Aris
- 2. Арьсны бүтэц, үүрэг: Арьс нь бие махбодыг гадаад
орчноос тусгаарл үүрэг гүйцэтгэнэ. Түүнчлэн
хамгаалах, мэдрэхүйн, дулааны зохицуулгыи
гүйцэтгэхээс гадна ялгаруулах үүрэгтэй. Хөлсний
болон тосны булчир дамжин зарим бодис арьсаар
гадагшилна.
Арьс бүтцийн хувьд эпидермс ба жинхэнэ арьсан
давхарга (дерм) гэсэн давхаргаас тогтоно. Түүний
доор өехен эдээс тогтох халиман давхарга баг-
Эпидермс нь хамгийн гадна талаар байрлах бөгөөд
олон давхар хавтгай эсээс тогтоно. Түүний доор
жинхэнэ арьсан давхарга байрлах ба бүтцийн нягт
холбогч эдээс тогтоно. Энэ давхаргад үсний
уутанцар, хөлс ба булчирхай, цусны судас,
мэдрэлийн судлууд байрлана.
- 3. Арьсны дээрх хоёр давхарга биеийг бүхэлд нь
хучин орших те эпидермсийн давхаргын бүтэц
өөрчлөгдөн арьсны гаралтай эрхтнүүд бо эвэр,
туурай зэргийг үүсгэнэ.
Арьсны үндсэн бодис нь ус, уураг бөгөөд тос,
тостой төстэй бодис. хэмжээний нүүрс ус, эрдэс
давс, фермент агуулагддаг. Нас гүйцсэн маль-
залуу малынхаас илүү нягт бүтэцтэй бөгөөд усны
агууламж бага, тарган арьсанд туранхайнхаас тос
илүү байна. Өсвөр на.сны үхрийн халуун ши
дунджаар 71-73%, үнээ, эр үхрийн ширэнд 69%,
бухныхад 67%, гахайн 64% хэмжээтэй агуулагдана.
- 4. Арьсны липидын хэмжээ малын төрөл, тарга хүч
гэх мэт хүчин хамааран өргөн хүрээнд хэлбэлздэг.
Хонины нэхийний липидын хэмжзэ хүрдэг бол
үхрийн ширэнд 0.5-1.5% байна. Түүнчлэн хонины
нэхийний орчимд сүүл, зоо орчмынхоос бага байна.
Арьсны хуурай үлдэгдлийн 95 орчим хувийг уурагт
бодис бүрдүүлнэ. бүтцэд альбумин, глобулин,
глюкопротеид, муцин, мукойд, фосфоп
липопротеид, скперопротеид, коллаген, кератин,
эластин, ретикулин зэрэг оролцдог. Нийт уургийн
90% нь коллаген эзэлдэг.
- 5. Арьсан түүхий эдийн ангилал
Мал, амьтдын нас, төрлөөс хамаарч түүхий эдийг
том, жижиг, гахайн арьс гэж ангилна.
Том арьсан түүхий эдэд 10 кг-аас дээш жинтэй бод
малын шир, жин хамаарахгүй илжиг, луусны шир
багтана. Жингээр нь хөнгөн, дунд зэрэг, хүнл
ангилна.
Үхрийн хөнгөн шир 13-17 кг, дунд зэрэг нь 17-25 кг,
хүнд нь 25 кг-аас жинтэй байна.
Нас гүйцсэн адууны хөнгөн шир 10-17 кг, хүнд нь 17
кг-аасдээш байна.
Тэмээний хөнгөн шир 10-17 кг, дунд зэрэг нь 17-25
кг, хүнд нь 25 кг-аас байна.
- 6. Хүйтнийг ашиглаж арьс, ширэнд чанарын хамгаалалт
хийх
Энэ арга байгалийн болон зохиомол хүйтний эх
үүсвэрийг ашиглаж боловсруулалт хийдэг арга юм. Энэ
арга нь түүхий эдэд явагдах гүн задралын болон бичил
биетний үүсэлтэй холбоотой процессийг зайлуулахад
үндэслэгдсэн арга болно. Арьс ширийг гулуузнаас
салгамагц хасах 1°С хүйтэн орчинд 20 минут орчим
хөргөнө Үүний үр дүнд арьсны хэм 2°С хүртэл буурах
бөгөөд ийм арьсыг дөрвөлжлөн хурааж, сэрүүн нөхцөлд
3 долоо хоног хүртэл хадгалж болно.
