,тэгшлэх ажилбар хийнэ.Үүний дараа өнгө үзэмж улам
сайжирна.

16. Боловсруулсан үслэг арьсны шинж чанар
• Үсэн бүрхүүлийн шинж чанарт:Өтгөн сийрэг, нягт, сахлаг
байдал,урт,өндөр,өнгө,гялалзах шинж багтана.
• Хөрсний шинж чанарт:Бөх бат,нягт ордог.
• Үслэг арьсны эрүүл ахуйн шинж чанарт:Уур нэвтрэлт уур
багтаамж,ус даах чадвар

17. • Чийг таталт ба чийгээ алдах чадвар,дулаан хадгалах чанар,арьсны
жин, хөрсний агших татах цэг,ус, дулааны үйлчлэлийг даах чад-
вар,үс хөрсний холбоо,үсэн бүрхүүл эсгий-рэх,дарагдах чанар
хамрагдана.

18. Үсэн бүрхүүлийн шинж чанар
• Өтгөн сийрэг нь арьсны нэгж талбайд урга-сан үсний тоогоор
илэрхийлэгдэнэ.
• Газар дээр ил амьдардаг амьтдын үсэн бүр-хүүл нурууны хэсэгтээ
илүү өтгөн,хэвлий хэс гээрээ сийрэг байдаг.
• Газар усны хоёр нутагтан ихэнх амьтдын ү-сэн бүрхүүл гэдэс
хэвлийдээ өтгөн нуруугаа-раа сийрэг байна.

19. Үсэн бүрхүүлийн шинж чанар
• Үслэг арьсны үсэн бүрхүүлийг өтгөн сийрэг байдлаар 5 ангилдаг.
1.Онцгой өтгөн үстэй(1см2 талбайд 20000-с дээш) халиу,голын
минж,цагаан үнэг,чан-дага.
2.Өтгөн үстэй(1см2-д 12000-20000) ойн бул-
га,молтогчин,ондатор.

20. 3.Дунд зэргийн өтгөн(1см2-д 6000-12000) үнэг,чоно,
суусар,хэрэм,номин,нарийн ноост хонины нэхий.
4.Сийрэг үстэй(1см2-д2000-6000)каракуль хонины
нэхий,тарвага,дорго,нохой зээх.
5.Хэт сийрэг(1см2-д 2000)зурам,баавгай.

21. Үсэн бүрхүүлийн нягт
• Үүнийг арьсны нэгж талбайд ургасан бүх үс- ний хөндлөн
огтлолын талбайгаар тодорхой логдоно.
• Үслэг арьсны үсний уртаар нь 5 ангилдаг.
1.Онцгой урт 90мм-ээс дээш(чоно,дорго,баав-гай арьс)
2.Урт үстэй 50-90мм(халиу,минж,үнэг,хони- ны нэхий)

22. 3.Дунд зэргийн урт 25-50мм(ойн булга,суусар, молтогчин туулай
арьс).
4.Богино үстэй 15-25мм(хэрэмний арьс).
5.Хэт богино 8-15мм(жижиг мэрэгчдийн арьс)

23. Үсэн бүрхүүлийн өндөр
• Үүнийг үсний үзүүрээс хөрс хүртлэх зайгаар тодорхойлно.
• Үсэн бүрхүүлийн өндөр нь үсний урт,атираа, үсний налалтын
хамгийн бага өнцгийн хэм-жээ,үсний өтгөн,нягт зэргээс
хамаардаг.

24. Үсэн бүрхүүлийн сахлаг байдал
• Арьсны нэгж талбай дахь үсэн бүрхүүлийн эзэлхүүнээр
тодорхойлогдох ба үсэн бүрхүү-лийн нягтыг өндрөөр үржүүлж
гаргадаг.Үсэн бүрхүүлийн сахлаг байдлаар 5 ангилдаг.

25. 1.Онцгой сахлаг(цагаан үнэг)
2.Сахлаг(суусар)
3.Дунд зэргийн сахлаг(усны булга)
4.Бага зэргийн сахлаг(сохор номин)
5.Сахлаг биш(зурам)

26. Үсэн бүрхүүлийн урт
• Үсэн бүрхүүлийг бүрэлдүүлж буй үсний шир хэгтүүд нь харилцан
адилгүй урттай байдаг.
• Хамгийн урт нь чиглүүлэгч үс,хамгийн боги-но үс ноолуур юм.

27. Үсэн бүрхүүлийн урт
• Үсний уртыг ердийн ба жинхэнэ гэж ангил-на.
• Ердийн урт нь үсийг сунгалгүй буюу атираа-тай нь хэмжсэнг,харин
жинхэнэ уртыг үсний атирааг тэнийлгэн сунгаж хэмжсэнг хэлдэг.

28. Үсэн бүрхүүлийн өнгө
• Сүүн тэжээлтэн амьтдын үсэн бүрхүүл янз бү-рийн өнгө зүстэй
байдаг
• Өнгө зүс нь тухайн амьтны амьдралын орчин, нас,улирал зэргээс
хамаарч өөрчдөгдөг.
• Үслэг амьтдын үсэн бүрхүүлд сор,ноолуур, чиг-лүүлэгч үсний өнгө
харилцан адилгүй,ноолуур нилээд бүдэг,сор үс тод өнгөтэй

29. • Үслэг арьсыг жигд өнгөтэй,алагласан,тол-ботой гэж ялгана.
• Үслэг арьсны өнгө нь эдэлгээний явцад гэр-лийн нөлөөгөөр
хувирч хар үс бордуу болох цагаан үс шарлах зэргээр
өөрчлөгдөнө.

30. Үсэн бүрхүүлийн гялалзах шинж
• Энэ нь үсний гадаргуу гэрлийг ойлгох байд-лаар илэрхийлэгдэнэ.
• Чиглүүлэгч ба сор үсний гялалзах чанар ноо луураас илүү сайн
байдаг.

31. • Каракуль хурганы ороодосны гялалзалт өн-дөр үнэлэгдэнэ.
• Үсэн бүрхүүлийн гялалзах чанарыг онцгой, дунд зэрэг,сул,бүүдгэр
гэж ангилдаг