- 7. Ионжуулсан туяагаар арьс, ширийг
боловсруулах:
Энэ аргаар арьсыг ариутган, богино хугацаагаар
хадгалах боломжтой. 0.1 Мрад туяагаар шарж
ариутгасан арьсыг 7 хүртэл хоног,1.0 Мрад
туяагаар шарж ариутгасан бол 10-12 хоног
хадгалж болно. Гэхдээ энэ арга өртөг өндөр,
зориулалтын багаж төхөөрөмж шаарддаг тул
өргөн хэрэглэх боломж бага байна.
- 8. Урт хугацаагаар хадгалах арьсанд чанарын
хамгаалалт хийх арга
Энэ зорилгоор голдуу хуурай ба нойтноор давсалж
хадгалах аргыг хэрэглэнэ. Зохих хэмжээний хлорид
натри бичил биетний өсөлт, хөгжилтийг саатуулдаг.
10-15%- ийн уусмал нь ихэнх ялзруулагч бичил биетний
үржил, хөгжлийг зогсоодог. Гэхдээ зарим төрлийн бичил
биетэн давсны ханасан уусмал, хуурай давсанд ч
үржих чадвараа хадгалсаар байна. Ийм төрлийн бичил
биетнүүдэд галофиль төрлийн нянгууд хамаарна.
Үүнтэй уялдан эрүүл ахуй-ариун цэврийн шаардлага
хангасан нөхцөлд хадгалсан, хэрэглэхийн өмнө
ариутгасан давсыг ашиглах нь зүйтэй юм.
- 9. Хуурай ба нойтон аль ч давсалгааны үеийн гол
хөдөлгөгч хүч нь уусмал ба арьсан дахь давсны
агууламжийн ялгаанд тулгуурлана.
Иймээс уусмалын концентраци тогтмол өндөр байх
нь давсалгааны үргэлжпэх хугацаа богиносох нэг
нөхцөл болно. Түүхий эд ба уусмалын хүрэлцэж
буй зааг дээр давснь концентраци их байх тусам
арьсанд давс нэвтэрч хуримтлагдах хурд өндөр
байна. Давсалгааны үргэлжпэх хугацаа, түүхий
эдийн шинж чанар, бүтэц, нэвчүүлэх чадвар,
зузаан зэргээс хамаарна. Жишээ нь гахайн арьс
нягт, өөхний агууламж ихтэй тул хониныхоос
давслагаа удаан явагдана.
- 10. Хоолны давсаар хуурай давслах:
Давсалгааг зориулалтын төхөөрөмж, вандан.
тавиур дээр гүйцэтгэнэ. Давслах ажиллагааны
төгсгөлд бодын ширний давсны агууламж 12%, бог
мал, гахайн арьсных 11%-иас доошгүй, чийгийн
агууламж 48%-иас хэтрэхгүй болоход уг арьсны
давсалгаа гүйцсэн гэж үзнэ. Арьсыг хөрсөн талаар
нь дээш харуулж дэлгээд дээр нь 1 см хүртэл
зузаан цэвэр, зориулалтын давсаар бүрж
дхвхарлан 1,5 – 2м өндөр хураана. Энэ аргын үед
давсны зарцуулалт түүхий эдийн жингийн 30-40%
байна.
- 11. Давсалж хатаах
Энэ аргыг голдуу дулааны улиралд
бог мал, туулайн арьсны чанарыг
хамгаалахад хэрэглэнэ. Үүний тулд
6цагаас багагүй хугацаагаар уусмалд
давслаад дараа нь 20-30С-т 16-
18цагийн турш хатаана. Бог малын
арьсны чийгийн алдагдал 50%,
талбайн агшилт 6%, чийглэг 18-20%
байна.
- 12. Энгийн аргаар хатааж чанарыг
хамгаалах
Бодын төл бог малын арьсыг дулаан уур
амьсгалтай газруудад байгалийн дулааныг
ашиглан хийнэ. Үүний тулд арьсыг 18%-ийн
чийгтэй болтол ердийн агаарт бусад химийн
бодис ашиглахгүйгээр ил хөрсөөр нь дэлгэж
хатаана. Нарны шууд гэрлийн нөлөөнд
хатаахыг хориглоно. Учир нь арьс
хугарамтгай болдог.
